Mwiĩe Yeova Kwĩmakĩa Kwaku Kwʼonthe

1, 2. (a) Nĩkĩ tũtaĩle kũsengʼa ĩla twakwatwa nĩ mawĩmakĩo? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

MAVINDA aa tũtwĩe me mathĩna maingĩ mũno. Satani, ũla nĩwe Ndevili, nĩ mũthilĩku mũno na “angangaa kũũ na kũũ ta mũnyambũ ũkũluma, aimantha mũndũ aye.” (1 Vet. 5:8; Ũvu. 12:17) Kwoou, ithyĩ athũkũmi ma Ngai tũyaĩle kũsengʼa ĩla twakwatwa nĩ mathĩna na twambĩĩa kwĩmakĩa. O na athũkũmi aĩkĩĩku ma tene ta Mũsumbĩ Ndaviti no mesaa ‘kũthĩnanyʼa na mosũanĩo moo.’ (Sav. 13:2, The Holy Bible in Current Kikamba Language) O na syoka ũlilikane kana Mũtũmwa Vaulo ‘nĩwaũũyĩaa makanisa onthe.’ (2 Ako. 11:28) Ĩndĩ ithyĩ tũtonya kwĩka ata ĩla twaemeewa nĩ mawĩmakĩo?

² Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nĩwatethisye athũkũmi make ma tene, na o naitũ nũtũtethasya tũusye ĩla twĩmakĩĩte nũndũ wa thĩna twĩ nawʼo. Nĩkyo Mbivilia ĩtwĩkĩĩte vinya ĩkatwĩa: “Mũkĩmwiĩa kwĩmakĩa kwenyu kwʼonthe, nũndũ nĩwe ũmũsũvĩaa.” (1 Vet. 5:7) Ĩndĩ we ũtonya kũmwiĩa Ngai kwĩmakĩa kwaku ata? Ethĩwa nĩtũkwĩmakĩa, ekai twone maũndũ ana matonya kũtũtetheesya. Ũndũ wa mbee nĩ kũmwonoesya Yeova ngoo yaku, wa kelĩ nĩ kũsoma Ndeto ya Ngai na kũmĩvindĩĩsya, wa katatũ nĩ kũmũvoya Yeova aũne veva mũtheu, na wa kana nĩ kũtavya mũndũ ũmũĩkĩĩe thĩna waku. Ĩla tũkwĩmanyĩsya maũndũ asu me ana, sisya nĩ kyaũ ũtonya kwosa vo kĩkaũtethya.

“MWAŨĨE YEOVA MŨIO WAKU”

3. Mboya ĩtonya kũũtetheesya ata ‘ũmwaũĩe Yeova mũio waku’?

³ Ũndũ wa mbee tũtonya kwĩka nĩ kũmũvoya Yeova na kĩthingʼĩĩsyo. Ĩla weeyĩthĩa ũndũnĩ ũtonya kũtuma wĩmakĩa, wĩkala na kĩũũyũ, na kwĩwʼa ũte mwĩanĩe, mũtulũĩle Ĩthe waku wa ĩtunĩ ngoo yaku nũndũ nũtwendete. Mũandĩki wa Savuli, Ndaviti, amwĩsũvie Yeova amwĩa: “Tea matũ wĩwʼe mboya yakwa, ame Ngai.” Na ĩndĩ Savulinĩ o ĩsu asyokie asya: “Mwaũĩe Yeova mũio waku, nake akakũtwʼĩĩka.” (Sav. 55:1, 22) Ethĩwa nĩwĩkĩte kyonthe kĩla ũtonya ũmine thĩna mũna, mboya nĩyo ĩtonya kũũtethya mũno kwĩ kwĩmakĩa. Ĩndĩ mboya ĩtonya kũũtetheesya ata ndũkaemeewe nĩ woo na mosũanĩo maingĩ?—Sav. 94:18, 19.

