Ndyaaeka Kwĩmanyĩsya

Nasyaiwe mwaka wa 1927, taoninĩ nini yĩ vakuvĩ na Chicago, Illinois, Amelika. Kwitũ tũsyaĩtwe twĩ atano, na tũatĩanĩe ũũ; Jetha, Don, nyie, Karl, na Joy. Ithyonthe nĩtwatwʼĩte kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe. Na kwoou mwakanĩ wa 1943, Jetha nĩwaendie kĩlasi kya kelĩ kya Ngileati. Na mwakanĩ wa 1944, Don nĩwaendie Mbetheli. Ĩtina wa ũu, Karl nĩwaatĩĩie mwakanĩ wa 1947, nake Joy athi mwakanĩ wa 1951, na onthe mathũkũmaa Mbetheli ya Brooklyn, New York. Ngelekanyʼo yoo nzeo o vamwe na ya asyai makwa nĩyambĩkĩie vinya nongelanga ũthũkũmi wakwa.

ŨNDŨ MŨSYĨ WITŨ WEEMANYĨISYE ŨLA WʼO

Mami na Tata nĩmendete kũsoma Mbivilia na nĩmamwendete Ngai. O na nĩmatũmanyĩisye kũmwenda. Ĩndĩ nũndũ Tata aĩ mũsikalĩ kĩsionĩ kya Europe ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, nĩwaekete kũnenga makanisa ndaĩa. Mami nĩwatũngĩie Ngai mũvea mũno nũndũ Tata nĩwasyokete kuma kaũnĩ e o thayũ, na kwoou eeie Tata ũũ: “Karl, tũthi kanisanĩ o ũndũ twaendaa tene.” Tata amũsũngĩie amwĩa: Nĩngũendanyʼa naku, ĩndĩ ndilika nthĩnĩ.” Mami amũkũlilye: “Nĩkĩ?” Nake Tata amũsũngĩie ũũ: “Ĩvindanĩ ya kaũ, atongoi ma ndĩni ĩmwe ala makwete mbau ngalĩko syĩ kĩvathũkanyʼo sya kaũ ũsu, nĩmaathimaa asikalĩ na mĩio yoo ya kaũ! We Ngai akwataa mbau ngalĩko yĩva?”

Mũthenya ũmwe Mami e kanisanĩ, aũme elĩ ma Ngũsĩ sya Yeova nĩmookie kwitũ. Nĩmanengie Tata mavuku elĩ meetawa Light, ala maneeneete ĩvuku ya Ũvuanyʼo. Tata nĩwendeeiwʼe na eetĩkĩla mavuku asu. Yĩla Mami woonie mavuku asu, nĩwambĩĩie kũmasoma. Na ĩndĩ mũthenya ũmwe, nĩwoonie kĩmanyĩthya kyaĩ ĩkasetinĩ ya maũvoo kyathoketye ala mekwendeewʼa memanyĩsye Mbivilia matũmĩĩte ala mavuku Tata wanengetwe. Nũndũ wa ũu, nĩwatwie kũthi. Yĩla wavikie vala voonanĩtwʼe ĩkasetinĩ yĩu ya maũvoo, nĩwavingũĩwe mũomo nĩ mũndũ mũka mũkũangũ. Mami akũlilye mũndũ mũka ũsu ũũ akwete ĩvuku yĩmwe, “Vaa nĩvo mũkwĩmanyĩĩsya ĩvuku yĩĩ?” Mũndũ mũka ũsu amwĩie, “Ĩĩ, no ũlike nthĩnĩ.” Kyumwa kĩla kyaatĩĩe, Mami nĩwaendanisye naitũ, na kuma vau, twaendaa kĩla kyumwa.

