Amũika, Mũsiĩĩei Ndevili mwĩ Alũmu
“Ĩkĩai mĩio yonthe ya kaũ ya Ngai, nĩ kana mũtonye kũsiĩĩa maũĩ ma Satani.”—AEV. 6:11.
1, 2. (a) Nĩkĩ amũika masindaa kaũ ũla mokitaa na Satani na ndaimoni? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Twĩneenea kyaũ?
MŨTŨMWA Vaulo aelekanilye kyalo kitũ kya Ũklĩsto na kaũ wa moko ũkũkitwa nĩ asikalĩ. Ĩndĩ ithyĩ Aklĩsto tũkitaa kaũ wa kĩ-veva. O na vailyĩ ũu, ala tũkitaa namo nĩ amaitha me kwʼo, ti ma kũsũanĩwa. Satani na ndaimoni syake nĩ ngũmbaũ syĩsĩ kaũ mũno, na ti ĩndĩ manambĩĩa. Mũndũ asyaĩtye ya mbee nĩũsũanĩa vai ũndũ twĩsa kũmeka, na no matũmine vyũ. Ala monekaa me mũisyonĩ mũnene vyũ nĩ amũika. Mo nĩmatonya kũsinda kaũ ũsu mekũkita na amaitha asu athũku na me vinya kwĩ andũ? Ũwʼo nĩ kana amũika no masinde, o na yu nĩmasindĩte! Nĩkĩ? Nũndũ nĩmaendeeaa ‘kwĩthĩwa na vinya nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.’ Ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ mekĩte eka o kũtũmĩa vinya ũla manengawe nĩ Ngai. Nĩmekĩĩte mĩio ya kaũ. O ta asikalĩ amanyĩsye nesa, nĩmekĩĩte “mĩio yonthe ya kaũ ya Ngai.”—Soma Aeveso 6:10-12.
2 Vaulo aielesya ngelekanyʼo ĩsu yake nũtonya kwĩthĩwa asũanĩaa mĩio ya kaũ ĩla yeekĩawa nĩ ita sya Lomi. (Meko 28:16) Ekai twone nĩkĩ ngelekanyʼo ĩsu yaĩlĩte mũno ũmũnthĩ. Tũendeee kwĩka ũu, nĩtũkwona kĩla amũika amwe mawetete. Nĩmawetete nĩkĩ ti laisi kwĩkĩa kĩla ũmwe wa mĩio ĩsu ya kaũ, na nĩmawetete moathimo ala makwatĩte nũndũ wa kũmĩkĩa.
We nĩwĩkĩĩte mĩio yonthe ya kaũ?
MŨSIVI WA “WʼO”
3, 4. Ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ ũvwʼanene ata na mũsivi wa mũsikalĩ wa ita sya Lomi?
3 Soma Aeveso 6:14. Mũsivi ũla watũmĩawa nĩ mũsikalĩ wa ita sya Lomi weethĩawa na tũsengea twa kyũma, na wasũvĩaa kĩnyunyu kya mũsikalĩ. Waseũvĩtwʼe wĩthĩe no ũmũtethye ndakaũmĩe kĩnyunyu na ũikwatĩĩa ngao ya kĩthũi. O na ĩngĩ mũsivi ĩmwe yaseũvĩtwʼe yĩ na vandũ valũmu va kũlikya ũvyũ, na vangĩ valũmu va kũlikya kavyũ kaĩ koĩ ngalĩ syelĩ. Mũsikalĩ amina kwĩvotoa mũsivi ũsu nesa, aĩ atonya kũthi kaũnĩ ate na nzika.
4 O ta ũu, ũwʼo ũla twĩmanyĩasya Ndetonĩ ya Ngai nũtũsũvĩanaa na momanyĩsyo ma ũvũngũ matonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova. (Yoa. 8:31, 32; 1 Yoa. 4:1) O ũndũ twenda mũno ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, nowʼo wĩthĩaa nĩ laisi kwĩkĩa “ngao ya kĩthũi,” kana kwa ndeto ingĩ, kũatĩĩa myolooto ya Ngai ya ũlũngalu. (Sav. 111:7, 8; 1 Yoa. 5:3) Ũndũ ũngĩ nĩ kana twaelewa nesa ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, twĩthĩawa tũtonya kũũngama na ũkũmbaũ tũkasũngĩa ala meũvĩngana nawʼo.—1 Vet. 3:15.
