“Kaũ Nĩ wa Yeova”

KWAKŨNA visa wone Ndaviti aivĩtũkana na asikalĩ me na wia ma ita sya Isilaeli mavalũkanganĩtye na masembete na kĩvũvũ maumĩte kĩwanzanĩ kya kaũ. Nĩ kyaũ kyatumĩte asikalĩ asu methĩwa na wia mwingĩ ũu? No nginya Ndaviti ethĩwe eewʼaa asikalĩ ma Isilaeli maitindĩa kũweta ĩsyĩtwa ya mũndũ ũmwe me na wia. Mũndũũme ũsu aũngamĩte mwandanĩ na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ mũnene kwĩ mũndũ o na wĩva Ndaviti waĩ aaona.

Mũndũũme ũsu eetawa Ngoliathu, na ĩla Ndaviti woonie ũndũ ũnenevete nĩwamanyie nĩkĩ asikalĩ asu mamũkĩaa. O na atekĩĩte ngũa sya kaũ, nĩvatonyeka Ngoliathu akethĩwa aĩ mũnene kwĩ aũme elĩ anene makwatanĩtwʼe. Ĩndĩ mũthenyanĩ ũsu, Ngoliathu nĩweekĩĩte ngũa sya kaũ na aĩ na mĩio myai ya kaũ, aĩ mũndũ wĩ vinya mwingĩ mũno na nĩweesĩ kaũ. Ngoliathu nĩwatolekelaa asikalĩ ma Isilaeli mũno ayenda o ũmwe oke mokite. Kwasũanĩa ĩwasya yake ĩnene na ĩito ĩyĩwʼĩka iĩmanĩ akwete kũumanga ita sya Isilaeli na mũsumbĩ woo, Saulo. Endaa o mũsikalĩ ũmwe oke kũkita nake nĩ kana amũsinda, kaũ ũsu ũthele!—1 Samueli 17:4-10.

Aisilaeli vamwe na mũsumbĩ woo Saulo, maĩ na wia mwingĩ mũno. Ndaviti nĩwamanyie kana ũndũ ũsu wĩthĩĩtwe ũendeee mbee wa mwei ũmwe. Ita sya Isilaeli na sya Avilisiti syekalĩte ĩvinda yĩu yonthe itaaĩsa kũkita, ĩndĩ Ngoliathu nowe waumĩlaa kĩla mũthenya nĩ kana aendeee kũumanga Aisilaeli. Ũndũ ũsu nĩwaũmĩisye Ndaviti mũno. Waĩ ũndũ wa kũmakya mũno kwona mũsumbĩ wa Isilaeli, vamwe na asikalĩ make, na akũũe atatũ ma Ndaviti me na wia! Methonĩ ma Ndaviti, Ngoliathu ndaumangaa ita sya Isilaeli syĩ syoka, ĩndĩ nĩwaumangaa Yeova, Ngai wa Isilaeli! Ĩndĩ nũndũ Ndaviti aĩ o mũndũ wa mũika, esaa kwĩka ata? Na tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na mũĩkĩĩo wa Ndaviti?—1 Samueli 17:11-14.

“MWĨTĨKĨSYE MAUTA: NŨNDŨ ŨŨ NĨWE”

Ekai twone maũndũ meekĩkĩte myei mingĩ mĩvĩtu. Mũthenya ũmwe ĩa mawĩoo Ndaviti aĩthasya malondu ma ĩthe wake iĩmanĩ syaĩ vakuvĩ na Mbethelemu. Ndaviti aĩ o kamwana ka mũika kanake, ke na ũthyũ mũseo, na kombe nesa. Mavinda amwe ĩla kũuĩtye Ndaviti eethĩawa aithaũka mbeve. Nũndũ Ndaviti nĩwendeeawʼa nĩ wũmbi wa Ngai na nĩwaendeeie kũmanya kũinga mbeve nesa, atũmĩaa masaa maingĩ kwĩmanyĩsya kũinga mbeve. Ĩndĩ mũthenya ũsu ĩa mawĩoo, Ndaviti nĩwatũmaniwe nĩ ĩthe wake ayenda kũmwona na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka.—1 Samueli 16:12.