Ĩvinda yĩmwe twĩ ũmbanonĩ, ũla watongoesye nĩwangũlilye nĩsome ĩandĩko ya Savuli 144:​15, yĩla yaasya kana ala mamũthaithaa Yeova methĩawa me atanu. Ĩandĩko yĩu nĩyangiitie ngoo mũno o vamwe na maandĩko angĩ elĩ. Ĩandĩko yĩmwe nĩ 1 Timotheo 1:​11, yĩla yaĩtye kana Yeova nĩ “Ngai mũtanu,” na yĩla yĩngĩ nĩ Aeveso 5:​1, yĩla yĩtũthuthĩtye ‘tũatĩĩae ngelekanyʼo ya Ngai.’ Nĩnamanyie kana naaĩlĩte kũmũthũkũma Mũmbi wakwa nĩ mũtanu na ndimũtũngĩa mũvea nũndũ wa kĩanda kya kũmũthũkũma. Maũndũ asu elĩ nĩmo nĩtatĩte kwĩka thayũnĩ wakwa wʼonthe.

Kĩkundi kĩla kyaĩ vakuvĩ na kwitũ kyaĩ kĩlomita 32 (maili 20) taoninĩ ya Chicago. O na vailye ũu, nĩtwaendaa maũmbanonĩ na kĩu nĩkyandetheeisye neethĩwa na ũmanyi mwingangĩ wa Mbivilia. Nĩlilikanaa ĩvinda yĩmwe ũla watongoesye ũmbano weetie Jetha aumye maelesyo. Yĩla neewie maelesyo make, nasũanĩie: ‘Kĩu wasũngĩa nokyo nĩĩ ndonya kũsũngĩa. Ta keka no nookĩlya kwʼoko.’ Nĩnambĩĩie kwĩyũmbanĩasya maũmbano na kumasya maelesyo. Na ũndũ ũla wa vata nĩ kana nĩneanie kĩ-veva o ta ala tũsyaanĩwʼe. Twĩ mwaka wa 1941, nĩnavatisiwe.

KŨMANYĨWʼA NĨ YEOVA MAŨMBANONĨ MANENE

Nĩlilikanaa mũno ũmbano mũnene ũla weekĩiwe Cleveland, Ohio, mwaka wa 1942. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma isio mbee wa 50 nthĩ ya Amelika nĩmeethukĩĩisye ũmbano ũsu simũnĩ. Ĩvinda ya ũmbano ũsu, twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa angĩ twekalaa maeemanĩ vakuvĩ na vala ũmbano ũsu weekĩawa. Ĩvindanĩ yĩu, Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe no waendeee, na Ngũsĩ sya Yeova nĩsyathĩnawʼa mũno. Masaa ma wĩoo, ana-a-asa nĩmaũngamasya ngalĩ syoo isyaĩtye ngalĩko ĩla ĩtaĩ na maeema. Onthe nĩmeetĩkĩlanĩte kĩla ngalĩnĩ vethĩwe na mũndũ ũmwe ũkũsunga ũtukũ wʼonthe. Ethĩwa nĩmoona ta ve na mũisyo ũkumĩla, maaĩlĩte kwakanyʼa mataa ma mbee nĩ kana wĩthĩe ala meũmavithũkĩa maitonya kũmona na maikũna oni [horn] sya ngalĩ. Namo ala angĩ maaĩlĩte kũsemba mamatetheesye. Kĩu kyatumie nĩsũanĩa ũũ: ‘Andũ ma Yeova methĩawa meyũmbanĩtye vyũ kwondũ wa maũndũ onthe!’ Vai ũndũ mũthũku waaĩkĩka. Na nũndũ wa ũu, nĩnakomaa ngalĩkwa.

Myaka mingĩ ĩtina wa vau, nasũanĩa ĩũlũ wa ũmbano ũsu mũnene, nĩnamanyie kana ĩvindanĩ yĩu Mami ndaĩ na kĩũũyũ kana wia. Nĩwaĩkĩĩe Yeova na ũseũvyo wake vyũ. Mwa ndikolwa nĩ ngelekanyʼo yake nzeo.