5. Nĩkĩ twaĩle kũneena ũwʼo?
5 Ethĩwa nĩtwovete inyunyu sitũ nesa vyũ na ũwʼo wa Mbivilia, tũkekalaa kwosana na kĩla ĩ Mbivilia ĩmanyĩasya na tũkaneenaa ũwʼo mavinda onthe. Nĩkĩ twaĩle kwĩvathana na ũvũngũ vyũ? Nũndũ kĩtei kĩmwe Satani ũtũmĩĩte na akona kĩikwatya andũ aingĩ nĩ ũvũngũ. Ũvũngũ ũũmĩasya ũla ũkũũneena na ũla ũkũwĩtĩkĩla. (Yoa. 8:44) Kwoou tũtataa ũndũ tũtonya tũneene ũwʼo, o na kũtwʼĩka twĩ ene naĩ. (Aev. 4:25) Ĩndĩ kwĩka ũu kũi laisi. Abigail, ũla wĩ na myaka 18, aĩtye: “Ti mavinda onthe mũndũ wonaa aĩle kũneena ũwʼo, na mũno mũno, ĩla ũkwona akengana nũtonya kwĩyumya thĩnanĩ.” Kwoou nĩkĩ Abigail ũtataa kũneena ũwʼo mavinda onthe? Aĩtye: “Ĩla naneena ũwʼo, nĩtiawa nĩ na wasya mũtheu wa ngoo methonĩ ma Yeova. Namo asyai makwa na anyanyawa nĩmandĩkĩĩaa.” Victoria wĩ myaka 23 aĩtye: “Ĩla waneena ũwʼo na watetea kĩla ũĩkĩĩaa, nũtonya kũthĩnwʼa. Ĩndĩ ũtethekaa mũno, nũndũ wĩthĩawa wĩyĩĩkĩĩe, wĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na ũnengetwe ndaĩa nĩ ala makwendete.” Vate nzika, nĩ ũndũ wa vata mũno mwĩthĩawe kĩla ĩvinda “mwĩvotoete inyunyunĩ syenyu na wʼo.”
Mũsivi wa wʼo (Sisya kalungu ka 3-5)
“NGAO YA KĨTHŨI YA ŨLŨNGALU”
6, 7. Nĩkĩ ũlũngalu ũelekanĩtwʼe na ngao ya kĩthũi?
6 Mũthemba ũmwe wa ngao ya kĩthũi weekĩawa nĩ mũsikalĩ wa Lomi ĩvindanĩ ya atũmwa waseũvĩtwʼe na tũmĩsevũ twa kyũma kya kĩaa tũkomeanĩe. Tũmĩsevũ tũu tũasa twa kĩaa tweethĩawa tũkotetwe mĩthyanĩ nĩ kana tũvwʼĩke kĩthũi nesa, na tweethĩawa na ngolya na ngome itwoveee mĩsivinĩ ya kĩthuma. O nasyo ituo sya mũsikalĩ ũsu syeethĩawa ivwʼĩkĩtwe no tũmĩsevũ tũngĩ twa kyũma kya kĩaa o natwʼo tweethĩawa tũkwatanĩtwʼe na kĩthuma. Syĩndũ isu syatumaa athi na thĩna, na weethĩaa no nginya ekale aisisya tũmĩsevũ tũu tũikese kumana. Ĩndĩ nĩsyamũtethasya mũno, nũndũ nĩsyamũsũvĩaa ndakatonywe ngoo kana o vandũ vangĩ va vata nĩ ũvyũ kana mũsyĩ.
