Mũndũ wa Kĩ-veva Ethĩawa Ailyĩ Ata?
“Ngai . . . namũnenge kwĩthĩwa na kĩlilikano kĩmwe [na kya] Klĩsto Yesũ.”—ALO. 15:5.
1, 2. (a) Andũ aingĩ methĩawa na woni wĩva ĩũlũ wa kũtwʼĩka mũndũ wa kĩ-veva? (b) Twĩneenea makũlyo meva ma vata ĩsomonĩ yĩĩ?
MWĨĨTU-A-ASA ũmwe nthĩ ya Canada aĩtye atĩĩ: “Kwĩthĩwa nĩ mũndũ wa kĩ-veva nĩkũtumĩte nĩthĩwa nĩ mũtanu mũnango, na nĩkũndethetye kũmina mathĩna ala nakomana namo kĩla mũthenya.” Nake mwana-a-asa ũngĩ kuma Brazil aĩtye atĩĩ: “Twĩthĩĩtwe twĩ atanu kuma twatwaana myaka 23 mĩvĩtu. Kĩla kĩtũtetheesye nĩ kĩthito kitũ kya kwĩthĩwa twĩ andũ ma kĩ-veva.” Na ĩndĩ ve mwana-a-asa ũngĩ kuma Philippines waisye ũũ: “Kwĩthĩwa nĩ mũndũ wa kĩ-veva nĩkũtumĩte nĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko na kũkandetheesya kwĩkalanyʼa nesanga na ana-a-asa kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo.”
2 Ndeto ta isu syĩonanyʼa kana kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova nĩ ũndũ mũseo. Kĩu kĩtumaa twĩkũlya ĩkũlyo ta yĩĩ, ‘Ndonya kwĩka ata nĩthĩwe nĩ mũndũ wa kĩ-veva na nditanĩa moathimo asu mawetwa vau ĩũlũ?’ Ĩndĩ tũtanamba kũsũngĩa ĩkũlyo yĩu, nĩtwaĩle kũelewa nesa kĩla Mbivilia ĩwetaa ĩũlũ wa mũndũ wa kĩ-veva, kana kwa ndeto ingĩ, ũla ũtongoeawʼa nĩ veva wa Ngai na ũsũanĩaa ũndũ ũ Ngai ũsũanĩaa. Ĩsomonĩ yĩĩ twĩsũngĩa makũlyo atatũ ma vata. (1) Mũndũ wa kĩ-veva ethĩawa ailyĩ ata? (2) Nĩ ngelekanyʼo syĩva nzeo itonya kũtũmanyĩsya ũndũ tũtonya kũtwʼĩka andũ ma kĩ-veva? (3) Kĩthito kitũ kya kwĩthĩwa na ‘kĩlilikano kya Klĩsto’ kĩtonya kũtũtetheesya ata tũtwʼĩke andũ ma kĩ-veva?
MŨNDŨ WA KĨ-VEVA ETHĨAWA AILYĨ ATA?
3. Mbivilia yonanĩtye ata kĩvathũkanyʼo kya mũndũ wa kĩ-mwĩĩ na mũndũ wa kĩ-veva?
3 Mũtũmwa Vaulo nũeleetye kĩvathũkanyʼo kĩla kĩ vo katĩ wa mũndũ wa “mwĩkalĩle wa veva” na “mũndũ wa mwĩkalĩle wa kĩ-mũndũ” nĩ kana atũtetheesye kũelewa mũndũ wa kĩ-veva ethĩawa ailyĩ ata. (Soma 1 Akolintho 2:14-16.) Andũ asu mavathũkene ata? “Mũndũ wa mwĩkalĩle wa kĩ-mũndũ,” kana mũndũ wa kĩ-mwĩĩ, eĩtwe kana ndetĩkĩlaa “maũndũ ma Veva wa Ngai: nũndũ nĩ ũtumanu kwake: nake ndatonya kũmamanya nũndũ nĩmekuũawa nĩ veva.” Ĩndĩ we mũndũ wa “mwĩkalĩle wa veva,” kana mũndũ wa kĩ-veva, “ekuũaa maũndũ onthe,” na ethĩawa na ‘kĩlilikano kya Klĩsto.’ Vaulo atwĩkĩĩte vinya twĩthĩwe twĩ andũ ma kĩ-veva. Andũ ma kĩ-mwĩĩ na ma kĩ-veva mavathũkene maũndũnĩ angĩ meva?
