Endeea Kwĩana Kĩ-veva!
“Kinyaai mũtongoewʼe nĩ Veva.”—AKA. 5:16.
1, 2. Mwana-a-asa ũmwe esie kwĩthĩa nĩ kyaũ wakosete, na eekie ata amanya?
ROBERT avatisiwe e na myaka 15 ĩndĩ ĩvinda yĩu ndoosaa ũwʼo kwa ũito. Aĩtye atĩĩ: “Ndyeekaa ũndũ o na ũmwe mũthũku, ĩndĩ ngoo yakwa ndyaĩ ũwʼonĩ. Andũ manzisya moonaa nĩ wa kĩ-veva nũndũ ndyatĩĩaa ũmbano o na ũmwe na nĩnoosaa ũvainia mũtetheesya mavinda kauta kwa mwaka. Ĩndĩ ve kĩndũ neewʼaa nĩkosete.”
2 Robert ndakwatasya nĩ kyaũ wakosete nginya ĩla wesie kũtwaana. Ĩla ũthyũmũĩte e na mũka makothaa kũkũlanyʼa makũlyo ma Mbivilia. Mũka aĩ mũlũmu kĩ-veva na ndaemawa nĩ kũsũngĩa makũlyo, ĩndĩ kĩla ĩvinda Robert akũlwʼa ĩkũlyo nĩ mũka atiawa na nthoni nũndũ ndamanyaa ũndũ ũkwasya. Robert easya: “Nailyĩ ta mũndũ ũtesĩ kĩndũ o na kĩmwe. Nĩvo nasũanĩie ũũ, ‘Ethĩwa ninyie ngatongoeasya kĩveti kyakwa maũndũnĩ ma ũthaithi, no nginya nose ĩtambya.’” Na ũu nĩwʼo weekie. Easya: “Nĩnavangie kwĩmanyĩsya Mbivilia. Neemanyĩisye, neemanyĩsya, na neemanyĩsya ĩngĩ na ĩngĩ nginya nambĩĩa kũkwatya ũndũ ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ wosanĩte. Kĩu kyatumie nĩelewa Mbivilia, na kĩla kya vata vyũ ngwatanĩo yakwa na Yeova nĩyalũlũmĩile vyũ.”
3. (a) Ngewa ya Robert yĩtũmanyĩsya kyaũ? (b) Twĩneenea maũndũ meva ma vata?
3 Ngewa ya Robert no ĩtũmanyĩsye maũndũ ma vata. No kwĩthĩwa twĩ na kaũmanyi keana ũna ka Mbivilia na no kwĩthĩwa tũendaa ũtavanyʼa na maũmbano tũteũtĩĩa, ĩndĩ kĩu kĩ kyoka kĩyĩsa kũtuma tũtwʼĩka andũ ma kĩ-veva. Kana no kwĩthĩwa twĩkangĩte o maendeeo tũkatwʼĩka andũ ma kĩ-veva ĩndĩ tweethiana tũyĩthĩa ve kũndũ kũmwe tũtialĩtye. (Avi. 3:16) Nĩ kana tũmanye ũndũ tũtonya kũendeea kwĩka maendeeo, twĩneenea makũlyo aa atatũ: (1) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kwĩthima tũmanye tũendeee ata kĩ-veva? (2) Tũtonya ata kũendeea kwĩana kĩ-veva? (3) Kwĩthĩwa twĩ alũmu kĩ-veva kũtonya kũtũtethya ata maũndũnĩ onthe?
KWĨTHIMA ŨNDŨ TŨENDEEE
4. Ĩandĩko ya Aeveso 4:23, 24 yĩkonetye aaũ?
