“Kaũ Nĩ wa Yeova”

Thĩna wambĩĩie mwakanĩ wa 1999, yĩla silikalĩ ya France yaisye kana ovisi witũ wa ũvonge wa France waaĩle kũĩvĩa koti mĩvothi ila yaumiwʼe katĩkatĩ wa mwaka wa 1993 na wa 1996. Nĩtwaendie kotinĩ syĩ kĩvathũkanyʼo kũu France, ĩndĩ tũyaatetheka. O na ĩtina wa kũtũnga ĩkoani kotinĩ yĩthukĩĩwʼe ĩngĩ, ũtwi waĩ o ũla ũla, na kwoou silikalĩ nĩyeeyoseĩe mbee wa euro milioni inya na nusu (ndola 6,300,000 sya Amelika) akaondinĩ ya ovisi wa ũvonge wa nthĩ ĩsu. Yu koti ũla mũnene wĩtawa European Court of Human Rights (ECHR) nowʼo wesaa kũtũtethya. Ĩndĩ mbee wa koti ũsu kũtwĩthukĩĩsya, nĩweekie mĩvango tũmbane na ovisa ũmwe wa koti ũsu o vamwe na asili ma makoani ma silikalĩ ya France nĩ kana wone ethĩwa no twĩwʼane ũtambĩte kũlikĩlĩĩla.

Twasũanĩaa kana ovisa ũsu nũkũtũthingʼĩĩsya tumye o mbesa nini katĩ wa ila silikalĩ ĩsu yeetasya nĩ kana ĩkoani yĩu yĩthele. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtweesĩ nesa kana kumya o na ethĩwa no mbesa nini kwesaa kũtũla myolooto ya Mbivilia. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maumĩtye mĩvothi nĩ kana makwate mbau wĩa wa Ũsumbĩ, na kwoou mĩvothi yoo ndyaĩ malĩ ya silikalĩ. (Mt. 22:21) Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtwaendie ũmbanonĩ ũsu nĩ kana twonanyʼe nĩtũũnenga ndaĩa mĩao ya koti ũsu mũnene.

Twakomanĩie nyũmbanĩ ĩmwe mbanake ya kũmbanĩa ya koti ũsu. Ĩndĩ maũndũ mayaambĩĩa nesa. Na twĩasya ũu nũndũ yĩla ovisa ũsu wambĩĩie kũneena, aisye kana Ngũsĩ sya Yeova sya nthĩ ya France syaaĩle kũĩva mbesa imwe katĩ wa isu syaumĩthĩtwʼe ta koti. Vau kwa vau twamũkũlilye atĩĩ: “Nĩwĩsĩ kana yu tũĩ silikalĩ nĩyĩyoseete mbee wa euro milioni inya na nusu akaondinĩ yitũ ya vengi?”

Kĩu kyamũtelemilye mũno. Yĩla asili ma makoani ma silikalĩ ĩsu maĩkĩĩthisye kana ũu waĩ wʼo, woni wake ĩũlũ wa ĩkoani yĩu wavĩndũkie vyũ. Amatetisye mũno na amina ĩkoani yĩu o na ate kwananga saa. Nĩnamanyie kana Yeova nĩwatongoesye maũndũ kwa nzĩa o na tũtamanyaa nĩ kana tũsinde ĩkoani yĩu. Twaumie nyũmbanĩ ĩsu twĩ atanu mũno, o na tũyaĩkĩĩaa kĩla kyaĩ kĩneekĩka.

Twĩ Matukũ 30, Mwei wa 6, 2011, koti ũsu wa ECHR nĩwatũkwatie mbau nũndũ waumisye ũtwi wavwʼanene na ũla waumĩtwʼe nĩ ovisa ũsu. Nĩwatwie kana koti ũla twatwʼĩĩwe kũĩva ndwaaĩle na waumya mwĩao silikalĩ ĩtũnge mbesa ila yoosete syĩ na ũsyao! Ũtwi ũsu wa vata koti ũsu waumisye nũsũvĩaa ũthaithi wa wʼo nthĩ ya France o na kũvika ũmũnthĩ. Na ĩkũlyo yĩu twakũlilye o na tũtavangĩĩe yailye o ta yĩla ĩvia yakimie Ngoliathi mũtwe nũndũ nĩyo yatũmie maũndũ maalyũka. Nĩkĩ twasindie ĩkoani yĩu? Twasindie nũndũ wa kĩtumi kĩla Ndaviti wanengie Ngoliathi. Amwĩie: “Kaũ nĩ wa Yeova.”—1 Sam. 17:​45-47.

