Nĩmaumie Ndĩninĩ sya Ũvũngũ

1. Nĩ kyaũ kyanengie andũ ma Ngai wĩkwatyo wa kwĩsa kuma Mbaviloni Ĩla Nene, na nĩ makũlyo meva tũũneenea?

ĨSOMONĨ ĩvĩtu nĩtũnoonie ũndũ Aklĩsto ala aĩkĩĩku mataviwe nĩ Mbaviloni Ĩla Nene. Ĩndĩ ũseo nĩ kana mayaĩ matũae vo ĩvinda yonthe. Makatwʼĩka maĩ matũe mũtavonĩ wa ndĩni isu sya ũvũngũ vate mũndũ ũkesa kuma vo, mwĩao ũũ wa Ngai wĩthĩwa waĩ wa mana: “Umai nthĩnĩ wake, andũ makwa.” (Soma Ũvuanʼyo 18:4.) Yu twĩ na mea ma kũmanya nĩ ĩndĩĩ andũ ma Ngai maumie vyũ mũtavonĩ wa Mbaviloni! Ĩndĩ tũtanamba kũmanya kĩu, ekai twambe kũsũngĩa makũlyo aa: Mwaka wa 1914 ũte mũviku, Amanyĩwʼa ma Mbivilia moonaa ata Mbaviloni Ĩla Nene? Ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe mo ana-a-asa maitũ mathũkũmie wĩa wa kũtavanyʼa na kĩthito kĩana ata? No twasye andũ ma Ngai mataviwe nĩ Mbaviloni ĩvindanĩ yĩu aĩ nũndũ nĩmaaĩle kũkanwʼa na kũlũngwa?

“MBAVILONI NĨ MBALŨKU”

2. Kwosana na ũmanyi ũla Amanyĩwʼa ma Mbivilia maĩ nawʼo, mo moonaa ata ndĩni sya ũvũngũ?

² Myaka mĩongo ĩana ũna Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe ũtambĩĩe, Charles Taze Russell na anyanyae nĩmamanyie kana ndĩni ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto iyamanyĩasya ũwʼo wa Mbivilia. Nũndũ wa ũu, kwosana na ũmanyi ũla maĩ nawʼo ĩvinda yĩu, nĩmatwie vyũ kana maikalikana na ndĩni ya ũvũngũ. Tene vyũ Mweinĩ wa 11, 1879, ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower yawetie ũtwi woo, ũla wosanĩte na Maandĩko, yĩteũvithanyʼa yasya atĩĩ: “Ethĩwa ĩkanisa o na yĩva yĩvangaa kana yo nĩ mwĩĩtu mũtheu wĩvaĩwʼe Klĩsto, ĩndĩ yesa kũsiwʼa yĩyĩthĩwa yĩkwatanĩtye na [nthĩ na] yĩkakwatwa mbau nĩ nthĩ (ĩla nyamũ), no nginya tũyĩvangĩle vala maandĩko mayĩvangĩle. Yo nĩ ĩkanisa ĩlwaya.” Ĩlwaya yĩla yĩũwetwa nĩ Mbaviloni Ĩla Nene.—Soma Ũvuanʼyo 17:1, 2.

3. Nĩ ĩtambya yĩva Amanyĩwʼa ma Mbivilia moosie yĩkwonanyʼa kana nĩmamanyĩte vata wa kwĩvathana na ndĩni sya ũvũngũ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 26.)

³ Aũme na aka asu mamũkĩĩte Ngai nĩmeesĩ kĩla maaĩlĩte kwĩka. Nĩmeesĩ kana Ngai ndesa kũmaathima maendeea kwĩkwatanyʼa na ndĩni sya ũvũngũ. Na nũndũ wa ũu, Amanyĩwʼa aingĩ ma Mbivilia nĩmaandĩkie mavalũa meyumĩtye mũambanĩ wa kanisa ũla mathaithaa. O na aingĩ moo nĩmaendaa ne mo makasoma valũa woo mbee wa kanisa. Na kũla mavatwa maisomea ĩkanisa valũa woo, amwe nĩmatũmĩaa kĩla ũmwe kanisanĩ ũsu valũa ũsu. Mayendaa nongi kũendeea kwĩkwatanyʼa na ndĩni ya ũvũngũ! Mũndũ waĩ atata kwosa ĩtambya ta yĩu myakanĩ yĩ navu ĩtina ethĩwa ekaa kũawa. Ĩndĩ kũvikĩĩa mwaka wa 1870, silikalĩ mbingĩ nĩsyaekete kũkwata kanisa mbau tondũ syeekaa navu ĩtina. Na kwoou nthĩnĩ wa nthĩ ta isu andũ maĩ na ũthasyo wa kũneenea maũndũ ma ndĩni, o na kũleana ũtheinĩ na atongoi ma kanisa mateũkĩa kwĩkwa ũndũ.