4, 5. Mũndũ wa kĩ-mwĩĩ ailyĩ ata?
4 Kwamba kũsũanĩa ũndũ mũndũ wa kĩ-mwĩĩ ũsũanĩaa. Andũ ma nthĩ ĩno masũanĩaa mũno maũndũ ma mwĩĩ. Vaulo nũeleetye veva ũla methĩawa nawʼo akasya nĩ “veva ũla wĩkaa wĩa yu nthĩnĩ wa ana ma ũlei.” (Aev. 2:2) Veva ũsu ũtumaa andũ aingĩ methĩwa na kĩsũanĩo kĩmwe, nakyo nĩ kũatĩĩa ũndũ ala angĩ meĩka. Mendete mũno maũndũ ma mwĩĩ. Nũndũ wa ũu, aingĩ moo mekaa kĩla meona kyaĩle methonĩ moo na mayĩkĩaa kĩthito o na vanini maatĩĩe myolooto ya Ngai. Mũndũ wa kĩ-mwĩĩ, kana ũla ũsũanĩaa maũndũ ma mwĩĩ, athĩnĩkĩaa mũno kũkwata nguma na malĩ, kana kũkitĩa ũthasyo ũla ũkwĩsilya ta waĩle kwĩthĩwa nawʼo.
5 Nĩ kyaũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya kũmanya mũndũ wa kĩ-mwĩĩ? Andũ ala mekaa ũndũ o na ũmwe katĩ wa maũndũ ala metĩtwe “mawĩa ma mwĩĩ” nĩ andũ ma kĩ-mwĩĩ. (Aka. 5:19-21) Valũa wa mbee ũla Vaulo waandĩkĩe kĩkundi kya Kolintho nũwetete maũndũ angĩ meana ũna mekawa nĩ andũ ma kĩ-mwĩĩ. Maũndũ asu nĩ ta kũete ũtilĩkangano, kwĩkĩa angĩ vinya maleane na mĩao, kũmantha ĩteta, kũtwaana kotinĩ, kũema kũnenga ndaĩa ala me na ũkũmũ, na kwenda mũno kũya na kũnywʼa. Ĩla mũndũ wa kĩ-mwĩĩ watatwa eke ũndũ mũthũku ndaleaa, ĩndĩ ekaa kwĩtĩkĩla. (Nth. 7:21, 22) Yuta nĩwaeleisye ĩũlũ wa andũ malikĩte mũno mwĩkalĩlenĩ wa kĩ-mwĩĩ makavika vandũ makethĩwa “mate na ũla Veva.”—Yuta 18, 19.
6. Tũtonya kũmanya mũndũ wa kĩ-veva ata?
6 Kwoou-ĩ, nake mũndũ wa “mwĩkalĩle wa veva” ethĩawa ailyĩ ata? Kĩvathũkanyʼo na mũndũ wa kĩ-mwĩĩ, mũndũ wa kĩ-veva athĩnĩkĩaa mũno ũndũ ũilenyʼe na Ngai. Andũ ma kĩ-veva nĩmatataa mũno ‘kwĩyĩelekanyʼa na Ngai.’ (Aev. 5:1) Ũu nĩ kwasya kana nĩmatataa mũno masũanĩe ta Yeova, na mayona maũndũ ũndũ ũmonaa. Methĩawa na ngwatanĩo nzeo mũno nake. Kĩvathũkanyʼo na andũ ma kĩ-mwĩĩ, matataa mũno maatĩĩe myolooto ya Yeova maũndũnĩ onthe. (Sav. 119:33; 143:10) Mũndũ wa kĩ-veva nĩwĩkĩaa kĩthito onanyʼe kana e na “ũsyao wa Veva” vandũ va kũtinda asũanĩĩte mawĩa ma mwĩĩ. (Aka. 5:22, 23) Nĩ kana ũelewe nesa ũndũ mũndũ wa kĩ-veva wĩthĩawa ailyĩ, sũanĩa ngelekanyʼo ĩno: Mũndũ wendete mũno maũndũ ma viasala no etwe mũndũ wa viasala. O ta ũu, ũla wendete mũno maũndũ ma kĩ-veva kana ma ũthaithi etawa mũndũ wa kĩ-veva.
7. Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa andũ ma kĩ-veva?
7 Mbivilia yaĩtye kana andũ ma kĩ-veva mekalaa me atanu. Ĩandĩko ya Mathayo 5:3 yaĩtye: “Nĩ aathime ala me na ũkya wa ngoo: nũndũ ũsumbĩ wa ĩtu nĩ woo.” Nayo ĩandĩko ya Alomi 8:6 nĩyonanĩtye ũseo wa kwĩthĩwa twĩ ma kĩ-veva. Yaĩtye atĩĩ: “Kũlilikana kwa mwĩĩ nĩ kĩkwʼũ; ĩndĩ kũlilikana kwa Veva nĩ thayũ na mũuo.” Kwoou twatũnga ilĩko sitũ maũndũnĩ ma kĩ-veva, nĩtwĩthĩawa na mũuo na Ngai na tũkekala twĩ eanĩe. O na nĩtwĩthĩawa na wĩkwatyo wa kũkwata thayũ ũtathela ĩvinda yũkĩte.
8. Nĩkĩ twaĩle kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe andũ ma kĩ-veva na tũitata tũikaleele?
8 Ĩndĩ tũtwĩe nthĩ ĩte nzeo. Na nũndũ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ mendete maũndũ ma kĩ-mwĩĩ, no nginya twĩkĩe kĩthito vyũ nĩ kana twĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova na tũimĩsũvĩa nĩ kana tũikese kũmyasya. Mũndũ aeka kwĩthĩwa e wa kĩ-veva ethĩawa aeka kũsũanĩa ta Yeova, na nũndũ wa ũu ailikwa nĩ mosũanĩo mathũku ma nthĩ. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikese ũkwatwa nĩ ũndũ ũsu? Tũtonya kwĩana kĩ-veva ata?
NGELEKANYʼO NZEO ITONYA KŨTŨMANYĨSYA
9. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩane kĩ-veva? (b) Twĩneenea ngelekanyʼo syĩva sya andũ maĩ ma kĩ-veva?
9 Mwana nũtonya kũĩva kwa kũsisya ũndũ asyai make mekaa maũndũ na kũatĩĩa ngelekanyʼo yoo nzeo. O ta ũu, no twĩane kĩ-veva kwa kũsisya na kwĩyĩelekanyʼa na andũ ala maendeee nesa kĩ-veva. Nao kũsisya andũ mendete maũndũ ma kĩ-mwĩĩ no kũtũtetheesye kũmanya maũndũ ala twaĩle kwĩvathana namo. (1 Ako. 3:1-4) Mbivilia nĩwetete andũ ma mĩthemba ĩsu yelĩ. Ĩndĩ nũndũ twĩenda kwĩana tũtwʼĩke andũ ma kĩ-veva, ekai tũsisye andũ amwe maĩ ngelekanyʼo nzeo tũtonya kũatĩĩa. Twĩneenea ngelekanyʼo ya Yakovo, Meli, na Yesũ.
Ngelekanyʼo ya Yakovo ĩtũmanyĩasya kyaũ? (Sisya kalungu ka 10)
