Nũũ “Ũla wĩ Ngalĩ ya Yeova”?

1, 2. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩthĩwa twĩ ngalĩ ya Yeova? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

NĨ ŨNDŨ wa ũĩ kwĩkalaa tũlũmanĩtye na Yeova. Vai mũndũ o na wĩva mũĩ, wĩ vinya, na ũtwendete ta Ngai waitũ! Vo ve mũndũ ũtenda kwĩthĩwa ngalĩ yake? (Sav. 96:4-6) Ĩndĩ ve athũkũmi amwe ma Yeova maemetwe nĩ kũlũmanyʼa nake vaumĩla ũndũ ũũmenda meke ũtwi.

² Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũũneenea ngelekanyʼo sya andũ amwe ma tene maasya me ngalĩ ya Yeova na ĩvindanĩ o yĩu meeka maũndũ matosanĩte na kwenda kwake. Ngewa syoo niũtũsomethya maũndũ ma vata matonya kũtũtetheesya tũendeee kwĩkala tũlũmanĩtye vyũ na Yeova.

YEOVA ASIASYA KĨLA KĨ NGOONĨ

3. Nĩkĩ Yeova wavangie kũneena na Kaini, na amwĩie ata?

³ Twambĩĩe na ngewa ya Kaini. Kaini nde ĩmwe waathaitha ngai ingĩ eka Yeova. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Ngai ndaaĩtĩkĩla ũthaithi wake. Kĩtumi nũndũ ngoonĩ yake vaĩ na mbeũ ya naĩ yaendeee kũmea. (1 Yoa. 3:12) Yeova nĩwaneenie na Kaini amwĩa atĩĩ: “Weeka nesa, ndwĩĩtĩkĩlwa? na ethĩwa ndwĩĩka nesa, naĩ yovesyaa mũomonĩ; na kwenda kwayo kũkeethĩwa kwaku; ĩndĩ naku ũmĩsumbĩke.” (Mwa. 4:6, 7) Kwa ndeto ingĩ Yeova nĩ ta weeaa Kaini atĩĩ: “Weelila na waalyũka ũũngame ngalĩ ĩ yakwa, o nakwa ngeethĩwa ngalĩ ĩ yaku.”

4. Kaini atũmĩie ata mwanya ũla waĩ nawʼo wa kũũngama ngalĩ ya Yeova?

⁴ Keka Kaini nĩwaalyũlile mosũanĩo make, Yeova ethĩwa eetĩkĩlile ũthaithi wake. Ĩndĩ ndaaĩthukĩĩsya ũtao ũla wanengiwe. Mosũanĩo make mathũku vamwe na wendi mũthũku nĩsyatumie eka naĩ. (Yak. 1:14, 15) Kaini e wa mũika ndaĩ asũanĩa kana ve mũthenya ũkalea kũmwĩwʼa Yeova. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda nĩweekie kĩndũ ũtaĩ asũanĩa nũndũ nĩwaleile kũmwĩwʼa Ngai na ooaa mwana-a-inyia!

5. Nĩ mosũanĩo ma mũthemba wĩva matonya kũtuma Yeova alea ũthaithi witũ?

⁵ O na ũmũnthĩ Mũklĩsto no eke ta Kaini. Nũtonya kwĩthĩwa eyĩtaa mũthaithi wa Yeova ĩndĩ ũyĩthĩa no wĩkaa maũndũ matamwendeeasya. (Yuta 11) Kwa ngelekanyʼo, mũndũ wa mũthemba ũsu nũtonya kwĩtĩkĩlya mosũanĩo mavuku mekale ngoonĩ yake. O na nũtonya kwambĩĩa kũlikwa nĩ ĩtomo ngoonĩ yake, kana akambĩĩa kũmena mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mũna. (1 Yoa. 2:15-17; 3:15) Mosũanĩo ma mũthemba ũsu nĩũlikya mũndũ naĩnĩ. Na mũndũ nũtonya kwĩthĩwa namo na ũyĩthĩa no ũkũtavanyʼa na ndatĩĩaa maũmbano. Ĩndĩ o na kau andũ ala angĩ nĩmatonya kũlea kũmanya mosũanĩo maitũ, Yeova nĩwĩthĩawa ene maũndũ onthe na ndalea kũmanya ethĩwa tũmũthũkũmaa na ngoo yonthe na ethĩwa twĩ ngalĩ ĩ yake.—Soma Yelemia 17:9, 10.

