Yeova Nũngathimĩte Ũthũkũminĩ Wake

NASYAĨWE ũtũinĩ wa Crooksville, Ohio, nthĩ ya Amelika, mwakanĩ wa 1926. Twasyaiwe twĩ syana nyanya, na o na kau Mami na Tata mayaĩ andũ ma kanisa, matwĩie nĩtũendae kanisanĩ. Nyie natwie kũthaitha na Kanisa wa Methodist. Nĩ na myaka 14, mũtavanyʼa wa ĩkanisa yĩu nĩwanengie mũthĩnzĩo nũndũ naminĩte mwaka ndatĩĩa kyumwa.

Ĩvindanĩ yĩu ve mũtũi ũmwe Ngũsĩ weetawa Margaret Walker, ũla wambĩĩe kũthokea Mami amũmanyĩsye Mbivilia. Mũthenya ũmwe nĩnatwie kwĩkala nĩthukĩĩsye. Na nũndũ Mami oonaa ta ngũmavĩngĩĩsa maisoma, nĩwandũngilye. Ĩndĩ nĩnatataa mũno nĩwʼe kĩla meũneenea. Ĩtina wa Margaret kũka mavinda angĩ kauta, angũlilye atĩĩ: “We nĩwĩsĩ Ngai etawa ata?” Namũsũngĩie ũũ: “Naku vai mũndũ ũtesĩ. Etawa Ngai.” Nĩvo ĩndĩ wambĩie, “Kwoosa Mbivilia yaku noivua ĩandĩko ya Savuli 83:18.” Nĩneekie ũu, na ĩla nasomie neethĩie kana Ngai etawa Yeova. Nakuthũkie nathi kũla kwaĩ anyanyawa namea, “Mwenũka wĩoo, endai mũsome ĩandĩko ya Savuli 83:18 mũmanye Ngai etawa ata.” Wenda no wasye kana nambĩĩe kũtavanyʼa mũthenya o ũsu.

Nĩnambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na nesa kũvatiswa mwaka wa 1941. Naminie ĩvinda o ĩnini ĩtina wa kũvatiswa na nanengwa kĩanda kya kũtongoeasya ũmbano ũla weetawa Funzo la Kitabu la Kutaniko. Nĩneekĩie vinya inyia wakwa na ala tũsyaanĩwʼe mokae ũmbanonĩ ũla natongoeasya, na onthe nĩmeekie ũu. Ĩndĩ Tata ndakwetye ũu.

THĨNA ŨLA WAUMĨLILE MŨSYĨ

Nĩnaendeeie kwongelwa ianda mbingangĩ kĩkundinĩ, na nũndũ wa ũu, nĩnoombanisye mavuku maingĩ ma Ngũsĩ sya Yeova. Mũthenya ũmwe Tata olootile mavuku asu na asya: “Nĩwene syĩndũ ii? Ndikwenda kũsyona vaa, na mantha vala ũũthi nasyo.” Nĩnakwatie kasũmba taoninĩ ya Zanesville, o kũu Ohio, na nathama, ĩndĩ nĩnaendangaa mũsyĩ ngekĩe ala angĩ vinya.

Tata nĩwatataa kũsiĩĩa Mami ndakathi maũmbanonĩ. Mavinda amwe akilasya amwona aendete akamũsembanyʼa na aimũkusũlanyʼa amũtũngĩte nyũmba. Mami eetithũkanyʼa, asembaa akaumĩlĩĩla mũomonĩ ũla ũngĩ na ĩndĩ aithi maũmbano. Ĩndĩ neeie Mami atĩĩ: “Ndũkemakĩe. Mũthenya ũmwe akanowʼa nĩ kũũsembanyʼa.” Tata nĩwesie kũnowʼa nĩ kũmũsiĩĩa, na kwoou Mami aendeea kũthi maũmbanonĩ vate thĩna.