4. Nĩkĩ mboya nĩ ya vata mũno ĩla tũkwĩmakĩa?

⁴ Soma Avilivi 4:6, 7. Yeova nũtonya kũtũsũngĩa ĩla twathetheesya kũmwĩsũva na kĩthingʼĩĩsyo kuma ngoonĩ atũtetheesye. Atũsũngĩaa ata? Atũsũngĩaa kwa kũtũtetheesya tũusye na kĩu kĩtumaa ilĩko sitũ na ngoo sitũ ithyũmũa. Andũ aingĩ no makũsĩĩe kana nĩmeyoneete ũndũ ũsu. Andũ ta asu maĩ na thĩna watumaa memakĩa mũno na mekala na wia mwingĩ, ĩndĩ Ngai nĩwamanengie mũuo mwingĩ mataĩ mesa kũwumya vandũ vangĩ. Yeova nũtonya kũũtetheesya kwa nzĩa o ta ĩsu. “Mũuo wa Ngai” nũtonya kũkĩlya vinya thĩna o na wĩva ũla ũtonya kũũkwata. Kwoou ĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova e tei na ndaema kwĩanĩsya watho ũũ wake: “Ndũkateve, nũndũ nyie nĩ Ngai waku; ngakwĩkĩa vinya; ĩĩ, ngakũtethya.”—Isa. 41:10.

NDETO YA NGAI NO ĨTŨNENGE MŨUO WA KĨLĨKO

5. Ndeto ya Ngai ĩtonya kũtũtetheesya ata twĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko?

⁵ Ũndũ wa kelĩ tũtonya kwĩka tũkakwata mũuo wa kĩlĩko nĩ kũsoma Mbivilia na kũvindĩĩsya kĩla twasoma. Nĩkĩ ũsu nĩ ũndũ wa vata? Mbivilia yĩ na ũtao mũseo mũno ũtonya ũkũtethya ndũkemakĩe, kana ethĩwa nĩwĩmakĩĩte ũtao ũsu no ũũtethye ũolange mesilya kana ũmanye ũndũ ũtonya kwĩka ũmine mesilya ala meũtuma wĩmakĩa. Ndũkese kũlwa kana kĩla kĩtumaa Ndeto ya Ngai ĩtũtethya na ĩtũnenga vinya nĩ kana ũĩ ũla wĩ vo wumĩte kwa Mũmbi mwene. Ũkakwata vinya mwingĩ mũno ethĩwa kĩla mũthenya ũkasũanĩaa woni wa Ngai na ũkavindĩĩasya ũndũ ũtonya kũtũmĩa nesa ũtao ũla wĩ Mbivilianĩ. Yeova oonanisye nesa kana kũsoma Ndeto yake nĩkũtumaa mũndũ ethĩwa na “vinya na ũkũmbaũ mũnene” na ekala ‘ateũkĩa na kũteva.’—Yos. 1:7-9.

6. Ndeto sya Yesũ itonya kũũtetheesya ata?

⁶ Ndetonĩ ya Ngai ve ndeto sya kũkiakisya syaneeniwe nĩ Yesũ. Ndeto syake na momanyĩsyo make nĩmeekĩaa ethukĩĩsya make vinya. Makomano nĩmaendaa vala ũĩ nũndũ nĩwathũmũasya ngoo ila syaĩ na kĩũũyũ, akalũlũmĩlya ala onzu, na akakiakisya ala makwʼĩte ngoo. (Soma Mathayo 11:28-30.) Nũndũ nĩwendete andũ nĩwathĩnĩkĩaa mavata moo ma kĩ-veva, ma kĩ-mwĩĩ, na ma ngoonĩ. (Mko. 6:30-32) O na ũmũnthĩ Yesũ no ũtũtwʼĩĩkaa o tondũ wathanie. Atũtwʼĩĩkaa o tondũ watwʼĩĩkaa atũmwa make ala waendanasya namo. Ĩndĩ ti nginya wĩthĩwe vala Yesũ ũĩ nĩ kana aũtethye. O na kau yu nĩ Mũsumbĩ ĩtunĩ, e tei o ũla waĩ nawʼo na kũvika yu nũtwĩwʼĩaa tei. Kwoou nũndũ Yesũ e tei, ĩla wesa kwambĩĩa kwĩmakĩa lilikana kana nũtonya ‘kũũtetheesya’ na ekaa ũu “ĩvinda [yĩu wĩ na] vata.” Vate nzika, ndeto sya Yesũ nitonya kũũtetheesya ũmĩanĩsye na thĩna na nitonya kũũnenga wĩkwatyo na ũkũmbaũ.—Aevl. 2:17, 18; 4:16.

