Onanyʼa Wĩnyivyo o na Ĩla Weethĩa ti Laisi Kwĩka Ũu

1-3. Ũla mwathani waumĩte Yuta aemie kwĩka ata, na ĩtina akwatiwe nĩ kyaũ? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

VE ĨVINDA Yeova watũmie mwathani mũna kuma Yuta vala ve Mũsumbĩ Yelovoamu wa Isilaeli akamũnenge ũtũmane waĩ mũito mũno, nĩkwĩthĩwa nĩwatiĩte ũthaithi wa wʼo. Mwathani ũsu nĩweenyivĩtye na kwoou nĩwaendie aelesya Yelovoamu maũndũ onthe ala watũmĩtwe. Na nũndũ Yelovoamu nĩwathilĩkile mũno, Yeova nĩwamũsũvĩie ndakaũmĩwʼe nĩwe.—1 Asu. 13:1-10.

² Mwathani ũsu asyokete mũsyĩ nĩwakitanisye na mũtumĩa mũkũũ wekalaa vandũ veetawa Mbethi-eli. Mũtumĩa ũsu mũkũũ akengie mwathani ũsu amwĩa e na ũtũmane wake kuma kwa Yeova. Yeova atavĩtye mwathani ũsu akamwĩa ndakatate ‘kũya lĩu kana kũnywʼa manzĩ Isilaeli’ na ndakatate ‘kũsyoka na nzĩa ĩla waendete nayo’ Isilaeli, ĩndĩ mũtumĩa ũsu nĩwamũkengie atũla mwĩao ũsu. Yeova ndaatanĩthwʼa nĩ ũndũ ũsu. Ũla mwathani esie kũkilya enũkĩte akomana na mũnyambũ nzĩanĩ na wamũaa.—1 Asu. 13:11-24.

³ O na kau mwathani ũsu aĩ na wĩnyivyo mbeenĩ, nĩkĩ wakwatiwe nĩ mĩkũthĩĩo na atwʼa kwĩtĩkĩlana na mũtumĩa ũsu mũkengani? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ nĩvatonyeka akethĩwa oolilwe vyũ kana nĩwaaĩle ‘kwĩkalanasya na Ngai wake e na wĩnyivyo.’ (Mika 6:8, BCK) Ĩla Mbivilia yaweta ĩũlũ wa kwĩkalanyʼa kana kũendanyʼa na Yeova yĩthĩawa ĩiweta ĩũlũ wa kũmũĩkĩĩa, kũkwata mbau ũsumbĩki wake mũnene, na kwĩtĩkĩla atũtongoesye. Mũndũ wĩnyivĩtye nĩwĩsĩ nesa vyũ kana no nginya ekale aineena na Ĩthe wake wĩ wendo na mwene vinya wʼonthe. Kwoou mwathani ũsu aaĩle kwĩthĩwa akũlilye Yeova amũelesye ethĩwa nĩwavĩndũĩte kĩla wamũtavĩtye kana ndavĩndũĩte, ĩndĩ Maandĩko maiwetete kana nĩweekie ũu. Ve mavinda o naitũ tũvikaa vandũ ũkethĩa twĩ na ũtwi mũito mũno wa kwĩka, na twasisya tũikũmanya nesa nĩ ĩtambya yĩva ĩseo tũtonya kwosa. Mavindanĩ ta asu tweenyivya na twamũkũlya Yeova atũtongoesye, nĩtũtonya kwĩka ũtwi mũseo ũtetũlikya thĩnanĩ mũnene.

4. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Ĩsomonĩ ĩvĩtu nĩtũnoonie nĩkĩ Aklĩsto maĩle kwĩthĩwa na wĩnyivyo ũmũnthĩ, na twasyoka twoona ũndũ mũndũ wĩ na wĩnyivyo wĩthĩawa ailyĩ. Ĩndĩ nĩ mavinda ta meva ũtonya kwĩthĩa ti laisi kwĩthĩwa na wĩnyivyo? Na tũtonya ata kũendeea kwĩthĩwa na nguma ĩsu nĩ kana wĩthĩe nĩtũtonya kwĩkala twĩnyivĩtye o na ĩla maũndũ meeta? Nĩ kana tũkwate mosũngĩo ma makũlyo asu, ekai tũneenee maũndũ atatũ tũtonya kwĩthĩana namo makatuma vethĩwa ve vinya kwĩkala twĩnyivĩtye. O na nĩtũkwona nĩ ũndũ wĩva wa ũĩ twaĩle kwĩka ĩla matũkwata.—Nth. 11:2.

