Lũmanyʼa na Ũsumbĩki Mũnene wa Yeova!
“Nĩwaĩle we, Mwĩaĩi waitũ na Ngai waitũ, kwosa ndaĩa na nguma na vinya: nĩkwĩthĩwa nĩwoombie syĩndũ syonthe.”—ŨVU. 4:11.
1, 2. Nĩ ũndũ wĩva kĩla ũmwe witũ waĩlĩte kwĩyĩĩkĩĩthya? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)
O TONDŨ ĩsomo ĩvĩtu yĩwetete, Ndevili asasya kana Yeova ti we waĩle kũsumbĩka, na kana maũndũ methĩwa kavala andũ makesumbĩka. Ndeto isu sya Satani nĩ sya wʼo? Kwasũanĩa ĩkũlyo yĩĩ: Andũ makatwʼĩka no mesumbĩke na mayĩkala tene na tene, mo no maendeee nesa matasumbĩkĩtwe nĩ Ngai? We ũkakwata mwanya wa kwĩkala ũtatongoewʼe nĩ Ngai na ũitwʼĩka wĩĩkala tene na tene, wĩthĩwa na ũtanu mwingangĩ?
2 No we mwene ũtonya kwĩsũngĩĩa makũlyo asu. Kĩla ũmwe witũ nĩwaĩle kũmavindĩĩsya mũno. Kwĩka ũu no kũtũĩkĩĩthye nesa kana ũsumbĩki mũnene wa Ngai nĩwʼo mwaĩlu. Vai ũsumbĩki ũngĩ mũseo ta ũsumbĩki ũsu. Na ve kĩtumi kĩseo kya kũlũmanyʼa nawʼo na ngoo yonthe. Mbivilia nĩtũnengete kĩtumi kĩseo kya kwĩthĩwa na ũĩkĩĩthyo ũsu. Kwa ngelekanyʼo, Maandĩko nĩmatũtavĩtye kana Yeova e weka no we waĩlĩte kwĩthĩwa e Mũsumbĩki Mũnene. Kwaekai twone kĩla mawetete.
YEOVA NĨWE WAĨLE KŨSUMBĨKA
3. Nĩkĩ no Yeova e weka waĩlĩte kwĩthĩwa e Mũsumbĩki Mũnene?
3 Yeova nĩwe waĩlĩte kwĩthĩwa e Mũsumbĩki Mũnene wa nthĩ yonthe, nĩkwĩthĩwa nĩwe Mũmbi na Ngai mwene vinya wʼonthe. (1 Mav. 29:11; Meko 4:24) Kwosana na ĩvuku ya Ũvuanʼyo 4:11, ala 144,000 mesumbĩka na Klĩsto monanĩtwʼe woninĩ mayasya: “Nĩwaĩle we, Mwĩaĩi waitũ na Ngai waitũ, kwosa ndaĩa na nguma na vinya: nĩkwĩthĩwa nĩwoombie syĩndũ syonthe, na kwondũ wa kwenda kwaku syaĩ kwʼo, na ĩngĩ syoombwa.” Nũndũ Yeova nĩwe woombie syĩndũ syonthe, nĩwe waĩlĩte kũsumbĩka andũ vamwe na syũmbe sya ĩtunĩ.
4. Nĩkĩ ũla waleana na ũsumbĩki mũnene wa Ngai wĩthĩawa atũmĩa naĩ ũthasyo wake?
4 Vai kĩndũ Satani waaũmba. Kwoou nde ũndũ wĩsa kũũngama nawʼo akasya nĩwe waĩle kwĩthĩwa e mũsumbĩki mũnene wa nthĩ yonthe. Satani na asyai maitũ ma mbee makwatiwe nĩ mĩtũlyo na nĩkyo kĩtumi maleanile na ũsumbĩki mũnene wa Yeova. (Yel. 10:23) Nũndũ maĩ na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, Ngai ndaĩ amasiĩĩa kũnyuva kũlea kũsumbĩkwa nĩwe. Ĩndĩ ũu nĩwʼo maaĩlĩte kwĩka? Ũthasyo ũsu ndwamanengete mwanya ũsu. Ũthasyo ũla tũnengetwe wa kwĩnyuvĩa kwĩka maũndũ ũtumaa twĩthĩwa tũtonya kwĩyĩkĩa motwi maseo kĩla mũthenya. Ĩndĩ ũthasyo ũsu ndũnengete mũndũ mwanya wa kũlea kũmwĩwʼa Ngai ũla wamũmbie na amũnenga thayũ. Kwoou kũleana na kĩla Yeova ũkũweta nĩ kũtũmĩa naĩ ũthasyo ũla ũtũnengete. Mũndũ aĩlĩte kũsumbĩkwa no Yeova e weka.
