Onanyʼa Kana wĩ wa Kwĩkwatwʼa

1. Tũtonya kũmanya ata kana mũndũ mũna nĩ wa kwĩkwatwʼa?

MŨNDŨ wa kwĩkwatwʼa nũtataa eanĩsye kĩla wathana na aneenaa ũla wʼo. (Sav. 15:4) Andũ nĩmethĩawa mesĩ kana no mamũĩkĩĩe. Twĩenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mewʼae ũu ĩũlũ witũ. Kwoou tũtonya kwĩka ata nĩ kana matũĩkĩĩe?

2. Tũtonya kwonanyʼa ata kana twĩ ma kwĩkwatwʼa?

² Tũyĩsa kũlasimĩthya angĩ matũĩkĩĩe. No nginya twĩkĩe kĩthito twĩke maũndũ meũmaĩkĩĩthya kana no matũĩkĩĩe. Andũ aingĩ maasya kũĩkĩĩwa kũilye ta mbesa. Kũimantha nĩkwendaa kĩthito, ĩndĩ kũsyasya no ndatĩka ĩmwe. Vate nzika, Yeova nĩwonanĩtye kana no tũmũĩkĩĩe. Ndakatũnenga kĩtumi o na kĩmwe kya kũema kũmwĩkwatya nũndũ “wĩa wake wʼonthe ũtethawʼa na kĩthito,” kana kwa ndeto ingĩ, wĩthĩawa wĩ wa kwĩkwatwʼa. (Sav. 33:4) Na endaa tũatĩĩae ngelekanyʼo yake. (Aev. 5:1) Ekai tũneenee ngelekanyʼo sya athũkũmi amwe ma Yeova, ala maatĩĩie ngelekanyʼo ya Ĩthe woo wa ĩtunĩ na moonanyʼa kana nĩ ma kwĩkwatwʼa. O na ĩngĩ, nĩtũkwona nguma itano itonya kũtũtetheesya twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa.

ATĨĨA NGELEKANYʼO SYA ATHŨKŨMI MA YEOVA MAĨ MA KWĨKWATWʼA

3-4. Mwathani Ndanieli oonanisye ata kana aĩ wa kwĩkwatwʼa, na kĩu kyaĩle kũtuma twĩkũlya makũlyo meva?

³ Mwathani Ndanieli aĩ ngelekanyʼo nzeo vyũ ya mũndũ ũtonya kwĩkwatwʼa. O na kau aĩ mũtave nĩ Ambaviloni, ĩtina wa kavinda nĩwoonanisye kana aĩ mũndũ ũtonya kwĩkwatwʼa. O na andũ nĩmeeyoneie nesanga kana nĩ wa kwĩkwatwʼa yĩla Yeova wamũtetheeisye kũalyũla ndoto sya Mũsumbĩ Nevukatilesa wa Mbaviloni. Ĩvinda yĩmwe, Ndanieli nĩwalasimĩkie kũtavya mũsumbĩ ũsu kana Yeova ndendeeawʼa nĩwe, na ũsu ti ũvoo mũsumbĩ o na wĩva wenda kũwĩwʼa. Ũndũ ũsu nĩwendaa ũkũmbaũ nũndũ Nevukatilesa eesĩkĩe ta mũndũ wĩ ũthatu mwai! (Nda. 2:12; 4:20-22, 25) Myaka mingĩ ĩtina wa ũu, Ndanieli nĩwoonanisye ĩngĩ kana nĩ wa kwĩkwatwʼa yĩla waalyũlile nesa vyũ ndeto sya kũsengyʼa ila syaumĩlile ũkũtanĩ wa nyũmba ya mũsumbĩ ku Mbaviloni. (Nda. 5:5, 25-29) O na Ndalio Mũmetia na anene me mbee ũsumbĩnĩ wake nĩmoonie “veva mũseo” nthĩnĩ wa Ndanieli. Nĩmamanyie kana Ndanieli “aĩ na kĩthito [kana, aĩ wa kwĩkwatwʼa], o na kũiaaoneka kwake ĩvĩtyo kana ũndũ ũtaĩle.” (Nda. 6:3, 4) Vate nzika, o na atongoi matamwĩsĩ Ngai nĩmamanyie kana mũndũũme ũsu wamũthaithaa Yeova aĩ atonya kwĩkwatwʼa!