Mwakanĩ wa 1943, kĩkundi kitũ nĩkyambĩĩisye Sukulu ya Ũthũkũmi wa Kĩtheokulasi, na kwoou nĩnambĩĩe kũnengwa maũvoo sukulunĩ ĩsu. Ũtao ũla nanengawe namina kumya ũvoo wakwa nĩwatumie nĩmanya kumya maũvoo nesanga.

NĨNALEILE KŨLIKA KAŨNĨ

Myakanĩ ĩsu nĩwʼo ũla Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe waendeee. Kwoou mwakanĩ wa 1944, nĩneetiwe itanĩ sya kaũ. Naendie vandũ vetawa Fort Hayes, vala ve Columbus, Ohio, nĩ kana nĩthimwe na ngĩsiwʼa, na ngĩsyoka nusũsye mathangũ ala mendekaa. Ũu wathela, nĩnatavisye anene ala maĩ vo kana ndyĩsa kwĩtĩkĩla kũtwʼĩka mũsikalĩ. Nĩmaekanie nakwa nathi. Ĩndĩ ĩtina wa mĩthenya mĩvũthũ, mũsikalĩ ũmwe nĩwookie kwakwa na ambĩa: “Corwin Robison, natũmwa nũke ngwĩkĩe mbĩnĩ.”

Ĩtina wa syumwa ilĩ, nĩnatwaiwe kotinĩ, na twĩ vau mũsili ũla watwaĩĩsye ĩkoani aisye: “Takeka ninyie ngũtusaa ĩkoani yĩĩ, ngũtwʼĩĩa kwĩkala yela myaka yonthe. Wĩ na ndeto ũtonya kũweta?” Namũsũngĩie namwĩa: “Mũnene, nĩĩaĩle kũtalwa ta nĩ mũtavanyʼa. Kĩla mũomo wa mũndũ nĩũtalaa ta kĩngʼangʼa kyakwa kya kũtavanĩsya, na kwoou ala ndavĩtye ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ maitalĩka.” Nĩvo ĩndĩ mũsili ũsu waneenie na ala masilaa ĩkoani yĩu amea: “Mũyũkĩte vaa mũtwʼe ethĩwa mwanake ũũ nĩ mũtavanyʼa kana ti mũtavanyʼa. Mwĩ vaa mũtwʼe ethĩwa nĩwaatĩĩie mwĩao wa kũlika itanĩ sya kaũ kana ndaatĩĩa.” O na ndatĩka 30 ite nthelu, asili asu nĩmanenganie ũtwi woo. Maisye kana nĩnatũlĩte mwĩao. Mũsili ũla watwaĩĩsye ĩkoani akũnĩie nzũma nthĩ asya kana naĩle kwovewa Ashland, Kentucky, kwa ĩvinda ya myaka ĩtano.

YEOVA NĨWANZŨVĨIE NĨ YELA

Syumwa ilĩ sya mbee, nambie kũtwawa yela yĩ Columbus, Ohio, na mũthenya ũla wa mbee natindie mbingĩwe seli. Namwĩkaĩlile Yeova namwĩa: “Ndikwona nĩvota kũmina myaka ĩtano selinĩ. Ndyĩsĩ nĩĩka ata.”

Ũnĩ wake, asungi nĩmambingũĩie naumaala. Naendie kũũngamĩla vandũ vaũngye mũvungwa ũngĩ waĩ mũasa na waĩ na kĩthũi kĩnene, na ĩndĩ ithyelĩ twaũngama vau tũsyaĩlĩtye ndĩlĩsyanĩ. Mũvungwa ũsu angũlilye: “Wovewe kĩ, kamandaa kaa?” Namũsũngĩie, “Nĩ wa Ngũsĩ sya Yeova.” Asyokie angũlya, “Ata? Na wĩĩka ata vaa?” Namwĩie, “Ngũsĩ sya Yeova iyũkitaa na iyũaaa andũ.” Nĩwʼo ĩndĩ waisye, “Makwovete nũndũ nũleile kũaa andũ. Na ve angĩ movetwe nũndũ wa kũaa andũ. We ndũkwĩwʼa ũndũ ũsu ũyũlanĩlya?” Nakwa namũtavya, “Ĩĩ nĩ wʼo, mũndũ nĩkũlanĩlwʼa.”