Ĩvinda ĩnini ũmbano ũsu mũnene ũtanambĩĩa, Mami nĩwatwʼĩkie vainia wa kĩla ĩvinda. Kwoou twĩ ũmbanonĩ ũsu nĩweethukĩĩasya nesa maũvoo ala makonetye ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe. Twĩ nzĩanĩ twĩnũkĩte, aisye, “No nende kũendeea na ũvainia, ĩndĩ nditonya kũvainia na kũthĩnĩkĩa mũsyĩ witũ.” Na ĩndĩ atũkũlya kana no tũmũtetheesye. Nĩtweetĩkĩlile, na ĩndĩ anenga kĩla ũmwe witũ lumu ũmwe kana ilĩ tũtheasye tũtambĩte kũya lĩu wa kwakya. Twathi sukulu, Mami aĩkĩĩthasya kana mũsyĩ nĩ mũtheu na ĩtina wa ũu, aithi ũtavanyʼa. O na kũtwʼĩka aĩ na wĩa mwingĩ, nĩwamanthaa ĩvinda atindanyʼe naitũ. Mavinda onthe, ethĩawa vo kwondũ witũ yĩla twenũka masaa ma mũthenya tũũme kaindo, kana twauma sukulu. Mĩthenya ĩmwe twauma sukulu, nĩtwaendaa ũtavanyʼanĩ nake ĩ ya wĩoo na kĩu nĩkyatũtetheeisye kũelewa wĩa ũla vainia ũtethasya.

NĨNALIKILE ŨTHŨKŨMINĨ WA ĨVINDA YONTHE

Nambĩĩie ũvainia nĩ na myaka 16. O na kũtwʼĩka Tata ndatwʼĩkĩte Ngũsĩ, nĩwendeeawʼa mũno nĩ kĩla neekaa ũtavanyʼanĩ. Wĩoo ũmwe, nĩnamũtavisye kana o na kũtwʼĩka nĩneekĩte kĩthito kingĩ, ndyakwatĩte mũndũ o na ũmwe wendaa kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ĩtina wa kũvindya vanini namũkũlilye, “We no wende ngũmanyĩsye Mbivilia?” Ĩtina wa kũsũanĩa kwa kavinda kakuvĩ ambĩie, “Ndi na kĩtumi kĩseo kya kũlea.” Tata nĩwe waĩ mũmanyĩwʼa wakwa wa mbee wa Mbivilia. Mwa kĩu kyaĩ kĩanda kya mwanya ta kĩ!

Tweemanyĩisye ĩvuku yeetawa “The Truth Shall Make You Free.” Ĩtina wa ĩvinda, nĩnamanyie kana Tata nĩwandetheeasya kwaĩlangya ũtũĩka wakwa wa kũmanyĩsya angĩ Mbivilia na kwĩmanyĩsya nyie mwene. Kwa ngelekanyʼo, wĩoo ũmwe ĩtina wa kũsoma kalungu aisye: “Nĩnoona kĩla ĩvuku yĩwetete. Ĩndĩ wĩsĩ ata kana kĩu kĩwetetwe ĩvukunĩ nĩ kya wʼo?” Nũndũ angũlilye ndeyũmbanĩtye, namwĩie, “Kwa oyu nditonya ũkũĩkĩĩthya, ĩndĩ tũitwʼĩka nĩtwasoma ĩngĩ, nĩngwĩthĩwa ndonya kũũsũngĩa.” Na kĩu nokyo neekie. Nĩnakwatie mĩsoa yakwatĩte mbau kĩla twaneeneaa. Ĩtina wa vau, nĩneemanyĩisye kwĩkaa ũkunĩkĩli nĩ kana nĩthĩawe nĩyũmbanĩtye kĩla ĩvinda tũkwĩmanyĩsya. Kĩu nĩkyandetheeisye nĩ na Tata kwĩana kĩ-veva. Nĩwatũmĩaa kĩla weemanyĩasya, na twĩ mwaka wa 1952, nĩwavatisiwe.