6. Yeova atũtetheeasya ata ‘tũsumbĩke’ mawonzu maitũ yĩla twalũmanyʼa nake?

⁶ Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Yeova ndatwĩkĩasya ngoo mĩtũkĩ. Eĩte ala moosa matambya mataĩle na mambĩĩa kwelelũka atĩĩ: “Nzyokeai, nakwa ngamũsyokea.” (Mal. 3:7) Yeova endaa twĩvathane na ũthũku, na mũno mũno yĩla tũendeee kũngʼangʼana na mawonzu maitũ. (Isa. 55:7) Twalũmanyʼa na Yeova nake akalũmanasya naitũ kwa kũtũnenga vinya ũla ũtwĩanĩĩe nĩ kana ‘tũsumbĩke’ mawonzu asu.—Mwa. 4:7.

‘NDŨKAKENGEKE’

7. Solomoni aanangie ngwatanĩo yake na Yeova ata?

⁷ Ngelekanyʼo ĩngĩ ĩtonya kũtũmanyĩsya nĩ ya Mũsumbĩ Solomoni. Solomoni e mũnini nĩwamwĩkwatasya Yeova amũtongoesye. Na Ngai nĩwamũnengie ũĩ na amũnenga kĩanda kya kwaka ĩkalũ ĩseo mũno Yelusaleme. Ĩndĩ Solomoni nĩwesie kwananga ngwatanĩo yake na Yeova. (1 Asu. 3:12; 11:1, 2) Mĩao ĩla Ngai wanengete Aisilaeli yaĩtye mũsumbĩ Mũevelania “ndakatwae aka aingĩ [nĩ kana] ngoo yake ndĩkathyũũwe.” (Kũt. 17:17) Ĩndĩ Solomoni ndaakwata mwĩao ũsu, na nĩwesie kũtwaa aka 700. Na kũthũkya ũvoo ongela iveti sya ndũsyo 300. (1 Asu. 11:3) Iveti syake mbingĩ syaĩ sya mbaĩ ingĩ na syathaithaa ngai sya mĩvwʼanano. Kwoou, mwĩao ũngĩ ũla Solomoni watũlile nĩ ũla wavatĩte Aisilaeli kũtwaa aka ma mbaĩ ingĩ.—Kũt. 7:3, 4.

8. Solomoni amũvĩtĩisye Yeova mũno wĩana ata?

⁸ O na kau Solomoni ambĩĩe kwelelũka o kavola, mũtuo wake nĩwesie kũtuma eka naĩ ngito mũno. Solomoni nĩwaakie ithembeo kwondũ wa ngai nga yeetawa Asetalothi na ngai ĩngĩ yeetawa Kemosi. Na ĩndĩ ambĩĩa kũthaitha ngai isu e na iveti syake. Ũndũ ũla wa kũsengyʼa nĩ kana aakie ithembeo isu kĩĩmanĩ kyasyaanĩtye na Yelusaleme, o vala waakie ĩkalũ! (1 Asu. 11:5-8; 2 Asu. 23:13) Noĩthwa Solomoni eekengete ayasya Yeova no aeme kũtinda ayĩungana na naĩ syake nũndũ no waendeee kũmumĩsya nthembo ĩkalũnĩ.

9. Kweethĩiwe ata Solomoni avũthĩĩsya mokanyʼo ala wanengiwe nĩ Yeova?

⁹ Ĩndĩ Yeova ndalalasya akatwʼĩka ndanona naĩ yĩkĩtwe. Mbivilia yaĩtye: “Na Yeova amũthatĩa Solomoni, nũndũ ngoo yake nĩyathyũũiwe ĩmũeke Yeova, . . . ũla wamumĩlĩle kelĩ, na wamwĩaĩĩte ũndũnĩ ũsu, ndakaatĩĩe ngai ĩngĩ: ĩndĩ ndaasũvĩa ũla Yeova weaie.” Nũndũ wa ũu, Ngai nĩwaekie kũmũtetheesya na aeka kwĩtĩkĩla ũthaithi wake. Na ĩngĩ kĩu nĩkyatumie nzyawa sya Solomoni itasumbĩka mbaĩ syonthe sya Isilaeli, na ũsumbĩ ũsu wa nzyawa syake weethĩwa na mathĩna maito kwa myaka maana maingĩ.—1 Asu. 11:9-13.