VEVA WA NGAI NŨTUMAA TWĨTHĨWA NA NGUMA NZEO

7. Ũkatethekaa ata ĩla Ngai waũsũngĩa wamwĩtya veva mũtheu?

⁷ Yesũ nĩwatwathie kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ndakaema kũnenga veva mũtheu ala mamwĩtasya. (Luka 11:10-13) Na kwoou kĩu nĩkyo kĩndũ kya katatũ na kya vata mũno kĩla kĩtũtetheeasya tũikemakĩe mũno. Veva mũtheu ũtũtetheeasya kwĩthĩwa na ũla ũsyao wa veva. Ũsyao ũsu nĩ nguma nzeo ila itũtetheeasya twĩyĩelekanyʼe na ũla Ngai mwene vinya wʼonthe. (Soma Akalatia 5:22, 23; Ako. 3:10) O ũndũ waendeea kũtata wĩthĩwe na ũsyao ũsu wa veva, nowʼo ngwatanĩo yaku na ala angĩ yĩendeeaa kũlũlũmĩla. Naku weethĩwa na ngwatanĩo nzeo na ala angĩ, ti laisi kwĩsa kwĩthĩa wĩ na mathĩna namo ũndũ wambĩĩa kwĩmakĩa. Kwamba kũsũanĩa kwa ũkuvĩ ũndũ ũsyao wa veva ũtonya kũũtetheesya.

8-12. Ũsyao wa veva ũtonya kũũtetheesya ata?

⁸ “Wendo, ũtanu, mũuo.” Wanenga ala angĩ ndaĩa nũtonya kwĩthĩa kana o naku mwene nĩwavũthĩwa nĩ ũito ũla wĩ nawʼo ngoonĩ. Vaendaa ũu ata? Kwĩthĩwa na wendano wa ana-a-asa, wendo mũuu, na kũnenga ala angĩ ndaĩa nĩkũtonya kũkwathũkanĩsya na mathĩna matonya kũtuma wambĩĩa kwĩmakĩa.—Alo. 12:10.

⁹ “Wũmĩĩsyo, kwĩka angĩ nesa, ũseo.” Wenda kwĩkalanyʼa nesa na angĩ nĩwaĩle kũatĩĩa mwĩao ũũ: “Mwĩthĩwe mũkyaĩlanʼya ene kwa ene, mũkĩwʼanĩa tei, mũkĩekanĩa inywʼĩ kwa inywʼĩ.” (Aev. 4:32) Kwĩka ũu nĩkũtonya kũkwathũkanĩsya na mathĩna matonya kũtuma wambĩĩa kwĩmakĩa. O na ĩngĩ kwĩthĩwa na nguma isu nĩũkũtetheesya ũmanye ũndũ ũtonya kwĩka ĩla mathĩna mesa kumĩla nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ andũ me na naĩ.

¹⁰ “Kĩthito [kana, mũĩkĩĩo].” Kwĩmakĩa kwingĩ ũmũnthĩ kũetawe nĩ kũthelelwa kana wendi wa mbesa na malĩ. (Nth. 18:11) Ĩndĩ ethĩwa twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova no atũsũvĩe, tũikathĩnĩkaa mũno nũndũ wa maũndũ asu. Ũu ũtonyeka ata? Mũtũmwa Vaulo atwĩĩte atĩĩ: “Ĩanĩwai nĩ syĩndũ ila mwĩ nasyo.” Kwĩka ũu nĩkũtũtetheeasya tũikemakĩe mũno. Vaulo asyokie asya: “We mwene [Ngai] nĩwaisye, Ndikakũnyivĩa o na ata, na ndikakũtia o na ĩndĩĩ. Kwondũ wa ũu nĩtũkwasya na ũnyiau, Mwĩaĩi nĩ mũtetheesya wakwa; ndikakĩa: Mũndũ akambĩka ata?”—Aevl. 13:5, 6.