Yĩu ti yo ĩvinda yĩla twaakwata ũsindi yĩ yoka. O na kũtwʼĩka silikalĩ syĩ na vinya mũno na ndĩni nitũvĩngaa, kũvika ũmũnthĩ nĩtũsindĩte makoani 1,225 kotinĩ ila nene vyũ sya nthĩ 70 na kotinĩ iana ũna nini sya nthĩ mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ. Ũthasyo ũsu tũkwataa nũtũtetheeasya maũndũnĩ ta kwĩyĩandĩkĩthya kwosana na mĩao ya silikalĩ, kũtavanyʼa, kũlea kũkwata mbau syathi sya kũkumya nthĩ, o vamwe na kũlea kwongelwa nthakame.

Ĩndĩ yo vatonyekie ata neethĩwa ũmwe wa ala mathĩnĩkĩaa ĩkoani Europe o na kau nathũkũmaa Ovisinĩ ũla Mũnene wa Ngũsĩ sya Yeova ũla wĩ New York, Amelika?

NAEIWE NĨ ASYAĨ AMISONALĨ

Asyai makwa, George na Lucille, maendie kĩlasi kya 12 kya Sukulu ya Ngileati na matũmwa Ethiopia. Nasyaiwe 1956, me o kũu. Mambĩtie Philip, yĩla nĩ ĩsyĩtwa ya Kĩsũngũ ya ũla mũtavanyʼa wa ũvoo mũseo wa ĩvinda ya atũmwa. (Meko 21:8) Mwakanĩ ũla waatĩĩe, silikalĩ nĩyakũnie ũthaithi witũ maluvuku. O na kau naĩ o mũnini, nĩnĩlilikanaa nesa asyai makwa maitwaĩĩsya maũndũ ma ũthaithi mevithĩte. Nũndũ naĩ o kana, ũndũ ũsu nĩwandanĩthasya mũno. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana anene ma silikalĩ nĩmatũlasimĩthisye kuma nthĩ ĩsu 1960.

Twathamĩĩie Wichita, Kansas, Amelika, na asyai makwa maendeea kwĩthĩwa na kĩthito kĩla maĩ nakyo me amisonalĩ. Nĩmendete ũwʼo kuma ngoonĩ na nĩmatũmanyĩisye, nĩ na mwĩĩtu mũkũũa wĩtawa Judy na kĩmwana mũinawa kĩtawa Leslie, ala o namo masyaĩwe Ethiopia, kũmwenda Yeova na kũmũthũkũma na ngoo yonthe. Navatisiwe nĩ na myaka 13. Myaka ĩtatũ ĩtina wa vau, twĩ na asyai maitũ nĩtwathamĩĩie kũla kwaĩ na vata mũnene wa atavanyʼa, taoninĩ nene ya Peru yĩtawa Arequipa.

Mwakanĩ wa 1974 nĩ na myaka 18, ovisi wa ũvonge wa Peru nĩwandũmie nĩ na ana-a-asa angĩ ana ta mavainia ma mwanya. Twaaĩle kũtavanyʼa isio itai syaatavanwʼa sya Central Andes Mountains. Na isio imwe twatavanasya nĩ sya andũ maneenaa ithyomo sya Quechua na Aymara, ala maatĩĩaa syĩthĩo sya tene. Twaendaa na ngalĩ nene ĩla twamĩtaa “The Ark” nũndũ yailye o ta ĩla ngalawa ya ĩvinda ya Noa. Nĩnĩlilikanaa ũndũ natũmĩaa Mbivilia kũtetheesya andũ ma kũu kũmanya kana o mĩtũkĩ Yeova nũkũvetanga ũkya, mowau, na kĩkwʼũ. (Ũvu. 21:​3, 4) Aingĩ moo nĩmeetĩkĩlile ũvoo wa Ũsumbĩ.