⁴ Tũsũanĩĩte ngelekanyʼo ya Ndanieli, nũseo tũkekũlya-ĩ: ‘Nyie nĩsĩkĩe ata nza wa kĩkundi? Nĩnĩsĩkĩe ta mũndũ wĩanĩasya ianda syake na ũtonya kwĩkwatwʼa?’ Nĩkĩ kũsũngĩa makũlyo asu nĩ kwa vata? Nũndũ nĩtũmũtaĩaa Yeova yĩla tweethĩwa twĩ ma kwĩkwatwʼa.

5. Nĩkĩ Aanania weesĩkĩe ta mũndũ wa kwĩkwatwʼa?

⁵ Mwakanĩ wa 455 mbee wa Klĩsto, ĩtina wa Ngavana Neemia kũtũngĩĩa ngũta sya Yelusaleme, nĩwamanthie aũme ma kwĩkwatwʼa masũvĩe ndũa ĩsu nesa. Katĩ wa aũme ala Neemia wanyuvie, ũmwe aĩ Aanania, ũla waĩ mũnene wa ĩla nyũmba nene yĩ kĩemo. Mbivilia yaĩtye kana Aanania “aĩ mũndũ wĩ kĩthito [kana, wa kwĩkwatwʼa], na akĩaa Ngai kũvĩtũka aingĩ.” (Nee. 7:2) Nũndũ Aanania nĩwamwendete Yeova mũno na nĩwakĩaa kwĩka ũndũ ũtonya kũmũthatya, nĩwoosaa ianda ila wanengawe kwa ũito. Nguma isu no itũtetheesye o naitũ twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa ũthũkũminĩ wa Ngai.

6. Tikiko oonanisye ata kana aĩ mũnyanya wa kwĩkwatwʼa wa mũtũmwa Vaulo?

⁶ Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa ũmwe waĩkĩĩwe nĩ mũtũmwa Vaulo weetawa Tikiko. Yĩla Vaulo waĩ kyovonĩ kya nyũmba, nĩwamwĩkwatisye Tikiko, o na amwĩtie “mũthũkũmi mũĩkĩĩku.” (Aev. 6:21, 22) Vaulo oonanisye kana nĩwamũĩkĩĩe kwa kũmũnenga valũa atwaĩe ana-a-asa ma Eveso na Kolosai. Na ti ũu wʼoka. Nĩwamũtũmie amekĩe vinya na aimakiakisya. Ngelekanyʼo ya Tikiko yĩtũlilikanyʼa aũme aĩkĩĩku na ma kwĩkwatwʼa ala mathĩnĩkĩaa mavata maitũ ma kĩ-veva ũmũnthĩ.—Ako. 4:7-9.

7. Ngelekanyʼo ya atumĩa na atetheesya ma kĩkundi kyenyu yĩũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwĩthĩwa wĩ wa kwĩkwatwʼa?

