Kĩla Tũkwĩmanyĩsya Mĩthenyanĩ 40 ya Mũthya ya Yesũ e Kũũ Nthĩ

1-2. Nĩ kyaũ kyeekĩkie yĩla amanyĩwʼa elĩ ma Yesũ maendete Emau?

TWAĨ Matukũ 16, mwei wa Nisani, mwaka wa 33 ĩtina wa Klĩsto. Amanyĩwʼa ma Yesũ maĩ na kyeva kingĩ na meewʼaa me na wia. Elĩ katĩ woo nĩmaumie Yelusaleme maendete ũtũinĩ wa Emau, ũla waĩ ta kĩlomita 11 (maili 7) kuma Yelusaleme. Aũme asu meewʼaa makwʼĩte ngoo mũno nũndũ mũndũũme ũla meethĩĩtwe maimũatĩĩa, nake nĩ Yesũ, aĩ anooawa. Meekwatĩtye kana Masia nũkwĩka maũndũ manene kwondũ wa Ayuti, ĩndĩ yu aĩ anakwʼa. O na vailye ũu, ve ũndũ ũtataĩĩwe weekĩkie.

² Ve mũndũũme matamwĩsĩ wamathengeeie na ambĩĩa kũendanyʼa namo. Na ĩndĩ amanyĩwʼa asu nĩmambĩĩie kũmũelesya maũndũ ma kũmakya ala mamũkwatĩte Yesũ. Nake mũndũũme ũsu nĩwambĩĩie kũmaelesya maũndũ mataĩ mesa kũlwa nĩmo. “Na ambĩĩe na Mose na Mavuku onthe ma Athani,” nĩwamaeleisye nĩkĩ Masia waĩ athĩne na aikwʼa. Yĩla aũme asu atatũ mavikie Emau, mũndũũme ũsu nĩwamavuanĩisye kana aĩ Yesũ, ũla waĩ anathayũũkwʼa! Mwa mailea kwĩthĩwa matanie mũno kũmanya kana Masia aĩ thayũ!—Luka 24:​13-35.

3-4. Nĩ kyaũ kyakwatie amanyĩwʼa ma Yesũ, na twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ? (Meko ma Atũmwa 1:3)

³ Yesũ nĩwaumĩlĩĩile amanyĩwʼa make mavinda kauta mĩthenyanĩ 40 ya mũthya e kũũ nthĩ.a (Soma Meko ma Atũmwa 1:3.) Nĩweekĩie vinya amanyĩwʼa make nũndũ maĩ na kyeva ngoonĩ na maĩ na wia, na nũndũ wa ũu, nĩmeethĩiwe na ũtanu mwingĩ na ũkũmbaũ wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya ũvoo mũseo ĩũlũ wa Ũsumbĩ.

⁴ No tũtetheke tweemanyĩsya maũndũ ala Yesũ weekie ĩvindanĩ yĩu. Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwona ũndũ Yesũ watũmĩie ĩvinda yĩu (1) kwĩkĩa vinya amanyĩwʼa make, (2) kũmatetheesya maelewe Maandĩko nesanga, na (3) kũmamanyĩsya nĩ kana makwatĩĩe ianda mbingangĩ. Maũndũnĩ asu atatũ, nĩtũkwona ũndũ tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ.

ĨKĨA ANGĨ VINYA

5. Nĩkĩ amanyĩwʼa ma Yesũ mendaa kwĩkĩwa vinya?

⁵ Amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmendaa kwĩkĩwa vinya. Nĩkĩ? Nũndũ amwe nĩmatiĩte nyũmba, mĩsyĩ, na viasala syoo nĩ kana mamũatĩĩe ĩvinda yonthe. (Mt. 19:27) Namo angĩ nĩmakuawa naĩ nũndũ wa kũtwʼĩka amanyĩwʼa make. (Yoa. 9:22) Meeyĩimĩte maũndũ asu onthe nũndũ nĩmaĩkĩĩte kana Yesũ nĩwe ũla Masia wathanĩtwe. (Mt. 16:16) Ĩndĩ yĩla Yesũ wooaiwe, nĩmakwatiwe nĩ kyeva kingĩ na makwʼa ngoo mũno nũndũ mayeesĩ kĩla kĩtonya kwĩkĩka.