5. Nĩkĩ tũi na nzika kana Ngai eeka ũtwi ethĩawa aatĩĩe ũsili wa katĩ?
5 Kwasũanĩa kĩtumi kĩngĩ kĩkwonanyʼa nĩkĩ no Yeova e weka waĩlĩte kwĩthĩwa Mũsumbĩki Mũnene. Kĩtumi kĩva? Ĩla ũkwĩka maũndũ, aatĩĩaa ũsili wa katĩ ũkethĩa o na ndaumwʼa kaũvavathĩ. Aĩtye atĩĩ: “Ninyie Yeova ũla wonanasya ũseo wĩ wendo, na ũsili wa katĩ, na ũlũngalu, kũũ nthĩ: nũndũ nĩtanĩaa maũndũ asu.” (Yel. 9:24) Yeova ndaatĩĩaa mĩao ya andũ aĩ nĩ kana amanye nĩ kyaũ kyaĩle na nĩ kĩva kĩtaĩle. Nũndũ wa ũsili ũsu wake wa katĩ, nĩwe wĩthĩawa esĩ nesa vyũ kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle, na kwoou nĩwe waumĩisye andũ mĩao ĩla maĩle kũatĩĩa. Nũndũ “ũlũngalu na sila wa katĩ nĩsyo wambĩlĩlyo wa kĩvĩla [kyake] kya ũsumbĩ,” tũi na nzika kana mĩao yake yonthe, myolooto yake, na motwi make nĩ malũngalu. (Sav. 89:14; 119:128) Kĩvathũkanyʼo nake, Satani nũemetwe nĩ kwĩthĩwa na ũsumbĩki wĩ ũsili wa katĩ o na kau aasya ũsumbĩki mũnene wa Yeova ndũtonya kũsumbĩka nesa.
6. Kĩtumi kĩmwe kyonanasya kana Yeova nĩwe waĩle kũsumbĩka nthĩ nĩ kyaũ?
6 O na ĩngĩ, Yeova nĩwe waĩlĩte kwĩthĩwa e Mũsumbĩki Mũnene nĩkwĩthĩwa e na ũmanyi na ũĩ ũtoetye kũsũvĩa kyonthe kĩla woombie. Kwa ngelekanyʼo, Ngai nĩwanengie Mwana wake vinya wa kũvosya mowau o na matavowʼa nĩ ndakĩtalĩ. (Mt. 4:23, 24; Mko. 5:25-29) O na kau ithyĩ twonaa kĩu ta kyama, methonĩ ma Yeova kĩu ti kyama. Yeova nĩwĩsĩ nesa ũndũ mwĩĩ witũ ũmbĩkĩte, na e na ũtonyi wa kũvosya vandũ o na va vala ve na thĩna. O na e ũtonyi wa kũthayũũkya ala akwʼũ na wa kũsiĩĩa mĩisyo ta ithingitho sya nthĩ.
7. Elesya ũndũ ũĩ wa Yeova ũtaelekanwʼa o na vanini na ũĩ wa nthĩ ĩno ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani.
7 Nthĩ ĩno ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani ĩtũaa ĩmanthaa ũndũ ĩkamina mathĩna katĩ wa nthĩ na mbaĩ. Ĩndĩ Yeova e weka no we wĩsĩ ũndũ ũkesa kũete mũuo ĩũlũ wa nthĩ. (Isa. 2:3, 4; 54:13) Kĩla ĩvinda tweemanyĩsya ĩũlũ wa ũĩ wa Yeova twĩwʼaa ta twasya ũndũ mũtũmwa Vaulo waisye. Aisye ũũ aveveewe nĩ veva mũtheu: “A! kyũngũ kya ũthwii wa ũĩ na ũmanyi wa Ngai! motwʼĩo make matamanyĩka, na nzĩa syake itamanthĩka!”—Alo. 11:33.