⁷ Nĩtũtũngaa mũvea mũno nũndũ wa kwĩthĩwa na atumĩa na atetheesya ma kĩkundi ma kwĩkwatwʼa. O ta Ndanieli, Aanania, na Tikiko, nĩmosaa ianda syoo kwa ũito. Kwa ngelekanyʼo, yĩla twathi ũmbanonĩ wa katĩkatĩ wa kyumwa, nĩtwĩthĩawa twĩsĩ nesa kana ala maaĩwe ilungu ũmbanonĩ ũsu nĩmeũsyumya. Na mwa atumĩa matanaa ta kĩ yĩla ala maaĩwe ilungu maũmbanonĩ masyũmbanyʼa nesa na masyumya! O na ĩngĩ, tũikĩaa kũthokya amanyĩwʼa maitũ ma Mbivilia ũmbanonĩ wa wikendi tũyona ũla ũvangĩthasya ala mekumya maũvoo ma andũ onthe ta ũlilwe nĩ kũvangĩthya ũla ũkumya ũvoo kyumwa kĩu. Eka ũu, nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana mavuku ala tũkwenda kwondũ wa ũtavanyʼa me vo. Ana-a-asa asu aĩkĩĩku nĩmatũsũvĩaa nesa vyũ, na nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ woo! Ĩndĩ tũtonya kwonanyʼa ata kana twĩ ma kwĩkwatwʼa?

ĨTHĨWA WĨ WA KWĨKWATWʼA KWA KŨEMA KŨVUANYʼA MAŨNDŨ MA KĨMBITHĨ

8. Nĩ ũndũ wĩva twaĩle kwĩsũvĩana nawʼo yĩla tũkwenda kũmanya ũndũ ala angĩ maendeee? (Nthimo 11:13)

⁸ Nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, na nĩtwendaa kũmanya ũndũ maendeee. Ĩndĩ nĩtwaĩlĩte kwĩsũvĩa tũikelikye maũndũnĩ moo mũno na tũikavuanyʼe maũndũ mate kwenda mamanyĩke. Amwe kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto kya ĩvinda ya atũmwa maĩ na mũtuo wa “kũsukana na kwĩlikya maũndũnĩ ma andũ angĩ, maineenea maũndũ mataĩle kũneenea.” (1 Tim. 5:13) Mwa tũyĩsa kwenda twĩthĩwe tamo. Ĩndĩ twasye mũndũ nĩwatũtavya maũndũ make ma kĩmbithĩ, na aitũkũlya tũikatavye andũ angĩ. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa no atũtavye ĩũlũ wa ũwau mũna wĩ nawʼo kana ĩtatwa ĩna ũendeee kũkitana nayo, na aitũkũlya tũikatavye angĩ. Vekala ũu, nĩtwaĩle kũnenga ũtwi wake ndaĩa.b (Soma Nthimo 11:13.) Ekai yu tũneenee mavinda angĩ twaĩlĩte kwĩsũvĩa tũikavuanyʼe maũndũ ma kĩmbithĩ.

9. Kĩla ũmwe nthĩnĩ wa mũsyĩ atonya kwonanyʼa ata kana nĩ wa kwĩkwatwʼa?

⁹ Ĩthĩwa wĩ mũndũ wa kwĩkwatwʼa nthĩnĩ wa mũsyĩ. Kĩla ũmwe nthĩnĩ wa mũsyĩ nĩwaĩlĩte kwĩsiĩĩa ndakavuanyʼe maũndũ ma kĩmbithĩ makonetye mũsyĩ woo. Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa no ethĩwe na mũtuo mũna mũũme wonaa ũsaanĩtye. Ĩndĩ we mũndũũme wendete kĩveti kyake no aneenee andũnĩ mũtuo ũsu ũtonya kũkĩkĩĩthya nthoni? Ndesa kwĩka ũu! Ndesa kwenda kwĩka ũndũ o na ũmwe ũtonya kũkĩũmĩsya. (Aev. 5:33) Amũika o namo nĩmendaa kũnengwa ndaĩa. Na nĩ ũndũ wa vata asyai mamanye ũu. Asyai mayĩsa kwenda kwĩkĩĩthya syana syoo nthoni kwa kũvuanĩsya angĩ mavĩtyo masyo. (Ako. 3:21) Nasyo syana nĩsyaĩlĩte kwĩmanyĩsya kwĩthĩwa na ũĩ kwa kwĩsũvĩa iikatandĩe wanda maũndũ matonya kwĩkĩĩthya nthoni andũ ala angĩ ma mũsyĩ. (Kũt. 5:16) Yĩla kĩla ũmwe watata ndakavuanyʼe maũndũ ma kĩmbithĩ ma mũsyĩ woo, ngwatanĩo yoo nĩlũlũmĩĩlaa.