Eethĩie ĩthe wake, Yese, aineena na mũtumĩa waĩ mũkũũ mũno. Mũtumĩa ũsu aĩ mwathani Samueli. Yeova nĩwamũtũmĩte aketĩkĩsye mwana ũmwe katĩ wa syana sya Yese mauta nĩ kana eĩthĩwa e mũsumbĩ ũla ũatĩĩe kũsumbĩka Isilaeli. Samueli aĩ anoona akũũe mũonza ma Ndaviti, ĩndĩ Yeova nĩwamwonisye Samueli kana vai ũmwe woo ũnyuvĩte. Ĩla Ndaviti wavikie, Yeova nĩwamũtavisye Samueli ndeto ii: “Mwĩtĩkĩsye mauta: nũndũ ũũ nĩwe.” Samueli e mbee wa ana-a-inyia ma Ndaviti, nĩwaumisye ũvya wa mauta na amwĩtĩkĩsya Ndaviti. Kuma ĩvindanĩ yĩu Ndaviti wetĩkĩiwʼe mauta, maũndũ make mambĩĩie kwĩthĩwa me kĩvathũkanyʼo nũndũ o na Mbivilia yaĩtye kana ‘veva wa Yeova nĩwookie na vinya mũnene ĩũlũ wa Ndaviti kuma mũthenya ũsu na kũendeea.’—1 Samueli 16:1, 5-11, 13.

We Ndaviti nĩwambĩĩie kwĩmanthĩa nguma ĩtina wa kũmanya kana nĩwe ũkasumbĩka Isilaeli? Aiee, aĩ mwĩanĩe na nĩwavangie kweteela nginya ĩla veva wa Yeova ũkamũtongoesya kũmanya nĩ ĩndĩĩ ũkethĩwa e mũsumbĩ. Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu weeteele, nĩwaendeeie kũtethya wĩa wake wa ndĩthya ũla waĩ wa kĩlasi kya nthĩ. Ndaviti nĩweeyumĩtye vyũ kũtethya wĩa ũsu ate na wia. Ndĩthya ya ĩthe wake nĩyavithũkĩiwe mavinda elĩ, ĩvindanĩ yĩmwe yavithũkĩiwe nĩ mũnyambũ, na ĩvindanĩ ya kelĩ yavithũkĩiwe nĩ nduva. Ndaviti ndaaĩka kũlũngĩlĩĩlya nyamũ isu kĩthekanĩ. Ĩndĩ vandũ va ũu, ambĩaa kũkita nasyo ate kwananga saa nĩ kana asũvĩe ndĩthya ya ĩthe wake. Mavindanĩ asu onthe, nĩwooaie nyamũ isu mbai e weka!—1 Samueli 17:34-36; Isaia 31:4.

Ĩtina wa ĩvinda, Ndaviti nĩwatũmaniwe ĩngĩ. Mũsumbĩ Saulo nĩweewʼĩte nguma syake. O na kau Saulo aĩ ngũmbaũ ya kaũ, Yeova nĩwamũkolete nũndũ wa kũema kwĩwʼa mĩao yake. Yeova nĩwavetete veva wake nthĩnĩ wa Saulo, na kĩu kĩkatuma ethĩwa na veva ũngĩ mũthũku ũla watumaa ethĩwa e mũthilĩku, e na nzika, na e mũngʼendu. Ĩla Saulo weethĩwa na veva ũsu mũthũku, ũndũ ũla wamũtetheeasya kwĩwʼa nesa nĩ kũingĩwa mbeve. Amwe ma athũkũmi ma Saulo nĩmeewʼĩte kana Ndaviti nĩ mũingi mũseo wa mbeve na nĩ mũndũ wa kaũ. Kwoou Ndaviti nĩwatũmaniwe, na ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, eethĩwa e ũmwe katĩ wa ala mainĩaa mũsumbĩ na makuaa mĩio yake ya kaũ.—1 Samueli 15:26-29; 16:14-23.