10. Nĩ kyaũ kĩtonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova?

¹⁰ O ta Solomoni, athũkũmi ma Ngai ũmũnthĩ no manange ngwatanĩo yoo na Yeova nũndũ wa kũtindanyʼa na andũ matesĩ na matanengete ndaĩa myolooto ya Yeova. Amwe nĩmatonya kwĩthĩwa me o kĩkundinĩ ĩndĩ ũkethĩa mai na ngwatanĩo ndũmu na Yeova. Angĩ nĩmatonya kwĩthĩwa me andũ ma mũsyĩ, atũi, andũ tũthũkũmaa ĩmwe, kana o tũsomaa ĩmwe ĩndĩ ũyĩthĩa ti athaithi ma Yeova. Ĩndĩ o na matwʼĩke naaũ, nĩmatonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Ngai ethĩwa mainengete ndaĩa mĩao yake.

11. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũmanya ethĩwa mũndũ nĩ kĩtindo kĩseo kana ti kĩseo?

¹¹ Soma 1 Akolintho 15:33. Andũ aingĩ nĩmethĩawa na nguma nzeo na aingĩ mai mĩkalĩle mĩthũku o na kau mo ti Ngũsĩ. Twasye anyanya maku mailyĩ ũu; we no ũmete kĩtindo kĩseo? Nũseo ũkekũlya kana anyanya maku meũtetheesya ũlũlũmĩlye ngwatanĩo yaku na Yeova kana metuma wĩka kũmyananga. Wasisya nũkwona matonya kũũtetheesya ũmwende Yeova mũnango? Nĩ kyaũ kĩ ngoonĩ syoo? Kwa ngelekanyʼo, mo matindĩaa kũneenea mbesa, ngũa ila syumie, syĩndũ ila syumie mĩtũkĩ, maũndũ ma kwĩtanĩthya, kana o maũndũ angĩ ta asu? Nĩmethĩwa mendete mũno kumanyʼa andũ kana kũvũa ngũĩ nthũku? Yesũ aisye atĩĩ: “Ũla wusũĩte ngoo nĩwʼo kanywʼa ũneenaa.” (Mt. 12:34) Weethĩa kana anyanya maku mai ũndũ maũtetheesya wĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova, ũsu nĩwʼo saa wa kũolanga ĩvinda yĩla ũtũmĩaa namo kana kũtila kĩtindo kyaku namo vyũ ethĩwa ve vata.—Nth. 13:20.

YEOVA ENDAA TŨMWĨYUMĨSYE NA NGOO YONTHE

12. (a) Nĩ ũndũ wĩva Yeova watavisye Aisilaeli mauma Misili oou? (b) Aisilaeli meekie ata mamanya kana Yeova ndendaa ũthaithi wake ũivulanwʼa na ũngĩ?

¹² No twĩmanyĩsye maũndũ angĩ ma vata twasũanĩa kĩla kyeekĩkie Aisilaeli mauma Misili. Ĩvinda yĩu andũ moombanĩĩte mbee wa Kĩĩma kya Sinai. Na vau Yeova nĩweekie maũndũ ma ũsengyʼo nĩ kana emanyĩthye. Mbee vambie kumĩla ĩtu ĩtuku mũno. Na ĩndĩ Yeova asyoka atuma kũtunduma, na kwooneka ũtisi na syũki, na kweewʼĩka wasya mũnene ta wa soo. (Kuma 19:16-19) Ĩtina wa ũu, Yeova atavisye Aisilaeli kana we nĩ “Ngai wĩ kĩwĩu,” kana ũtendaa ũthaithi wake ũivulanwʼa na ũngĩ. Na asyoka amaĩkĩĩthya kana akalũmanasya na ala mamwendete na makwataa mĩao yake. (Soma Kuma 20:1-6.) Kwa ndeto ingĩ Yeova nĩ ta wameaa atĩĩ: “Mwaũngama ngalĩ ĩ yakwa, nakwa ngeethĩwa ngalĩ ĩ yenyu.” We wĩka ata Yeova Ngai akakwatha kana akalũmanasya naku? Ndũema kwĩka ũndũ Aisilaeli meekie. Masũngĩie “na wasya ũmwe, na masya, Ndeto syonthe ila Yeova ũneenete tũkeeka.” (Kuma 24:3) Ĩndĩ o na matekalĩte, nĩvaumĩlile ũndũ wamatatie mũno. Mo nĩmaendeeie kũlũmanyʼa na Yeova?