ĨLA MAŨNDŨ MAITŨ MAALYŨKA

5, 6. Mbalisilai oonanisye ata kana aĩ na wĩnyivyo?

⁵ Kĩla tũtonya kwĩka ĩla maũndũ maitũ maalyũka kana ĩla twavĩndũĩwa wĩa tũtwĩe tũtethasya no kyonanyʼe twĩ na wĩnyivyo kana tũi nawʼo. Ekai twose ngelekanyʼo ya Mbalisilai. Ĩla waĩ na myaka 80, Ndaviti nĩwamũthokisye akekalae nake nyũmbanĩ yake ya ũsumbĩ, na no nginya ethĩwe atanie mũno eewʼa ũu. Keka nĩwaendanisye na Ndaviti, ethĩwa atanĩie mũno kũendeea kwĩkalanyʼa na mũnyanyae ũsu wake. Ĩndĩ Mbalisilai ndaaĩtĩkĩla. Nĩkĩ? Eeie Ndaviti ndendaa kũmũtwʼĩkĩa mũio nũndũ aĩ mũtumĩu mũno. Kwoou Mbalisilai amwĩie kana nĩ kavaa akosa Kimiamu, ũla ũtonya kwĩthĩwa aĩ ũmwe wa ana make.—2 Sam. 19:31-37.

⁶ Kĩla kyatetheeisye Mbalisilai kwĩka ũtwi ũsu mũseo nĩ wĩnyivyo ũla waĩ nawʼo. Ndaalea kũendanyʼa na Ndaviti aĩ nũndũ eewʼaa atetonya kwĩanĩsya kĩanda kĩla wanengiwe. O na ndaalea aĩ nũndũ endaa kwĩnũka akekale auĩtye ate na maũndũ maingĩ ma kwĩka. Kĩtumi kĩnene nĩ kana nĩwamanyie maũndũ make maĩ manaalyũka na ve maũndũ waĩ atatonya kwĩanĩsya. Ndendaa kwĩyũmbĩĩa mĩio ũtavikya. (Soma Akalatia 6:4, 5.) O naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa tũilyĩ ta Mbalisilai, nũndũ tũkakwatwa nĩ wendi wa kwĩyambatya kĩlasi na kũkwata nguma, ti ũndũ wĩ vinya kwambĩĩa kwĩkua ta andũ ma vata mũno, kana kwambĩĩa kũsindana na angĩ, na mũthya tũilea kwĩsa kũsonoka. (Aka. 5:26) Tweethĩwa na wĩnyivyo, tũkathũkũmaa twĩ ngwatanĩo na ana-a-asa maitũ nĩ kana tũmũtaĩe Ngai na tũitetheesya ala angĩ.—1 Ako. 10:31.

7, 8. Kwĩthĩwa na wĩnyivyo kũtonya kũtũtetheesya ata tũikekwatye ũmanyi witũ?

⁷ Mavinda maingĩ ĩla mũndũ wanengwa kĩanda kĩnenange ethĩawa ongeleelwa ũkũmũ, na ti laisi kũendeea kwĩthĩwa na wĩnyivyo vekala ũu. Kwa ngelekanyʼo, ĩla Neemia weewie kana andũ Yelusaleme maĩ na thĩna mwingĩ, nĩwavoyie Yeova na kĩthito kingĩ mũno. (Nee. 1:4, 11) Yeova nĩwamũsũngĩie ĩla waekie Mũsumbĩ Alitasasita amũtwʼĩkĩthye ngavana wa kĩsio kĩu. Ĩndĩ o na kau Neemia nĩwanengiwe kĩanda kĩnene, atwʼĩka mũthwii mũno, na eethĩwa na ũkũmũ mwingĩ, ndaaĩsa kwĩkwatya ũĩ wake kana ũtonyi wake. Ndaaeka kũendanyʼa na Ngai. Kĩla ĩvinda nĩweekwatasya Ngai amũtongoesye kwa kũsomaa Mĩao yake. (Nee. 8:1, 8, 9) Neemia ndaaĩkalĩla ala angĩ, ĩndĩ nĩweeyumisye vyũ amathũkũme.—Nee. 5:14-19.