6. Yesũ eekie ata ĩtina wa kũthayũũkwʼa?

⁶ Yesũ nĩwaeleiwe kana kĩkwʼũ kyake nĩkyo kyatumĩte amanyĩwʼa make methĩwa na kyeva, ĩndĩ ti kwĩthĩwa mayaĩ na mũĩkĩĩo. Kwoou mũthenya o ũsu wathayũũkiwʼe, nĩwambĩĩie kũmekĩa vinya. Kwa ngelekanyʼo, nĩwaumĩlĩĩile Meli Makatalene yĩla waĩaa e vala wathikĩtwe. (Yoa. 20:​11, 16) O na ĩngĩ, nĩwamaumĩlĩĩile ala amanyĩwʼa elĩ twaweta mwambĩĩonĩ wa ĩsomo yĩĩ. Na ĩndĩ nĩwaumĩlĩĩile mũtũmwa Vetelo. (Luka 24:34) Ngelekanyʼo ya Yesũ yĩtũmanyĩsya kyaũ? Kwasũanĩa kĩla kyeekĩkie yĩla waumĩlĩĩile Meli Makatalene.

7. O tondũ ĩandĩko ya Yoana 20:​11-16 yonanĩtye, Yesũ oonie Meli ayĩka ata, na kĩu kyatumie eka ata kwondũ wake? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁷ Soma Yoana 20:​11-16. Twĩ kwakya tene Nisani 16, aka kauta aĩkĩĩku nĩmaendie mbũanĩ ya Yesũ. (Luka 24:​1, 10) Ũmwe wa aka asu aĩ Meli Makatalene. Yĩla wavikie mbũanĩ, eethĩie yĩ nthei. Nũndũ wa ũu, nĩwasembie akatavye Vetelo na Yoana, namo meewʼa ũu nĩmasembie maendete mbũanĩ ĩsu, nake amaatĩĩa. Yĩla maĩkĩĩthisye kana mbũa yaĩ nthei, aũme asu nĩmenũkie. Ĩndĩ Meli ndaaĩka ũu. Ekalile vau, aendeee kũĩa. Ĩndĩ kĩla ũteesĩ nĩ kana Yesũ nĩwamwene. Nĩwoonie kana Meli nĩwamũĩĩaa na kĩu nĩkyatumie enda kũmũkiakisya. Kwoou nĩwamumĩlĩĩile na eeka kaũndũ kanini kala kamwĩkĩie vinya mũno. Nĩwaneenie nake na amũnenga kĩanda kya mwanya kya kũtavya ana-a-asa make kana yu aĩ thayũ.—Yoa. 20:​17, 18.

8. Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata?

⁸ Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata? No twĩkĩe vinya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ maendeee kũmũthũkũma Yeova ethĩwa, o ta Yesũ, tũkamanyaa mathĩna ala mamakwatĩte, tũkatataa tũelewe ũndũ mekwĩwʼa, na tũimakiakisya. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Jocelyn, ũla mwĩĩtu-a-inyia wakwatie akisitendi na akwʼa. Aĩtye, “Kwa ĩvinda ya myei mingĩ, neethĩawa na kyeva kingĩ mũno.” Ĩndĩ mwana-a-asa ũmwe na mũka nĩmamũthokisye mũsyĩ kwoo, mamwĩthukĩĩsya nesa aielesya ũndũ weewʼaa, na mamũĩkĩĩthya kana nĩ wa vata methonĩ ma Yeova. Aendeee kwasya: “Neewʼaa ta nĩ ũkanganĩ wĩ na kĩvindu na itulumo, ĩndĩ Yeova nĩwatũmĩie mwana-a-asa ũsu na mũka kũmbonokya. Nĩmandetheeisye neethĩwa ĩngĩ na wendi wa kũendeea kũmũthũkũma Yeova.” O naitũ no twĩkĩe ala angĩ vinya twamethukĩĩsya nesa maielesya ũndũ mekwĩwʼa na twamaneenyʼa twĩ na tei. Tweeka ũu, tũkeethĩawa tũimatetheesya maendeee kũmũthũkũma Ngai.—Alo. 12:15.

