Onanyʼa Kana Nũnengete Ala Angĩ Ndaĩa

1. Nĩkĩ andũ matanaa yĩla manengwa ndaĩa? (Nthimo 22:1)

WE NŨTANAA yĩla andũ maũnenga ndaĩa? Vate nzika, nũtanaa. Ithyonthe tũmbĩtwe twĩ na wendi wa kũnengwa ndaĩa. Twĩwʼaa nesa mũno yĩla angĩ matũnenga ndaĩa. Kwoou ti ũsengyʼo kwona Mbivilia yaĩtye kana “kũnengwa ndaĩa kwĩ kavaa kwĩ vetha na thaavu”!—Soma Nthimo 22:1.

2-3. Nĩkĩ ti laisi mavinda onthe kwonyʼa ala angĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa, na naaũ twaĩle kũmanenga ndaĩa?

² Mavinda amwe, no twĩwʼe vate laisi kwonyʼa ala angĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa. Na ũu wĩthĩawa nũndũ kaingĩ kĩla twonaa no mawonzu moo. O na ĩngĩ, ĩvindanĩ yĩĩ twĩkalĩte, andũ aingĩ mainengae ala angĩ ndaĩa. Ĩndĩ no nginya twĩthĩwe twĩ kĩvathũkanyʼo. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova endaa tũnenge ndaĩa “andũ ma mĩthemba yonthe.”—1 Vet. 2:17.

³ No tũtetheke mũno twaneenea kĩla kyonanawʼa nĩ kũnenga angĩ ndaĩa na ũndũ tũtonya kũnenga ndaĩa (1) andũ maitũ ma mũsyĩ, (2) athaithi ala angĩ, na (3) ala mate Ngũsĩ. O na nĩtũkwona ũndũ tũtonya kwonanyʼa kana nĩtũnengete ala angĩ ndaĩa o na yĩla vate laisi kwĩka ũu.

KŨNENGA ALA ANGĨ NDAĨA KWONANASYA ATA?

4. Kũnenga ala angĩ ndaĩa kwonanasya ata?

⁴ Ũtonya kwasya kũnenga mũndũ ndaĩa nĩ kwĩka ata? Kũnenga mũndũ ndaĩa kwonanasya maũndũ ala tũsũanĩaa ĩũlũ wake na ũndũ tũmũkuaa. Yĩla twamanya kana mũndũ e nguma nzeo, ve maũndũ ma mwanya wĩanĩĩtye, kana e na ũkũmũ wĩana ũna ĩũlũ witũ, nĩtũmũnengae ndaĩa. Na nĩ ũndũ wa vata twĩke ũu kuma ngoonĩ, tũteũlasimĩthwʼa.—Mt. 15:8.

5. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũnengae ala angĩ ndaĩa?

⁵ Yeova endaa tũnengae ala angĩ ndaĩa. Kwa ngelekanyʼo, atũtavĩtye kana twaĩle kũnenga ndaĩa “ala me na ũkũmũ.” (Alo. 13:​1, 7) Ĩndĩ andũ amwe no masye, “Nĩnĩyũmbanĩtye kwonyʼa andũ kana nĩnĩmanengete ndaĩa, ĩndĩ o ethĩwa nĩmekwonanyʼa kana nĩmaĩle kũnengwa ndaĩa.” Ĩndĩ yo ũsu nĩ ũndũ ũkwosana na kĩlĩko? Nũndũ twĩ athũkũmi ma Yeova, nĩtwĩsĩ kana tũinengae andũ ndaĩa aĩ no ũndũ wa meko moo tũ. Kĩvathũkanyʼo na ũu, tũmanengae ndaĩa nũndũ nĩtũmwendete Yeova na nĩtwendaa kũmwendeesya.—Yos. 4:14; 1 Vet. 3:15.

6. Wʼo nĩ ũndũ ũtonyeka kũnenga ndaĩa mũndũ ũtaũnengete ndaĩa? Elesya. (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁶ Andũ amwe no mekũlye-ĩ, ‘Wʼo nĩ ũndũ ũtonyeka kũnenga ndaĩa mũndũ ũtaũnengete ndaĩa?’ Ĩĩ, nĩ ũndũ ũtonyeka. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii. Mũsumbĩ Saũlo nĩweekĩĩthisye nthoni mwanae Yonathani mbee wa andũ angĩ. (1 Sam. 20:​30-34) Ĩndĩ o na vailye ũu, Yonathani nĩwaendeeie kũmũnenga ndaĩa na aendeea kũmũtetheesya kaũnĩ nginya mũthya. (Kuma 20:12; 2 Sam. 1:23) Nake Mũthembi Mũnene Eli avangie kana Aana nĩwanywʼĩte. (1 Sam. 1:​12-14) O na vailye ũu, Aana amũneenisye e na ndaĩa o na kau andũ onthe Isilaeli nĩmeesĩ kana Eli ndalũngaa ana make, na kĩu nĩ kĩndũ waaĩle kwĩka e ĩthe woo na e mũthembi mũnene. (1 Sam. 1:​15-18; 2:​22-24) Namo aũme ma Athene nĩmaumangie mũtũmwa Vaũlo maimwĩta “mũndũ . . . wa kũvũa mũnuka.” (Meko 17:18) O na vailye ũu, we amaneenisye e na ndaĩa. (Meko 17:22) Ngelekanyʼo isu sionanyʼa kana kũmwenda Yeova mũno na kũkĩa kũmũthatya no kũtũtetheesye tũkonyʼa angĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa o na yĩla vate laisi kwĩka ũu. Yu ekai twone naaũ twaĩle kũnenga ndaĩa, na nĩkĩ twaĩle kwĩka ũu?