⁸ Ngelekanyʼo ya Neemia nĩyonanasya nesa ũndũ wĩnyivyo ũtonya kũtũtetheesya tũikekwatye ũmanyi witũ ĩla twavĩndũĩwa wĩa kana twongeleelwa kĩanda kĩngĩ. Kwa ngelekanyʼo, mũtumĩa wa kĩkundi nũtonya kwambĩĩa kwĩkwatya ũmanyi wake kwa kũtethasya mawĩa ma kĩkundi o na atambĩte kũmũvoya Yeova. Namo ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe nĩmatonya kwamba kwĩka ũtwi na ĩndĩ maimũvoya Yeova nĩ kana amaathime. Ĩndĩ wʼo ũsu nĩ wĩnyivyo? Mũndũ wĩnyivĩtye akekalaa alilikene kana we ndesa kwĩananwʼa na Ngai, na akekalaa alilikene kĩanda kyake ũseũvyonĩ wake. Nĩtũtonya kwĩthĩwa twĩ na ũmanyi mwingĩ mũno ĩndĩ nĩtwaĩle kwĩsũvĩa tũikekwatye ũmanyi ũsu witũ, na mũno mũno ĩla twakomana na ũndũ mũna kana thĩna mũna ũte mũeni. (Soma Nthimo 3:5, 6.) Nũndũ ithyonthe twĩ andũ ma nyũmba ya Ngai, kĩla twaĩle kũthĩnĩkĩa mũno nĩ kwĩanĩsya kĩanda kĩla twĩ nakyo mũsyĩ kana kĩkundinĩ kitũ vandũ va kwambĩĩa kũsũanĩa ũndũ tũkwambata kĩlasi kana ũndũ tũũkwata ũnene.—1 Tim. 3:15.

ĨLA TWANEENEWA NAĨ KANA TWAKATHWA

9, 10. Wĩnyivyo ũtonya kũtũtetheesya ata ĩla twaneenewa naĩ?

⁹ Ti laisi kwĩsiĩĩa ĩla twaneenewa naĩ. Kwa ngelekanyʼo, Aana nĩwaĩaa mũno nũndũ mwĩue, Venina, amũneeneaa naĩ kĩla ĩvinda. O na kũtwʼĩka mũũme nĩwamwendete mũno, aĩ ngũngũ. O na ĩngĩ, ĩvinda yĩmwe ĩla waendeee kũvoya e ĩeemanĩ ya kũmbanĩa, Mũthembi Mũnene Eli amwĩie nĩwanywʼĩte o na kau ndwaĩ wʼo. Maũndũ asu maĩ matonya kũtuma akwʼa ngoo mũno. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, wĩnyivyo nĩwamũtetheeisye ndakathate, o na nĩwamũsũngĩie Eli na ndaĩa. Mboya ĩla wesie kũvoya yaĩ nzeo mũno na nĩyaandĩkiwe Mbivilianĩ. Mboya ĩsu yĩ na ndeto sya kũmũkumya Ngai na kũmũtũngĩa mũvea, na nĩyonanĩtye ũndũ Aana waĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu.—1 Sam. 1:5-7, 12-16; 2:1-10.

¹⁰ O na ĩngĩ, wĩnyivyo no ũtũtetheesye ‘tũkĩlye ũthũku vinya na ũseo.’ (Alo. 12:21) Nthĩ ĩno ya Satani ndĩingwa ũsili wa katĩ, na kwoou nĩtwaĩle kwĩkĩa kĩthito kingĩ mũno tũikathatwʼe nĩ meko ma andũ athũku. (Sav. 37:1) Ĩndĩ tũũmĩaa ĩ ya mũno ĩla vaumĩla mathĩna katĩ witũ na ana-a-asa kana eĩtu-a-asa. O na vailyĩ ũu, mũndũ wĩ wĩnyivyo aatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ. We eekie ata? Mbivilia yaĩtye: “Aumwa, ndaaĩumĩa; . . . ĩndĩ eeyia mwene kwa ũla ũsilaa wʼo.” (1 Vet. 2:23) Yesũ nĩweesĩ kana Yeova no we e weka waĩle kũĩvanĩsya. (Alo. 12:19) O ta ũu, Aklĩsto mekĩĩtwe vinya methĩwe na wĩnyivyo na makewa ‘maikekũle,’ kana kwa ndeto ingĩ, maikeyĩvanĩsye.—1 Vet. 3:8, 9.