10. Nĩ kyaũ kyonanasya kana mũndũ nĩ mũnyanya wa wʼo? (Nthimo 17:17)

¹⁰ Ĩthĩwa wĩ mũndũ anyanyau matonya kwĩkwatya. Mavinda kwa mavinda, aingĩ maitũ nĩtwendaa kũelesya mũndũ twĩ ndũũ ũndũ tũkwĩwʼa. Ĩndĩ mavinda amwe, no twĩwʼe ũsu wĩ ũndũ wĩ vinya. No kwĩthĩwa tũemawa nĩ kũtavya angĩ maũndũ maitũ ma kĩmbithĩ, na no tũũmĩe mũno twesa kwĩthĩa mũndũ twĩ ndũũ nũvuanĩisye angĩ maũndũ asu. Kĩvathũkanyʼo na ũu, tũtanaa ta kĩ kwĩthĩwa na mũnyanya tũtonya kũmũtavya ũndũ tũkwĩwʼa na tũiema kũsyĩwʼa vangĩ! Mũndũ ta ũsu ethĩawa e “mũnyanya” wa wʼo.—Soma Nthimo 17:17.

11. (a) Atumĩa na iveti syoo monanasya ata kana nĩ ma kwĩkwatwʼa? (b) Visa wa mũtumĩa ũla ũkũtũmĩa ĩvinda na mũsyĩ wake ĩtina wa kũthĩnĩkĩa maũndũ ma kĩmbithĩ ma kĩkundi wĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹¹ Ĩthĩwa wĩ mũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa matonya kwĩkwatya. Atumĩa ala matavuanasya maũndũ ma kĩmbithĩ ma ana-a-asa moo methĩawa mailye “ta vandũ va kwĩvitha kĩseve, na ta kwĩvitha kĩuutani.” (Isa. 32:2) Nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana no tũmatavye maũndũ o na meva tũte na nzika kana maimavuanyʼa. Naitũ tũimathingʼĩĩasya matũtavye maũndũ maĩlĩte kwĩthĩwa me ma kĩmbithĩ. O na ĩngĩ, nĩtũnengete ndaĩa eĩtu-a-asa ala matwaĩtwe nĩ atumĩa nũndũ maiĩnzĩĩaa ũvoo ũtamakonetye kuma kwa aũme moo. Namo matanaa ta kĩ yĩla aũme moo maema kũmatavya maũndũ ma kĩmbithĩ ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo! Mwĩĩtu-a-asa ũmwe ũtwaĩtwe nĩ mũtumĩa aisye: “Nĩndanaa kwona mũemewa ateũndavya maũndũ ma kĩmbithĩ makonetye ala mathokeie mamekĩe vinya, kana ala mekwenda kũtetheewʼa kĩ-veva. O na ndandavasya masyĩtwa moo. Ndanaa mũno nũndũ ndanguĩthasya mũio wa maũndũ ndatonya kũthĩnĩkĩa. Nũndũ wa ũu, nĩwʼaa ve laisi kũlikana na onthe kĩkundinĩ. Na kĩu kĩtumaa nĩĩkĩĩa kana yĩla natavya mũemewa ũndũ ngwĩwʼa kana mathĩna makwa, ndemavuanyʼa.” Vate nzika, ithyonthe nĩtwendaa kwĩthĩwa twĩsĩkĩe ta andũ ma kwĩkwatwʼa. Kwoou nĩ nguma ta syĩva itonya kũtũtetheesya twĩanĩsye ũndũ ũsu? Ekai tũneenee itano.

NGUMA ITONYA KŨŨTETHEESYA WĨTHĨWE WĨ WA KWĨKWATWʼA

12. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana no nginya twĩthĩwe twendete ala angĩ nĩ kana matũĩkĩĩe? Nengane ngelekanyʼo.

