Yeova Endaa Andũ Onthe Melile

1. Mũndũ ekaa ata onanyʼe kana nĩwĩlilĩte?

YĨLA tweeka ũndũ mũthũku, nĩ ũndũ wa vata twĩlile. Mbivilianĩ, mũndũ wĩlilĩte nĩ ũla ũalyũlĩte woni wake ĩũlũ wa mwĩkalĩle mũna, ũekete kwĩka ũndũ mũna mũthũku, na ũtwʼĩte kana ndakaũsyokeleela.—Sisya Maelesyo ma Ndeto sya Mbivilia, “Kwĩlila.”

2. Nĩkĩ ithyonthe twaĩlĩte kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa kwĩlila? (Neemia 8:​9-11)

² Kĩla mũndũ nĩwaĩlĩte kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa kwĩlila. Nĩkĩ? Nũndũ ithyonthe nĩtũvĩtasya kĩla mũthenya. Nĩkwĩthĩwa twĩ nzyawa sya Atamu na Eva, kĩla ũmwe witũ nĩwatiĩwe naĩ na kĩkwʼu. (Alo. 3:23; 5:12) Kwoou vai ũmwe witũ ũtonya kwasya kana nde na naĩ. O na aũme maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu, ta mũtũmwa Vaũlo, nĩmangʼangʼanaa kũkĩlya naĩ vinya. (Alo. 7:​21-24) Ĩndĩ kyo kĩu kĩonanyʼa kana mavinda onthe tũkekalaa tũtũlĩkĩte ngoo nũndũ wa naĩ sitũ? Aiee. Yeova e tei, na endaa twĩkale twĩ atanu. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Ayuti ala matwĩe ĩvindanĩ ya Neemia. (Soma Neemia 8:​9-11.) Yeova ndeendaa methĩwe na kyeva kingĩ nũndũ wa mavĩtyo ala meekĩte tene, ĩndĩ eendaa mamũthaithae me atanu. Yeova nĩwĩsĩ kana yĩla tweelila, kĩu nĩkĩtumaa twĩthĩwa twĩ atanu. Na kwoou nũtũmanyĩasya kĩla tũtonya kwĩka twonanyʼe kana nĩtwĩlilĩte. Yĩla tweelila, no twĩthĩwe tũte na nzika kana Ĩthe witũ wĩ tei nũkũtũekea.

3. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Ekai twĩmanyĩsye maũndũ maingangĩ ĩũlũ wa kwĩlila. Ĩsomonĩ yĩĩ, nĩtũkwona maũndũ atatũ. Mbee, nĩtũkwona kĩla Yeova wamanyĩisye Aisilaeli ĩũlũ wa kwĩlila. Ĩtina wa ũu, nĩtũkwona ũndũ ũtetheeasya eki ma naĩ nĩ kana amatongoesye mavikĩe kwĩlila. Na mũthya, nĩtũũneenea kĩla aatĩĩi ma Yesũ meemanyĩisye ĩũlũ wa kwĩlila.

KĨLA YEOVA WAMANYĨISYE AISILAELI ĨŨLŨ WA KWĨLILA

4. Yeova amanyĩisye mbaĩ ya Isilaeli ũndũ wĩva ĩũlũ wa kwĩlila?

⁴ Yĩla Yeova wanyuvie andũ ma mbaĩ ya Isilaeli matwʼĩke andũ make, nĩwatianĩie ũtianĩo namo. Amathĩte kana maendeea kũatĩĩa mĩao yake, akamasũvĩaa na akamaathimaa. Aineenea mĩao yake, amaĩkĩĩthisye ũũ: “Mwĩao ũũ ũla ngũkwĩaĩa ũmũnthĩ, ti mũito mũno kwaku, o na ndwĩ kũasa.” (Kũt. 30:​11, 16) Ĩndĩ amatavĩtye kana mamũngʼendea, ta kwa ngelekanyʼo, manyuva kũthaitha ngai ingĩ, ndakamaathima na kĩu kĩkatuma mathĩna. O na vailye ũu, maĩ matonya kũkwata ĩngĩ moathimo make. Maĩ matonya ‘kũmũsyokea Yeova Ngai woo na kwĩwʼa wasya wake.’ (Kũt. 30:​1-3, 17-20) Na ũu nĩ kwasya, maĩ matonya kwĩlila. Meeka ũu, Yeova nĩwesaa kũmathengeea na aimaathima ĩngĩ.