Andũ ma mũika no memanyĩsye maũndũ maingĩ kumana na mũĩkĩĩo wa Ndaviti. Ũndũ ũmwe tũkwĩmanyĩsya nĩ kana Ndaviti eetanĩthasya na maũndũ matonya kũmũtetheesya kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ũndũ ũngĩ nĩ kana Ndaviti nĩwaendeeie kwĩmanyĩsya maũndũ matonya kũmũtethya na matonya kũtuma akwata wĩa. Na ĩndĩ ũndũ ũla mũnene vyũ nĩ kana Ndaviti nĩweetĩkĩlile kũtongoewʼa nĩ veva wa Yeova. Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno vyũ kwitũ na nĩtwaĩle kũmĩatĩĩa!—Mũtavanʼya 12:1.

“VAIKETHĨWE MŨNDŨ ŨKWʼA NGOO NŨNDŨ WAKE”

O aendeee na kũthũkũma kwa Saulo, ve mavinda Ndaviti wasyokaa mũsyĩ kũĩthya malondu, na mavindanĩ amwe nĩweekaa ũu kwa ĩvinda ĩasa. Ĩvindanĩ yĩmwe katĩ wa mavinda asu, Ndaviti nĩwatũmiwe nĩ ĩthe wake, Yese, nĩ kana akasisye akũũe atatũ ala maĩ itanĩ sya kaũ sya Saulo. Ndaviti nĩwamwĩthukĩĩisye ĩthe na kwoou athi elekele Mwandanĩ wa Ela kwona ana-a-inyia amakuĩe lĩu. Ĩla wavikie kũu, Ndaviti nĩwasaanĩiwʼe mũno kwona ita isu ilĩ sya kaũ ite kũkita o tondũ vaeleiwʼe mwambĩĩonĩ wa kĩlungu kĩĩ. Ita isu sya asikalĩ syeekĩte kũsianyʼa, amwe maũngamĩte mũingo ũmwe na ala angĩ maũngamĩte mũingo ũla ũngĩ wa kĩĩma.—1 Samueli 17:1-3, 15-19.

Ndaviti ndaaendeewʼa nĩ ũndũ ũsu na ndaĩ etĩkĩla ũendeee. Vaĩ vatonyeka ata ita sya Yeova Ngai ikakĩa kũkita na mũndũ ũtamũthaithaa Yeova? Methonĩ ma Ndaviti, Ngoliathu ndaumaa mũndũ, ĩndĩ avũthasya Yeova. Na kwoou Ndaviti nĩwambĩĩie kũneena na asikalĩ ĩũlũ wa ũndũ ũtonya kũkita na Ngoliathu na akamũsinda. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, mũkũũe wa Ndaviti ũla weetawa Eliavu nĩweewie ndeto syake. Ĩla Eliavu weewie ndeto sya Ndaviti, nĩwathatie na amũtavya maũndũ mathũku kwa kũmwĩa kana eeũkĩte vau kwĩloela kaũ. Ĩndĩ Ndaviti amũsũngĩie na amũkũlya atĩĩ: “Neka ata yu? Vati kĩtumi?” Na ĩndĩ Ndaviti aendeea kũneena na ũkũmbaũ ĩũlũ wa kũkita na Ngoliathu, nginya ndeto isu syesa kũmũvikĩa Saulo. Mũsumbĩ Saulo nĩwaisye Ndaviti aetwe mbee wake.—1 Samueli 17:23-31.