4. Ĩvindanĩ ya ũla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe andũ ma Ngai maĩ na woni wĩva ĩũlũ wa Mbaviloni Ĩla Nene?

⁴ O na kau Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmatavĩtye andũ moo ma mũsyĩ, anyanyae moo, na ala maĩ makanisanĩ moo ma tene ũndũ moonaa ndĩni sya ũvũngũ, nĩmamanyie kwĩka ũu kũitoetye. Nthĩ yonthe nĩyaaĩlĩte kũmanya kana Mbaviloni Ĩla Nene nĩ ĩlwaya maũndũnĩ ma ndĩni! Nũndũ wa ũu, katĩ wa Mwei wa 12, 1917 na myeinĩ ya mbee ya mwaka wa 1918, Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmanyaĩĩkisye tulakiti 10,000,000 syaĩ na ũvoo ũũ: “Mbaviloni Nĩ Mbalũku.” Tulakiti ĩsu yavuanĩtye vyũ makanisa ala meyĩtaa ma Kĩklĩsto, na mamĩnenganie na kĩthito kingĩ mũno o na kau maĩ o ngili nini ĩvindanĩ yĩu. Vate nzika, kĩu nĩkyatumie atongoi ma ndĩni mathata, ĩndĩ kũthata kwoo kũyaatuma Amanyĩwʼa ma Mbivilia maekana na wĩa ũsu wa vata. Nĩmatwʼĩte vyũ kũmwĩwʼa “Ngai mbee wa kũmewʼa andũ.” (Meko 5:29) Kwoou yu tũtonya kwasya ata? Tũtonya kwasya kana ĩvindanĩ ya ũla kaũ wa mbee tiwʼo Aklĩsto asu maendeee kũtavwa nĩ Mbaviloni Ĩla Nene, ĩndĩ nĩwʼo maendeee kuma nthĩnĩ wayo na kũtetheesya andũ angĩ meke o tamo.

KĨTHITO KYA ANDŨ MA NGAI ĨVINDA YA KAŨ WA MBEE WA NTHĨ YONTHE

5. Twĩsĩ ata kana ana-a-asa maĩ na kĩthito kingĩ mũno ĩvindanĩ ya ũla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe?

⁵ Navu ĩtina tũnaĩkĩĩaa kana ĩvindanĩ ya ũla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, Yeova nĩweewʼĩthiwʼe woo nĩ andũ make nũndũ mayaĩ na kĩthito kya kũtavanyʼa. Na nũndũ wa ũu twasya kana Yeova nĩweetĩkĩlilye Mbaviloni Ĩla Nene ĩmatave kwa kavinda kanini. Ĩndĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa aĩkĩĩku ala mathũkũmaa Ngai myakanĩ ya 1914-1918 nĩmesie kũweta nesa kana andũ ma Mwĩaĩi me ta kĩkundi nĩmeekie kyonthe kĩla maĩ matonya nĩ kana wĩa wa kũtavanyʼa ndũkaũngame. Ve ũkũsĩ mwĩanu wa kũĩkĩĩthya kĩu. Kũelewa nesanga kĩla Amanyĩwʼa ma Mbivilia meekaa ĩvinda yĩu nĩkũtumĩte tũelewa nesanga maũndũ amwe maandĩkĩtwe Mbivilianĩ.

6, 7. (a) Amanyĩwʼa ma Mbivilia moonie mawetu meva ĩvindanĩ ya ũla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe? (b) Nengane ngelekanyʼo ikwonanyʼa kĩthito kĩla Amanyĩwʼa ma Mbivilia maĩ nakyo.

⁶ Ũwʼo nĩ kana Amanyĩwʼa ma Mbivilia ala maĩ kwʼo ĩvindanĩ ya ũla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe (1914-1918) nĩmaumisye ũkũsĩ mũnene ĩvindanĩ yĩu. Ĩndĩ ũyaĩ ũndũ wĩ laisi kwoo kwĩka ũu nũndũ wa itumi iana ũna. Ekai tũneenee itumi ilĩ katĩ wa isu. Kĩtumi kya mbee, wĩa ũla mũnene matethasya ĩvinda yĩu waĩ kũnengane mavuku. Kwoou ĩla yĩla ĩvuku yeetawa The Finished Mystery yakũniwe maluvuku nĩ silikalĩ mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1918, wĩa wa kũtavanyʼa nĩwaitavĩie ana-a-asa aingĩ. Mayeemanyĩĩtye kũtavanyʼa na Mbivilia yĩ yoka, na ĩvuku The Finished Mystery nĩ tayo yaneenaa vandũ voo. Kĩtumi kya kelĩ nĩ ĩla ndetema nthũku mũno (Spanish influenza) yaumĩlile mwakanĩ wa 1918. Ndetema ĩsu yatambĩte mũno vyũ ũkethĩa ti laisi kwa atavanyʼa kũthi kũndũ na kũndũ. Ĩndĩ o na kau kwaĩ mathĩna asu na angĩ maingĩ, Amanyĩwʼa ma Mbivilia me ta kĩkundi matatie vyũ wĩa ndũkaũngame.