NĨNEETIWE OVISINĨ ŨLA MŨNENE WA NGŨSI SYA YEOVA

Twĩ 1977, Mwana-a-asa Albert Schroeder, ũla waĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova, nĩwathokeie nthĩ ya Peru na ambĩkĩa vinya nusũsye vomu ya kũthũkũma Mbetheli ovisinĩ ũla mũnene. Na kwoou nĩneekie ũu. Kavinda kakuvĩ ĩtina wa ũu, twĩ Matukũ 17, Mwei wa 6, 1977, nĩnambĩĩie kũthũkũma Mbetheli ya Brooklyn. Myaka mbee wa ĩna ĩla yaatĩĩe, nĩnathũkũmie Mũvĩanĩ wa Ũtheu na wa Kũtũngĩĩa Myako.

Twĩ Mwei wa 6, 1978, nĩnakomanie na Elizabeth Avallone ũmbanonĩ mũnene wa nthĩ mbingĩ ũla waĩ New Orleans, Louisiana. O nake aeetwe nĩ asyai mamwendete Yeova na ngoo yonthe. Ndimanyana nake, eethĩĩtwe e vainia wa kĩla ĩvinda kwa myaka 4 na nĩwendete mũno ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe. Nĩtwambĩĩie kũtũmanĩaa valũa. O na vatavĩtĩte ĩvinda yĩasa, nĩtwendanie mũno. Twatwaanie Matukũ 20, Mwei wa 10, 1979, na ooka Mbetheli twaendeea kũthũkũma kũu.

Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma kĩkundi kitũ kya mbee kĩla kyeetawa Brooklyn Spanish nĩmatũthokisye nesa mũno. Myakanĩ ĩsu yonthe twĩthĩĩtwe ikundinĩ ingĩ itatũ, na kwʼonthe matũthokasya nesa na nĩmakwataa mbau ũthũkũmi witũ wa Mbetheli. Nĩtũtũngaa mũvea mũno nũndũ wa ũtethyo woo, o na nĩtũtũngĩaa mũvea anyanya na andũ ma mũsyĩ ala matũtetheeisye kũsũvĩa asyai maitũ yĩla maĩ akũũ.

NĨNAMBĨĨIE KŨTHŨKŨMA MŨVĨANĨ WA MAŨNDŨ MA MĨAO

Twĩ Mwei wa 1, 1982, nĩnasengʼie mũno yĩla neeiwe nĩthũkũmae Mũvĩanĩ wa Maũndũ ma Mĩao, Mbetheli. Myaka ĩtatũ ĩtina wa ũu, nĩnakũlilwʼe nĩthi sukulu ya maũndũ ma mĩao nĩ kana nĩtwʼĩke wokili. Nĩendeee na masomo, nĩnasengʼie mũno kũmanya kana ũthasyo ũla andũ aingĩ matanĩaa, methĩwe me Amelika kana me nthĩ ingĩ, maũtanĩaa nũndũ wa makoani ala Ngũsĩ sya Yeova isindĩte. Nĩtwaneeneaa mũno makoani asu ma vata kĩlasinĩ.

Twĩ mwaka wa 1986 nĩ na myaka 30, nĩnatwʼĩkĩthiwʼe mũsyaĩĩsya wa Mũvĩa wa Maũndũ ma Mĩao. O na kũtwʼĩka nĩnatanie mũno kwona ndinengwa wĩa ũsu, naĩ o mũnini na kwoou neewʼaa nĩitavĩwe mũno nĩkwĩthĩwa ve maũndũ maingĩ mũno ndeesĩ.

