Ũndũ Mawoni Ala Nzekalia Wooniwʼe Matonya Ũkũtethya

1-3. (a) Kwailyĩ ata ĩvinda yĩla Nzekalia wambĩĩe kwathana? (b) Nĩkĩ Yeova weeie andũ make ‘mamũsyokee’?

ĨVUKUNĨ ya Nzekalia nĩvaandĩkĩtwe mawoni ma kũsengyʼa ala mwathani ũsu wooniwʼe. Kwa ngelekanyʼo, nĩwooniwʼe ĩvuku ya kũkũnzwa yĩũlũkĩte, mũndũ mũka ũkunĩkĩwe kĩkavũnĩ, na aka elĩ me na nthwau ta sya ĩsaũ maũlũkĩte kĩsevenĩ. (Nzek. 5:1, 7-9) Nĩkĩ Yeova woonisye mwathani ũsu mawoni ta asu? Mbaĩ ya Isilaeli yailyĩ ata ĩvindanĩ yĩu? Nao mawoni asu ma Nzekalia matonya kũtũtethya ata ũmũnthĩ?

² Mwaka wa 537 Klĩsto ate mũsyae, waĩ mwaka wa kũtana kwondũ wa andũ ma Yeova. Mwaka ũsu nĩwʼo mathaiwʼe ĩtina wa myaka 70 me atave nĩ ũsumbĩ wa Mbaviloni. Mavika Yelusaleme oou maĩ na ũthangaau mwingĩ wa kwaka ĩkalũ ĩngĩ na kwambĩĩa kũmũthaitha Yeova. Mwakanĩ wa 536 Klĩsto ate mũsyae, mũsingi wa ĩkalũ nĩwaakiwe. Ĩvinda yĩu andũ “mookĩlilye wasya mũnene, na kĩlonzo nĩkyeewʼĩkie kũasa.” (Esa. 3:10-13) Ĩndĩ ĩtina wa mĩthenya o mĩvũthũ amaitha nĩmambĩĩe kũsiĩĩa mwako ũsu. Kĩu nĩkyooaie Aisilaeli ngoo. Kwoou nĩmakolile kwaka ĩkalũ na mathi kũsianyʼa na nyũmba syoo na mĩũnda yoo. O na ĩtina wa myaka 16 kuma mũsingi wa ĩkalũ ya Yeova weekĩwa, ĩkalũ yĩyaĩ yaathela. Nũndũ wa ũu andũ ma Ngai maĩ na vata wa kũlilikanwʼa kana maĩlĩte kũmũsyokea Yeova na maieka kũsembanyʼa mũno na maũndũ a moo. Yeova endaa mamũsyokee na mayambĩĩa ĩngĩ kũmũthaitha na ngoo ĩmwe mate na wia.

³ Nĩ kana Ngai alilikanyʼe andũ make ũndũ ũla mũnene watumie etĩkĩlya Mbaviloni ĩmathasye, atũmie mwathani Nzekalia aneene namo mwakanĩ wa 520 Klĩsto ate mũsyae. Ũalyũlo wa ĩsyĩtwa Nzekalia nĩ “Yeova Nĩwalilikana,” na no kwĩthĩwa ũalyũlo ũsu wamalilikanilye ũndũ ũũ ũmwe wa vata na wa wʼo. Wamalilikanilye kana o na kau mo ene nĩmoolĩtwe ũndũ Yeova wamatangĩĩte, Yeova ndaĩ aaũlwa nĩmo. (Soma Nzekalia 1:3, 4.) Nĩwamaĩkĩĩthisye kana nĩwesaa kũmatetheesya matũngĩĩe ũthaithi wa wʼo, ĩndĩ nĩwasyokie amakanyʼa vate ngũĩ kana ndemetĩkĩla ethĩwa maimũthũkũma na ngoo mbĩanĩu. Ekai twone ũndũ woni wa thanthatũ na wa mũonza ũla Yeova woonisye Nzekalia wamaamũkisye masyoke wĩanĩ. O na nĩtũkwona ũndũ mawoni asu me elĩ matonya kũtũtetheesya ũmũnthĩ.

NGAI NŨSILĨLAA ALA MOYAA

4. Woni wa thanthatũ wa Nzekalia waĩ ĩũlũ wa kyaũ? Nĩkĩ ĩvuku yĩu wooniwʼe yaandĩkĩtwe ngalĩko syelĩ? (Sisya visa wa 1 ĩthangũnĩ ya 21.)