NĨNAENDEEIE KWĨMANYĨSYA NĨ MBETHELI

Nĩ na myaka 17, nĩnaumie mũsyĩ. Ta ĩvindanĩ o yĩu, Jetha nĩwatwʼĩkie misonalĩ, nake Don athi Mbetheli. Me elĩ nĩmendete ianda syoo, na kĩu nĩkyambĩkĩaa vinya mũno. Kwoou nĩnausũisye vomu ya Mbetheli na ya kũthi Sukulu ya Ngileati, na neteela Yeova atwʼe vala ngũthũkũma. Nĩmwĩsĩ ũndũ vaendie? Nĩnathokiwʼe Mbetheli mwakanĩ wa 1946.

Kwa myaka mingĩ, nĩnĩthĩĩtwe na ianda syĩ kĩvathũkanyʼo Mbetheli, na kwoou nĩnĩvotete kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ. Nĩthĩĩtwe Mbetheli vandũ va myaka 75, na ĩvindanĩ yĩu, nĩnĩmanyĩĩtwʼe kũtumbĩthya mavuku na kũthĩnĩkĩa masavu. O na nĩnĩmanyĩĩtwʼe kũthooa syĩndũ ila ikwendeka Mbetheli na kũtũma syĩndũ sya vata nthĩ ingĩ. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana nĩnĩthĩĩtwe nditanĩa maũndũ ma kĩ-veva ta ũthaithi wa kwakya na maũvoo angĩ maumĩte Mbivilianĩ.

O na nĩnamanyĩiwʼe maũndũ maingĩ nĩ mũinawa, Karl, ũla wookie Mbetheli mwaka wa 1947. Aĩ mũmanyĩwʼa na mwalimũ mũseo wa Mbivilia. Ĩvinda yĩmwe, nĩmamũkũlilye andetheesye kũseũvya ũvoo nanengetwe numye. Namũtavisye kana nĩnoombanĩtye maũndũ maingĩ naĩ ndonya kũmatũmĩa ũvoonĩ wakwa ĩndĩ ndyeesĩ ũndũ ngũmavanga. Andetheeisye kwa kũngũlya ĩkũlyo o yĩmwe tu, “Joel, kyongo kya ũvoo waku nĩ kĩva?” Nĩnakwatisye na mĩtũkĩ kĩla wambeleasya. Naaĩlĩte kũtũmĩa o maũndũ ala maĩ matonya kũndetheesya kũelesya kyongo kya ũvoo wakwa na ndiekana na maũndũ asu angĩ. Ndyaaũlwa nĩ kĩla wamanyĩisye.

Nĩ kana tũtanĩe kũthũkũma Mbetheli, twaĩlĩte kwĩka kyonthe kĩla tũtonya ũtavanyʼanĩ. Na tweeka ũu, twĩthĩawa na maũndũ ma kwĩkĩa angĩ vinya. Ũndũ ũmwe nĩlilikanaa nesa weekĩkie masaanĩ ma mawĩoo kĩsionĩ kya Bronx, kĩla kĩ New York City. Nĩ na mwana-a-asa ũmwe nĩtwaendie kũthokea mũndũ mũka weetĩkĩlĩte makaseti ma Mũsyaĩĩsya na Amkeni! Twavika, twamwĩie, “Kĩwĩyoo kya ũmũnthĩ twĩtetheeasya andũ kwĩmanyĩsya maũndũ ma kwĩkĩa vinya ala me Mbivilianĩ.” Mũndũ mũka ũsu atũsũngĩie atĩĩ, “Ethĩwa mwĩneenea Mbivilia, likai nthĩnĩ.” Nĩtwasomie na twaneenea maandĩko kauta ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai na nthĩ nzaũ ĩla yĩ vakuvĩ. Kĩu nĩkyamũkiitie ngoo mũno nũndũ kyumwa kĩla kyaatĩĩe, nĩwathokisye anyanya kauta moke kwĩthukĩĩsya. Ĩtina, e na mũũme nĩmatwʼĩkie athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova.