5. Yeova oonanasya ata kana ndeekĩasya ngoo andũ make yĩla maleaa kũmwĩwʼa? (2 Asumbĩ 17:​13, 14)

⁵ Andũ ala Yeova wanyuvĩte nĩmamũngʼendeaa ĩngĩ na ĩngĩ. Eka o kũthaitha ngai sya mĩvwʼanano, nĩmeekaa maũndũ angĩ mathũku mũno. Kĩu nĩkyatumaa mathĩna. Ĩndĩ Yeova ndaamekĩsya ngoo. Nĩwatũmie athani make ĩngĩ na ĩngĩ mamesũve nĩ kana melile na maimũsyokea.—Soma 2 Asumbĩ 17:​13, 14.

6. Yeova atũmĩie athani ata kũmanyĩsya andũ make vata wa kwĩlila? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁶ Kaingĩ, Yeova atũmĩaa athani make kũkanyʼa na kũlũnga andũ make. Kwa ngelekanyʼo, Ngai eeie Yelemia atavye Isilaeli ũũ: “Syoka, we Isilaeli ũla wasyokie na ĩtina, . . . ndikakũsisya nĩ mũthatu; nũndũ nĩ wa tei, . . . ndikekala na ũthatu tene na tene. Ĩndĩ umbũla ũthũku waku, kana nĩwamũvĩtanĩisye Yeova.” (Yel. 3:​12, 13) O na nĩweeie Yoeli amatavye atĩĩ: “Ĩnthyũũĩei nyie na ngoo syenyu syonthe.” (Yoe. 2:​12, 13) O na ĩngĩ, eeie Isaia amatavye atĩĩ: “Ĩthesyei; vetai ũthũku wa meko menyu ndikawone na metho makwa; ekai kwĩka ũthũku.” (Isa. 1:​16-19) Na Esekieli atũmĩiwe nĩ Yeova kũmakũlya ũũ: “Nyie nĩndanĩthawʼa nĩ kĩkwʼũ kya ũla mũthũku? . . . Na ti kavaa asyoke kũtia mũendele wake, na kwĩkala thayũ? Nũndũ ndi na ũtanu kĩkwʼũnĩ kya ũla ũnũũkwʼa, . . . kwondũ wa ũu ĩthyũũei, na kwĩkala thayũ.” (Esek. 18:​23, 32) Yeova nũtanaa mũno kwona andũ mayĩlila nũndũ endaa mekale tene na tene! Kwoou Yeova ndeteelaa mwĩki wa naĩ aalyũle mwĩkalĩle wake nĩ kana amũtetheesye. Ekai twone ngelekanyʼo ingĩ.

7. Yeova atũmĩie ngelekanyʼo ya mwathani Osea na kĩveti kyake kũmanyĩsya andũ make kyaũ?

⁷ Kwoona kĩla Yeova wamanyĩisye andũ make atũmĩĩte ngelekanyʼo ya mwathani Osea na kĩveti kyake, Ngomeli. Ĩtina wa Ngomeli kwĩka ũlaalai, nĩwatiie Osea na eekwatanyʼa na aũme angĩ. We aĩ atonya kũtetheka? Nũndũ Yeova nũsomaa ngoo, atavisye Osea atĩĩ: ‘Enda ĩngĩ, ũmwende mũndũ mũka, kĩlaalai, [kana, ũendeee kwĩka ũlaalai, ũla] wendetwe nĩ mũnyanyae, o tondũ Yeova wendete ana ma Isilaeli, o na kau methyũũĩaa ngai ingĩ.’ (Osea 3:1; Nth. 16:2) Nĩwoona kana kĩveti kya Osea no kyaendeee kwĩka naĩ ngito? Ĩndĩ Yeova atavisye Osea athi vala kĩĩ, akĩekee, na mayĩwʼana.a O ta ũu, Yeova ndaaĩkĩsya ngoo andũ make ala mamũngʼendeaa. O na kũtwʼĩka nĩmaendeeaa kwĩka maũndũ mathũku mũno, we ndaaeka kũmenda. Nĩwaendeeie kũtũma athani make nĩ kana mamatetheesye melile na maialyũla mwĩkalĩle woo. Yo ngelekanyʼo ĩno yĩenda kwonanyʼa kana Yeova, ũla ‘ũtataa ngoo,’ akatetheeasya mũndũ ũmwe ũmwe wĩlikĩtye naĩnĩ ngito na aimũtongoesya avikĩe kwĩlila? (Nth. 17:3) Ekai twone.