7 Ngao ĩsu ya kĩthũi yĩtũtetheesya nesa mũno kwona ũndũ myolooto ya Yeova ya ũlũngalu ĩtonya kũsũvĩa ngoo sitũ. (Nth. 4:23) Mũsikalĩ ndaĩ aumya ngao ya kĩthũi ya kyũma kya kĩaa akekĩa ya kyũma kĩngĩ kĩte kĩlũmu ta kĩu. O ta ũu, tũyĩsa kwenda kũatĩĩa myolooto ĩla ithyĩ tũkwona ta yo yaĩlĩte vandũ va ĩla ya Yeova. Ithyĩ tũyonaa maũndũ nesa nũndũ twĩ ene naĩ, na kwoou tũitonya kũsũvĩa ngoo sitũ ũndũ vaĩle. (Nth. 3:5, 6) Vandũ va ũu, no nginya twĩkale tũisisya kana ‘ngao yitũ ya kĩthũi’ no ĩendeee kũtũsũvĩa ũndũ vaĩle.
8. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũatĩĩa myolooto ya Yeova?
8 Ve mavinda we wĩsaa kwĩwʼa myolooto ya Yeova ta ĩkũũvinyĩĩa kana kũũvata maũndũ ala wendete? Mwanake wĩtawa Daniel wa myaka 21 aĩtye: “Alimũ na ala nasomaa namo manthekeeaa nũndũ wa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia. Nũndũ wa ũu, ve ĩvinda nakwatiwe nĩ wia na nakwʼa ngoo.” Nĩ kyaũ kyesie kũmũtethya? Aeleetye atĩĩ: “Mũthya nĩnesie kwona vata wa kũatĩĩa myolooto ya Yeova. ‘Anyanyawa’ amwe nĩmambĩĩie kũtũmĩa ndawa sya kũmila na angĩ makola sukulu. Waĩ ũndũ wa kyeva mũno kwona ũndũ maendeeie naĩ. Kwa wʼo, Yeova nũtũsũvĩaa.” Nake Madison wĩ myaka 15 aĩtye atĩĩ: “Nĩwʼaa kũatĩĩa myolooto ya Yeova na kwĩvathana na maũndũ ala syana sya ĩika yakwa syonaa me maseo kũte laisi mũno.” Nĩ kyaũ kĩtetheeasya kamwĩlĩtu kau? Keasya: “Nĩlilikanasya kana nĩtanĩawʼa na ĩsyĩtwa ya Yeova na kana matatwa nĩ nzĩa ya Satani ya kũmbalũkya. Ĩla nangʼangʼana na ũndũ na naũsinda, nĩwʼaa natana mũno.”
Ngao ya kĩthũi ya ũlũngalu (Sisya kalungu ka 6-8)
‘MAAŨNĨ MENYU ĨKĨAI IATŨ SYA KWĨYŨMBANYʼA SYA ŨVOO MŨSEO WA MŨUO’
9-11. (a) Aklĩsto mekĩaa iatũ syĩva sya ngelekanyʼo? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtethya twĩwʼe twĩ eanĩe mũnango ĩla tũũtavanyʼa ũvoo mũseo?
9 Soma Aeveso 6:15. Mũsikalĩ wa Lomi ndaĩ athi kaũnĩ ate na iatũ. Iatũ ila meekĩaa syeethĩawa syĩ sya mĩkwa ĩvikĩte ĩũlangũ wa ngũlimũ, na nĩ kana iseũvwʼe, kĩthuma kyatilangawa ilungu itatũ na iikwatanwʼa nesa. Nũndũ wa ũu, kĩatũ kĩu kyeethĩawa kĩkwete kũũ nesa vyũ. Mũseũvĩlye ũsu watumaa kĩatũ kyu kĩthĩwa kĩ kĩlũmu na ũyĩthĩa mũndũ nĩ mwĩanĩe akĩkĩĩte.
10 Iatũ ila syeekĩawa nĩ asikalĩ ma Lomi syamatetheeasya ĩla mathi kaũnĩ, ĩndĩ iatũ sya ngelekanyʼo ila twĩkĩaa itũtetheeasya kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa mũuo. (Isa. 52:7; Alo. 10:15) O na vailyĩ ũu, no nginya twĩthĩwe na ũkũmbaũ nĩ kana tũtavanyʼe ĩla mwanya waumĩla. Kwa ngelekanyʼo, mwanake wa myaka 20 wĩtawa Bo aĩtye, “Nĩnakĩaa kũtavya ala twasomaa namo.” Ongelete kwasya: “Nĩona no nthoni naĩ nasyo. Nĩkalaa ngasũanĩa ĩvinda yĩu, ĩndĩ ndimanyaa nĩkĩ nakĩaa. Yu nĩnĩtanĩaa kũtavya ala twĩ ma ĩika ũvoo mũseo.”