⁷ Mwakanĩ wa 1914 wĩ wʼoka, kĩkundi kyu kĩnini kya Amanyĩwʼa ma Mbivilia kyoonisye andũ mbee wa 9,000,000 ĩla sinema yeetawa “Photo-Drama of Creation.” Nĩ kana maseũvye sinema ĩsu, matũmĩie visa na tũsinema tũkuvĩ na matũvulanyʼa na wasya. Sinema ĩsu yoonanisye maũndũ ala methĩĩtwe kuma mũndũ oombwa nginya mũthya wa ĩla Myaka Ngili. Myaka ĩsu ũsu waĩ ũndũ mũnene vyũ. Kwamba kũsũanĩa kĩu! Atĩ ũtalo wa andũ ala moonie sinema ĩsu mwakanĩ wa 1914 wĩ wʼoka waĩ mũnene kwĩ ũtalo wʼonthe wa atavanyʼa ala me nthĩ yonthe ũmũnthĩ! Livoti syonanasya kana mwakanĩ wa 1916 andũ 809,393 nĩmaendie maũmbanonĩ ma andũ onthe nthĩ ya Amelika, na mwakanĩ wa 1918 ala maendie maũmbanonĩ o ta asu mongelekile mavika 949,444. Mwa vai ngũĩ Amanyĩwʼa asu ma Mbivilia maĩ kĩthito!

8. Ana-a-asa ala matongoesye ĩvinda ya ũla kaũ wa mbee meekie ata nĩ kana ala angĩ makwate lĩu wa kĩ-veva?

⁸ Ĩvinda ya ũla kaũ wa mbee wa nthĩ yonthe ala matongoetye meekie kĩla kyonthe maĩ matonya nĩ kana maendeee kũnenga ana-a-asa lĩu wa kĩ-veva o na kau nĩmanyaĩĩkĩte kũũ na kũũ. Lĩu ũsu wa kĩ-veva nĩwanengie ana-a-asa vinya wa kũendeesya wĩa wa kũtavanyʼa. Richard H. Barber nũmwe waĩ kwʼo ĩvinda yĩu na aeleetye ũũ: “Nĩtwavotie kũtetheesya asyaĩĩsya ma kũthyũlũlũka meana ũna maendeee na wĩa woo na nĩtwavotie kũtũmĩaa ana-a-asa makaseti ma The Watch Tower. O na nĩtwamavikasya Canada o na kũtwʼĩka kũu maĩ makũne maluvuku. O na nĩnatanĩie kũtũmĩa ana-a-asa amwe tũvuku tũnini twaĩ tũtonya kwĩanĩa ngusunĩ twa The Finished Mystery nũndũ nĩmavenetwe ala maĩ namo mbeenĩ. Mwana-a-asa Rutherford nĩwatũkũlilye tũvangĩthye maũmbano manene taoninĩ imwe ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua ya Amelika, na tũitũma ana-a-asa makaumye maũvoo nĩ kana mekĩe ana-a-asa na eĩtu-a-asa vinya mũno vyũ ũndũ vatonyeka.”

VE MAŨNDŨ MAAĨLE KŨLŨNGWA

9. (a) Nĩkĩ andũ ma Ngai maaĩle kũkanwʼa na kũlũngwa katĩ wa 1914 na 1919? (b) O na kau ve kũndũ Amanyĩwʼa ma Mbivilia maaĩle kũlũngwa, wĩthĩwa wĩ ũthũku kũsũanĩa ata?