KĨVETI KYAKWA NĨKYAMANYĨISYE MAŨNDŨ MAINGĨ

Yĩla natwie nĩenda kũtwaana, nĩvavĩtie myaka ta 10 ndyĩsa kũkwata mwĩĩtu-a-asa twaĩlanĩte. Nĩ kyaũ kyandetheeisye kũkwata kĩveti kĩseo? Nĩnamũvoyie Yeova na nasũanĩa kĩla nendaa kwĩka ĩtina wa kũtwaana.

Twĩ ũmbanonĩ mũnene mwakanĩ wa 1953, ũla weekĩiwe Yankee Stadium, nĩnakomanie na mwĩĩtu-a-asa weetawa Mary Aniol. E na Jetha maĩ kĩlasi kya kelĩ kya Ngileati, na maĩ amisonalĩ kĩsionĩ kĩmwe. Mary nĩwambeleisye e mũtanu mũno ĩũlũ wa kĩanda kyake e misonalĩ ithamanĩ sya Caribbean na ĩũlũ wa amanyĩwʼa ma Mbivilia ala waĩ namo. O ũndũ twaendeeie kũmanyana nesanga, nĩtwamanyie kana mĩvango yitũ nĩyavwʼanene. Nĩtwendanie, na twĩ Mwei wa 4, 1955 nĩtwatwaanie. Mary aĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova na aĩ ngelekanyʼo nzeo maũndũnĩ maingĩ. Nĩwatanĩaa kĩanda o na kĩva kĩla wanengwa. Athũkũmaa na kĩthito, nĩwathĩnĩkĩaa angĩ kuma ngoonĩ, na mavinda onthe avĩtasya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee thayũnĩ wake. (Mt. 6:33) Twathũkũmie myaka 3 nĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko, na twĩ mwaka 1958, nĩtwathokiwʼe Mbetheli.

Nĩnamanyĩĩiwʼe maũndũ maingĩ nĩ Mary. Kwa ngelekanyʼo, twatwaana oou, nĩtwatwie kũsomaa Mbivilia ĩmwe, na kĩla ĩvinda twasomaa mĩsoa ta 15. Ĩtina wa kĩla ũmwe witũ kũsoma mĩsoa mĩna, nĩtwamĩneeneaa na tũyona ũndũ tũtonya kũmĩtũmĩa thayũnĩ witũ. Kaingĩ, Mary nĩwandavasya maũndũ ala weemanyĩĩtye e sukulu ya Ngileati kana e ũthũkũminĩ wake wa ũmisonalĩ. Kĩla wamanyĩisye nĩkyandetheeisye naĩlangya ũtũĩka wakwa wa kumya maũvoo na namanya ũndũ ndonya kwĩkĩa eĩtu-a-asa vinya.—Nth. 25:11.

Mũka wakwa mwendwa, Mary, akwie mwaka wa 2013. Mwa nĩ na mea maingĩ ma kũmwona nthĩ nzaũ! Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ, nĩndwʼĩte vyũ kũendeea kwĩmanyĩsya na kũmũĩkĩĩa Yeova na ngoo yakwa yonthe. (Nth. 3:​5, 6) Yĩla navindĩĩsya kĩla andũ ma Yeova makeka yĩla ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ, nĩnĩwʼaa nakiakiwʼa na nĩnĩtanaa. Maũndũ amwe nĩsĩ tũkeka nĩ kwĩmanyĩsya maũndũ meũ kuma kwa Mũmanyĩsya witũ Ũla Mũnene Vyũ na kũmanya maũndũ maingangĩ ĩũlũ wake! Kwa wʼo, ndi na ndeto ianĩtye ndonya kũmũtũngĩa mũvea nasyo nũndũ wa maũndũ onthe ala ũmanyĩĩtye na nũndũ wa kũmbonyʼa ũseo wake mwingĩ.