TETHEESYA ANGĨ MAELEWE MAANDĨKO

9. Nĩ kyaũ kyatumie amanyĩwʼa ma Yesũ methĩwa na nzika, na amatetheeisye ata?

⁹ Amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmeetĩkĩlile ndeto ya Ngai na nĩmatataa ũndũ matonya mamĩatĩĩe thayũnĩ woo. (Yoa. 17:6) Ĩndĩ mayaaelewa nesa nĩkĩ Yesũ wooaiwe ta kĩngʼendilĩ. Yesũ nĩwamanyie kana maĩ na nzika nũndũ wa kwĩthĩwa mate na ũmanyi, ĩndĩ ti aĩ maĩ andũ athũku. (Luka 9:​44, 45; Yoa. 20:9) Kwoou nĩwamatetheeisye maelewe Maandĩko. Kwasũanĩa ũndũ weekie ũu yĩla waumĩlĩĩile ala amanyĩwʼa elĩ maĩ nzĩanĩ maendete Emau.

10. Yesũ aĩkĩĩthisye amanyĩwʼa make ata kana kwa wʼo nĩwe Masia? (Luka 24:​18-27)

¹⁰ Soma Luka 24:​18-27. Wasisya nũkwona kana Yesũ ndaatavya aũme asu vau kwa vau we aĩ ũũ. Vandũ va ũu, eekie kũmakũlya makũlyo. Nĩkĩ? Nĩvatonyeka akethĩwa endaa maelesye kĩla kyaĩ ilĩkonĩ na ngoonĩ syoo. Na kĩu nokyo meekie. Mamũeleisye kana meekwatĩtye Yesũ ovosye Aisilaeli nĩ kana maeke kũthĩnwʼa nĩ Alomi. Ĩtina wa aũme asu kũelesya nesa kĩla kyatumaa mathĩnĩka, Yesũ nĩwatũmĩie Maandĩko nĩ kana amatetheesye maelewe mawathani maingĩ ala meanĩĩte.b Wĩoo o ũsu, Yesũ nĩwoosie ĩvinda aĩkĩĩthya amanyĩwʼa ala angĩ ũwʼo ũsu. (Luka 24:​33-48) Ngewa ĩno yĩtũmanyĩsya kyaũ?

11-12. (a) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Yesũ wamanyĩasya ũwʼo wa Mbivilia? (O na ĩngĩ, sisya visa.) (b) Mwana-a-asa ũla wamanyĩasya Nortey Mbivilia amũtetheeisye ata?

¹¹ Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata? Mbee, yĩla tũũmanyĩsya amanyĩwʼa ma Mbivilia, nĩtwaĩle kũkũlya kwa ũĩ makũlyo matonya kũtuma tũmanya kĩla kĩ ngoonĩ na ilĩkonĩ syoo. (Nth. 20:5) Na ĩndĩ yĩla waelewa ũndũ mekwĩwʼa, monyʼe ũndũ matonya kũkwata mĩsoa ya Mbivilia ĩtonya kũmatetheesya ũndũnĩ ũla ũmakwatĩte. Ĩsũvĩe ndũkamatavye kĩla maĩlĩte kwĩka. Vandũ va ũu, matetheesye mavindĩĩsye Maandĩko na maimanya ũndũ matonya kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia thayũnĩ woo. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa wĩkalaa Ghana wĩtawa Nortey.