ŨNDŨ YEOVA ŨTETHEEASYA EKI MA NAĨ NĨ KANA AMATONGOESYE MAVIKĨE KWĨLILA

8. Yeova atetheeisye Kaini ata nĩ kana amũtongoesye avikĩe kwĩlila? (Mwambĩlĩlyo 4:​3-7) (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁸ Kaini aĩ ĩkithathi ya Atamu na Eva. Atiĩwe wendi wa kwĩka maũndũ mathũku nĩ asyai make. Kwongela ũu, Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wake: “Meko make mwene maĩ mathũku.” (1 Yoa. 3: 12) Nĩvatonyeka kĩu kĩkethĩwa nekyo kyatumie Yeova ‘ũtetĩkĩla Kaini na nthembo yake.’ Vandũ va kũalyũla nzĩa syake, “Kaini aĩ mũthilĩku mũno, na aluta [kana, atukya] ũthyũ wake.” Yeova eekie ata ĩtina wa ũu? Nĩwaneenie nake. (Soma Mwambĩlĩlyo 4:​3-7.) Nĩwoona kana Yeova aneenie nake o nesa, na amwĩa nũkũmũathima eeka ũla ũseo? Eka ũu, nĩwamũkanisye kana ũthatu nũũtuma eeka ũndũ mũthũku. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana, Kaini ndaaĩthukĩĩsya. Ndaaĩtĩkĩla Yeova amũtongoesye avikĩe kwĩlila. Ĩtina wa Kaini kũema kũmwĩthukĩĩsya Yeova, we nĩwaekie kũtongoesya eki angĩ ma naĩ nĩ kana mavikie kwĩlila? Aiee. Ndaaĩka ũu!

9. Yeova atongoeisye Ndaviti ata avikĩe kwĩlila?

⁹ Yeova nĩwendete Mũsumbĩ Ndaviti mũno. O na amwĩtie “mũndũ wĩtĩkĩlĩkĩte ngoonĩ yakwa.” (Meko 13:22) Ĩndĩ Ndaviti nĩweekie naĩ mbingĩ ngito. Kwa ngelekanyʼo, nĩweekie ũlaalai na oaana. Kwosana na Mĩao ya Mose, Ndaviti aaĩlĩte kũawa. (Ali. 20:10; Mot. 35:31) Ĩndĩ Yeova nĩwendaa kũmũtetheesya elile.b Nĩwatũmie mwathani Nathani amũthokee, o na kũtwʼĩka vai ũndũ Ndaviti weekĩte akonanyʼa kana nĩwĩlilĩte. Ngelekanyʼo ĩla Nathani watũmĩie nĩyamũtetheeisye kũelewa ũito wa naĩ syake. Kĩu nĩkyamũkiitie ngoo mũno, na nũndũ wa ũu, eelila. (2 Sam. 12:​1-14) Ndaviti nĩwesie kũandĩka Savulĩ yĩ na ndeto syaumĩte ngoonĩ ila syoonanisye kana nĩweelilĩte vyũ. (Sav. 51, maelesyo ala me mwambĩĩonĩ wa kĩlungu) Savulĩ ĩsu nĩkiakiĩtye eki aingĩ ma naĩ na nĩtumĩte melila. Nĩtũtanaa mũno kwona Yeova atetheeisye mũthũkũmi wake mwendwa, Ndaviti, eelila.