¹² No nginya twĩthĩwe twendete ala angĩ nĩ kana matũĩkĩĩe. Yesũ aisye kana mĩao ĩlĩ ĩla mĩnene vyũ nĩ kũmwenda Yeova na kwenda atũi maitũ. (Mt. 22:37-39) Kũmwenda Yeova kũtumaa twenda kũatĩĩa ngelekanyʼo yake nzeo vyũ ya kwĩthĩwa e wa kwĩkwatwʼa. Kwa ngelekanyʼo, kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa kũtumaa twĩsũvĩa tũikavuanyʼe maũndũ moo ma kĩmbithĩ. Tũyĩsa kwenda kũvuanyʼa ũndũ ũtonya kũmaũmĩsya, kũmekĩĩthya nthoni, kana kũmewʼĩthya woo.—Yoa. 15:12.

13. Wĩnyivyo ũtonya kũtũtetheesya ata twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa?

¹³ Wĩnyivyo no ũtũtetheesye twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa. Mũklĩsto wĩ wĩnyivyo ndeyendeeasya vala ve andũ ala angĩ kwa kwĩthĩwa e wa mbee kũvuanyʼa ũndũ. (Avi. 2:3) Ndonethasya angĩ kana we nĩ wa vata mũno kwa kũvanga atĩ nĩwĩsĩ ũndũ mũna wa kĩmbithĩ ũtesa kũũvuanyʼa. O na ĩngĩ, wĩnyivyo nũtumaa tũema kũnyaĩĩkya mawoni maitũ ĩũlũ wa maũndũ mataneeneetwe Mbivilianĩ kana mavukunĩ maitũ.

14. Ũmanyi ũtonya kũtũtetheesya ata twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa?

¹⁴ Ũmanyi no ũtetheesye Mũklĩsto kũvathũkanyʼa “ĩvinda ya kũvindya, na ĩvinda ya kũneena.” (Mũta. 3:7) Ve nthimo ĩtũmĩawa isionĩ imwe yaasya: “Kũneena no ta vetha, ĩndĩ kũvindya no ta thaavu.” Kwa ndeto ingĩ, mavinda amwe wĩthĩaa nĩ kavaa kũvindya kwĩ kũneena. Nĩkyo kĩtumi ĩandĩko ya Nthimo 11:12 yĩtũtaĩte ũũ: “Mũndũ wĩ na ũmanyi nũvindasya.” Kwavindĩĩsya ngelekanyʼo ĩno. Ve mũtumĩa ũmwe wĩ ũtũĩka ũkothaa kũkũlwʼa atetheesye ikundi ila syĩ na mathĩna momũ. Mũtumĩa ũngĩ aiweta ĩũlũ wake aisye, “Ethĩawa e metho mũno ndakavuanyʼe maũndũ ma kĩmbithĩ ma ikundi ila ingĩ.” Kĩu nĩkĩtumĩte anengwa ndaĩa nĩ ana-a-asa ala angĩ wĩthĩawa namo nzamanĩ ya atumĩa. Nĩmethĩawa mesĩ kana ndesa kũvuanĩsya angĩ maũndũ moo ma kĩmbithĩ.

15. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa ũndũ kũneenaa wʼo kũtonya kũtuma angĩ makũĩkĩĩa.