⁴ Kĩlungu kya 5 kya ĩvuku ya Nzekalia kyambĩĩe na woni ũmwe wa ũsengyʼo. (Soma Nzekalia 5:1, 2.) Nzekalia ooniwʼe ĩvuku ya kũkũnzwa yĩũlũkĩte. Ĩvuku yĩu yaĩ na ũasa wa vuti ta 30 (mita 9) na ũthanthau wa vuti ta 15 (mita 4.5)! Ĩvuku yĩu yaĩ ĩkũnzũe yeteele o kũsomwa. Yaandĩkĩtwe ngalĩko syelĩ ũvoo wa ũsilĩlo. (Nzek. 5:3) Nĩkwĩthĩwa ĩvinda yĩu ĩvuku ya kũkũnzwa yaandĩkawa o ngalĩko ĩmwe tũ, no nginya yĩu ya Nzekalia yĩthĩwe yaandĩkĩtwe ũvoo mũito na ũte wa ngũĩ nũndũ yaandĩkĩtwe ngalĩko syelĩ.

5, 6. Yeova osaa ũngʼei ata o na ethĩwa nĩ wa mũthemba wĩva?

⁵ Soma Nzekalia 5:3, 4. O na kau kĩla mũndũ akaumya ũtalo mbee wa Yeova, ala metanĩawʼa na ĩsyĩtwa yake makaumya ũtalo mũnenange. Ala mamwendete Ngai nĩmethĩawa mesĩ kana ũngʼei o na wĩva ‘nũvũthasya ĩsyĩtwa ya Ngai woo.’ (Nth. 30:8, 9, The Holy Bible in Current Kikamba Language) O na mũndũ akatwʼĩka eonaa e na kĩtumi kĩseũvĩte ata ayũya, twaĩle kũmanya kana ũla wũyaa onanasya ĩtomo yake nĩyo ya vata kwĩ Ngai na kana nĩwendete malĩ mũno vyũ. Ethĩawa aivũthya mwĩao wa Ngai. Ndonaa Yeova e wa vata, o na ndonaa ĩsyĩtwa yake yĩ ya vata.

⁶ Nĩwoona kana ĩandĩko ya Nzekalia 5:3, 4 yaĩtye “kĩumo . . . kĩkalika nyũmbanĩ ya kĩngʼei, . . . na kĩkekala katĩ wa nyũmba yake, na kĩkamĩmina”? Vai mũndũ ũsiĩĩa ũsilĩlo wa Yeova na ituĩ kana ivulĩ. Vai mũthũkũmi o na ũmwe wake wĩka ũthũku evithĩte na aiema kũmumĩlya nĩ kana amũsilĩle. O na mũndũ akoya na aivitha silikalĩ, anene make wĩanĩ, atumĩa ma kĩkundi, kana asyai, ndesa kũvitha Ngai, nũndũ Ngai ũsu aĩtye kana akaĩkĩĩthya ũngʼei wʼonthe nĩwaumĩlwʼa methonĩ. (Aevl. 4:13) Twĩwʼaa twĩ eanĩe ta kĩ kwĩthĩwa tũtumĩte ndũũ na andũ meũtata ũndũ matonya methĩwe na mĩendele mĩseo “maũndũnĩ onthe”!—Aevl. 13:18.

7. Tũtonya kwĩka ata tũikakwatwe nĩ ũsilĩlo ũla wĩ yĩla ĩvukunĩ ya kũkũnzwa yĩũlũkĩte?

⁷ Vai ũngʼei o na ũmwe Yeova wendete. Twonaa yĩ ndaĩa nene kwĩkala kwosana na myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle nĩ kana tũikese kũtuma angĩ mavũthya ĩsyĩtwa yake. Tweeka ũu no kwĩthĩwa tũtakakwatwa nĩ ũsilĩlo ũla Yeova ũkaetee ala matũlaa mĩao yake na ngũlũ.

KWĨANĨSYA WĨVĨTO WITŨ “KĨLA MŨTHENYA”

8-10. (a) Kwĩvĩta nĩ kwĩka ata? (b) Nĩ wĩvĩto wĩva Mũsumbĩ Nzetekia ũtaaĩanĩsya?

⁸ Ũvoo ũla ũatĩĩe yĩla ĩvukunĩ ya kũkũnzwa wĩ na ũkanyʼo kwa ũla ‘wĩvĩtaa ũvũngũ na syĩtwa ya Ngai.’ (Nzek. 5:4) Mũndũ eevĩta ethĩawa eeyĩava kana kĩndũ kĩna nĩ kya wʼo, kana akeyĩava nũkwĩka kana ndakeka ũndũ mũna.