ONANYʼA KANA NŨNENGETE NDAĨA ANDŨ MAKU MA MŨSYĨ

7. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma twĩwʼa ve vinya kũnenga ndaĩa andũ maitũ ma mũsyĩ?

⁷ Thĩna. Tũtũmĩaa ĩvinda yingĩ na andũ maitũ ma mũsyĩ. Nũndũ wa ũu, nĩtwĩsĩ nguma syoo nzeo na mawonzu moo. Amwe nĩmatonya kwĩthĩwa na ũwau ũtumaa twona ve vinya kũmasũvĩa, namo angĩ nĩmatonya kwĩthĩwa na kĩũũyũ kingĩ. Eka ũu, amwe no maneene kana makeka maũndũ meũtũũmĩsya. Na vandũ va kũtuma mũsyĩ vethĩwa ve vandũ andũ mekwĩwʼa me eanĩe na me na mũuo, amwe maetae kĩneene nũndũ wa kwĩthĩwa matanengete ala angĩ ndaĩa. Nũndũ wa ũu, vethĩawa na mũaanĩko. No tũelekanyʼe kĩu na ũwau wa mũtambũko, ũla ũtumaa mamutha ma mwĩĩ matathũkũma me ngwatanĩo. O ta ũu, kũkosa ndaĩa no kũtume ala me nthĩnĩ wa mũsyĩ matethĩwa na ngwatanĩo. Ĩndĩ kĩvathũkanyʼo na ũwau wa mũtambũko, ũla tũtatonya kũũiita ithyĩ ene, nĩ ũndũ ũtonyeka tũkemanyĩsya kwonyʼa ala angĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa.

8. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twonyʼe andũ ma mũsyĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa? (1 Timotheo 5:​4, 8)

⁸ Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa na ndaĩa? (Soma 1 Timotheo 5:​4, 8.) Valũanĩ wa mbee ũla Vaũlo waandĩkĩie Timotheo, nĩwaeleisye ũndũ andũ ma mũsyĩ maĩle kwĩka makonanyʼa kana nĩmeũthĩnĩkĩa mavata ma ala angĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ. Aeleisye kana “kĩkĩo kya Ngai” nĩkyo kyaĩle kũtetheesya ala me nthĩnĩ wa mũsyĩ monanyʼe kana nĩmanenganĩte ndaĩa, ĩndĩ ti aĩ nũndũ nĩmaĩle kwĩka ũu. Kĩu kĩonanyʼa kana twaĩle kwĩka ũu nũndũ nĩtũmwendete Ngai na twĩona kĩu kĩ kĩlungu kya ũthaithi witũ. Yeova nĩwe Mwambĩlĩĩlya wa mĩsyĩ. (Avs. 3:​14, 15) Kwoou yĩla twanenga ndaĩa mũndũ nthĩnĩ wa mũsyĩ, no ta twĩthĩawa tũinenga ndaĩa Yeova, ũla nĩwe Mwambĩlĩĩlya wa mĩsyĩ. Mwa kĩu nĩ kĩtumi kya vata mũno kyaĩle kũtũtetheesya tũnengae ndaĩa andũ ala angĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ!