11 Andũ aingĩ ma mũika maasya kana ĩla meũtavanyʼa ũvoo mũseo mewʼaa me eanĩe ethĩwa nĩmeĩambĩte kwĩyũmbanyʼa nesa. Ũtonya kwĩyũmbanyʼa ata? Kelĩtu ketawa Julia ka myaka 16 kaĩtye: “Nĩkĩaa mavuku maitũ mũvukonĩ wakwa wa sukulu, na nĩnĩthukĩĩasya ĩla ala nĩsomaa namo mekũelesya mawoni moo vamwe na maũndũ ala maĩkĩĩaa. Kwĩka ũu nĩkũndetheeasya kũsũanĩa kĩla kĩtonya kũmatethya. Neeyũmbanyʼa nesa nĩthĩawa na ũndũ mũna nĩsĩ nesa ndonya kũmatavya ũkamatethya.” Nake Makenzie ũla wĩ na myaka 23 aĩtye: “Weethĩwa wĩ mũndũ wĩ ngoo nzeo na wĩthukĩĩasya ala angĩ nesa, no ũmanye maũndũ ala mathĩnasya andũ ma mũika waku. Nĩĩkĩĩthasya kana nĩnasoma ũvoo wʼonthe ũla ũandĩkĩwe andũ ma mũika. Kwĩka ũu nĩkũndetheeasya ũkethĩa no nĩmonyʼe kĩndũ kĩtonya kũmatethya Mbivilianĩ, kana nthĩnĩ wa jw.org.” O tondũ maelesyo asu moonanyʼa, kwĩyũmbanĩsya ũtavanyʼa nesa no ũndũ ũmwe na kwĩkĩa “iatũ” iũkwete nesa.
Iatũ sya kwĩyũmbanyʼa (Sisya kalungu ka 9-11)
“NGAO YA MŨĨKĨĨO”
12, 13. Nĩ maũndũ ta meva tũtonya kũmeta ‘mĩsyĩ yĩ na mwaki’ ya Satani?
12 Soma Aeveso 6:16. “Ngao” nene ĩla yakuawa nĩ mũsikalĩ wa Lomi yaĩ ndaasa ya kona inya, na yeethĩawa ĩmũvwʼĩkĩte kuma ituo nginya mau. Yamũsũvĩaa ndakaũmĩwʼe nĩ syĩndũ ta matumo, mbyũ, na mĩsyĩ.
13 Satani nũtataa ũkwĩkya ‘mĩsyĩ yĩ na mwaki.’ Kwa ngelekanyʼo, nĩwendaa ũĩkĩĩe maũndũ mate ma wʼo ĩũlũ wa Yeova. Akwonethasya kana Yeova ndaũthĩnĩkĩaa, na wĩ mũndũ ũtesa kwendeka. Ve mwĩĩtu wĩ na myaka 19 wĩtawa Ida ũthĩnĩkaa ayona ta ũtendekete na ta ũte wa vata. Aĩtye atĩĩ: “Mavinda maingĩ nĩwʼaa Yeova ta ũtanthĩnĩkĩaa, na ta ũtendaa kwĩthĩwa e Mũnyanyawa.” Ida ekaa ata ĩla wekwʼa mũsyĩ ũsu? Aĩtye: “Maũmbano mekĩaa mũĩkĩĩo wakwa vinya mũno. Navu ĩtina nathi maũmbanonĩ ndyasũngĩaa nũndũ noonaa ti ta ve mũndũ ũkwenda kwĩwʼa ũsũngĩo wakwa. Ĩndĩ yu nĩnĩyũmbanĩasya maũmbano na ngatata nĩsũngĩe mavinda elĩ kana atatũ. Ti laisi, ĩndĩ ĩla nasũngĩa nĩwʼaa kavaa. Na ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩmambĩkĩaa vinya mũno. Kĩla ĩvinda numaa maũmbanonĩ nde na nzika kana Yeova nũmbendete.”