¹¹ “Ũuu, wĩtingʼo.” Sũanĩa ũndũ ũtonya kũtetheka mũno wĩana weethĩwa na nguma isu. Nguma isu nitonya kũũtethya ndũkaneene ndeto kana wĩke ũndũ ũsyoke ũkũetee mathĩna we mwene. O na ũkatetheka mũno weevathana na “ũũ, na ũthilĩku, na ũthatu, na ĩteta, na moumano.”—Aev. 4:31.

¹² Ethĩwa ndwĩnyivĩtye, ve vinya mũno kũĩkĩĩa “kwʼoko kwa Ngai kwĩ na vinya” na ve vinya ‘ũmwiĩe kwĩmakĩa kwaku kwʼonthe.’ (1 Vet. 5:6, 7) Ĩndĩ weethĩwa na wĩnyivyo ũkeethĩwa ũtonya kwendwa nĩ Ngai na kũtetheewʼa nĩwe. (Mika 6:8) Kwĩkala twĩsĩ nesa kĩla tũtonya kwĩanĩsya na kĩla tũtatonya kwĩanĩsya na vinya witũ kana ilĩko sitũ, na kũmanya kĩla tũtonya kũmĩĩsya na kĩla tũtatonya kũmĩĩsya, kũkatũtetheeasya tũikaemeewe nĩ mawĩmakĩo nũndũ kĩla ĩvinda tũkeethĩawa tũmwĩkwatĩtye Ngai.

“MŨIKEMAKĨE”

13. Yesũ endaa kwasya ata ĩla waisye: “Mũikemakĩe”?

¹³ Ĩandĩkonĩ ya Mathayo 6:34 (soma), Yesũ atũnengie ũtao ũũ wa vata mũno: “Mũikemakĩe.” Ĩndĩ ũtao ũsu nũtonya kwoneka ta wĩ vinya kũatĩĩa. We Yesũ endaa kwasya ata ĩla waisye: “Mũikemakĩe”? Ndethĩwa asasya atĩ mũthũkũmi wa Ngai ndakesa kwĩmakĩa thayũnĩ wake wʼonthe. Lilikana kana nĩtwoona ve mavinda Ndaviti na Vaulo meemakĩaa. Ĩndĩ Yesũ atetheeasya amanyĩwʼa make makwatye kana kwĩmakĩa vate kĩtumi kĩseo kana kwĩmakĩa mũno kũiminaa mathĩna. Kĩla mũthenya wĩ mathĩna mawʼo, na kwoou Mũklĩsto ndaĩle kwĩnosya na mesilya ma maũndũ mavĩtie, kana ma maũndũ mataaĩsa kũvika, nake no ũkuĩte mathĩna ma ũmũnthĩ. Ũtao ũsu wa Yesũ ũtonya kũũtetheesya ata ndũkeyĩũmĩsye na mawĩmakĩo maingĩ?

14. Ũtonya kwĩka ata ndũkaũmĩwʼe nĩ mesilya ma maũndũ weekie tene?

¹⁴ Mavinda amwe mũndũ nũtonya kwĩmakĩa nũndũ wa maũndũ weekie tene. Nũtonya kwambĩĩa kwĩyĩandũa nũndũ wa ũndũ weekie ĩvinda ĩvĩtu, o na no ethĩwe awĩkie myaka mingĩ mĩvĩtu. Mavinda amwe Mũsumbĩ Ndaviti eewʼaa mavĩtyo make ta “mangʼokele mũtwenĩ” wake. Aisye: “Nĩlumĩte kwondũ wa kũlea kũusya kwa ngoo yakwa.” (Sav. 38:3, 4, 8, 18) Nĩ ũndũ wĩva wa ũĩ Ndaviti waaĩle kwĩka? We eekie ata? Nĩweethĩiwe na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova nũkũmwĩwʼĩa tei na aimũekea. Aisye ũũ ate na nzika nongi: “Kũathimwa nĩ mũndũ ũla ũekewe ĩvĩtyo yake.”—Soma Savuli 32:1-3, 5.