10. Yakovo oonanisye ata kana aĩ mũndũ wa kĩ-veva?
10 Kwa twambe kũneena ĩũlũ wa Yakovo. Yakovo nĩwoonie thĩna o tondũ aingĩ maitũ tũthĩnaa ũmũnthĩ. Alasimĩkie kũmĩanĩsya na mwana-a-inyia, Esau, ũla wendaa kũmũaa. Na ti ũu wʼoka, nĩwathĩnanisye na mũthoni wake ũla wendie ĩngĩ na ĩngĩ kũmũkenga na kũmũtũmĩa naĩ. Ĩndĩ o na kũtwʼĩka Yakovo athyũlũlũkĩtwe nĩ andũ me “mwĩkalĩle wa kĩ-mũndũ,” we aĩ mũndũ wa kĩ-veva. Nĩwaĩkĩĩe vyũ ũla watho wathiwe Avalaamu, na nĩweeyumĩtye vyũ asũvĩe mũsyĩ wake nũndũ nĩweesĩ kana Yeova nũkũũtũmĩa kwĩanĩsya kĩeleelo kyake. (Mwa. 28:10-15) Ndeto sya Yakovo na meko make nĩsyoonanisye kana nĩwasũanĩaa ĩũlũ wa mĩao ya Ngai na kwenda kwake. Kwa ngelekanyʼo, ĩla weewʼaa aikĩa kũawa nĩ Esau amwĩkaĩlile Ngai ayasya: “Nĩngũkwĩsũva, ndangĩĩa . . . Naku waisye, Nditĩa kũkwĩka nesa, na kũtwʼĩkĩthya ũsyao waku ta kĩthangathĩ kya ũkanga.” (Mwa. 32:6-12) Kwoou nĩ ũndũ wĩ ũtheinĩ kana nĩwaĩkĩĩe vyũ mawatho ala Yeova wamwathĩte we na aa-ĩthe make, na nĩwendaa kwĩka kwosana na kĩeleelo kya Ngai na kwenda kwake.
Ngelekanyʼo ya Meli ĩtũmanyĩasya kyaũ? (Sisya kalungu ka 11)
11. Nĩ kyaũ kĩkwonanyʼa kana Meli aĩ mũndũ wa kĩ-veva?
11 Ũngĩ waĩ ngelekanyʼo nzeo nĩ Meli. Yeova anyuvie Meli nĩkĩ atwʼĩke inyia wa Yesũ? Tũi na nzika amũnyuvie nũndũ aĩ wa kĩ-veva. Twĩsĩ ũu ata? Oonanisye nesa kana aĩ wa kĩ-veva ĩla wamũkathie Yeova na ndeto nzeo ĩvinda wathokeete andũ make ma mũsyĩ, Nzekalia na Elisavethi. (Soma Luka 1:46-55.) Ndeto isu Meli waneenie syoonanisye kana nĩwendete mũno Ndeto ya Ngai na nĩweesĩ Maandĩko ma Kĩevelania nesa vyũ. (Mwa. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Ĩngĩ lilikana kana o na kau Meli na Yosevu no ĩndĩ maĩ manatwaana, mekalile mate kũmanyana kĩ-mwĩĩ nginya ĩla Yesũ wesie kũsyawa. Kĩu kĩonanyʼa ata? Kĩtwonyʼa kana me elĩ mathĩnĩkĩaa mũno kwenda kwa Yeova ĩndĩ ti kwĩanĩsya mawendi moo ene. (Mt. 1:25) O ũndũ ĩvinda yavĩtie, Meli nĩwasyaisye nesa maũndũ ala maendeee thayũnĩ wa Yesũ, na nĩwoosaa kwa ũito ndeto sya ũĩ ila Yesũ waneenaa. Na eka ũu, nĩwaiie “maũndũ asu onthe ngoonĩ yake.” (Luka 2:51) Meli nĩwoonanisye nesa vyũ kana nĩwendeeawʼa nĩ kwĩanĩwʼa kwa kĩeleelo kya Ngai kĩla kyakonetye Masia. We wĩona ata? Ngelekanyʼo ya Meli tyo yatũtetheesya kũsũanĩa ũndũ tũtonya kwambaa kwĩka kwenda kwa Ngai?
12. (a) Yesũ atutenyʼe ata na Ĩthe? (b) Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 18.)
12 Ĩndĩ we wasũanĩa andũ onthe ala maaĩsa kwĩthĩwa thayũ, nũũ ũla wonaa e ngelekanyʼo nzeo vyũ ya mũndũ wa kĩ-veva? Vai ũngĩ eka Yesũ. Ĩvinda yonthe yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ nĩwoonanisye kana endaa kwĩyĩelekanyʼa na Ĩthe wake, Yeova. Asũanĩaa ta Yeova, eekaa maũndũ take, na ekalaa kwosana na kwenda kwake na mĩao yake. O na eewʼaa o take. (Yoa. 8:29; 14:9; 15:10) Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũndũ mwathani Isaia waeleisye ũndũ Yeova wĩwʼĩaa andũ ĩnee, na ũisianĩsya ndeto syake na ila syaandĩkiwe nĩ Maliko ĩũlũ wa ũndũ Yesũ weewʼaa. (Soma Isaia 63:9; Maliko 6:34.) Ĩkũlyo nĩ, Ithyĩ nĩtwĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kĩla ĩvinda kwĩwʼĩaa ĩnee ala me na thĩna o tondũ Yesũ weekaa? Na eka ũu, ithyĩ nĩtũatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kwĩyumya vyũ tũtethye wĩa wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya angĩ ũvoo mũseo? (Luka 4:43) Maũndũ asu elĩ metũtetheesya kwona ũndũ mũndũ wa kĩ-veva wĩthĩawa ailyĩ.