Ĩtina wa ũu ambĩie ũũ: “Ndanoka vaa noovewe vangĩ myaka 15, na nĩ vau nĩnasomie mavuku amwe menyu.” Ĩla waisye ũu, navoyie nasya: “Yeova, eka mũndũ ũũ oke ngalĩ yakwa.” Ndatĩkanĩ o ĩsu, aathamisye ambĩa, “Ĩla wĩvũũwʼa nĩ mũndũ vaa, wĩuwʼa mbu. Ngakwonyʼa ũndũ ngekana nake.” Mũvungwa ũsu eetawa Paul. Na kwoou vai mũndũ waanthĩnyʼa katĩ wa avungwa 50 ala maĩ vau twaĩ.

Nĩnesie kũthamĩĩwʼa yela yĩla yaĩ Ashland, na vau navethĩie ana-a-asa meana ũna aima kĩ-veva. Kĩtindo kyoo nĩkyandetheeisye nĩkale na mũĩkĩĩo mũlũmu. Kĩla kyumwa ana-a-asa asu nĩmatũaĩaa ilungu sya kũsoma Mbivilia, naitũ nĩtwamanthaa makũlyo na mosũngĩo mamo nĩ kana matũmĩwe maũmbanonĩ twametaa Bible Bees. O na ve mwana-a-asa ũmwe weethĩawa anyuvĩtwe aũngamĩe kĩsio kĩla twatavanasya. Ĩsũmba yĩla twalikĩtwʼe yaĩ na itanda syavangĩtwe itinĩĩe ũkũta. Ĩvinda kwa ĩvinda mwana-a-asa ũsu ookaa akambĩa atĩĩ: “Robison, ũaĩwe kĩtanda kĩna na kĩna. Mũndũ wʼonthe ũkwĩsa kũetwe kĩtandanĩ kyu, eĩthwa alika kĩsionĩ kyaku. Ndakese kũvetwa vau ũtamũtavĩtye ũvoo.” Mĩvango ĩsu nĩyatũtetheeisye kũtavanyʼa nesa.

ŨNDŨ MAŨNDŨ MAENDEEIE NAMINA KŨTHAWʼA

O na kau Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe wathelile mwaka wa 1945, nĩnekalangile nĩ mwove kwa kavinda. Kĩla kyamakasya nĩ andũ ala angĩ maĩ mũsyĩ, nũndũ Tata ambĩĩte atĩĩ: “Ngakwata nzĩa ya kũũveta, aa angĩ mainema.” O na kũtwʼĩka Tata ndaĩ aaeka kũvĩnga, neethĩie andũ mũonza vau mũsyĩ maendaa maũmbanonĩ na mwĩĩtu mũinawa e mũvatise.

Ĩla Kaũ wa Korea wambĩĩe mwaka wa 1950, nĩneetiwe ya kelĩ nĩlike itanĩ na kwoou nĩnaendie Fort Hayes. Masisya kĩla mendaa, mũnene ũmwe ambĩie, “We wĩ ũmwe katĩ wa ala mooneka maĩlĩte vyũ.” Nakwa namũsũngĩie, “Nĩ sawa, ĩndĩ nyie ndiũlika itanĩ.” Nasyokie naweta ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 2:3, na namwĩa, “Nyie nĩnatwʼĩkie mũsikalĩ wa Klĩsto.” Ambie o kũvindya, na ĩndĩ esa kũmbĩa atĩĩ: “No ũthi.”