15. (a) Nĩkĩ ũtaĩle kwĩmakĩa mũno nũndũ wa mathĩna ma ũmũnthĩ? (b) Ũtonya kwĩka ata ndũkemakĩe mũno? (Sisya ĩsandũkũ “Nzĩa Imwe sya Kũolanga Mawĩmakĩo.”)

¹⁵ Ve mavinda ũtonya kwambĩĩa kwĩmakĩa nũndũ wa mathĩna ma ũmũnthĩ. Kwa ngelekanyʼo, Ndaviti aiandĩka Savuli ya 55 nĩwathĩnĩkaa ayona ta ũtonya kũawa. (Sav. 55:2-5) Ĩndĩ ndaaĩtĩkĩlya thĩna ũsu waĩ nawʼo ngoonĩ ũtume aeka kũmwĩkwatya Yeova. Ndaviti nĩwavoyie Ngai mũno amũtetheesye thĩnanĩ ũsu waĩ nawʼo, ĩndĩ ndaaekela vau. Nĩwoosie matambya ala waĩ atonya kwosa akĩlye vinya thĩna ũla watumaa athĩnĩka. (2 Sam. 15:30-34) Ve kĩndũ ũtonya kwĩmanyĩsya vau. Vandũ va kwĩtĩkĩlya mawĩmakĩo maũkĩlye vinya, ĩkĩa kĩthito kĩla ũtonya ũkĩlye vinya thĩna ũla wĩ nawʼo na ĩndĩ ũiekea Yeova maũndũ onthe amathĩnĩkĩe, na ũyĩka ũu ũte nzika nake.

16. Kũvindĩĩsya ĩũlũ wa ũalyũlo wa ĩsyĩtwa ya Ngai kũtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo waku ata?

¹⁶ Mũklĩsto nũtonya kwambĩĩa kwĩmakĩa vate kĩtumi kĩseo ethĩwa esũanĩa mathĩna ala ũkwona ta matonya ũmũkwata ũnĩ. Ĩndĩ vai vata wa kwĩmakĩa nũndũ wa maũndũ o na ũtamesĩ. Nĩkĩ ũtaĩle kwĩka ũu? Nũndũ mavinda maingĩ maũndũ nĩmatonya kũema kwĩthĩwa me mathũku tondũ tũnamasũanĩaa. Ũndũ ũngĩ nĩ kana vai ũndũ ũthonokete vinya wa Ngai ũla ũtwĩĩte tũmwiĩe kwĩmakĩa kwitũ kwʼonthe. Ũalyũlo wa ĩsyĩtwa ya Ngai ũsu nĩ, “Nũtwʼĩkĩthasya.” (Kuma 3:14, NWT) Ũalyũlo ũsu ũtũĩkĩĩthasya kana Ngai e ũtonyi wa kũĩkĩĩthya kĩeleelo kyake kwondũ wa athũkũmi make nĩkyeanĩwʼa. Kwoou, ĩkala ũte na nzika o na imwe kana Ngai nũtonya kũathima ala mamũthũkũmaa me aĩkĩĩku na akamatetheesya ĩla me na mawĩmakĩo, methĩwe meĩmakĩa nũndũ wa maũndũ mavĩtu, maũndũ ma ũmũnthĩ, kana meĩmakĩa nũndũ wa ũnĩ.

NEENA NA MŨNDŨ ŨMŨĨKĨĨE

17, 18. Kũneena na angĩ kũtonya kũũtetheesya ata ndũkemakĩe mũno?

¹⁷ Ũndũ wa kana ũtonya kũũtetheesya ndũkemakĩe mũno nĩ kũmantha mũndũ ũmũĩkĩĩe ũmũelesye kĩla kĩ ngoonĩ. Mũndũ ũsu no ethĩwe ne ũla ũtwaanĩte nake, kana mũnyanyau mwĩ ndũũ mũno, kana o mũtumĩa wa kĩkundi, na no aũtetheesye wĩkuũe nesa thĩna ũla ũũtuma wĩmakĩa. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Kĩmako ngoonĩ ya mũndũ nĩkĩminamasya; ĩndĩ ndeto nzeo nĩmĩtanasya.” (Nth. 12:25) Wamantha mũndũ ũmũtavye kĩla kĩ ngoonĩ ũteũmũvithanyʼa kĩndũ, kĩu no kĩũtetheesye mũno ũelewe thĩna waku nesanga, na ũimanya ĩtambya yĩla ũtonya kwosa. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Vala vate ũtao, maũndũ ala masũanĩĩtwe kwĩkwa nĩmanangĩkaa; ĩndĩ vala ve wingĩ wa atai nĩmalũlũmĩlawʼa.”—Nth. 15:22.