13, 14. (a) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa Aklĩsto ala ma kĩ-veva twaweta? (b) Nengane ngelekanyʼo.
13 Eka andũ asu twaweta me Mbivilianĩ, ũmũnthĩ kwĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ ma kĩ-veva mekĩĩte kĩthito nĩ kana meyĩelekanyʼe na Klĩsto. No kwĩthĩwa wonete ũndũ methĩawa na kĩthito kingĩ ũtavanyʼanĩ, ũkona ũlau woo, ũndũ methĩawa na ĩnee, kana ũkona nguma ingĩ syoo nzeo. Ĩndĩ o ũndũ ũmwe naitũ, nĩmethĩawa na mawonzu me kĩvathũkanyʼo ala mamavĩngĩĩsaa ĩla mekwĩkĩa kĩthito methĩwe na nguma isu nzeo. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Brazil wĩtawa Rachel easya: “Tene nĩnendete kwĩkĩa ngũa syĩ na mĩsono ĩla yendetwe nĩ andũ ma nthĩ. Nũndũ wa ũu ndyeekĩaa ngũa nesa mũno. Ĩndĩ ĩla neemanyĩisye ũwʼo nĩnakwatie vinya wa kwĩka moalyũku nĩ kana nĩtwʼĩke mũndũ wa kĩ-veva. Kwĩka moalyũku asu kũyaĩ laisi, ĩndĩ ĩla namekie nĩnambĩĩe kwĩkala nĩ mũtanu mũnango na nĩ mwĩanĩe vyũ.”
14 Mwĩĩtu-a-asa ũngĩ wĩtawa Reylene kuma Philippines aĩ na thĩna wĩ kĩvathũkanyʼo. O na kau we nĩweesĩ ũwʼo, kĩla wendete mũno nĩ kũatĩanĩa na kĩsomo kya ĩũlũ na kũmantha wĩa mũseo nĩ kana ekale nesa. Easya: “O kavola kwa kavola, nĩnaekie kũlũngana na mĩvango ĩla naĩ nayo ya kĩ-veva. Ĩndĩ nĩendeangĩe, nĩnambĩĩe kwĩwʼa ve vandũ vatiele. Neewʼaa nĩkosete kĩndũ kĩngĩ kya vata o na kũte wĩa wakwa. Kĩu kyatumie nĩtwʼa kũtũnga kĩlĩko kyakwa ũthũkũminĩ wa Yeova.” Ũmũnthĩ ũũ Reylene nĩ ngelekanyʼo nzeo ya mũndũ ũĩkĩĩe ila ndeto Yeova ũtwathĩte ĩandĩkonĩ ya Mathayo 6:33, 34. Reylene easya: “Ndi na nzika kana Yeova akanzũvĩaa!” No kwĩthĩwa kĩkundinĩ kyenyu ve Aklĩsto we wĩsĩ mekĩĩte kĩthito ta asu twaweta. Ĩla twoona Aklĩsto ta asu maiatĩĩa ngelekanyʼo ya Klĩsto, o naitũ tyo twendaa kwĩka tamo?—1 Ako. 11:1; 2 Ath. 3:7.
ĨTHĨWA NA ‘KĨLILIKANO KYA KLĨSTO’
15, 16. (a) Nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩka twĩyĩelekanyʼe na Klĩsto? (b) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe na ‘kĩlilikano kya Klĩsto’?