⁹ Ti ũndũ mũnini kwĩvĩta na ĩsyĩtwa ya Yeova. Kĩu twĩkyona nesa twasũanĩa ĩũlũ wa mũsumbĩ wa mũthya ũla wasumbĩkie Yelusaleme. Nzetekia nĩweevĩtie na ĩsyĩtwa ya Yeova asya kana akamwĩwʼaa na kũmũthũkũma mũsumbĩ wa Mbaviloni. Ĩndĩ Nzetekia ndaaĩanĩsya kĩu weeyĩavie. Nũndũ wa ũu Yeova amũsilĩle na ndeto ii: “O tondũ nyie . . . nĩ thayũ, kwa wʼo mũndũ ũsu [Nzetekia] akakwʼĩĩa Mbavilonĩ, nthĩ ya mũsumbĩ ũla wamũtwʼĩkĩthisye mũsumbĩ, ĩndĩ mũndũ ũsu avũthĩĩsya wĩvĩto wake na aananga ũtianĩo wake.”—Esek. 17:16, BCK.

¹⁰ Nũndũ Mũsumbĩ Nzetekia nĩweevĩtĩte na ĩsyĩtwa ya Ngai, Yeova endaa eanĩsye wĩvĩto ũsu. (2 Mav. 36:13) Ĩndĩ Nzetekia ndaaĩanĩsya wĩvĩto wake nũndũ aendie kũmantha ũtethyo Misili nongi kana nĩwuma ungu wa Mbaviloni. Kĩu kĩyaamũtethya.—Esek. 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) Nĩ wĩvĩto wĩva wa vata vyũ twaaĩvĩta? (b) Twaĩle kwĩkaa ata kĩla mũthenya twasũanĩa wĩvĩto ũla tweevĩtie wa kũmũthũkũma Yeova?

¹¹ Nĩtwoona kana Yeova nĩwĩthĩawa ethukĩĩsye ĩla tũkwĩvĩta. Ndosaa mawĩvĩto ala twĩvĩtĩte ta ũndũ mũnini, na kwoou no nginya tũmeanĩsye ethĩwa nĩtũkwenda atwende. (Sav. 76:11) Vai wĩvĩto wa vata ta ũla mũndũ wĩvĩtaa ĩla ũkwĩyumya amũthũkũmae Yeova. Ĩla ũkwĩvĩta wĩvĩto ũsu ũmũvoyaa Yeova ũkamwĩa kana ũkamũthũkũmaa mavinda onthe kwĩ kwiũ na kwĩ kweũ.

¹² Tũtonya ata kwĩanĩsya wĩvĩto ũsu tweevĩtĩe Yeova? Ĩtambya yĩla twosaa ĩla twakomana na matatwa manene na manini nĩyaĩle kwonanyʼa kana nĩtũtwʼĩte kwĩanĩsya wĩvĩto witũ wa kũmũtaĩaa Yeova “kĩla mũthenya.” (Sav. 61:8) Kwa ngelekanyʼo, mũndũ mũthũkũmaa ĩmwe kana mũsomaa ĩmwe nũtonya kũũvũĩa ngũĩ nthũku. We no wone ũsu ta mwanya wa kwonanyʼa kana ‘nũtanĩaa nzĩa sya Yeova’ na ũitila ngũĩ sya mũthemba ũsu? (Nth. 23:26) Kana ethĩwa mũsyĩ kwitũ ti onthe Ngũsĩ, nĩtũmũvoyaa Yeova atũtetheesye tũendeee kwĩthĩwa na mwĩkalĩle wa Kĩklĩsto o na ethĩwa vai ũngĩ vau mũsyĩ wĩ na wendi ta witũ? Nĩtũmũvoyaa Asa witũ wa ĩtunĩ kĩla mũthenya nĩ kana tũmũtũngĩe mũvea nũndũ wa kũtũtongoesya na kũtwenda? Kĩla mũthenya nĩtũmanthaa ĩvinda ya kũsoma Mbivilia? Maũndũ asu tyo mo tũtonya kwasya twamwathie Yeova ĩla tweeyumisye tũmũthũkũme? No nginya twĩthĩwe twĩ ewi nĩ kana twĩanĩsye wĩvĩto ũsu twamwĩvĩtĩe Yeova. Kũmũthaitha Yeova na ngoo yonthe kwonanasya kana nĩtũmwendete na nĩtweeyumisye vyũ tũtwʼĩke make. Tũithaithaa no kwĩthĩwa nĩkũthaithawa. Tũmũthaithaa Yeova nũndũ nĩtwendete kũmũthaitha. Tweanĩsya kĩla twamwathie tũilea kwona ũseo nũndũ athĩte ala mamũthũkũmaa me aĩkĩĩku ĩvinda ĩseo mũno.—Kũt. 10:12, 13.