10. Kũmanya kana Yeova nĩwũmĩĩasya na akaekea eki ma naĩ kũtumaa wĩĩwʼa ata?

¹⁰ Yeova nũmenete naĩ mũno vyũ. (Sav. 5:​4, 5) Ĩndĩ nĩwĩsĩ kana ithyonthe twĩ eki ma naĩ, na nũndũ nũtwendete, nũtũtetheeasya tũmĩkĩlye vinya. Ethĩĩtwe aitetheesya o na andũ ala mamũvĩtĩsye vyũ melile na maimũthengeea. Mwa ũsu nĩ ũndũ wa kũkiakisya ta kĩ! Twasũanĩa ũndũ Yeova wĩthĩĩtwe aitũmĩĩsya na kũtũekea, kĩu nĩkĩtumaa tũtwʼa kwĩkala twĩ aĩkĩĩku na twĩlila na mĩtũkĩ yĩla twamũvĩtĩsya. Ekai yu tũneenee kĩla Yesũ wamanyĩisye amanyĩwʼa make ĩũlũ wa kwĩlila.

KĨLA YESŨ WAMANYĨISYE AATĨĨI MAKE ĨŨLŨ WA KWĨLILA

11-12. Yesũ atũmĩie ngelekanyʼo yĩva kũmanyĩsya ethukĩĩsya make ũndũ Yeova wĩthĩawa eyũmbanĩtye kũtũekea? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

¹¹ Yĩla ĩvinda yavikie ya Masia kũka kũũ ĩũlũ wa nthĩ, Yeova nĩwatavisye Yoana Mũvatisi atavanyʼe na aithuthya andũ make melile. Na yĩla Yesũ wambĩĩisye ũthũkũmi wake, o nake nĩwamanyĩisye andũ vata wa kwĩlila.—Mt. 3:​1, 2; 4:17.

¹² Yĩla Yesũ waĩ ĩũlũ wa nthĩ, nĩwamanyĩasya ethukĩĩsya make kana Ĩthe wake nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũtũekea yĩla tweeka naĩ. Amanyĩisye ĩsomo yĩu ya vata atũmĩĩte ngelekanyʼo ya mwana waaĩte. Mwanake ũsu nĩwatwie kuma mũsyĩ na athi kwĩka maũndũ mathũku mũno. Ĩndĩ “yĩla wambĩĩe kwĩsilya nesa” nĩwatwie kũsyoka mũsyĩ. Ĩthe wake ekie ata? Yesũ aisye kana mwanake ũsu, ‘e vaasa, ĩthe wake nĩwamwonie, na amwĩwʼĩa tei mũno, na asemba amũkumbatĩa na amũmumunya.’ Mwanake ũsu avangĩte kũkũlya ĩthe wake kana no atwʼĩke mũthũkũmi wake, ĩndĩ ĩthe wake amwĩtie “mwana ũũ wakwa” na amũthokya ĩngĩ mũsyĩ. Ĩthe wake aisye: “Anaĩ aaie na nĩwooneka.” (Luka 15:​11-32) Yĩla Yesũ waĩ ĩtunĩ atambĩte kũka vaa ĩũlũ wa nthĩ, nĩweeyooneete ũndũ kwa wʼo Ĩthe wake weewʼĩaa ĩnee eki aingĩ ma naĩ. Ngelekanyʼo ĩsu Yesũ wanenganie nĩtũkiakiasya mũno na ĩkatwonyʼa ũndũ Ĩthe wake, Yeova, wĩ tei wingĩvĩte!

13-14. Mũtũmwa Vetelo eemanyĩisye kyaũ ĩũlũ wa kwĩlila, na amanyĩisye angĩ kyaũ ĩũlũ wa ũndũ ũsu? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ Yesũ nĩwamanyĩisye mũtũmwa Vetelo maũndũ ma vata mũno ĩũlũ wa kwĩlila na kũekewa. O na kau Vetelo nĩweekaa mavĩtyo maingĩ, Yesũ nĩweethĩawa eyũmbanĩtye kũmũekea. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa Vetelo kũkaĩa mavinda atatũ kana ndamwĩsĩ Mwĩai wake, nĩwakwie ngoo mũno nũndũ wa kĩla weekĩte. (Mt. 26:​34, 35, 69-75) Ĩndĩ ĩtina wa Yesũ kũthayũũkwʼa, nĩwamumĩlĩile Vetelo e weka. (Luka 24:​33, 34; 1 Ako. 15:​3-5) Yesũ nĩweesĩ kana Vetelo nĩweelilĩte na nĩwendaa kũmũĩkĩĩthya kana nĩwamũekeete.—Mko. 16:7.