4 Ĩla twambĩĩe kũmũthũkũma Ngai nĩtweekie moalyũku manene. Tweekie moalyũku mwĩkalĩlenĩ witũ wʼonthe. O na ĩla twavatisiwe tũyaaeka kwĩka maendeeo. Mbivilia ĩtwĩĩte ‘nĩtũtwʼĩkĩthwʼe eũ vevanĩ wa ilĩko sitũ.’ (Aev. 4:23, 24) Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “mũtwʼĩkĩthwʼe eũ” yonanasya ũndũ ũkũendeea ũte na mũthya. Kwoou twaĩlĩte kũendeea kũtwʼĩkĩthwʼa eũ vevanĩ wa ilĩko sitũ. Nũndũ twĩ ene naĩ, twaĩlĩte kũendeea kwĩka moalyũku. O na ethĩwa tũmũthũkũmĩte Yeova kwa myaka mingĩ, twaĩlĩte kũendeea kwĩkĩa kĩthito tũikaleele kĩ-veva.—Avi. 3:12, 13.
5. Nĩ makũlyo meva matonya kũtũtetheesya kwĩthima?
5 Nĩ kana tũendeee kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ na Ngai, twaĩlĩte kwĩthima nesa tũmanye ũndũ tũendeee. Twĩthĩwe twĩ akũũ kana twĩ ma mũika, nũseo tũkekũlya makũlyo aa: ‘Ve moalyũku nĩkĩte mekwonanyʼa kana nĩnĩendeee kwĩana kĩ-veva? Nĩnĩendeee kwĩkĩa kĩthito nĩyĩelekanyʼe nesanga na Klĩsto? Ĩla nĩ maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto mũndũ no asye nĩ mũlũmu kĩ-veva oona ũndũ nosaa maũndũ kana asisya mwĩkalĩle wakwa? Ngewa syakwa syonanasya nendete kyaũ? Ndonya kwasya nĩ mũndũ ũilyĩ ata nasũanĩa ũndũ nĩmanyĩasya, ũndũ nĩkĩaa ngũa na kwĩyanakavya, kana ũndũ nosaa ũtao? Nĩkaa ata nakwatwa nĩ matatwa? Nĩkaa o ũndũ neekaa tene, kana nĩnĩkĩte maendeeo ngatwʼĩka Mũklĩsto mũima?’ (Aev. 4:13) Makũlyo asu no matũtetheesye kwĩthima tũkamanya twĩkĩte maendeeo kĩ-veva tũkavika va.
6. Nĩ kyaũ kĩngĩ kĩtonya kũtũtetheesya tũmanye tũendeee ata kĩ-veva?
6 Mavinda angĩ nĩtwendaa andũ matũtetheesye kũmanya tũendeee ata kĩ-veva. Mũtũmwa Vaulo nĩwawetie kana mũndũ wa kĩ-mwĩĩ ndamanyaa kana mwĩkalĩle wake nũmũthatasya Ngai. Ĩndĩ mũndũ wa kĩ-veva nũmanyaa ũndũ Ngai wonaa maũndũ, na nũmanyaa kana Ngai ndatanawʼa nĩ mwĩkalĩle wa mũndũ wa kĩ-mwĩĩ. (1 Ako. 2:14-16; 3:1-3) Nũndũ atumĩa methĩawa na kĩlĩko kya Klĩsto, mavinda maingĩ nĩmamanyaa mĩtũkĩ mũndũ ambĩĩa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle wa kĩ-mwĩĩ. We nũatĩĩaa ũtao woo ĩla maũtavya vandũ mekwona ve na thĩna? Twaatĩĩa ũtao woo, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana nĩtũkwenda kũendeea kwĩana kĩ-veva.—Mũta. 7:5, 9.
ŨNDŨ ŨTONYA KWĨYAKA KĨ-VEVA
7. Nĩkĩ kũmanya kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya kwĩ kwʼoka kũtesa kũtuma tũtwʼĩka andũ ma kĩ-veva?
7 Ethĩwa nũkwenda kũtwʼĩka mũndũ wa kĩ-veva, manya kana o kwĩthĩwa wĩsĩ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya kũitoetye. Kwa ngelekanyʼo, Mũsumbĩ Solomoni aĩ na ũmanyi mwingĩ mũno ĩũlũ wa Yeova. O na ndeto mbingĩ waneenie nĩsyaandĩkiwe Mbivilianĩ. Ĩndĩ nĩwavikie vandũ weethĩa ũmanyi ũsu ndũmũtethya nũndũ mũthya nĩwaanangie ngwatanĩo yake na Yeova na aeka kwĩkala e mũĩkĩĩku. (1 Asu. 4:29, 30; 11:4-6) Kwoou nĩ kyaũ kĩngĩ twaĩlĩte kwĩka eka o kũmanya kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya? Twaĩlĩte kũendeea kwĩyaka kĩ-veva. (Ako. 2:6, 7) Ĩndĩ tũtonya kwĩka ũu ata?