13. Woni wa thanthatũ wa Nzekalia wĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹³ Woni wa thanthatũ ũla Nzekalia wooniwʼe nĩwatũtetheesya twamanya kana ala mamwendete Yeova maĩlĩte kwĩvathana na ũngʼei wʼonthe vala wavika na nĩmaĩlĩte kwĩanĩsya kĩla meevĩta. Na nĩtwoona kana Yeova ndaaĩkĩsya Aisilaeli ngoo o na kau mekalaa maimũvĩtĩsya. Nĩwaeleawa kana maĩ na ĩvinda yetu nũndũ mathyũlũlũkĩtwe nĩ amaitha. Yeova nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno kwitũ nũndũ nĩwĩanĩasya kĩla wathana, na kwoou no atũtetheesye o naitũ twĩanĩsye kĩla tweevĩta. Ũtethyo ũmwe ũtũnengete nĩ kũtwatha kana o mĩtũkĩ nũkũvetanga ũthũku wʼonthe ĩũlũ wa nthĩ. Woni wa mũonza ũla Nzekalia wooniwʼe nũũtũĩkĩĩthya kana Yeova akeanĩsya watho ũsu.

ŨTHŨKU ‘NĨWĨKALĨTWʼE VANDŨ VAWʼO’

14, 15. (a) Nzekalia ooniwʼe kyaũ woninĩ wake wa mũonza? (Sisya visa wa 2 ĩthangũnĩ ya 21.) (b) Nĩ kyaũ kĩelekanĩtwʼe na ũla mũndũ mũka wĩ kĩla kĩkavũnĩ kĩtĩtwe eva, na nĩkĩ ũkunĩkĩwe vau?

¹⁴ Nzekalia amina kwonwʼa yĩla ĩvuku ya kũkũnzwa yĩũlũkĩte, eeiwe nĩ mũlaĩka ‘okĩlye metho make.’ Ookĩlya metho ooniwʼe kyaũ? Ooniwʼe woni wa mũonza na woninĩ ũsu vaĩ kĩkavũ kĩtĩtwe “eva” kyumĩte kĩthi. (Soma Nzekalia 5:5-8.) Kĩkavũ kĩu kĩyaĩ kĩnini ĩndĩ kĩyaĩ kĩnene mũno na kyaĩ na ngunĩko ya “ĩvulũ.” Ngunĩko yakunũwa Nzekalia oonie “mũndũ mũka wĩkalĩte katĩ wa eva.” Mũlaĩka amũtavisye kana mũndũ mũka ũsu wĩ kĩkavũnĩ kĩu nĩ “Ũthũku.” Kwasũanĩa ũndũ Nzekalia watelemile ĩla woonie mũndũ mũka ũsu aitata kwĩkusũũkya aume vau wavingĩwe! Mũlaĩka ũsu o na ndaananga saa. Atũngie mũndũ mũka ũsu kĩkavũnĩ nthĩnĩ na akĩkunĩka vyũ na ngunĩko ngito mũno. Woni ũsu wĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁵ Wĩtũmanyĩsya kana Yeova ndatonya kũmĩĩsya ũthũku o na ũmwe katĩ wa andũ make. Oona ũndũ ũthũku aũsiĩĩaa na ayosa ĩtambya mĩtũkĩ mũno aũvete. (1 Ako. 5:13) Tũi na nzika na kĩu nũndũ ũla mũlaĩka oosie ĩla ngunĩko ya ĩvulũ na mĩtũkĩ akunĩka ĩngĩ kĩla kĩkavũ.

16. (a) Nzekalia oonie kĩla kĩkavũ kyeekanwa nakyo ata? (Sisya visa wa 3 ĩthangũnĩ ya 21.) (b) Ala aka elĩ me na nthwau matwaie kĩkavũ kĩu va?