Twekalangile o vanini na nathi ũmbanonĩ mũnene ũla waĩ Cincinnati, Ohio. Nĩ vau nĩnaendie ũmbanonĩ wa ala mekwenda kũthi Mbetheli, na nĩvo Mwana-a-asa Milton Henschel watwĩie kana ethĩwa mwana-a-asa nũkwenda kũthũkũma na kĩthito kwondũ wa Ũsumbĩ, ũseũvyo no ũmũtũmĩe nesa e Mbetheli. Kwoou nĩnausũisye valũa wa kũthi Mbetheli na neetwa nĩthi Mbetheli ya Brooklyn kwĩ Mwei wa 8, 1954. Kuma ĩvinda yĩu, nĩthĩĩtwe ngĩthũkũma Mbetheli.

Ndi ĩndĩ naaaĩwa nĩ wĩa nĩtethya Mbetheli. Nĩnaminie myaka kauta ngĩthũkũmana na matangi ma kumya mĩuke ya kũthyũũkya masinĩ ila syatũmĩawa movisinĩ na kũla kwatumbĩthĩawʼa mavuku. Myakanĩ ĩsu no naseũvasya ivulĩ ila syaanangĩka vamwe na masinĩ ila syaanangĩka. O na nĩnathũkũmaa Nyũmbanĩ sya Maũmbano Manene ila syĩ New York City.

Nĩwʼaa nditanĩa mũno mĩvango ya maũndũ ma kĩ-veva ĩla yĩ Mbetheli. Mĩvango ĩsu nĩ ta ũthaithi wa kwakya, ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya yĩla twĩthĩawa nayo twĩ ithyonthe, vamwe na kũtavanyʼa na ikundi ila tũaĩwe. Ũkekala nthĩ ũsũanĩe mĩvango ta ĩsu wĩthĩa kana vai mũsyĩ wa Ngũsĩ sya Yeova ũtesa kwĩthĩwa nayo, na nengĩ ũu nĩwʼo vaĩle kwĩthĩwa vailyĩ. Asyai na syana makatata masome ĩandĩko ya kĩla mũthenya me vamwe, na mayĩkaa Ũthaithi wa Mũsyĩ mateũtĩĩa, na maisyoka methĩwe na kĩthito kya kũthi maũmbanonĩ na kumya maelesyo vamwe na kĩthito kya kũtavanyʼa ũvoo mũseo, nĩ ũndũ ũtonyeka kĩla ũmwe akekala e na ngwatanĩo nzeo na Yeova.

Andũ ala ndumĩte ndũũ namo Mbetheli na kĩkundinĩ nĩ aingĩ. Amwe maĩ etĩkĩwʼa mauta na nĩmakwatie ĩtuvi yoo ya kũthi ĩtunĩ. Namo angĩ mayaĩ etĩkĩwʼa mauta. Ĩndĩ vai mũthũkũmi o na ũmwe wa Yeova ũte naĩ, vamwe o na ala me Mbetheli. Kwoou nesa kũvĩtũũkana na mwana-a-asa, nĩnĩtataa kũtũngĩĩa mũuo. Nĩnĩlilikanaa ĩandĩko ya Mathayo 5:23, 24 yĩla yonanĩtye kĩla twaĩle kwĩka twaemanwa na angĩ. Vai kĩndũ kĩ vinya ta kwĩtya ũekeo, ĩndĩ nĩnonete kana kaingĩ ĩla neetya mũnyanyawa ũekeo, maũndũ maileaa kũseũva.

MOATHIMO ALA NGWATĨTE ŨTHŨKŨMINĨ WAKWA

Ũkũũ ũla nĩ nawʼo ũtumaa nĩemwa kũtavanyʼa nyũmba na nyũmba, ĩndĩ kĩu kĩitumaa nĩkwʼa ngoo. Kwoou nĩnĩmanyĩĩtye o vanini kĩthyomo kya Mandarin Chinese, na nũndũ wa ũu ĩla ngũtavanyʼa nzĩanĩ nĩnĩtanĩaa kũtumũsya andũ ma kĩthyomo kĩu nĩmatavye ũvoo. Mavinda amwe nĩnenganae makaseti 30 kana 40 o na saa sita ite mbiku.