8, 9. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩane kĩ-veva? (b) Twaĩlĩte kũsoma na kũvindĩĩsya kĩla tũũsoma twĩ na kĩeleelo kĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 23.)
8 Vaulo nĩweekĩie vinya Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa ‘maendeee mbee kũvikĩa wĩanĩu.’ (Aevl. 6:1) Nĩ matambya meva twaĩle kwosa nĩ kana tũatĩĩe ũtao wa Vaulo? Ĩtambya yĩmwe ya vata nĩ kwĩmanyĩsya yĩla ĩvuku yĩtawa “Ĩyĩkalyei Ene Wendonĩ wa Ngai.” Weemanyĩsya ĩvuku yĩu nginya mũthya, nĩyĩũkũtetheesya kũmanya ũndũ ũtonya kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia. Ethĩwa nũminĩte ĩvuku yĩu, wĩona ata ũkosa ĩvuku yĩngĩ yĩtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo waku? (Ako. 1:23) We nũvindĩĩasya kĩla wasoma na ũivoya nĩ kana ũmanye ũndũ ũtonya kũkĩatĩĩa mwĩkalĩlenĩ waku?
9 Ĩla ũũsoma na kũvindĩĩsya kĩla ũũsoma, lilikanaa kana waĩlĩte kwĩthĩwa na kĩeleelo kya kũtetheesya ngoo yaku yĩthĩwe na wendi wa kũmwendeesya Yeova na kũatĩĩa mĩao yake. (Sav. 40:8; 119:97) Na eka ũu, nĩtwaĩlĩte kwĩmanyĩsya kwĩvathana na syĩndũ syonthe ila itonya kũtuma tũteana kĩ-veva.—Tito 2:11, 12.
10. Amũika matonya kwĩka ata nĩ kana maendeee kwĩyaka kĩ-veva?
10 We mũndũ wa mũika, ũvangĩte kũmũthũkũma Yeova ata? Mwana-a-asa ũmwe ũthũkũmaa Mbetheli nĩwendete kũneena na ala meũvatiswa ĩla wathi maũmbanonĩ ma mũthyũlũlũko. Aneenaa namo ũmbano ũtanambĩĩa, na aingĩ moo methĩawa me amũika. Mwana-a-asa ũsu amakũlasya me na mĩvango yĩva ya kĩ-veva. Ũsũngĩo ũla aingĩ moo manenganae wonanasya kana nĩmesĩ nesa ũndũ mekwenda kũmũthũkũma Yeova. Kwa ngelekanyʼo, amwe nĩmethĩawa mavangĩte kũlika ũthũkũminĩ mũna wa ĩvinda yonthe kana kũthamĩĩa kũla kwĩ na vata mũnene wa atavanyʼa ma Ũsumbĩ. Ĩndĩ ve amũika amwe wĩsaa kũmakũlya ĩkũlyo yĩu makatuanĩwa nĩ nthĩ. No kwĩthwa amũika asu methĩawa mate na ũndũ maweta nũndũ mayaaona vata wa kwĩvangĩĩa mĩvango mĩseo ya kĩ-veva? Ethĩwa wĩ wa mũika, ĩkũlye atĩĩ: ‘Nĩnĩthĩwa nĩendaa maũmbanonĩ na ũtavanyʼa no ũndũ wa asyai makwa? Nĩnĩkĩaa kĩthito nyie mwene nĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ngai?’ Tũikwasya kana amũika me oka no mo maĩlĩte kwĩthĩwa na mĩvango ya kĩ-veva. Ithyonthe twĩ athũkũmi ma Yeova tũkethĩwa na mĩvango ĩsu, kĩu no kĩtũtetheesye tũendeee kwĩana kĩ-veva.—Mũta. 12:1, 13.