Natwʼĩkie wokili 1988, ĩndĩ kĩla ndeesĩ nĩ ũndũ masomo makwa maanangĩte ngwatanĩo yakwa na Yeova. Kĩsomo kya ĩũlũ no kĩtume mũndũ ambĩĩa kwĩkathĩĩa na akambĩĩa kwona e wa vata mũnango kwĩ ala mate na kĩsomo kĩla wĩ nakyo. Ĩndĩ Elizabeth nĩwandetheeisye. Ambĩkĩie vinya nĩsyokee mũvango wa kwĩka maũndũ ma kĩ-veva ũla naĩ nawʼo ndanamba kũthi sukulu ya maũndũ ma mĩao. Ũndũ ũsu nĩwakuie ĩvinda, ĩndĩ mũthya, nĩnavotie kwĩthĩwa na mũvango mũseo wa kwĩyĩĩthya kĩ-veva. No nasye nde na nzika kana kwĩthĩwa na ũmanyi mũna wa mwanya ti kwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ. Ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, kũmwenda mũno, na kwenda andũ make.

KŨTETEA ŨVOO MŨSEO KWOSANA NA MĨAO

Yu nũndũ naĩ nĩnamina sukulu, nĩnatũngie kĩlĩko kyakwa wĩanĩ wa kũtetheesya mũvĩa witũ ũthĩnĩkĩe maũndũ ma mĩao Mbetheli na ũitetea wĩa wa Ũsumbĩ kotinĩ. Nĩnatanĩaa wĩa wakwa mũno, ĩndĩ vaĩ o mawetu nũndũ maũndũ matindĩaa kũvĩndũka na mĩtũkĩ ũseũvyonĩ. Kwa ngelekanyʼo, mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1990, Mũvĩa wa Maũndũ ma Mĩao nĩwakũlilwʼe ũtetheesye kũnengane myolooto ya kĩla kĩtonya kwĩkwa nũndũ kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, nĩtwakũlasya andũ maumye mbesa nĩ kana tũmanenge mavuku maitũ. Ĩtina wa ũu, nĩtwambĩĩie kũnenganae mavuku asu vate ndĩvi. Kĩu nĩkĩtumĩte wĩa Mbetheli na ũtavanyʼanĩ ũoleka, na nginya ũmũnthĩ, nĩkĩsũvĩaa wĩa witũ nĩ kana tũikaumĩthwʼe koti vate kĩtumi. Andũ amwe moonaa ũalyũku ũsu ta ũũtuma twasya mbesa mbingĩ na ũyĩthĩa tũi na mavuku matoetye ma kũnenga andũ ala mekwendeewʼa, na nũndũ wa ũu, ũyĩthĩa no andũ avũthũ mekwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova. Ĩndĩ maũndũ methĩĩtwe me kĩvathũkanyʼo vyũ. Twĩasya ũu nũndũ ũtalo wa ala methĩĩtwe maimũthũkũma Yeova kuma 1990 wongelekete mbee wa kũndũ kwĩlĩ, na ũmũnthĩ, andũ no makwate lĩu wa kĩ-veva vate ndĩvi. Nĩnĩyoneete kana vinya ũla Yeova ũtũnengae o vamwe na myolooto ĩla ũtũnengae atũmĩĩte ngombo ndĩkĩĩku nĩyo ĩtumĩte ũalyũku ũsu na moalyũku angĩ maingĩ ũseũvyonĩ maaĩla.—Kuma 15:2; Mt. 24:45.

Kĩla kĩtumaa tũsinda makoani kotinĩ ti aĩ nũndũ twĩthĩawa na mawokili aseo. Kaingĩ, kĩla kĩtumaa asili na anene angĩ ma silikalĩ matũtetheesya nĩ mwĩkalĩle mũseo wa andũ ma Yeova. Nĩneeyoneie kĩu 1998 yĩla ana-a-asa atatũ ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye na iveti syoo maendie maũmbanonĩ manene maĩ ma mwanya mũno nthĩ ya Cuba. Nũndũ nĩmeekaa angĩ nesa na maĩ na ndaĩa mũno, kĩu nĩkyaĩkĩĩthisye anene ma silikalĩ nesanga kana ithyĩ tũikwataa mbau ngalĩko o na ĩmwe maũndũnĩ ma siasa kwĩ kĩndũ kĩngĩ o na kĩva twaĩ twaamatavya twĩ kotinĩ.