¹⁸ O na ĩngĩ, kĩla kyumwa ĩla twĩ maũmbanonĩ ma kĩkundi, Yeova nũtũtetheeasya tũmanye ũndũ tũtonya kwĩka ethĩwa twĩ thĩnanĩ ũũtuma twĩmakĩa. Ĩla twĩ maũmbanonĩ asu nĩtũkomanaa na Aklĩsto endwa, ala matwendete na methĩawa na wendi wa kũthangaanyʼa. (Aevl. 10:24, 25) Ĩla ‘twakiakianyʼa’ na ana-a-asa nĩtũkwataa vinya, na ũyĩthĩa ti laisi tũemeewe nĩ mathĩna o na meva ala matonya kũtuma twĩmakĩa.—Alo. 1:12.

NGWATANĨO YAKU NA NGAI NĨYO ŨTETHYO ŨLA MŨNENE

19. Nĩkĩ ũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana ngwatanĩo yaku na Ngai no ĩũnenge vinya?

¹⁹ Kwasũanĩa ũndũ mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi kuma nthĩ ya Canada weemanyĩisye nĩkĩ nĩ ũndũ waĩlĩte kũmwaũĩa Yeova thĩna wake. Mũtumĩa ũsu nĩ mwalimũ wa sukulu na nĩ mũtai wa syana na wĩa ũsu ũmũĩsaa mũtwe mũno. O na ĩngĩ ethĩĩtwe ayũmĩanĩsya na ũwau ũtumaa emakĩa mũno. Nĩ kyaũ kĩmũtethetye? Aeleetye akasya, “Mbee wa ũndũ o na wĩva, nĩnonete kana kwĩkĩa kĩthito nĩlũlũmĩlye ngwatanĩo yakwa na Yeova nĩkũnengae vinya ũla mũnene vyũ wa kũmĩanĩsya na mawĩmakĩo makwa. Ũtethyo ũla anyanyawa ma wʼo na ana-a-asa manengae ĩvinda ya thĩna nĩ wa vata. Nĩnĩeleasya kĩveti kyakwa maũndũ ala me ngoonĩ ndeũkĩvitha. O na ndiwetekya ũndũ atumĩa ala angĩ na mũsyaĩĩsya witũ wa mũthyũlũlũko mandetheetye kwonaa maũndũ kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Ũndũ ũngĩ nĩ kana nĩnamanthie ũiiti, neeka moalyũku ĩũlũ wa ũndũ ndũmĩaa ĩvinda yakwa, na namantha mwanya wa kũthyũmũaa na kwĩka masoesi. Na kwoou kavola kwa kavola nĩnĩekete kwĩmakĩa ũndũ nemakĩaa tene. Ĩla nakwatwa nĩ maũndũ mathonokete ũmanyi wakwa, nĩmaiaa mokonĩ ma Yeova.”

20. (a) Tũtonya kũmwiĩa Ngai mawĩmakĩo maitũ ata? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

²⁰ Kwa ũkuvĩ, nĩtwamanya vata wa kũmwiĩa Ngai kwĩmakĩa kwitũ kwa kũmũvoya kuma ngoonĩ na kwa kũsomaa Ndeto yake na kũmĩvindĩĩsya. O na nĩtwoona vata wa kwĩthĩwa na ũsyao wa veva wa Ngai, vata wa kũelesya ala tũmaĩkĩĩte kĩla kĩũtũmakya, na vata wa kũthi maũmbanonĩ maitũ ala matumaa twĩkĩwa vinya nĩ Aklĩsto ala angĩ. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũtũmanyĩsya ũndũ Yeova ũtwĩkĩĩte vinya kwa kũtwatha ĩtuvi.—Aevl. 11:6.