Ndaviti nĩwamũtavisye Saulo ndeto ii sya kwĩkĩa vinya ĩũlũ wa Ngoliathu, aisye atĩĩ: “Vaikethĩwe mũndũ ũkwʼa ngoo nũndũ wake.” Saulo na asikalĩ make mayoonaa ta mesa kũkita na Ngoliathu na makamũsinda. Thĩna woo nũtonya kwĩthĩwa walikile ĩla mambĩĩie kwĩyĩelekanyʼa na ĩmũndũ yĩu ĩnene, na meesianĩsya nayo mayĩthĩa o na maiyĩvika kĩthũi. Masũanĩaa kana Ngoliathu emakũna amamine na ndatĩka ĩmwe. Ĩndĩ Ndaviti ndasũanĩaa tamo. O tondũ tũkwĩmanyĩsya, Ndaviti oonie ũndũ ũsu kwa nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo, na nĩkyo kĩtumi wavangie kũkita na Ngoliathu.—1 Samueli 17:32.

Ĩndĩ Saulo amwĩie Ndaviti atĩĩ: “Ndũtonya kũthi kũkita na Mũvilisiti ũũ; nũndũ wĩ o kĩmwana, nake nĩ mũndũ wa kaũ kuma wana wake.” Kwa wʼo Ndaviti aĩ o kamwana? Aiee, ĩndĩ asianĩwʼa na asikalĩ ala angĩ, aĩ mũnini, na oonekaa ailyĩ o kamwana. Ĩvindanĩ yĩu, Ndaviti nĩweesĩkĩe ta mũndũ wa kaũ na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ na myaka vakuvĩ 20.—1 Samueli 16:18; 17:33.

Nĩ kana Ndaviti aĩkĩĩthye Saulo kana nũkũthi kũkita na Ngoliathu, nĩwamũeleisye ũndũ wooaie mũnyambũ na nduva. Ndaviti eekaa o kwĩkathĩĩa? Aiee. Ndaviti nĩweesĩ kĩla kyatumie oaa mũnyambũ ũsu na nduva. Aisye atĩĩ: “Yeova ũla wambonokisye kuma kĩthunĩ kya mũnyambũ, na kuma kĩthunĩ kya nduva, akambonokya nume kwʼokonĩ kwa Mũvilisiti ũũ.” Ĩtina Saulo nĩwesie kwĩtĩkĩla na amwĩa Ndaviti atĩĩ: “Thi, na Yeova akeethĩwa vamwe naku.”—1 Samueli 17:37.

We no wende kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta wa Ndaviti? Ethĩwa no wende, manya kana mũĩkĩĩo wa Ndaviti ndwaĩ o kĩndũ weekaa kũsũanĩa. Kĩla kyamũtetheeisye amũĩkĩĩe Ngai nĩ ũmanyi na ũndũ woonete Yeova aimũtethya. Nĩweesĩ kana Yeova nũsũvĩaa andũ make na nĩwĩanĩasya kĩla waweta. Ethĩwa nũkwenda kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta ũsu wa Ndaviti, endeea kũmũmanya Ngai kwa kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ethĩwa tũkeekaa maũndũ ala tweemanyĩsya Mbivilianĩ, mosyao maseo ala tũkonaa makalũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo witũ.—Aevelania 11:1.

“YEOVA NŨKŨŨNENGANE KWʼOKONĨ KWAKWA”

Mbeenĩ, Saulo nĩwamũnengie Ndaviti ngũa syake sya kaũ ekĩe. Syendaa kwĩkala ila sya Ngoliathu syaseũvĩtwʼe na kĩaa na syaĩ na kakoti kaseũvĩtwʼe na kĩaa. Ndaviti nĩwatatie kũthi ekĩĩte ngũa isu sya kaũ ngito na nene, ĩndĩ eethĩa ndatonyana nasyo. Ndaĩ mũsikalĩ na kwoou ndamanyĩĩte kwĩkĩaa ngũa sya kaũ. Mũno mũno ndaĩ ekĩa ngũa sya kaũ ila syeekĩawa nĩ Saulo, ũla nĩwe waĩ mũasa vyũ mbaĩnĩ ya Isilaeli! (1 Samueli 9:2) Nĩwaumisye ngũa isu sya kaũ, na eekĩa ngũa sya ndĩthya ila wamanyĩĩte kwĩkĩa.—1 Samueli 17:38-40.