13. Nĩ kyaũ kyatatie ũĩkĩĩku wa Aisilaeli?

¹³ Aisilaeli moona yĩla ĩtu vamwe na ũtisi na maũndũ angĩ ma ũsengyʼa ala meekĩkie, matelemile mũno. Makũlilye Mose ambate Kĩĩmanĩ kya Sinai aneene na Yeova kwondũ woo na eetĩkĩla. (Kuma 20:18-21) Ĩndĩ Mose athi kĩĩmanĩ ekala mũno. Andũ moonie ta makwamĩa weũnĩ nũndũ yu mũtongoi woo nde vo. Veonekana meewʼaa me na mũĩkĩĩo yĩla Mose wĩ vakuvĩ. Mavũavũanie na meea Aluni atĩĩ: “Tũseũvĩsye ngai, ila ikatũtongoesya, nĩkwĩthĩwa ũndũ wa Mose ũsu, ũla mũndũ watumisye nthĩ ya Misili, tũtyĩsĩ ũndũ ũmũkwatĩte.”—Kuma 32:1, 2.

14. Aisilaeli meekengie ata, na Yeova eekie ata?

¹⁴ Andũ asu nĩmeesĩ nesa kana kũthaitha ngai sya mĩvwʼanano nĩ kũmũvĩtĩsya Yeova. (Kuma 20:3-5) Ĩndĩ o na matekalĩte, nĩmambĩĩe kũthaitha kasaũ ka thaavu! Na o na kũtwʼĩka nĩmeesĩ meĩka kĩla kĩtaĩle, meekengaa kana Yeova e o vamwe namo. O na ũndũ wa ũsengyʼo nĩ kana Aluni aisye kũthaitha kasaũ kau kwaĩ “mboka kwondũ wa Yeova”! Yeova eekie ata? Eewie aũmĩa mũno. Yeova eeie Mose kana andũ asu “nĩmethũkĩtye” na “nĩmathũkĩte mĩtũkĩ nzĩanĩ ĩla [wameaĩe].” Nĩkyo kĩtumi ‘ũthilĩku wake wakanie’ na asũanĩa kũtuta vyũ mbaĩ ĩsu ya Isilaeli yaĩ ĩnambĩĩwʼa.—Kuma 32:5-10.

15, 16. Mose na Aluni moonanisye ata kana nĩmalũmanĩtye na Yeova vyũ? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 17.)

¹⁵ Yeova atwie ndeananga Aisilaeli. Tei ũsu wake wanengie ala malũmanĩtye nake mwanya wa kũũngama ngalĩ ĩ yake. (Kuma 32:14) Mose oona ũndũ andũ mainaa na makasũnga makayanĩtye mbee wa mũvwʼanano ũsu matekwenda kũmanya, nĩwoosie kasaũ kau ka thaavu na akathia katwʼĩka mũtu. Ĩtina wa ũu aneena na wasya mũnene asya: “O ũla wĩ ngalĩ ya Yeova, nĩoke va nĩĩ.” Yĩla meewie ũu, “ana onthe ma Livai meeyũmbanĩsya vala ũĩ.”—Kuma 32:17-20, 26.

¹⁶ O na kau Aluni nĩwe waseũvĩtye mũvwʼanano ũsu, nĩweelilile na aũngama ngalĩ ya Yeova vamwe na Alivai ala angĩ. Ĩtambya yĩla Alivai asu moosie yoonanisye kana, o vamwe na kũũngama ngalĩ ĩ ya Yeova, nĩmeevathie vyũ na eki asu ma naĩ. Ũsu waĩ ũndũ wa ũĩ nũndũ mũthenya ũsu andũ ngili mbingĩ nĩmooaiwe nũndũ wa kũthaitha mũvwʼanano. Ĩndĩ ala maũngamie ngalĩ ya Yeova nĩmathiwe moathimo maingĩ.—Kuma 32:27-29.

17. Ndeto ila Vaulo wawetie aineenea mũthenya ũla Aisilaeli mathaithie kasaũ ka thaavu syĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹⁷ Mũtũmwa Vaulo aineenea kĩla kyeekĩkie mũthenya ũsu Aisilaeli mathaithie kasaũ ka thaavu aumisye ũkanyʼo ũũ: “Maũndũ asu maĩ ngelekanʼyo kwitũ, nĩ kana . . . mũikethĩwe athaithi ma mĩvwʼanano, o ta amwe moo. Maũndũ asu mamakĩtĩkĩe methĩwe ngelekanʼyo; na maandĩkiwe kwondũ wa ũtũtaa ithyĩ, ala tũvikĩwe nĩ mũminũkĩlyo wa mavĩnda. Kwondũ wa ũu ũla ũnũkwona e mũũngamu, nĩesũvĩe ndakavalũke.” (1 Ako. 10:6, 7, 11, 12) O tondũ Vaulo wawetie, nĩ ũndũ ũtonyeka athaithi ma wʼo makethĩwa na imanyĩo nthũku. Ala matatĩka kwĩka ũu no mekenge kana me na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ĩndĩ o kwĩwʼa ta wĩ mũnyanya wa Yeova kana kwasya nũlũmanĩtye nake ti kwʼo kũtonya kũtuma Yeova etĩkĩla ũthaithi waku.—1 Ako. 10:1-5.

18. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma twelelũka tũkathi vaasa na Yeova, na ũndũ ũsu ũtonya kũtuma twĩsa kwĩka ata?

¹⁸ Aisilaeli mavũavũanie moona Mose ekala mũno Kĩĩmanĩ kya Sinai. O namo Aklĩsto ũmũnthĩ no mambĩĩe kũthĩnĩka mayĩwʼa mũthenya wa sila wa Yeova ta wĩkalĩte mũno na nthĩ nzaũ ta yĩ vaasa. No twambĩĩe kwona mawatho asu ta me vaasa mũno kana tũkambĩĩa kũmona ta maũndũ matesa kũtonyeka. Tũkaema kwosa ĩtambya, mosũanĩo asu nĩũtuma tũvĩtya maũndũ ma kĩ-mwĩĩ mbee wa maũndũ ma kĩ-veva. Na twaendeea ũu nĩkwĩsa kwĩthĩa twelelũkile twathi vaasa na Yeova, na mũthya tũyĩsa kwĩthĩwa na imanyĩo tũtaĩ tũsũanĩa kana no twĩthĩwe nasyo yĩla twaĩ alũmu kĩ-veva.

19. Nĩ ũndũ wĩva wa vata tũtaĩle kũlwa nĩwʼo, na nĩkĩ?

¹⁹ Nũseo tũkalilikanaa kĩla ĩvinda kana Yeova endaa tũmwĩwʼe na tũimwĩyumĩsya we e weka. (Kuma 20:5) Yĩla mũndũ wambĩĩa kwelelũka atie ũthaithi wa Yeova ethĩawa ayĩka kwenda kwa Satani, na mũthya esaa kwĩyĩthĩa mũisyonĩ mũnene. Nĩkyo kĩtumi Vaulo ũtwĩĩte atĩĩ: “Mũtitonya kũnywʼa kĩkombe kya Mwĩaĩi, na kĩkombe kya ndaimoni: mũtitonya kũĩsanĩa mesanĩ ya Mwĩaĩi, na mesanĩ ya ndaimoni.”—1 Ako. 10:21.

LŨMANYʼA VYŨ NA YEOVA!

20. Yeova atũtetheeasya ata o na yĩla twoosa ĩtambya yĩtaĩle?

²⁰ Nĩtwaneenea ngewa ya Kaini, ya Solomoni, na ya Aisilaeli me Kĩĩmanĩ kya Sinai. Ngewa isu nĩvwʼanene ũndũnĩ ũmwe wa vata. Onthe nĩmanengiwe mwanya wa ‘kũalyũla ngoo, na mayĩthyũũa.’ (Meko 3:19) Kĩu kĩonanyʼa nesa kana Yeova ndekĩasya mũndũ ngoo mĩtũkĩ oosa ĩtambya yĩtaĩle. Aluni nĩwaekeiwe nĩ Yeova. Ũmũnthĩ Yeova no atũkanyʼe atũmĩĩte ngewa yĩ Mbivilianĩ, mavuku maitũ, kana o Mũklĩsto ũngĩ. Tweewʼa ũkanyʼo, nake Yeova ndalea kũtwĩwʼĩa tei.

21. Twaĩle kwĩka ata yĩla twakomana na ũndũ ũũtuma twĩwʼa ve vinya kũlũmanyʼa na Yeova?

²¹ Yeova atwonetye ũseo wake mwingĩ e na kĩtumi. (2 Ako. 6:1) Ũseo ũsu ũtũnengae mwanya wa “[kũlea] maũndũ onthe mate ma kũmũkĩa Ngai na mawendi onthe ma nthĩ.” (Soma Tito 2:11-14.) “Ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ,” tũilea kũkomana na maũndũ matonya kũtuma twĩwʼa ve vinya kũmwĩyumĩsya Yeova na ngoo yonthe. Nũndũ wa ũu, ekai ithyonthe twĩthĩwe twĩyũmbanĩtye kĩla ĩndĩ kũũngama ngalĩ ya Yeova na tũilũmanyʼa nake. ‘Tũmũkĩe Yeova Ngai waitũ; tũmũthũkũme we; na tuilũmanyʼa nake’!—Kũt. 10:20.