¹⁵ Kũneena wʼo nĩkũtumaa twĩthĩwa twĩ ma kwĩkwatwʼa. Twĩkwatasya mũndũ ũneenaa ũla wʼo nũndũ nĩtwĩsĩ kana ndesa kũtũkenga. (Aev. 4:25; Aevl. 13:18) Kwa ngelekanyʼo, twasye wĩenda kwaĩlangya ũtũĩka waku wa kũmanyĩsya. Na kwoou ũikũlya mũndũ mũna akwĩthukĩĩsye ũyumya ũvoo nĩ kana aũtavye kũla ũtonya kwaĩlangya. Nĩ mũndũ wa mũthemba wĩva ũtonya kũĩkĩĩa aũnenge ũtao wa wʼo? Nĩ ũla ũkũtavasya o kĩla ũkwenda kwĩwʼa-ĩ, kana nĩ ũla ũkũtavasya o nesa kĩla kya wʼo? Ũsũngĩo wĩ ũtheinĩ. Mbivilia yaĩtye: “Kavaa ũkanyʼo wĩ ũtheinĩ kwĩ wendo ũvithĩtwe. Mawũkite ma mũnyanya nĩ ma kĩthito.” (Nth. 27:5, 6) O na kau mbeenĩ no tũeme kũtana yĩla mũnyanya witũ watũtavya maũndũ sanzũ, kĩu nokyo kĩtonya kwĩsa kũtũtethya.

16. Ĩandĩko ya Nthimo 10:19 yonanĩtye ata vata wa kwĩsiĩĩa?

¹⁶ Kwĩsiĩĩa nĩ kwa vata mũno ethĩwa nĩtũkwenda angĩ matũĩkĩĩe. Nguma ĩsu nĩtũtetheeasya twĩkale tũvindĩtye o na yĩla twatatĩka tũvuanyʼe maũndũ tũnataviwʼe kĩmbithĩnĩ. (Soma Nthimo 10:19.) No twĩwʼe ve vinya mũno kwĩsiĩĩa yĩla tũũtũmĩa isese sya kũea ngewa. Tũkaema kwĩthĩwa twĩ metho, no twĩthĩe tũvuanĩisye andũ aingĩ vyũ maũndũ ma kĩmbithĩ o na tũteũmanya. Na yĩla twamina kũnyaĩĩkya ũvoo ũsu Indanetinĩ, tũitonya kũsiĩĩa ũndũ angĩ mekũũtũmĩa kana mathĩna ala matonya kumĩla. O na ĩngĩ, kwĩsiĩĩa kũtumaa twĩkala tũvindĩtye yĩla ala matũvĩngaa matata kũtũsesenga tũvuanyʼe maũndũ ma kĩmbithĩ matonya kũlikya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mũisyonĩ. Ũu no wĩkĩke yĩla asikalĩ meũkũlya makũlyo Ngusi ila syĩ nthĩ wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku kana ũsiĩĩwe. No tũatĩĩe mwolooto wa ‘kũsũvĩa kanywʼa [witũ] ta kwova na mũkwa’ ũndũnĩ ũũ na maũndũnĩ angĩ. (Sav. 39:1) Twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ andũ matonya kwĩkwatwʼa nĩ andũ onthe, methĩwe nĩ andũ maitũ ma mũsyĩ, anyanya maitũ, kana nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Na nĩ kana twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa, no nginya twĩmanyĩsye kwĩsiĩĩa.

17. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana ithyonthe kĩkundinĩ twĩkale tũĩkĩĩanĩe?

¹⁷ Tũmũtũngĩaa Yeova mũvea ta kĩ nũndũ wa kũtũkusya twĩthĩwe nthĩnĩ wa ngwatanĩo ya ana-a-asa matwendete na ma kwĩkwatwʼa! Ithyonthe nĩtwaĩle kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe tũtonya kwĩkwatwʼa nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Yĩla kĩla ũmwe weekĩa kĩthito ethĩwe esĩkĩe ta mũndũ wendete ala angĩ, wĩ wĩnyivyo, ũmanyi, ũneenaa ũla wʼo, na wĩsiĩĩaa, ithyonthe kĩkundinĩ twĩthĩawa tũtonya kũĩkĩĩanĩa. No nginya tũendeee kwĩkĩa kĩthito twonanyʼe kana twĩ ma kwĩkwatwʼa. Ekai ĩndĩ tũatĩĩae ngelekanyʼo ya Ngai witũ, Yeova, na tũiendeea kwonanyʼa kana twĩ ma kwĩkwatwʼa.