11. (a) Twaĩlĩte kwĩka ata ethĩwa nĩtũkwenda kwĩana kĩ-veva? (b) Nũũ ũwetetwe Mbivilianĩ tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake?
11 Twamina kũmanya nĩ va twaĩlĩte kwĩka moalyũku, nũseo tũkosa matambya ala maĩlĩte nĩ kana twĩke maendeeo. Kũtwʼĩka mũndũ wa kĩ-veva nĩ kwa vata mũno. Ũsu ti ũndũ wa kũvũĩwa ngũĩ nũndũ no ũtume twĩsa kũkwata thayũ kana tũkawasya. (Alo. 8:6-8) Ĩndĩ ũu ti kwasya kana Yeova endaa tũtwʼĩke andũ matesa kũvĩtya o na ĩmwe. Nĩkyo kĩtumi ũtũnengae veva wake ũtũtetheesye kwĩka maendeeo ala mekwendeka. Ĩndĩ no nginya twĩkĩe kĩthito ngalĩkonĩ ĩla yitũ. Myaka yĩ navu ĩtina, mwana-a-asa waĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye weetawa John Barr aeleisye ĩandĩko ya Luka 13:24 asya, “Aingĩ maemawa nĩ kũvotela mũomonĩ ũla mũtheke nũndũ mayĩkĩĩte kĩthito kĩtoetye kũmatetheesya methĩwe na vinya.” Twaĩle kwĩka ta Yakovo, ũla waendeeie kũsindana na mũlaĩka nginya ĩla wesie kũkwata ũathimo. (Mwa. 32:26-28) O na kau no twĩwʼe mũyo tũyĩmanyĩsya maũndũ ala me Mbivilianĩ, ĩla tũũmĩsoma tũyaĩlĩte kũmĩsoma ta ĩvuku ya mbano. Twaĩlĩte kũmĩsoma twĩ na kĩeleelo kya kũmantha maũndũ ma vata ala matonya kũtũtetheesya.
12, 13. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩke ũndũ ĩandĩko ya 1 Akolintho 2:16 yĩwetete? (b) Ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vetelo vamwe na ũtao ũla watũnengie itonya kũtũtethya ata? (c) Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũendeee kwĩyaka kĩ-veva? (Sisya ĩsandũkũ “Matambya Ala Ũtonya Kwosa Nĩ Kana Ũendeee Kwĩana Kĩ-veva.”)
12 Tweekĩa kĩthito tũendeee kwĩyaka kĩ-veva, veva mũtheu ũkatũnengae vinya wa kũvĩndũa mosũanĩo maitũ. Veva ũsu ũkatũtetheeasya o kavola kwa kavola tũmanye ũndũ tũtonya kũsũanĩa ta Klĩsto. (1 Ako. 2:16) O na ĩngĩ veva ũsu ũkatũtetheesya kũveta vyũ mawendi mathũku ngoonĩ sitũ na tũyĩthĩwa na mwĩkalĩle ũla Ngai wendete. (Aka. 5:16, 22, 23) O na twesa kwĩthĩa kĩlĩko kitũ kĩyenda kũsyoka maũndũnĩ ma kĩ-mwĩĩ kana kĩyendeewʼa mũno nĩ mĩmeo ya mwĩĩ, tũikakwʼe ngoo. Endeea kũmũvoya Yeova aũnenge veva wake, na ndakaleaa ũkũtetheesya ũtũnge kĩlĩko kyaku maũndũnĩ ala maĩle. (Luka 11:13) Lilikana mũtũmwa Vetelo. Ve mavinda kauta ũtaaĩka ũndũ mũndũ wa kĩ-veva waĩlĩtwe nĩ kwĩka. (Mt. 16:22, 23; Luka 22:34, 54-62; Aka. 2:11-14) Ĩndĩ Vetelo ndaaĩsa kwĩkya ngoo. Nake Yeova nĩwamũtetheeisye o kavola nginya esa kwambĩĩa kũsũanĩa ta Klĩsto. O naitũ no twĩke ta Vetelo.