⁹ Ti maũndũ onthe meekawa nĩ Amanyĩwʼa ma Mbivilia katĩ katĩ wa 1914 na 1919 moosanĩte na myolooto ya Maandĩko. O na kau ana-a-asa asu mayaĩ na ũseleke ngoonĩ, mayamanyaa nĩ ĩndĩĩ maaĩle kwĩwʼa silikalĩ na nĩ ĩndĩĩ mataaĩle kwĩka ũu. (Alo. 13:1) Kwoou me ta kĩkundi, mayaaĩvathana vyũ na kaũ ĩvindanĩ yĩu. Kwa ngelekanyʼo, ĩla mũsumbĩ wa nthĩ ya Amelika waumisye mũthenya wa Matukũ 30, Mwei wa 5, 1918, wĩthĩwe mũthenya wa kũvoyea mũuo, ĩkaseti ya The Watch Tower nĩyeekĩie Amanyĩwʼa ma Mbivilia vinya yamea o namo no meke oou. O na ana-a-asa amwe nĩmaumisye mbesa syoo itetheesye kaũnĩ na ve angĩ mate aingĩ maendie ũ kaũnĩ makuĩte mĩio ya kaũ. Ĩndĩ twĩthĩwa tũivĩtya tũkasya Amanyĩwʼa ma Mbivilia mataviwe nĩ Mbaviloni Ĩla Nene ĩvindanĩ yĩu aĩ nũndũ nĩmaaĩle kũkanwʼa na kũlũngwa. Kĩvathũkanyʼo na ũu, nĩmeesĩ nesa kana nĩmaaĩle kwĩvathana vyũ na ndĩni sya ũvũngũ, na ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe matielye o vanini metithũkanyʼe vyũ na Mbaviloni Ĩla Nene.—Soma Luka 12:47, 48.

10. Nĩ kyaũ Amanyĩwʼa ma Mbivilia maleile vyũ kwĩka?

¹⁰ O na kau Amanyĩwʼa ma Mbivilia mayaeleawa nesa ũla mwolooto wa kũema kwĩlikya kaũnĩ tondũ tũũeleetwe ũmũnthĩ, ve kĩndũ kĩmwe meesĩ nesa vyũ. Nĩmeesĩ Mbivilia nĩvatanĩte kũaana. Kwoou o na ala ana-a-asa moosie mĩio ya kaũ na malika ũla Kaũnĩ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, nĩmaleile vyũ kũtũmĩa mĩio ĩsu kũaa andũ ala angĩ. Amwe ala maleile kũaana matwaiwe kũla kaũ waĩ mũvyũ vyũ nĩ kana makakwʼĩĩe kwʼo.

11. Silikalĩ syeekie ata ĩla Amanyĩwʼa ma Mbivilia maleile kũkita kaũnĩ?

¹¹ Ndevili nĩwathatiwʼe mũno nĩ ũtwi ũsu wa ana-a-asa, o na kau ti atĩ nĩmeevathanĩte vyũ na kaũ. Nũndũ wa ũu, nĩwatumie ‘sila ũte wa katĩ ũtwʼĩka mwĩao.’ (Sav. 94:20, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Mũnene ũmwe wa Ita sya Amelika weetawa James Franklin Bell aineena na Mwana-a-asa J. F. Rutherford na Mwana-a-asa W. E. Van Amburgh nĩwamaumbũkie kana mũvĩa ũmwe wa mĩao (U.S. Department of Justice) nĩwatatĩte kũvĩtũkĩthya mwĩao mbungenĩ wa kana ala malea kũkita kaũnĩ nĩmoawe. Aineena ũu awetaa Amanyĩwʼa ma Mbivilia. Mũnene ũsu atavisye Mwana-a-asa Rutherford ũũ ewʼĩte woo: “Mwĩao ũsu ndũnavĩtũkĩthwʼa nũndũ Wilson [mũsumbĩ wa Amelika] nũleile, ĩndĩ nĩtwĩsĩ ũndũ tũtonya kũmũkwatya, na nĩtũũmũkwatya!”

12, 13. (a) Nĩkĩ ala ana-a-asa nyanya matwʼĩwe kwovwa ĩvinda ĩasa? (b) Kwovwa kwa ana-a-asa asu nĩkwatumie maeka kũmwĩwʼa Yeova? Elesya.

¹² Silikalĩ nĩyesie kwĩanĩsya kĩu yawetie. Amwe ma ana-a-asa ala makwatĩĩe Watch Tower Society nĩmeekĩiwe mbĩnĩ. Asu nĩ Mwana-a-asa Rutherford na Mwana-a-asa Van Amburgh, na angĩ thanthatũ. Saa sya kũtwʼa sila syavika, ũla wasilaa ĩkoani yoo aisye: “Momanyĩsyo ma ndĩni ala andũ aa maendeesye no mathũkye maũndũ mũno o na kwĩ nguthu ya asikalĩ ma Germany . . . Andũ aa mekua anene ma mĩao Silikalĩnĩ na ala ma mũvĩa wa ita wa kũthiana maũndũ ta matesĩ wĩa woo, na masyokete makaneenea naĩ atavanyʼa onthe ma makanisa onthe. Maĩle kwosewa ĩtambya ĩvyũ mũno ya mĩao.” (Kavuku Faith on the March, ka A. H. Macmillan, ĩth. 99) Ũu nĩwʼo kwaendie. Ana-a-asa asu nyanya nĩmatwʼĩwe kwovwa ĩvinda ĩasa yelanĩ yĩmwe yĩ Atlanta, Georgia. Ĩndĩ ĩla kaũ wathelile nĩmathaiwʼe na ĩkoani yoo yavutwa.