14. Ngewa ya Ida yĩtũmanyĩsya ũwʼo wĩva wa vata?
14 Ngewa ya Ida yĩtũmanyĩsya ũwʼo ũũ wa vata: Ngao ĩla yakuawa nĩ mũsikalĩ ndyaĩ ĩtonya kwĩana kana kũnyiva, ĩndĩ ngao yitũ ya mũĩkĩĩo ndĩilyĩ ũu. Mũĩkĩĩo witũ no wĩane kana ũkaoleka. No ithyĩ tũtonya kũtwʼa kĩla tũkwenda. (Mt. 14:31; 2 Ath. 1:3) Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno vyũ kũendeea kwaka mũĩkĩĩo witũ!
Ngao nene ya mũĩkĩĩo (Sisya kalungu ka 12-14)
“NGOVIA YA ŨTANGĨĨO”
15, 16. Wĩkwatyo witũ ũelekanĩtwʼe ata na ngovia?
15 Soma Aeveso 6:17. Ngovia ĩla yeekĩawa nĩ mũsikalĩ wa Lomi yaseũvĩtwʼe ĩmũsiĩĩe ndakaũmĩe mũtwe, ngingo, na ũthyũ. Ngovia imwe syeethĩawa syĩkĩĩtwe kĩkwatũ nĩ kana wĩthĩe mũsikalĩ no akue ĩ ngovia na kwʼoko.
16 O tondũ ngovia ĩsũvĩaa wʼongo wa mũsikalĩ, “wĩkwatyo wa ũtangĩĩo” nũsũvĩaa ũtonyi witũ wa kũsũanĩa. (1 Ath. 5:8; Nth. 3:21) Wĩkwatyo ũtũtetheeasya kwĩkala tũisũanĩa mawatho ma Ngai, na nũtũtetheeasya tũikakwʼe ngoo nũndũ wa mathĩna. (Sav. 27:1, 14; Meko 24:15) Ĩndĩ ethĩwa nĩtũkwenda “ngovia” yitũ ĩtũsũvĩe, no nginya twĩkale tũmĩkĩĩte ti kũmĩkua na moko.
17, 18. (a) Satani atonya kũtũtata ata tumye ngovia yitũ? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kwonanyʼa kana tũyĩtĩkĩlĩte kũkengwa nĩ Satani?
17 Vo ve ũndũ Satani ũtonya kũtũtata tumye ngovia yitũ? Ĩĩ. Kwasũanĩa ũndũ watatie Yesũ. Satani nĩweesĩ nesa kana Yesũ aĩ na wĩkwatyo wa kwĩsa kũsumbĩka andũ. Ĩndĩ yaĩ no nginya Yesũ ambe kweteela nginya ĩvinda yĩla Yeova watwʼĩte kũmũnenga Ũsumbĩ. O na eka ũu, nĩweesĩ kana ĩvinda yĩu yĩikaavika aĩ no nginya ambe kũthĩna na aikwʼa. Kwoou ĩla Satani wamũtataa nĩ ta wamwonasya kasĩla ka mũkato ka kũkwata kĩla wathĩtwe. Oonethisye Yesũ kana kĩla waĩle kwĩka aĩ no kũmũthaitha, na ĩndĩ aitwʼĩka Mũsumbĩ vau kwa vau atekweteela. (Luka 4:5-7) O ta ũu, Satani nĩwĩsĩ kana Yeova nũtwathĩte syĩndũ mbingĩ nzeo twalika nthĩ nzaũ. Ĩndĩ no nginya twambe kweteela, na nĩtũtonya kũkwatwa nĩ mathĩna maingĩ tũikaalika nthĩ ĩsu. Nũndũ wa ũu, Satani nũtũtataa kwa kumĩlya myanya ya kũkwata syĩndũ ta isu ĩvindanĩ yĩĩ. Endaa tũsembanyʼe mũno na ũmanthi nĩ kana twĩthĩwe na syĩndũ mbingĩ ĩvindanĩ yĩĩ. Satani atwĩkĩaa vinya tũvĩtye maũndũ ma kĩ-mwĩĩ mbee wa maũndũ ma Ũsumbĩ.—Mt. 6:31-33.