Aĩ na eka ũu, ĩvinda yĩmwe naĩ na ĩsyokeo yĩ China! Ũu watonyekie ata? Mũthenya ũmwe kamwĩlĩtu kamwe katanu nĩkanengie kathangũ kaeleetye ĩũlũ wa vandũ vatesawa matunda. Kanengie kathangũ kau kantheketye, kwoou o nakwa nĩnakathekisye na nakanenga ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya na ya Amkeni! ya kĩthyomo kya Chinese. Nĩkamosie na kambĩa ketawa Katie. Kuma mũthenya ũsu Katie akilasya ambona akoka kũndumũsya. Naendaa ngamũtavya ũndũ matunda na syĩndũ sya mbaa mboka syĩtawa na Kĩsũngũ, nake aitũngĩlĩĩla masyĩtwa asu nĩ kana akwatye. O na nĩnamũmanyĩisye maandĩko mana ma Mbivilia na eetĩkĩla ĩvuku Mbivilia Ĩmanyĩasya. Ĩndĩ tũimina syumwa siana ũna, nĩnaekie kũmwona.

Twamina kwaanwa vathelile myei kauta na nakomana na kamwĩlĩtu kangĩ kainengane tũthangũ ta tũla, na kwoou nĩnakanengie makaseti na koosa. Kyumwa kĩla kyaatĩĩe kanengie simũ yako na kambĩa, “Neena China.” Nakeie, “Ndi mũndũ nĩsĩ China.” Ĩndĩ kanthingʼĩĩisye nginya noosa ĩ simũ na nasya, “Hello, nĩ Robison.” Nĩwʼo neewie mũndũ ũla waĩ simũnĩ ambĩa, “Robby, nĩ Katie. Nĩnasyokie China.” Namũkũlilye, “Aĩ China?” Katie asũngĩie asya, “Ĩĩ. Robby, nũkwona kelĩtu kau kaũnenga simũ? Nĩ kalinawa. Wamanyĩisye maũndũ maingĩ maseo. Mwa nĩkwĩsũva ũkamanyĩsye o ũndũ wamanyĩisye.” Nakwa namũsũngĩie ũũ: “Katie, nĩngũtata ũndũ ndonya. Nĩ mũvea nũndũ wa kũndavya vala ũĩ.” Ĩtina wa mũthenya ũsu noonanie na mwĩĩtu-a-inyia wa Katie ĩvinda yĩngĩ yĩmwe na twaanwa vyũ. Nĩĩkwatya kũla eĩtu asu elĩ maendie nĩmekwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova.

Kwa ĩvinda ya myaka 73, ndi wĩa ũngĩ nĩthĩĩtwe ngĩtethya eka kũmũthũkũma Yeova. Nĩwʼaa mũyo nũndũ Yeova nĩwandetheeisye nalea kũlika kaũnĩ na nekala nĩ mũĩkĩĩku ĩla naĩ mwove. Na ĩngĩ ala tũsyaanĩwʼe mambĩaa kana moosie vinya moona ũndũ naendeeie kwĩkala nĩ mũĩkĩĩku o na kau Tata nĩwanthĩnasya. Mami na angĩ thanthatũ katĩ wa ala tũsyaanĩwʼe nĩmavatisiwe. O na Tata nĩwaekie kwetya ngoo, na atanamba kũkwʼa nĩwaendete maũmbano ma kũtala.

Ethĩwa nĩ kwenda kwa Ngai, andũ ma mũsyĩ na anyanyawa ala makwie makathayũũkwʼa mekale nthĩ nzaũ. Kwasũanĩa mũyo ũla tũkewʼa tũimũthaitha Yeova tene na tene twĩ vamwe na ala twendete!a