¹³ Aũme asu nyanya nĩmaũngamie na kĩla meesĩ kuma Maandĩkonĩ o na ĩla maĩ ove. Valũanĩ ũmwe maandĩkĩĩte mũsumbĩ wa Amelika maikũlya mewʼĩwe tei maisye ũũ: “Mwĩaĩi nũwetete kwenda kwake Maandĩkonĩ akasya, ‘Ndũkoae,’ na kwoou mũndũ o na wĩva wĩtanĩawʼa na [International Bible Students] Association na wĩyumĩsye Mwĩaĩi vyũ wĩsa kũema kwĩanĩsya wĩvĩto wake wa kwĩkala e mũtheu ndaendeea kwendwa nĩ Ngai, o na kĩu kĩtuma esa kwanangwa vyũ. Kwoou andũ ta asu mayĩsa kũaana o mesĩ kĩla mekwĩka.” Isu nĩ ndeto syaĩ ngito mũno. Vate nzika, ana-a-asa asu mayavangĩte kũtũla mwĩao wa Yeova o na vanini!

ĨVINDA YA KUMA MBAVILONI NĨYESIE KŨVIKA!

14. Elesya ũtũmĩĩte Maandĩko kĩla kyaendeeie kuma mwaka wa 1914 nginya 1919.

¹⁴ Ĩandĩko ya Malaki 3:1-3 nĩyĩeleetye ĩũlũ wa ĩvinda yĩla “ana ma Livai,” ala nĩmo etĩkĩwʼa mauta, maaĩle kũthewʼa. Ĩvinda yĩu yaĩ kuma 1914 nginya mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1919. (Soma.) Ĩvindanĩ yĩu Yeova Ngai, ũla nĩwe wĩtĩtwe “Mwĩaĩi,” e na Yesũ Klĩsto, ũla wĩtĩtwe “mũtũmwa wa ũtianĩo,” nĩmookie ĩkalũnĩ ya kĩ-veva nĩ kana mathiane ala mathũkũmaa vo. Ĩtina wa andũ ma Yeova kũkanwʼa na kũthewʼa nĩmeethĩiwe matonya kũnewa mawĩa maingangĩ. Mwakanĩ wa 1919, ĩla “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ” nĩyanyuviwe nĩ kana ĩnengae andũ ma nyũmba ya mũĩkĩĩo lĩu wa kĩ-veva. (Mt. 24:45) Kũvikĩĩa vau andũ ma Ngai maĩ manaumanwa vyũ na Mbaviloni Ĩla Nene. Kuma ĩvinda yĩu, nũndũ wa mumo wa Yeova andũ make methĩĩtwe maikwata ũmanyi mwingangĩ wa kwenda kwake na nĩmaendeee kũmwenda mũnango tawe Ĩthe woo wa ĩtunĩ. Matũngaa mũvea ta kĩ nũndũ wa moathimo make!^[1]

15. Kũmanya kana nĩtwathaiwʼe kuma Mbaviloni Ĩla Nene kwaĩle kũtũtethya ata?

¹⁵ Ko tũtatanaa mũno nĩkwĩthĩwa nĩtwaumie mũtavonĩ wa Mbaviloni Ĩla Nene! O na kau Satani nĩwĩkĩĩte kĩthito kingĩ avete vyũ Ũklĩsto ĩũlũ wa nthĩ, nũemetwe vyũ. Ĩndĩ tũyaĩle kwĩtĩkĩla ũthasyo ũsu Yeova ũtũnengete wĩthĩwe wĩ wa mana. (2 Ako. 6:1) Andũ aingĩ mũno me ngoo nzeo no movetwe nĩ ndĩni sya ũvũngũ. Andũ asu nĩmaĩle kũtetheewʼa maume kũu. Na nithyĩ tũtonya kũmonyʼa nzĩa. Kwoou o ta ana-a-asa ala maĩ kwʼo myaka yĩ navu ĩtina, nĩtwĩkei kyonthe kĩla tũtonya tũtetheesye andũ ta asu maume ndĩninĩ sya ũvũngũ!