¹⁶ Ĩtina wa Nzekalia kwonwʼa kĩkavũ, asyokie oonwʼa aka elĩ me na nthwau syĩ na vinya ta sya ĩsaũ. (Soma Nzekalia 5:9-11.) Aka asu elĩ maĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na ũla mũndũ mũka wakunĩkĩwe kĩkavũnĩ. Aka asu matheeie na nthwau syoo moosa kĩla kĩkavũ kĩ na “Ũthũku” na maũlũka nakyo. Makĩtwaie va? Matwaie kĩkavũ kĩu kĩ na Ũthũku “nthĩ ya Sinali,” kana Mbaviloni. Nĩkĩ matwaie kĩkavũ kĩu Mbaviloni?

17, 18. (a) Nĩkĩ “Ũthũku” weeiwe ‘vandũ vawʼo’ nĩ Sinali? (b) Twaĩlĩte kwĩka ũtwi wĩva ĩũlũ wa ũthũku?

¹⁷ Aisilaeli ala matwĩe ĩvinda ya Nzekalia nĩmakwatisye nĩkĩ nthĩ ya Sinali yaĩ vandũ vaseo va kũtwaa Ũthũku. Ĩvindanĩ yĩu Nzekalia na Ayuti ala angĩ nĩmeesĩ ũndũ Sinali, kana Mbaviloni, yausũĩte ũthũku. Nĩkwĩthĩwa kũu nĩkwʼo meanĩe, no nginya wĩthĩe me kũu meekĩaa kĩthito kingĩ kĩla mũthenya maikese kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũvuku ũla waĩ nthĩ ĩsu ya andũ matamwĩsĩ Ngai, na maitata maikese kũthaitha mĩvwʼanano tamo. Vate nzika, woni ũsu nĩwamekĩie vinya nũndũ wamaĩkĩĩthisye kana Yeova ndaketĩkĩla ũthaithi wake ũvukwʼe!

¹⁸ Ĩndĩ woni ũsu nĩwalilikanilye Ayuti kana maĩ na kĩanda kya kũtata ũndũ matonya maikavukye ũthaithi wa wʼo. Ũthũku ndwĩsa kwĩtĩkĩlwʼa ũlike na ũitũa katĩ wa andũ ma Yeova. Ũseũvyo wa Ngai nĩ mũtheu na Ngai witũ wĩ wendo atũsũvĩaa twĩ vau, na kwoou twĩ na kĩanda kya kũtata ũndũ tũtonya tũwĩkalye wĩ mũtheu. Ithyĩ nĩtwĩthĩawa na wendi wa kwĩkalya ũseũvyo wa Yeova wĩ mũtheu? Ũthũku o na wĩva ndwĩsa kũekwa katĩ wa andũ ma Yeova.

ANDŨ ALA METHEETYE NĨMAMŨTAĨAA YEOVA

19. Ala mawoni ma ũsengyʼa Nzekalia wooniwʼe metũtethya ata?

¹⁹ Woni wa thanthatũ na wa mũonza wa Nzekalia wĩ na ũkanyʼo ũte wa ngũĩ kwondũ wa ala me mũtuo wa kwĩka kĩla kĩtaĩle. Mawoni asu metũlilikanyʼa kana Yeova ndesa kũmĩĩsya ũthũku. Ala mamũthaithaa na ngoo ntheu no nginya mamene ũthũku na ngoo yonthe. O na Asa witũ wa ĩtunĩ atũmĩĩte mĩsoa ĩsu kũtũĩkĩĩthya ũndũ ũmwe wa vata. Ũndũ ũsu nĩ kana tweekĩa kĩthito twĩthĩwe na mwĩkalĩle ũla waĩle, Ngai akatũsũvĩaa na tũikekalaa na wia wa kũkwatwa nĩ kĩla kĩumo kĩthũku. Vandũ va ũu akatanĩaa kũtũathima. Kĩthito kĩla tweekĩa twĩyĩkalye twĩ atheu o na kau nthĩ yusĩe ũthũku, kĩikaleaa kwĩthĩwa na mosyao maseo. Ndũkaye nzika o na vanini kana kwa vinya wa Yeova no tũsinde! Ĩndĩ twĩsĩ ata kana ũthaithi wa wʼo ndwĩsa kũthela o na kau nthĩ ĩno yusĩe andũ matekaa kwenda kwa Ngai? Na twĩsĩ ata kana Yeova nũkũendeea kũsũvĩa ũseũvyo wake kavindanĩ kaa tweteele ũla thĩna mũnene? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩneeneete makũlyo asu.