Ndaviti oosie ndata ĩla watũmĩaa ndĩthya, ekya kamũvuko kake kĩtuo, na akua kĩkũtha. Mũndũ nũtonya kũvũthĩĩsya kĩkũtha, ĩndĩ kyeethĩawa kĩ mũio mũthũku mũno wa kaũ. Kĩkũtha kyeethĩawa na kamũvuko kanini katonya kwĩanĩa ĩvia na mĩkwa ĩlĩ ya kĩthuma, na weethĩawa wĩ mũio mũseo wa mũndũ wa ndĩthya. Mũndũ enda kwĩkya ĩvia na kĩkũtha, eekĩaa ĩvia kamũvukonĩ kakyo, na aivyũlya kĩkũtha na vinya na ĩndĩ aĩlekya mũkwa ũmwe athimĩte vala ũkwendaa kũatha. Kĩkũtha kyaĩ mũio mũthũku mũno wa kaũ, na nĩkyo kĩtumi mavinda amwe ita sya kaũ syeethĩawa na ikundi sya asikalĩ ma kũkita matũmĩĩte ikũtha.

Nũndũ Ndaviti nĩweeyũmbanĩtye nesa, nĩwaendie kũkita na Ngoliathu. No tũsũanĩe Ndaviti aivoya aendeee na kũmbanyʼa mavia atano matendeu nesa kuma kalũsĩnĩ kaĩ kangʼalu kĩwʼũ. Na ĩndĩ Ndaviti athi vala mokitĩaa asembete vandũ va kũthi ekalaatĩte!

Ĩla Ngoliathu woonie Ndaviti asũanĩie kyaũ? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Na amwona Ndaviti, amũmonda; nũndũ aĩ o kĩmwana, na mũtune, na vamwe na ũu aĩ na ũthyũ mũseo.” Ngoliathu amũtolekeile Ndaviti na asya: “Nyie nĩ ngitĩ, kana ũmbũkĩe na ndata?” Nĩvatonyeka Ngoliathu akethĩwa oonie ndata ya Ndaviti na akavũthĩĩsya kĩkũtha kĩla wakwete. Nĩwamũumanĩie Ndaviti kwa ngai sya Avilisiti, na amwĩa kana athi vala ũĩ enengane mwĩĩ wake kwa nyũnyi sya yayaya na nyamũ sya kĩthekanĩ.—1 Samueli 17:41-44.

Kũvika o na ũmũnthĩ, ndeto ila Ndaviti wamũtavisye Ngoliathu syonanasya aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Kwakũna visa mwanake ũsu aitavya Ngoliathu ndeto ii: “We wĩmbũkĩa na ũvyũ, na ĩtumo, na katumo: ĩndĩ nyie nĩkũkĩa na syĩtwa ya Yeova wa nguthu, Ngai wa ita sya Isilaeli, ũla ũvũthĩĩsye.” Ndaviti nĩweesĩ kana mĩio ya kaũ ti yo ya vata. Ngoliathu nĩwamũvũthisye Yeova Ngai, nake Yeova ndaĩ aema kũĩvanĩsya. O tondũ Ndaviti wawetie, ‘kaũ waĩ wa Yeova.’—1 Samueli 17:45-47.