11, 12. (a) Wĩnyivyo ũtonya kũtũtethya ata ĩla twakathĩĩwa mũno kana twakathwa mũno? (b) Wĩnyivyo waĩle kũtũtethya ata mwĩkalĩlenĩ witũ, vamwe na ĩla tũũnyuva ũndũ tũkwĩkĩa na ũndũ tũkwĩyanakavya?

¹¹ Nĩvatonya kwĩthĩwa ve vinya kwĩkala twĩnyivĩtye ĩla twakathĩĩwa mũno kana o ĩla twakathwa mũno. Esita nũmwe wakwatiwe nĩ ũndũ ta ũsu na kĩla weekie kyaĩ kĩseo mũno. Aĩ mwĩĩtu mwanake mũno na e mwanake oou nĩwaendeeie kwanakavĩĩwʼa na syĩndũ sya thooa mũnene mũno kwa ĩvinda ya mwaka ũmwe. Ĩvinda yĩu oosetwe vamwe na eĩtu angĩ aingĩ ma kuma Ũsumbĩnĩ wa Velisia, na masindanaa mone nũũ ũla ũkwĩtĩkĩlwa nĩ mũsumbĩ. Ĩndĩ aendeeie kwĩthĩwa na ndaĩa na ekalaa auĩtye. Na ndaakwatwa nĩ mĩyono kana akakwatwa nĩ mĩtũlyo o na ĩla mũsumbĩ wamũnyuvie atwʼĩke mũka.—Est. 2:9, 12, 15, 17.

¹² O ta ũu wĩnyivyo ũkatũtetheeasya tũĩkĩĩthye mwĩkĩĩle witũ wa ngũa na ũndũ tũkwĩyanakavya na ũndũ tũkwĩkua nĩ maũndũ meonanyʼa kana twĩ na ndaĩa. Nũseo tũkamanya kana ala angĩ mayĩsa kũtwenda nũndũ wa mĩyono yitũ kana kwenda kũmendeesya. Kĩla kĩtonya kũtuma twendwa nĩ ala angĩ nĩ kwĩthĩwa na “veva wa wĩnyivyo na wa ũuu.” (Soma 1 Vetelo 3:3, 4; Yel. 9:23, 24) Ethĩwa twĩ na mĩtũlyo yĩ ngoonĩ ĩkesa kumĩla nesa yoneke kwĩsĩla meko maitũ. Kwa ngelekanyʼo, ala angĩ matonya kũmanya twĩ na mĩtũlyo twambĩĩa kũmonethya no ta twĩ na ianda sya mwanya, nĩtwĩsĩ maũndũ matesĩkĩe nĩ andũ aingĩ, kana nĩtwĩsene na ana-a-asa me na ianda nene. O na ĩla tũkũea ngewa ĩũlũ wa ũndũ mũnene wĩkiwe, nĩtũtonya kwambĩĩa kũelesya maũndũ ũkethĩa nĩ ta tũkwenda kwĩyosea ndaĩa yonthe na kaĩ tũineka ũndũ ũsu twĩ ithyoka. Yesũ nĩwatũtiĩe ngelekanyʼo nzeo mũno ũndũnĩ ũsu. Maũndũ maingĩ ala waneenaa amaumasya nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩevelania. Aĩ na wĩnyivyo ũsu nũndũ endaa ethukĩĩsya make mamanye kana kĩla waneenaa kyaumaa kwa Yeova ĩndĩ kĩyaumanĩte na ũĩ kana ũmanyi wake.—Yoa. 8:28.

ĨLA TŨTESĨ NESA ŨNDŨ MAŨNDŨ MATONYA KWĨKALA

13, 14. Wĩnyivyo ũtũtetheeasya ata twĩke motwi maseo?