¹² Yĩla Nortey waĩ na myaka 16, nĩwambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ĩndĩ ĩtina wa kavinda, andũ ma mũsyĩ nĩmambĩĩie kũmũvĩnga. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye aendeea kwĩmanyĩsya? Mwana-a-asa ũla wamũmanyĩasya Mbivilia nĩwatũmĩie ĩandĩko ya Mathayo kĩlungu kya 10 kũmũelesya kana Aklĩsto ma wʼo mailea kũthĩnwʼa. Nortey aĩtye, “Kwoou yĩla nambĩĩie kũthĩnwʼa, ndyaĩ na nzika kana nĩnakwatĩte ũwʼo.” O na ĩngĩ, mwalimũ wake nĩwamũtetheeisye kwona ũndũ ũtonya kũtũmĩa ĩandĩko ya Mathayo 10:16 nĩ kana ethĩwe e metho na e na ndaĩa yĩla ũkũneenea maũndũ makonetye ndĩni e mũsyĩ. Ĩtina wa kũvatiswa, Nortey nĩwendaa kwosa ũvainia, ĩndĩ ĩthe wake endaa athi yunivasiti. Mwalimũ wake ndaamwĩkĩa ũtwi, vandũ va ũu, nĩwatũmĩie makũlyo nĩ kana amũtetheesye kũvindĩĩsya myolooto ya Mbivilia. Vaendie ata? Nortey nĩwatwie kũlika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe. Nũndũ wa ũu, ĩthe wake nĩwamũlũngilye mũsyĩ. Nortey ewʼaa ata asũanĩa ĩũlũ wa kĩla kyeekĩkie? Aĩtye, “Ndi na nzika kana neekie ũtwi ũla waĩlĩte.” O naitũ twoosa ĩvinda tũtetheesye ala angĩ maelewe Maandĩko, kĩu kĩkatumaa methĩwa me Aklĩsto aimu kĩ-veva.—Aev. 3:​16-19.

MANYĨSYA ANA-A-ASA MATWʼĨKE “MĨTHĨNZĨO” KĨKUNDINĨ

13. Yesũ eekie ata nĩ kana aĩkĩĩthye wĩa wa Ĩthe wake nĩwaendeea kũthĩnĩkĩwa? (Aeveso 4:8)

¹³ Yĩla Yesũ waĩ ĩũlũ wa nthĩ, nĩwathĩnĩkĩie nesa vyũ wĩa ũla Ĩthe wake wamũnengete. (Yoa. 17:4) Ĩndĩ Yesũ ndaĩ na woni ũũ, ‘Ethĩwa nũkwenda ũndũ mũna wĩkwe nesa, no uwe mwene waĩle kũwĩka.’ Kwa ĩvinda ya myaka ĩtatũ na nusu ya ũthũkũmi wake, nĩwamanyĩisye angĩ kũtethya wĩa ũsu. Na atanasyoka ĩtunĩ, nĩwoonanisye kana nĩwaĩkĩĩe amanyĩwʼa make, o na kau amwe nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ na myaka 20 na kĩndũ, kwa kũmaeka mathĩnĩkĩe ianda sya kũsũvĩa malondu ma vata ma Yeova na kũtongoesya wĩa wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya. (Soma Aeveso 4:8.) Ĩndĩ we atũmĩie ata mĩthenya 40 ya mũthya kũtetheesya aũme asu malũmanĩtye nake na maĩ na kĩthito, methĩwe matonya kũtwʼĩka “mĩthĩnzĩo” kĩkundinĩ?

14. Yesũ atetheeisye amanyĩwʼa make ata kwĩana kĩ-veva mĩthenyanĩ 40 ya mũthya e kũũ nthĩ? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁴ Yesũ nĩwataie amanyĩwʼa make ateũmavuva, ĩndĩ kwa nzĩa nzeo. Kwa ngelekanyʼo, nĩwamanyĩte kana amwe maĩ na kĩmanyĩo kya kwĩthĩwa na nzika, na nũndũ wa ũu, nĩwamataie. (Luka 24:​25-27; Yoa. 20:27) Nĩwamatetheeisye masũanĩe mũno ĩũlũ wa kũsũvĩa ĩĩthya ya Ngai vandũ va viasala syoo. (Yoa. 21:15) O na ĩngĩ, nĩwamalilikanilye kana mayaĩle kũthĩnĩka mũno ĩũlũ wa ianda ila angĩ matonya kũkwata ũthũkũminĩ wa Yeova. (Yoa. 21:​20-22) Eka ũu, nĩwalũngile mawoni mataĩlĩte ala meethĩawa namo ĩũlũ wa Ũsumbĩ na amatetheesya kũtũnga ilĩko syoo wĩanĩ wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo. (Meko 1:​6-8) Atumĩa matonya kwĩmanyĩsya kyaũ ngelekanyʼonĩ ya Yesũ?

15-16. (a) Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ maũndũnĩ ta meva? Elesya. (b) Ũtao ũla Patrick wanengiwe wamũtethisye ata?