ŨSUMBĨKI WA YEOVA NĨWʼO MŨSEO VYŨ
8. Nĩ kyaũ kĩũtanĩthasya mũno wasũanĩa ũndũ Yeova ũsumbĩkaa?
8 Nĩtwoona Mbivilia nĩyonanĩtye nesa vyũ kana Yeova nĩwe waĩle kũsumbĩka. Ĩndĩ ti ũu wĩ wʼoka. Nĩsyokete ĩkaelesya nĩkĩ ũsumbĩki mũnene wa Yeova nĩwʼo mũseo vyũ kwĩ ũsumbĩki o na wĩva. Kĩtumi kĩmwe ĩnenganĩte nĩ kana we nĩwendete ala ũsumbĩkĩte. Na vai nzika kana nĩtwĩwʼaa mũyo mũno twasũanĩa ũndũ we ũsumbĩkaa andũ make. We nĩ Ngai “wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na wʼo.” (Kuma 34:6) Ngai ndavũthĩtye andũ, ĩndĩ nũmanengae ndaĩa. O na atũthĩnĩkĩaa kwĩ ũndũ ithyĩ ene twĩthĩnĩkĩaa. E kĩvathũkanyʼo vyũ na ũndũ Ndevili waasya, nĩkwĩthĩwa we ndaimaa athaithi make kĩndũ kĩseo. Ũu nĩwʼo nũndũ o na anenganie Mwana wake mwendwa nĩ kana twĩthĩwe na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene!—Soma Savuli 84:11; Alomi 8:32.
9. Twĩsĩ ata kana Ngai nũsũanĩaa mũno ĩũlũ wa kĩla ũmwe wa athaithi make?
9 Yeova nĩwendete andũ make onthe me kĩkundi. Ĩndĩ mbeange wa vau nũsũanĩaa mũno ĩũlũ wa kĩla ũmwe wa athaithi make. Nĩ kana twone kĩu, kwasũanĩa myaka ĩla Yeova wookĩlasya asili na kũmanenga vinya wa kwovosya mbaĩ ya Isilaeli mokonĩ ma amaitha moo. Myakanĩ ĩsu nĩwoonie mũndũ mũka ũmwe ũtaĩ Mũisilaeli weetawa Luthi. Luthi nĩweeyumisye mũno nĩ kana atwʼĩke mũthaithi wa wʼo. Na kwoou Yeova nĩwamũathimie na mũũme na amũnenga mwana mũndũũme. Ĩndĩ Yeova ndaaeka kũmũathimĩla vau. Ĩla Luthi ũkathayũũkwʼa akeethĩa kaĩ Masia aumie nzyawanĩ ya mwana wake! O na kwasũanĩa mũyo ũla Luthi ũkewʼa ĩla ũkamanya kana ngewa yake yaandĩkiwe ĩvukunĩ yĩtĩtwe na ĩsyĩtwa yake na yĩkekĩwa Mbivilianĩ!—Lu. 4:13; Mt. 1:5, 16.
10. Twĩsĩ ata kana Yeova ndavinyĩĩaa ala ũsumbĩkĩte?
10 Yeova ndasumbĩkaa na kĩthũi na ndavinyĩĩaa ala ũsumbĩkĩte. Ũsumbĩki wake nũnengae andũ ũthasyo na nũmatetheeasya makekala na ũtanu. (2 Ako. 3:17) Ndaviti aisye ũũ ĩũlũ wa Ngai: “Ndaĩa na ũnene syĩ mbee wake: vinya na ũtanu syĩ vala ũĩ.” (1 Mav. 16:7, 27) O na mũandĩki ũngĩ wa Savuli weetawa Ethani aandĩkie ũũ: “Kũathimwa nĩ andũ ala mesĩ wasya wa ũtanu: Nĩmaendaa kyeninĩ kya ũthyũ waku, we Yeova. Nĩmatanaa syĩtwanĩ yaku mũthenya wʼonthe; na nĩmanenevawʼa ũlũngalunĩ waku.”—Sav. 89:15, 16.
11. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũĩkĩĩe vyũ kana ũsumbĩki mũnene wa Yeova nĩwʼo mũseo?
11 Kũvindĩĩsya mavinda maingĩ ĩũlũ wa ũseo wa Yeova nĩkũtũtetheeasya kũĩkĩĩa vyũ kana ũsumbĩki wake nĩwʼo mũseo. Kũtumaa twĩthĩwa na woni ta ũũ waĩ na mũandĩki wa Savuli: “Mũthenya ũmwe nĩ nthĩnĩ wa nza syaku nĩ kavaa kwĩ mĩthenya ngili.” (Sav. 84:10) Na nengĩ nĩ va vangĩ ve kavaa eka kwa Yeova? Nũndũ Yeova nĩwe watũmbie na nũtwendete, nĩwĩsĩ kĩla kĩtonya ũtũnenga ũtanu wa wʼo na nĩwosaa ĩtambya nĩ kana atwĩanĩĩsye vata ũsu. Mĩao yonthe ũtũnengete nĩ kwondũ wa ũseo witũ, na twamĩatĩĩa tũkwataa ũtanu mwingĩ mũno. Tũilea kũkwata ũtanu ũsu o na ethĩwa no nginya twambe kwĩyĩima maũndũ amwe nĩ kana tũmĩatĩĩe.—Soma Isaia 48:17.
12. Nĩ ũndũ wĩva mũnene ũtumaa tũlũmanyʼa na ũsumbĩki mũnene wa Yeova?
12 Mbivilia nĩwetete kana ĩtina wa Ũsumbĩki wa Myaka Ngili wa Klĩsto, andũ amwe makatwʼa kũleana na ũsumbĩki mũnene wa Yeova. (Ũvu. 20:7, 8) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩsa kũmasukuma meke ũu? Nĩkwĩthĩwa Ndevili akeethĩwa no ĩndĩ walekwʼa na akeethĩwa ayenda mũno kwasya andũ, ndakalea kũmelelũkya mambĩĩe kwĩyenda mo ene. Na ũu nowʼo wĩthĩĩtwe ayĩka. No kwĩthĩwa akatata kwonethya andũ kana no matonye kwĩkala tene na tene o na mateũmwĩwʼa Yeova. Vate nzika, kĩu kĩitonyeka. Ĩndĩ ĩkũlyo ya vata yĩla twaĩle kwĩkũlya nĩ, ‘Nyie ngaawʼa nĩ ũvũngũ ũsu?’ Ethĩwa nĩtũmwendete Yeova na tũmũthũkũmaa nũndũ wa ũseo wake na nũndũ wa kũmanya kana nĩwe waĩlĩte kwĩthĩwa e Mũsumbĩki Mũnene wa nthĩ yonthe, ũvũngũ ũsu wa Ndevili ndũkatwasya nongi. Vai ĩvinda tũkeliĩla ũsumbĩki ũngĩ o na wĩva eka ũsumbĩki mũnene wa Yeova, nĩkwĩthĩwa we nũtwendete.
LŨMANYʼA NA ŨSUMBĨKI MŨNENE WA NGAI
13. Nĩ kyaũ kĩngĩ tũtonya kwĩka tũkonanyʼa nĩtũlũmanĩtye na ũsumbĩki mũnene wa Ngai?
13 Kwa wʼo, nĩtwaĩlĩte vyũ kũlũmanyʼa na ũsumbĩki mũnene wa Yeova. O tondũ twoona, nĩwe waĩlĩte kũsumbĩka na vai ũsumbĩki ũngĩ mũseo ta wake. No twonanyʼe nĩtũlũmanĩtye na ũsumbĩki mũnene wa Yeova twekala twĩ aĩkĩĩku na twamũthũkũma tũteũnoa. Nĩ kyaũ kĩngĩ tũtonya kwĩka tũkonanyʼa twĩ vamwe nake? Nĩ kwĩka maũndũ ũndũ we Yeova wendaa mekwe. Tweeka maũndũ ũndũ Yeova ũkwenda, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana nĩtwendete ũsumbĩki wake na nĩtũlũmanĩtye nawʼo.—Soma Aeveso 5:1, 2.