¹³ Ũndũ ũngĩ ũtonya kũtuma kwĩthĩwa na wĩnyivyo kwĩka vinya mũno nĩ ĩla tũkwĩka ũtwi kana ĩla angĩ meeka motwi matonya kũvĩndũa maũndũ maitũ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩno. Ĩvinda yĩmwe mũtũmwa Vaulo e Kaisalea ve mwathani weetawa Akavo wamwĩie ndelea kũkwatwa athi Yelusaleme. O na amwĩie nũtonya kũawa. Ana-a-asa nĩmatelemilwʼe mũno nĩ ũndũ ũsu na meesũva Vaulo ndakathi. Ĩndĩ Vaulo ndaaĩtĩkĩla mamũtũle ngoo. Ndaaĩyĩelela kana akatelema ũkethĩa nde ũndũ wĩka. Nũndũ aĩ na wĩnyivyo, nĩwamwĩkwatĩtye Yeova vyũ na ekalaa eyũmbanĩtye kwĩanĩsya wĩa wake e vandũ vonthe vala Yeova wĩenda. Ĩla ana-a-asa moonie ũu o namo nĩmatatie kwĩthĩwa na wĩnyivyo na maeka kũsiĩĩa Vaulo aithi Yelusaleme.—Meko 21:10-14.

¹⁴ O naitũ nĩtũtonya kũtetheka mũno tweethĩwa na wĩnyivyo, nũndũ ũkatũtetheeasya kwĩka motwi maseo ĩla weethĩa tũitonya kũmanya nesa ũndũ maũndũ meũthi kana tũi na ũtonyi wa kũsiĩĩa kĩla kĩtonya kumĩla. Kwa ngelekanyʼo, twasye nĩtũkwenda kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Nĩvatonyeka tũkambĩĩa kwĩkũlya makũlyo ta aa: ‘Wʼo ũwau ũkesa kũka twĩka ata? Nao nata asyai maitũ makesa kũkũa mũno na mayenda ũtethyo witũ? Tũkasũvĩwa nũũ twakũa?’ O na tũkavoya mũno wĩana ata kana tũkeka ũkunĩkĩli mwingĩ ata, tũyĩsa kũkwata ũsũngĩo mũseo vyũ wa makũlyo ta asu. (Mũta. 8:16, 17) Ĩndĩ ethĩwa nĩtũmũĩkĩĩe Yeova, tũkamanyaa ve maũndũ tũtatonya na tũyĩtĩkĩlana na kĩu. Kwoou twamina kwĩka ũkunĩkĩli, kũkũlya ũtao, na kũvoya, nĩtwaĩlĩte kwĩka kĩla veva wa Ngai ũũtwonyʼa. (Soma Mũtavanʼya 11:4-6.) Kwĩka maũndũ asu nĩkũtumaa Yeova aathima ũtwi witũ, kana o akatwonyʼa ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩka.—Nth. 16:3, 9.

ŨNDŨ TŨTONYA KŨENDEEA KWĨTHĨWA NA WĨNYIVYO

15. Kũvindĩĩsya ĩũlũ wa Yeova kũkatũtetheeasya ata twĩkale twĩnyivĩtye?

¹⁵ Nũndũ nĩtwoona wĩnyivyo nĩ wa vata mũno, tũtonya kũendeea ata kwĩthĩwa na wĩnyivyo o na mbeange wa vala tũvikĩte? Ekai twone maũndũ ana matonya kũtũtetheesya twĩke ũu. Mbee, twavindĩĩsya nguma sya Ngai na ũnene wake, tũkaendeea kwĩthĩwa na wĩnyivyo na kĩkĩo kya Ngai. (Isa. 8:13) Nũseo tũkalilikanaa kana ũla tũkũendanyʼa nake nĩ Ngai Mwene Vinya Wʼonthe, na ti mũlaĩka kana mũndũ. Kũmanya ũu kũkatumaa ‘twĩnyivya ungu wa kwʼoko kwa Ngai kwĩ na vinya.’—1 Vet. 5:6.