13 Ĩtina wa ĩvinda Vetelo nĩwaandĩkie nguma imwe twaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe nasyo. (Soma 2 Vetelo 1:5-8.) Tweekĩa kĩthito na “ũthangaau wʼonthe” twĩthĩwe na nguma ta wĩtingʼo, wũmĩĩsyo, na wendano wa ana-a-asa, tũkeethĩawa tũtonya kũendeea kwĩana kĩ-veva. Nũseo kĩla mũthenya ũkekũlasya ũũ: ‘Nĩ nguma yĩva naĩlĩte kwĩkĩa kĩthito ũmũnthĩ nĩthĩwe nayo nĩ kana nĩendeee kwĩana kĩ-veva?’
ŨNDŨ TŨTONYA KŨATĨĨA MYOLOOTO YA MBIVILIA MAŨNDŨNĨ ONTHE
14. Kwĩthĩwa twĩ ma kĩ-veva kũkatũtetheeasya ata?
14 Kwĩthĩwa na kĩsũanĩo ta kya Klĩsto kũkatũtetheeasya kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo ĩla twĩ wĩanĩ kana twĩ sukulu, kũkatumaa tũtũmĩa ũneeni mũseo, na twĩka motwi maseo kĩla mũthenya. Kwĩka motwi maseo kũkoonanasya kana nĩtũtatĩte mũno tũmũatĩĩe Klĩsto. Nũndũ twĩ andũ ma kĩ-veva, tũikwenda kĩndũ o na kĩmwe kĩse kwananga ngwatanĩo yitũ na Asa witũ wa ĩtunĩ. Kwoou twakomana na matatwa, kwĩthĩwa na woni ta wa Klĩsto kũkatũtetheeasya kũmasinda. Na tũtaneka ũtwi tũkambaa kwosa ĩvinda tũsũanĩe mũno makũlyo aa: ‘Nĩ myolooto yĩva ya Mbivilia ĩtonya kũndetheesya kwĩka ũtwi ũla waĩle? Keka nĩ Klĩsto eka ũtwi wĩva? Nĩ ũtwi wĩva ũtonya kũmũtanĩthya Yeova?’ Nĩ kana tũmanyĩsye ilĩko sitũ kwambaa kũsũanĩa maũndũ ta asu, ekai tũneenee ngelekanyʼo imwe. Tũineenea ngelekanyʼo isu tũkasiasya nĩ mwolooto wĩva wa Maandĩko ũtonya kũtũtetheesya twĩke ũtwi mũseo.
15, 16. Nengane ngelekanyʼo syĩkwonanyʼa ũndũ kũsũanĩa ta Klĩsto kũtonya kũũtetheesya ĩla ũkwĩka motwi makonetye (a) kũmantha kĩveti kana mũũme. (b) itindo.
15 Kũmantha kĩveti kana mũũme. Mwolooto wa Maandĩko ĩũlũ wa ũndũ ũsu wĩ ĩvukunĩ ya 2 Akolintho 6:14, 15. (Soma.) Vaulo nĩwonanĩtye nesa kana mũndũ wa kĩ-veva ndesa kwĩthĩwa e na ngwatanĩo nzeo na mũndũ wa kĩ-mwĩĩ. Mwolooto ũsu ũtonya kũũtetheesya ata ĩla ũũmantha kĩveti kana mũũme?
16 Itindo. Kwasũanĩa mwolooto wa Maandĩko ũla wĩ nthĩnĩ wa 1 Akolintho 15:33. (Soma.) Mũndũ wa kĩ-veva ndesa kwĩtĩkĩla kũtindanyʼa na andũ wĩsĩ nĩmatonya kwananga ngwatanĩo yake na Ngai. Nĩ makũlyo ta meva matonya kũũtetheesya ũmanye ũndũ ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu? Kwa ngelekanyʼo, mwolooto ũsu ũtonya kũtũtetheesya ata ĩla tũũtũmĩa isese sya kũea ngewa Indanetinĩ? Kana ũtonya kũũtetheesya ata ĩla andũ ũtamesĩ maũthokya Indaneti ũthaũke namo mathaũ ma Indaneti?