Ĩndĩ yĩla twaema kwĩtĩkĩlana maũndũnĩ makonetye mĩao, wĩthĩaa no nginya “[tũtetee] ũvoo mũseo kwosana na mĩao.” (Avi. 1:7) Kwa ngelekanyʼo, kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, silikalĩ sya Europe na South Korea iyeetĩkĩlaa ũthasyo witũ wa kũlea kũlika itanĩ. Nũndũ wa ũu, ana-a-asa ta 18,000 ma Europe na mbee wa 19,000 ma South Korea nĩmooviwe yela nũndũ wasya woo wa ngoo ndwametĩkĩlasya kwĩlikya itanĩ.

Mũthya, twĩ Matukũ 7, Mwei wa 7, 2011, koti mũnene wa ECHR nĩwaumisye ũtwi wĩtawa Bayatyan v. Armenia, ũla waisye kana silikalĩ sya nthĩ sya Europe nĩsyaĩlĩte kũnengane wĩa ũngĩ wĩ kĩvathũkanyʼo kwa ala mate kwenda kwĩlikya itanĩ nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Na twĩ Matukũ 28, Mwei wa 6, 2018, o nawʼo koti mũnene wĩtawa South Korean Constitutional Court nĩweekie ũtwi ta ũsu. Mwa tũyĩthĩwa twaakwata ũsindi ũsu ta kethĩwa ana-a-asa amwe ma mũika nĩmeetĩkĩlĩte kwĩlikya itanĩ.

Ana-a-asa ala methĩawa maũngamĩe wĩa mũvĩanĩ witũ ovisinĩ ũla mũnene, o vamwe na mĩvĩa ya maũndũ ma mĩao movisinĩ ma ũvonge nthĩ yonthe nĩmethĩĩtwe mayĩkĩa kĩthito kingĩ nĩ kana matetee ũthasyo witũ wa kũmũthaitha Yeova na kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ. Twonaa kĩ kĩanda kĩnene kũtetea ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ala mavĩngawa nĩ silikalĩ. O na twĩthĩwe nĩtũũsinda makoani kotinĩ kana tũisinda, twĩthĩawa twaumĩsya makavana, asumbĩ, o na andũ angĩ ũkũsĩ. (Mt. 10:18) Twĩasya ũu nũndũ wĩthĩaa no nginya asili, anene ma silikalĩ, aandĩki ma maũvoo, na andũ ala angĩ onthe mewʼe maandĩko ala tũandĩkaa mathangũnĩ ala tũũnengane kotinĩ o vamwe na ala tũwetaa yĩla tũendeee kwĩtetea kũu. Nũndũ wa ũu, ala me na ngoo nzeo nĩmamanyaa Ngũsĩ sya Yeova naaũ na mũsingi wa mũĩkĩĩo woo. Na amwe moo nĩmatwʼĩkĩte ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ.

NĨ MŨVEA, YEOVA!

Kwa ĩvinda ya myaka 40, nĩngwatĩte kĩanda kya kũthũkũma na movisi ma ũvonge nthĩ yonthe maũndũnĩ makonetye mĩao na kũũngama mbee wa koti mbingĩ nene na anene aingĩ ma koti. Nĩnendete mũno ala tũthũkũmaa ĩmwe Mũvĩanĩ wa Maũndũ ma Mĩao ovisinĩ witũ ũla mũnene o vamwe na movisinĩ ma ũvonge ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Nĩngwatĩte moathimo maingĩ mũno thayũnĩ wakwa na ndyĩlilaa o na vanini.

Elizabeth nĩwĩthĩĩtwe aindwʼĩĩka mũno mavindanĩ ala maseo na ala mate maseo kwa ĩvinda ya myaka 45. Nũndanĩthasya mũno nũndũ ethĩĩtwe ayĩka ũu o na kũtwʼĩka e na ũwau ũtumaa atethĩwa na vinya mwingĩ.

Nĩtwĩyoneete kana ũtonyi witũ tiwʼo ũtumaa twĩthĩwa na vinya kana tũkwata ũsindi. O tondũ Ndaviti waisye, “Yeova nĩ vinya” wa andũ make. (Sav. 28:8) Vate nzika, “kaũ nĩ wa Yeova.”