Ndaviti nĩwoonie ũndũ Ngoliathu wanenevete na mĩio ya kaũ ĩla waĩ nayo. Ĩndĩ Ndaviti ndaaĩtĩkĩla ũndũ ũsu ũmũsiĩĩe kwĩka ũndũ wavangĩte. Ndaaĩthĩwa na wia ta Saulo na asikalĩ make. O na ndaaĩsianĩsya na Ngoliathu, ĩndĩ vandũ va ũu, asianĩisye Ngoliathu na Yeova. Ngoliathu aĩ na ũasa wa vuti kenda na nusu (mita 2.9), ĩndĩ tũimũsianĩsya na Ngai Mwene Vinya Wʼonthe, Ngoliathu aĩ o kaindo kanini vyũ. Mũndũ ũsu woonekaa nĩ andũ anenevete ũu, aĩ o kasamũ kanini mũno methonĩ ma Yeova, na kwoou Yeova nĩweeyũmbanĩtye kũmwananga vyũ!

Ndaviti aendete kũkita na Ngoliathu oosie mavia kamũvukonĩ kake na asemba elekele kũla kwĩ Ngoliathu. Nĩweekĩie ĩvia kĩkũthanĩ kyake na akĩvyũlya na vinya wake wʼonthe. Ngoliathu nĩwathengeeie vala ve Ndaviti, na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ ĩtina wa mũsikalĩ ũla wakuĩte ngao yake ya kaũ. Nĩvatonyeka ũasa wa Ngoliathu ũkethĩwa wamwanangĩie maũndũ nũndũ mũkui wa ngao ndaĩ atonya kũsiĩĩa mũtwe wa Ngoliathu nũndũ aĩ mũasa mũno. Na nũndũ wa ũu, Ndaviti avangie kũmũatha mũtwe.—1 Samueli 17:41.

Ĩla Ndaviti wavyũlilye kĩkũtha eewʼa kyakwata mwaki, nĩwalekilye ĩvia yĩkakime Ngoliathu. Kwasũanĩa ũndũ kwakilĩtye asikalĩ meteele mone kĩla kĩkwĩthĩwa nũndũ ĩvia yĩu yekiwe yĩthimĩte Ngoliathu kyongo. Yeova nĩwaĩkĩĩthisye kana Ndaviti ndeĩkya ĩvia yĩngĩ. Ĩvia yĩu yakimie vala Ndaviti wathimĩte, yaendie kũkima kĩtulyanĩ kya Ngoliathu yalika nthĩnĩ. Ĩmũndũ yĩu yanenevete ũu yaendie kũkima nthĩ na ũthyũ. Nĩvatonyeka mũsikalĩ ũla wamũkuĩe ngao akethĩwa asembie akĩĩte. Ndaviti nĩwaendie vala ve Ngoliathu, na oosa ũvyũ ũla waĩ wa Ngoliathu, na amũtila mũtwe nawʼo.—1 Samueli 17:48-51.

Ĩtina wa ũndũ ũsu, Saulo na asikalĩ make nĩmeewie makwata ũkũmbaũ. Asikalĩ asu ma Saulo nĩmauisye ngemi na mamasembanyʼa Avilisiti. Kweethĩiwe ũndũ Ndaviti wamũtavĩtye Ngoliathu, amwĩie atĩĩ: ‘Yeova nũkũmũnengane mokonĩ maitũ.’—1 Samueli 17:47, 52, 53.

Ũmũnthĩ, athũkũmi ma Yeova mayũkitaa nũndũ ĩvinda ya kwĩyũkitĩa nĩyathelile. (Mathayo 26:52) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ta wa Ndaviti. O ta Ndaviti, nĩtwaĩle kũmanya kana Yeova nĩ Ngai wĩ na ũtonyi wa kũtũtethya, na nowe e weka twaĩle kũthũkũma na kũmũkĩa. Mavinda amwe nĩtũtonya kwĩwʼa mathĩna ala twĩ namo me maito mũno, ĩndĩ mathĩna asu ti kĩndũ twamasianĩsya na vinya wa Yeova. Twanyuva kũmũthũkũma Yeova na twamũĩkĩĩa o tondũ Ndaviti wamũĩkĩĩe, vai ũndũ o na ũmwe ũkethĩwa ũtonya kũtũtelemya. Vai thĩna o na ũmwe ũtonya kũema Yeova!