14. Atumĩa na ene mĩsyĩ matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova ata?
14 Nĩtũsomete Mbivilianĩ tũkona kana Yeova atũmĩaa ũkũmũ wake nesa. Kwoou ethĩwa ene mĩsyĩ na atumĩa ma kĩkundi nĩmendete ũsumbĩki mũnene wa Yeova, maikatũmĩaa kĩthũi ta matwʼĩkie me na kaũsumbĩ koo kasumbĩkĩte andũ. Vandũ va ũu, makatataa kũatĩĩa ngelekanyʼo yake. Mũndũ ũmwe waatĩĩie ngelekanyʼo ya Ngai na Mwana wake nĩ Vaulo. (1 Ako. 11:1) Vaulo ndendaa kwĩkĩĩthya angĩ nthoni kana kũmasukuma maatĩĩe woni ũla waĩlĩte. Eekaa kũmesũva. (Alo. 12:1; Aev. 4:1; Vilemona 8-10) Ũu nowʼo Yeova wĩkaa. Kwoou onthe ala mendete ũsumbĩki wake na malũmanĩtye nawʼo maĩlĩte kwĩkaa oou.
15. Elesya ũndũ kũnenga ndaĩa ala matongoesye maũndũ kwonanasya kana nĩtwendete ũsumbĩki wa Yeova.
15 Ĩkũlyo nĩ atĩĩ: Ithyĩ nĩtũkwatĩanĩaa na ala Yeova ũmaiĩte matongoesye maũndũ? Twakwatĩanĩa namo twĩnyivĩtye, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana nĩtũlũmanĩtye na ũsumbĩki wake mũnene. O na ethĩwa tũikũelewa vyũ nĩkĩ ũtwi mũna wĩkiwe kana tũikwĩtĩkĩlana nawʼo, tũkeethĩawa na mea ma kwĩka kĩla Yeova ũkwenda kĩkwe. Andũ ma nthĩ mayĩkaa ũu, ĩndĩ ũu nĩwʼo ala masumbĩkĩtwe nĩ Yeova mekaa. (Aev. 5:22, 23; 6:1-3; Aevl. 13:17) Twaatĩĩa nzĩa ĩsu nĩtũunĩkaa, nĩkwĩthĩwa kĩla ĩvinda Ngai ethĩawa aitwendea ũseo.
16. Ala malũmanĩtye na ũsumbĩki mũnene wa Ngai mekaa motwi moo ata?
16 No twonanyʼe nĩtũlũmanĩtye na ũsumbĩki mũnene wa Ngai ĩla tũkwĩka motwi maitũ ene. Yeova ndatũnengete mĩao kwondũ wa kĩla kaũndũ konthe twĩkaa. Ekaa kũtũtavya woni wake nĩ kana atũtongoesye tũmanye ũtwi ũla twaĩle kwĩka. Kwa ngelekanyʼo, ndatũtalanĩlye ngũa ila twaĩle kwĩkĩa twĩ Aklĩsto. Kĩvathũkanyʼo na ũu, onanĩtye kana we ewʼaa mũyo twaeka kwĩkĩa kwitũ na kwĩyanakavya kwitũ kwĩthĩwe kwĩ kwa ndaĩa na kwaĩle athũkũmi ma Kĩklĩsto. (1 Tim. 2:9, 10) O na ndendete kwona tũilulutĩkya angĩ kana tũyĩka motwi meũtuma mathĩnĩka. (1 Ako. 10:31-33) Twaeka mosũanĩo ma Yeova matũtongoesye vandũ va kũtongoewʼa nĩ ngoo sitũ, tũkeethĩawa tũyonanyʼa kana nĩtwendete ũsumbĩki wake na nĩtũlũmanĩtye nawʼo.
Lũmanyʼa na ũsumbĩki mũnene wa Ngai ĩla ũkwĩka motwi na maũndũnĩ ma mũsyĩ (Sisya kalungu ka 16-18)
17, 18. Ala matwaanĩte matonya kwĩka ata makonanyʼa kana nĩmalũmanĩtye na ũsumbĩki mũnene wa Yeova?