Motwi makwa no mandetheesye kwĩana kĩ-veva? (Sisya kalungu ka 17)
17-19. Kwĩthĩwa wĩ wa kĩ-veva kũtonya kũũtetheesya ata (a) wĩvathane na maũndũ ala matatethya? (b) wĩthĩwe na mĩvango mĩseo? (c) ĩla waemanwa na andũ ala angĩ?
17 Maũndũ ala matonya kũtũsiĩĩa kwĩana kĩ-veva. Ve ũkanyʼo Vaulo wanengie Aklĩsto. (Soma Aevelania 6:1.) Nĩ maũndũ meva Vaulo wametie ‘mawĩa makwʼũ’ ala twaĩle kwĩvathana namo? Nĩ maũndũ ala matatethya na matonya kũtũsiĩĩa kwĩana kĩ-veva. Mwolooto ũsu no ũtũtetheesye kũsũngĩa makũlyo tũtonya kwĩkũlya ta: ‘Ũndũ ũũ ngwĩka nĩ ũmwe katĩ wa maũndũ ala matonya kwonanyʼa kana mũndũ nĩ wa kĩ-mwĩĩ? Nĩnaĩlĩte kwĩlikya mũvangonĩ ũũ ngũkũlwʼa wa kũmantha mbesa? Nĩkĩ ndyaĩlĩte kwĩthĩwa nĩ ngwatanĩo na ala mekũmantha kũete moalyũku ma nthĩ?’
Motwi makwa no mandetheesye kwĩthĩwa na mĩvango mĩseo ya kĩ-veva? (Sisya kalungu ka 18)
18 Mĩvango ya kĩ-veva. Ndeto sya Yesũ ĩvinda ya ũla Ũtavanyʼa wa Kĩĩmanĩ nĩsyoonanisye nesa ũndũ mĩvango yitũ yaĩlĩte kwĩthĩwa ĩilyĩ. (Mt. 6:33) Mũndũ wa kĩ-veva atongoeasya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee. Kũsũanĩa mwolooto ũsu no kũtũtetheesye kũsũngĩa makũlyo ta: ‘Nĩnaĩlĩte kũsembanyʼa na kĩsomo kya ĩũlũ? Nĩnaĩlĩte kwĩtĩkĩla wĩa ũũ ngwĩtĩwa?’
Motwi makwa no mandetheesye na ‘kwĩthĩwa na mũuo’ na ala angĩ? (Sisya kalungu ka 19)
19 Kũemanwa. Ũtao ũla Vaulo wanengie Aklĩsto ma Lomi ũtonya kũtũtetheesya ata ĩla twaemanwa na andũ angĩ? (Alo. 12:18) Ta twĩ aatĩĩi ma Klĩsto, nĩtũtataa mũno ‘twĩthĩwe na mũuo na andũ onthe.’ Kwoou twaemanwa na andũ ala angĩ twĩkaa ata? Twĩwʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩtĩkĩlana na woni wa angĩ, kana nĩtwĩsĩkĩe ta andũ “maetae mũuo”?—Yak. 3:18.
20. Nĩkĩ ũkwenda kũendeea kwĩana kĩ-veva?
20 Isu nĩ ngelekanyʼo nini syonanĩtye ũndũ kũvindĩĩsya myolooto ya Ngai kũtonya kũtũtetheesya twĩke motwi mekwonanyʼa kana twĩ andũ ma kĩ-veva. Tweethĩwa twĩ andũ ma kĩ-veva, tũkekalaa twĩ atanu na twĩ eanĩe. Ũla mwana-a-asa wĩtawa Robert tũmũwetie mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ easya: “Kwĩthĩwa nĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova nĩkwandetheeisye natwʼĩka mũũme mũseo na ĩthe mũseo. Nĩnambĩĩe kwĩkala nĩ mwĩanĩe na nĩ mũtanu.” O naitũ twatata ũndũ tũtonya tũendeee kwĩana kĩ-veva, tũkatanĩa moathimo ta asu. Twaendeea kwĩthĩwa twĩ ma kĩ-veva, tũkekalaa twĩ atanu ĩvindanĩ yĩĩ, na ĩvindanĩ yũkĩte tũkatanĩa ũla “thayũ wa wʼo” twathĩtwe.—1 Tim. 6:19.