¹⁴ Vetelo nĩwamanyĩisye angĩ ĩũlũ wa kwĩlila na kũekewa nũndũ we mwene nĩwatethekete nĩ maũndũ asu. Kavinda kanini ĩtina wa mboka ya Vendekosito, nĩwaeleisye ĩkomano ya Ayuti kana nĩmamũaĩte Masia. Ĩndĩ o na vailye ũu, amathuthisye ũũ: “Ĩlilei na mũialyũka nĩ kana naĩ syenyu ivutwe, na mũikwata ũvuũkyo kuma kwa Yeova mwene.” (Meko 3:​14, 15, 17, 19) Kwoou Vetelo oonanisye kana yĩla mwĩki wa naĩ weelila, ethĩawa aalyũka, aeka kwĩka na kũsũanĩa maũndũ mathũku, na ambĩĩa kwĩka maũndũ ala mamwendeeasya Ngai. O na oonanisye kana yĩla Yeova wavuta naĩ sitũ, ndaililikanaa ĩngĩ. Myaka mingĩ ĩtina wa vau, Vetelo aĩkĩĩthisye Aklĩsto atĩĩ: “Yeova . . . nũmũmĩĩasya nũndũ ndendaa o na ũmwe wenyu anangwe, ĩndĩ endaa onthe mavikĩe kwĩlila.” (2 Vet. 3:9) Ũsu nĩ ũndũ wa kũkiakisya ta kĩ kwa Aklĩsto ala meeka naĩ, o na ethĩwa nĩ naĩ ngito!

15-16. (a) Mũtũmwa Vaũlo eemanyĩisye ũndũ wĩva ĩũlũ wa ũekeo? (1 Timotheo 1:​12-15) (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁵ Saũlo wa Taliso nĩweekĩte maũndũ maingĩ mathũku. Nĩwathĩnasya mũno aatĩĩi ma Klĩsto. Nĩvatonyeka Aklĩsto aingĩ makethĩwa moonaa ta ũtesa kwĩlila. Ĩndĩ Yesũ nĩweesĩ kana no aalyũke. E na Ĩthe wake nĩmoonete nguma nzeo ila Saũlo waĩ nasyo. Yesũ aisye: “Mũndũ ũsu nĩ mũio wakwa nĩnyuvĩte.” (Meko 9:15) O na Yesũ nĩwatũmĩie kyama kũtetheesya Saũlo elile. (Meko 7:58–8:3; 9:​1-9, 17-20) Ĩtina wa Saũlo, ũla wesie kwĩtwa mũtũmwa Vaũlo, kũtwʼĩka Mũklĩsto, nĩwakothaa kũweta ũndũ watũngaa mũvea nũndũ wa kwonwʼa ũseo mwingĩ na tei. (Soma 1 Timotheo 1:​12-15.) Vaũlo amanyĩisye ana-a-asa na eĩtu-a-asa make ũũ: “Nũndũ wa ũseo [wa Ngai] endaa kũũtongoesya ũvikĩe kwĩlila.”—Alo. 2:4.

¹⁶ Yĩla Vaũlo wesie kwĩwʼa ĩũlũ wa thĩna mũnene wakonetye ũlaalai kĩkundinĩ kĩla kyaĩ Kolintho, aũthĩnĩkĩie ata? Eekie ũu kwa nzĩa ĩkũtũmanyĩsya ũndũ wa vata ĩũlũ wa ũndũ Yeova ũtũkanasya nũndũ nũtwendete na vata wa kwonanyʼa tei. Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe nĩtũũneenea ũndũ ũsu mũnango.