16. Kũsũanĩa ũndũ Ngai ũtwendete kũkatũtetheeasya ata twĩkalae twĩnyivĩtye?

¹⁶ Kelĩ, kũsũanĩa ĩũlũ wa wendo wa Yeova kũkatũtetheeasya twĩkalae twĩnyivĩtye. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie kana Yeova nĩwamanengie “ndaĩa mbee” mamutha ma mwĩĩ ala matonekaa me ma kũnengwa ndaĩa. (1 Ako. 12:23, 24) No ta ũu, Yeova nũthĩnĩkĩaa kĩla ũmwe witũ o na kũtwʼĩka ve maũndũ tũteanĩasya. Ndatũelekanasya na angĩ na ndaekaa kũtwenda ĩla twavĩtya. Na nũndũ nũtwendete, nĩtwĩwʼaa twĩ eanĩe o na ethĩwa twĩ na kĩanda kĩva nyũmbanĩ yake.

17. Tũkatetheka ata tweemanyĩsya kũmanthaa ũseo wa ala angĩ?

¹⁷ Ũndũ wa katatũ nĩ kana tweeyĩelekanyʼa na Ngai witũ kwa kũmanthaa ũseo andũnĩ ala angĩ, tũkatanĩaa mũnango kĩanda kĩla tũnengetwe wĩanĩ wa Yeova. Kwa nzĩa ĩsu tũkekalaa twĩnyivĩtye. Vandũ va kwĩmanthĩa nguma kana kũlikĩlĩĩla ianda sya andũ angĩ, tũkendaa kwĩthĩwa na wĩnyivyo kwa kwĩtya angĩ ũtao na kwĩtĩkĩla kĩla meũtũtavya. (Nth. 13:10) Na ĩla angĩ makwata ianda, tũkatanaa vamwe namo. Na kwongela kĩu, tũkamũtaĩaa Yeova twoona ũndũ ũkũathima ‘ana-a-ĩthe maitũ ala me kũũ nthĩ.’—1 Vet. 5:9.

18. Tũtonya kũmanyĩsya wasya witũ wa ngoo ata nĩ kana tũtwʼĩke Aklĩsto aseango?

¹⁸ Ũndũ wa kana nĩ kana no tũtwʼĩke Aklĩsto aseango mĩkalĩlenĩ yitũ twamanyĩsya wasya witũ wa ngoo kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia. Myolooto ĩsu ĩkatũtetheeasya twone maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa na kyu kĩkatũtetheesya twĩkae motwi maseo. Tweethĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩmanyĩasya na kya kũvoya, na twatũmĩa maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya, wasya witũ wa ngoo ũkakwata vinya o kavola kwa kavola. (1 Tim. 1:5) O na ĩngĩ, tũkemanyĩsya kwambaa kũsũanĩa ala angĩ mbee. Twatethya a vaitũ, Yeova nũtwathĩte kana ‘akatwĩanĩsya,’ kana kwa ndeto ingĩ, akatũtetheeasya tũendeee kwĩthĩwa na wĩnyivyo na nguma ingĩ nzeo.—1 Vet. 5:10.

19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkalae twĩnyivĩtye tene na tene?

¹⁹ Ũla mwathani waumĩte Yuta eekie o ũndũ ũmwe tũ wa ngathĩĩo, ĩndĩ kyu kyatumie asya thayũ wake na ngwatanĩo yake na Ngai. Ĩndĩ athũkũmi ma Ngai no mekale menyivĩtye o na ĩla weethĩa ti laisi kwĩka ũu. Andũ aĩkĩĩku ala maĩ kwʼo tene na ala menyivasya ũmũnthĩ nĩmonanĩtye kana ũsu nĩ ũndũ ũtonyeka. O ũndũ twaendanyʼa na Yeova kwa ĩvinda ĩasavĩte, nowʼo wĩnyivyo witũ ũendeeaa kwĩthĩwa wĩ mwingĩ. (Nth. 8:13) O na twĩthĩwe twĩ na kĩanda kĩva ũmũnthĩ, kũendanyʼa na Yeova nĩ ũathimo mũnene mũno tũtesa kũwona vandũ vangĩ. Kwoou onaa ũsu ne ũndũ wa ndaĩa mũno na ũiendeea kwĩka kyonthe kĩla ũtonya ũendanasye na Yeova tene na tene wĩnyivĩtye.