17 Kwaeka yu twone ũndũ ũmwe ũkonetye Aklĩsto ala matwaanĩte, nĩ kana twone nata maĩle kwĩka makaatĩĩa nzĩa ya Yeova na mailũmanyʼa na ũsumbĩki wake mũnene. Mũtwaano nũtonya kweta kwĩ ũndũ ala matwaanĩte masũanĩaa. Vathi ũu mwaĩle kwĩka ata? Kana nata maũndũ ala mweekwatĩtye makaema kwĩanĩa? Mwĩona ata mũkamba kwosa ĩvinda mũkasũanĩa ũndũ Yeova weekanaa na mbaĩ ya Isilaeli? Mbivilianĩ Yeova eyĩtĩte mũũme wa mbaĩ ĩsu. (Isa. 54:5; 62:4) Kwoou no ũsũanĩe ũndũ “mũtwaano” ũsu weetete. Ĩndĩ Yeova ndaawĩkĩsya ngoo. O na kau mbaĩ ĩsu nĩyamũvĩtĩasya mavinda maingĩ, kĩla ĩvinda amĩwʼĩaa ĩnee na ndendaa kwananga ũtianĩo ũla watianĩĩte nayo. (Soma Savuli 106:43-45.) We wasũanĩa wendo ũsu Yeova waĩ nawʼo, tyo ũkwĩwʼa ũikiitwa ngoo?
18 O ta ũu, Aklĩsto ala matwaanĩte na mendete kwĩka ũndũ Yeova wĩkaa nĩmatataa kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩsu yake. Ethĩwa mũtwaano woo nĩwalika mathĩna, maimanthaa nzĩa ĩtosanĩte na Maandĩko ya kũmina mũtwaano ũsu. Nĩmesĩ kana ũla ũmakwatanĩtye nĩ Yeova na eenda mekale ‘malũmanĩtye.’ Kĩtumi kĩla Maandĩko manenganĩte kya kũthasya mũtwaano na kũtwaana na mũndũ ũngĩ no ũlaalai. (Mt. 19:5, 6, 9) Ala matwaanĩte matata ũndũ matonya maĩlye mũtwaano woo o na ethĩwa wĩ na mathĩna, makeethĩawa mayonanyʼa kana nĩmalũmanĩtye vyũ na ũsumbĩki wa Yeova.
19. Twaĩle kwĩka ata twavĩtya?
19 Ithyĩ twĩ ene naĩ, na kwoou mavinda kwa mavinda nĩtũmũthatasya Yeova. O nake nĩwĩsĩ tũilea kũvĩtya, na nĩkyo kĩtumi weekie mũvango Klĩsto aumye nthembo kwondũ witũ. Kwoou ĩla twesa kũvĩtya, nĩtwaĩle kũmũvoya Yeova atũekee. (1 Yoa. 2:1, 2) Twamũvoya tũyaĩle kũendeea kwĩsilĩla, ĩndĩ twaĩle kũsũanĩa ũndũ tũtonya kwĩka tũikaasyokee ĩvĩtyo yĩu ĩngĩ. Twekala na ngwatanĩo nzeo na Yeova, akatũekea na aitwĩkĩa vinya na ĩndĩ aitũtetheesya tũkĩlye vinya matatwa mailyĩ ta asu ĩvinda yũkĩte.—Sav. 103:3.
20. Nĩkĩ yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kũlũmanyʼa na ũsumbĩki mũnene wa Yeova?
20 Nthĩ nzaũ yavika, kĩla mũndũ akeethĩwa asumbĩkĩtwe nĩ ũsumbĩki mũnene wa Yeova na akeemanyĩsya kũatĩĩa nzĩa syake ndũngalu. (Isa. 11:9) Ĩndĩ yu tũĩ, ithyĩ tũendeee kũmanyĩwʼa nzĩa isu syake. Na o mĩtũkĩ, ndũkona mũndũ ũkũya nzika na ũsumbĩki mũnene wa Ngai. Yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kũlũmanyʼa na ũsumbĩki wake mũnene kwa kwĩkala twĩ aĩkĩĩku, kwa kũmũthũkũma na ngoo yonthe, na kwa kũtata ũndũ tũtonya tũatĩĩe ngelekanyʼo yake maũndũnĩ onthe.