¹⁵ Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata? No nginya mamanyĩsye na maitetheesya ana-a-asa nĩ kana methĩwe matonya kũkwatĩĩa ianda mbingangĩ, na asu nĩ vamwe na ala matonya kwoneka me anini.c Atumĩa mayĩkwatasya ala meũmanyĩsya methĩwe me eanĩu. Nĩmaĩlĩte kũmataa nesa nĩ kana ana-a-asa aa anini methĩwe na ũtũĩka na mayĩthĩwa matonya kwona vata wa kwĩthĩwa me na wĩnyivyo, me aĩkĩĩku, na meyumĩtye kũthũkũma angĩ.—1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Vet. 5:5.

¹⁶ Kwasũanĩa ũndũ mwana-a-asa wĩtawa Patrick watethekie nũndũ wa kũnengwa ũtao. E mũnini, aĩ na mũtuo wa kũneena e mũkalĩ na kũkua angĩ naĩ, na amwe weekaa ũu nĩ eĩtu-a-asa. Mũtumĩa ũmwe mũimu kĩ-veva nĩwamanyie wonzu wa Patrick na amũnenga ũtao kwa nzĩa nzeo, ĩndĩ ateũmũvitha kĩndũ. Patrick aĩtye: “Nĩnĩtanaa kwona eekie ũu. Nĩnakusaa ngoo mũno yĩla noona ana-a-asa angĩ makwata ianda sya ũthũkũmi ila nendaa. Ĩndĩ ũtao wa mũtumĩa ũsu nĩwandetheeisye kwona vata wa kwĩthĩwa na wĩnyivyo yĩla ngũthũkũma ana-a-asa na eĩtu-asa vandũ va kũtũnga kĩlĩko iandanĩ ila ndonya kũkwata kĩkundinĩ.” Nũndũ wa ũu, Patrick nĩwanyuviwe atwʼĩke mũtumĩa yĩla waĩ na myaka 23.—Nth. 27:9.

17. Yesũ oonanisye ata kana nĩwaĩkĩĩe amanyĩwʼa make?

¹⁷ Yesũ anengie amanyĩwʼa make kĩanda kya kũtavanyʼa na kũmanyĩsya. No kwĩthĩwa amanyĩwʼa asu meewʼaa mataĩlĩte kũnengwa kĩanda kĩu. Ĩndĩ Yesũ ndaĩ na nzika kana nĩmeũtethya wĩa ũsu na nĩwamatavisye kĩu. Aimaelesya ũndũ wamaĩkĩĩe mũno wĩana, aisye: “O tondũ Asa wandũmie, o nakwa nĩngũmũtũma.”—Yoa. 20:21.

18. Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata?

¹⁸ Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata? Atumĩa me na ũtũĩka nĩmanengae angĩ ianda mamatetheesye. (Avi. 2:​19-22) Kwa ngelekanyʼo, atumĩa no makũlye ala anini matetheesye kũthesya Nyũmba ya Ũsumbĩ na kũmĩtũngĩĩa. Yĩla manengane wĩa mũna ũtethwʼe, no monanyʼe nĩmaĩkĩĩe ala manyuva kwa kũmamanyĩsya na kwĩthĩwa mate na nzika kana nĩmeũtethya wĩa ũsu nesa. Mwana-a-asa ũnatwʼĩkie mũtumĩa wa kĩkundi o mĩtũkĩ aĩtye kana nũtanaa mũno yĩla mũtumĩa wĩ na ũtũĩka wamũmanyĩsya nesa kũkwatĩĩa kĩanda kĩna na waĩkĩĩa vyũ kana nũkũkĩanĩsya nesa. Aendeee kwasya, “Yĩla navĩtya, nĩmandetheeasya kwona kĩla mavĩtyo makwa meũmanyĩsya na vala ndonya kwaĩlangya.”d

19. Twaĩlĩte kũtwʼa kwĩka ata?

¹⁹ Yesũ atũmĩie mĩthenya 40 ya mũthya e kũũ nthĩ kwĩkĩa angĩ vinya na kũmamanyĩsya. Ekai tũtwʼe kũatĩĩa ngelekanyʼo yake nesa vyũ. (1 Vet. 2:21) Na nũkatũtetheeasya kwĩka ũu. Twĩasya ũu nũndũ atwathie ũũ: “Nyie nĩ vamwe nenyu mĩthenya yonthe nginya mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ.”—Mt. 28:20.