18 Amũika aingĩ Aklĩsto nĩmaleete vyũ kũkengwa nĩ Satani. Mwĩĩtu wĩtawa Kiana wĩ na myaka 20 nĩ ũmwe woo. Aĩtye, “Nĩnĩsĩ kana Ũsumbĩ wa Ngai nowʼo wĩkwatyo wʼoka wa kwĩsa kũtũminĩa mathĩna.” Kwĩthĩwa na wĩkwatyo ũsu mũlũmu kũtumaa asũanĩa ata na eka ata? Aĩtye: “Wĩkwatyo wa kwĩkala Nthĩ Nzaũ nũndetheeasya ndikasembanyʼe na maũndũ ma kĩ-mwĩĩ. Nditũmĩaa inengo syakwa kũmantha mbesa kana kwĩmanthĩa kĩvĩla kĩnene wĩanĩ. Vandũ va ũu nĩtũmĩaa ĩvinda yakwa na vinya wakwa maũndũnĩ ma kĩ-veva.”
Ngovia ya ũtangĩĩo (Sisya kalungu ka 15-18)
“ŨVYŨ WA VEVA,” NAWʼO NĨ NDETO YA NGAI
19, 20. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũtũmĩe nesanga Ndeto ya Ngai?
19 Ũvyũ ũla mũsikalĩ wa Lomi watũmĩaa ĩvinda yĩla Vaulo waandĩkie valũa wake waĩ na ũasa wa inzi ta 20 (sendimita 50), na waseũvĩtwʼe wa kũkita kaũ wa moko. Kĩndũ kĩmwe kyatumaa asikalĩ ma Lomi methĩwa me kaũ mũno nĩ kwĩmanyĩsya kũtũmĩa mĩio yoo ya kaũ kĩla mũthenya.
20 Vaulo aelekanĩtye Ndeto ya Ngai na ũvyũ tũnengetwe nĩ Yeova. Ĩndĩ no nginya twĩmanyĩsye kũũtũmĩa nesa ĩla tũũtetea mũĩkĩĩo witũ, kana ĩla tũũlũnga mosũanĩo maitũ. (2 Ako. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15) Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũtũmĩe nesa Ndeto ya Ngai? Sebastian, ũla wĩ na myaka 21, aĩtye: “Nosaa mũsoa ũmwe nthĩnĩ wa kĩla kĩlungu kya Mbivilia nasoma ngaũandĩka vandũ. Nĩnĩandĩkĩte mĩsoa mingĩ ĩla nendete. Kwĩka ũu nĩkũndetheesye kwĩthĩwa na mosũanĩo ta ma Yeova.” Ũla mwanake wĩtawa Daniel tũwetie aĩtye: “Ĩla ngũsoma Mbivilia, nosaa mĩsoa ĩla ngwona ĩtonya kũtetheesya andũ ala ndonya kũkomana namo ũtavanyʼa. Nĩsĩte kwĩthĩa kana andũ nĩmethukĩĩasya nesa moona nĩwendete kũneena ĩũlũ wa Mbivilia na moona ũitata ũndũ ũtonya ũmatetheesye.”
Ũvyũ wa veva (Sisya kalungu ka 19-20)
21. Nĩkĩ vate vata wa kũkĩa Satani na ndaimoni?
21 Ngelekanyʼo ila twoona sya andũ ma mũika nĩsyatũtetheesya nesa kwona kana vai kĩtumi kya kũkĩa Satani na ndaimoni syake. Amaitha asu me vinya, ĩndĩ ti kwasya maisindĩka. Na mayĩĩkala tene na tene. O mĩtũkĩ, ĩvindanĩ ya Ũsumbĩ wa Myaka Ngili wa Klĩsto, Satani na ndaimoni syake nĩmekwĩkwʼa ĩimanĩ yĩte na kĩtulu, vala matakethĩwa matonya kwĩka ũndũ, na ĩtina wa vau mayanangwa. (Ũvu. 20:1-3, 7-10) Nĩtwĩsĩ mũmaitha witũ nũũ, nĩtwĩsĩ nzĩa ila ũtũmĩaa kũtũkenga, na nĩtwĩsĩ kĩeleelo kyake. Ĩndĩ nũndũ Yeova e vamwe naitũ, no tũmũsiĩĩe twĩ alũmu!