15 Kĩla ũmwe witũ atonya kwĩyĩelekanyʼa na Klĩsto ata? Ĩandĩko ya 1 Akolintho 2:16 yĩtwĩĩte nĩtwĩthĩwe na ‘kĩlilikano kya Klĩsto.’ Nayo ĩandĩko ya Alomi 15:5 yĩtũlilikanĩtye twĩthĩwe na “kĩlilikano kĩmwe [na kya] Klĩsto Yesũ.” Kwoou nĩ kana twĩyĩelekanyʼe na Klĩsto, no nginya tũmanye ũndũ ũsũanĩaa na tũimanya nesa vyũ ũndũ ũilyĩ. Ĩtina wa ũu twaĩle kũatĩĩa nyaaĩ syake. Mavinda onthe kĩlĩko kya Yesũ kĩthĩawa kĩisũanĩa ngwatanĩo yake na Ngai. Kwoou tweeyĩelekanyʼa na Yesũ, twĩthĩawa tũyĩyĩelekanyʼa na Yeova. Kĩu nĩkyo kĩtumi wĩthĩawa wĩ ũndũ wa vata mũno twĩmanyĩsye kũsũanĩa ũndũ Yesũ ũsũanĩaa.
16 Tũtonya kwĩka ũu ata? Amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmoonie syama ila weekaa, meethukĩĩsya aimanyĩsya andũ, na moona ũndũ wekalanasya na andũ ma mĩthemba yonthe. O na nĩmoonaa ũndũ watũmĩaa myolooto ya Ngai. Maisye atĩĩ: “Ithyĩ twĩ ngũsĩ sya maũndũ asu onthe ala wekie.” (Meko 10:39) Ithyĩ tũitonya kũmwona na metho maitũ. Ĩndĩ nũndũ Yeova nũtwendete, nĩwatũnengie ala Mavuku ma Ũvoo Mũseo matũtetheesye kũmũmanya Yesũ nesa. Ĩla tũũsoma ĩvuku ya Mathayo, Maliko, Luka, na ya Yoana twĩthĩawa tũyĩmanyĩsya ũndũ Klĩsto ũsũanĩaa. Kĩu kĩtũtetheeasya ‘tũatĩĩae nyaĩĩ syake’ na ‘tũyĩkĩa mĩio ya kaũ ya kĩlilikano’ kyake.—1 Vet. 2:21; 4:1.
17. Kũsũanĩa ta Klĩsto kũtũtethasya ata?
17 Kwĩmanyĩsya kũsũanĩa ta Klĩsto kũtũtetheeasya ata? O tondũ kũya lĩu mũseo kũtumaa twĩthĩwa na mwĩĩ mũseo, kwĩkĩa mosũanĩo ma Klĩsto kĩlĩkonĩ kũtumaa twĩkala twĩ alũmu kĩ-veva. Nĩtwambĩĩaa o kavola kũmanya ũndũ Klĩsto ũtonya kwĩka o na akakwatwa nĩ ũndũ o na wĩva. Kĩu nakyo kĩtũtetheeasya kwĩka motwi maseo ala matumaa twĩtĩkĩlwa nĩ Ngai na tũtiwa twĩ na wasya mũseo wa ngoo. We tyo ũkwĩtĩkĩla kana moseo asu tũkwataa nĩmeũtũnenga kĩtumi kĩseo kya ‘kwĩvwʼĩka Mwĩaĩi Yesũ Klĩsto’?—Alo. 13:14.
18. Ĩsomo yĩĩ yaũtetheesya ata ũmanye ũndũ ũtonya kwĩthĩwa mũndũ wa kĩ-veva?
18 Nĩtwamanya mũndũ wa kĩ-veva ethĩawa ailyĩ ata. O na ve ngelekanyʼo sya andũ ma kĩ-veva syatũtetheesya mũno. Na ĩndĩ nĩtwoona ũndũ kwĩthĩwa na ‘kĩlilikano kya Klĩsto’ kũtũtetheeasya kwĩana kĩ-veva. Ĩndĩ ve maũndũ angĩ makonetye ngwatanĩo yitũ na Yeova twaĩle kũneenea. Kwa ngelekanyʼo, tũtonya kwĩthima ata tũkamanya kana ithyĩ ene twĩ alũmu kĩ-veva? Nĩ maũndũ angĩ meva tũtonya kwĩka tũkelũlũmĩlya kĩ-veva? Na kwĩthĩwa twĩ andũ ma kĩ-veva kũtũtethasya ata maũndũnĩ maitũ ma kĩla mũthenya? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũsũngĩa makũlyo asu.