9. Mũndũũme na mũka matonya kwonanyʼa ata kana nĩmanenganĩte ndaĩa? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁹ Ũndũ tũtonya kwonanyʼa kana twĩ na ndaĩa. Mũndũũme ũnengete kĩveti kyake ndaĩa nũkyonasya kana nĩ kya vata, methĩwe me andũnĩ kana me oka. (Nth. 31:28; 1 Vet. 3:7) Ndakĩvũaa, akakĩkĩĩthya nthoni, kana akatuma kĩwʼa kĩte kya vata. Mwana-a-asa wĩtawa Ariela wĩkalaa Argentina aĩtye: “Nũndũ wa ũwau ũla kĩveti kyakwa kĩwaĩte, mavinda amwe nĩkĩndavasya maũndũ makambũmĩsya. Yĩla vathi ũu, nĩlilikanasya kana maũndũ ala kĩũweta mayumĩte ngoonĩ. Na yĩla maũndũ maimba, nĩlilikanaa ĩandĩko ya 1 Akolintho 13:​5, yĩla yĩmbĩkĩaa vinya nĩneenyʼe kĩveti kyakwa kwa nzĩa ĩkwonanyʼa kana nĩnĩkĩnengete ndaĩa vandũ va kũkĩkĩĩthya nthoni.” (Nth. 19:11) Nakyo kĩveti kĩnengete mũũme ndaĩa kĩtavasya angĩ maũndũ maseo ĩũlũ wake. (Avs. 5:33) O na ĩngĩ, nĩkĩsũvĩaa kĩikamumanyʼe, kĩwete maũndũ ma mathekanyʼa ĩndĩ meũmũũmĩsya, kana kĩmũtwʼĩĩe masyĩtwa mate maseo, nũndũ nĩkĩthĩawa kĩsĩ kana kwĩka ũndũ ta ũsu no kwanange mũtwaano woo o ũndũ nganga yanangaa kyũma. (Nth. 14:1) Mwĩĩtu-a-asa wĩkalaa Italy, ũla mũũme wĩthĩawa na kĩũũyũ kingĩ, aĩtye: “Mavinda amwe, nonaa mũemewa ta wĩmakĩaa nũndũ wa maũndũ mate vala maĩ. Navu tene, ndeto syakwa na ũthyũ wakwa woonanasya kana ndiũmũnenga ndaĩa. Ĩndĩ nĩsĩte kwĩthĩa kana o ũndũ natindanyʼa mũnango na andũ maneenaa nesa ĩũlũ wa angĩ, nowʼo nĩwʼaa ndyenda mũnango kwonyʼa mũemewa kana nĩnĩmũnengete ndaĩa.”

10. Andũ ma mũika matonya kwonanyʼa ata kana nĩmanengete asyai moo ndaĩa?

¹⁰ Inywʼĩ andũ ma mũika, ĩwʼaai mĩao ĩla asyai menyu mamwĩkĩĩe. (Avs. 6:​1-3) O na ĩngĩ, maneenasyei mwĩ na ndaĩa. (Kuma 21:17) Na o ũndũ maendeee na kũkũa, no methĩwe mayenda mũmatetheesye mũnango. Kwoou ĩkaai kyonthe kĩla mũtonya mũmathĩnĩkĩe. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya María, ũla ĩthe ũte Ngũsĩ. Yĩla ĩthe wawaie, nĩwatavasya María ndeto nthũku ila syatumaa ona ve vinya kũmũsũvĩa. María aĩtye: “Nĩnavoyie nĩ kana nĩthĩwe ndonya kwonyʼa ĩthe wakwa kana nĩnĩmũnengete ndaĩa. Neetavisye kana ethĩwa Yeova nũndavĩtye naĩle kũnenga ndaĩa asyai makwa, kĩu kĩonanyʼa kana no anenge vinya wa kwĩka ũu. Ĩtina wa ĩvinda, nĩnesie kũmanya kana ti nginya ĩthe wakwa aalyũle mwĩkalĩle wake aĩ nĩ kana nĩmwonyʼe kana nĩnĩmũnengete ndaĩa.” Yĩla twoonanyʼa kana nĩtũnengete ndaĩa ala angĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ o na ethĩwa me na mawonzu meva, twĩthĩawa tũyĩĩkĩĩthya kana nĩtũmũnengete Yeova ndaĩa, ũla nĩwe Mwambĩlĩĩlya wa mĩsyĩ.

ONANYʼA KANA NŨNENGETE NDAĨA ATHAITHI ALA ANGĨ

11. Nĩkĩ tũtonya kwĩwʼa ve vinya kũnenga athaithi ala angĩ ndaĩa?

¹¹ Thĩna. Athaithi ala angĩ nĩmatataa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia, ĩndĩ mavinda amwe no matũkue naĩ, makeyusũĩĩsya maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ witũ, kana makatũthatya. Na yĩla ‘tweethĩwa na ũndũʼ na mũthaithi ũngĩ, kĩu no kĩtume tũngaʼngʼana mũno kũmũnenga ndaĩa. (Ako 3:13) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya?

12. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twonyʼe athaithi ala angĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa? (2 Vetelo 2:​9-12)

¹² Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa na ndaĩa? (Soma 2 Vetelo 2:​9-12.) Valũanĩ wa kelĩ ũla Vetelo waveveeiwe kũandĩka, nĩwawetie kana andũ amwe kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto kya ĩvinda ya atũmwa nĩmaneeneaa naĩ “ala Ngai ũkumĩtye,” kana kwa ndeto ingĩ, atumĩa ma kĩkundi. Mo alaĩka aĩkĩĩku meekie ata moona kĩu? “Nũndũ nĩmamũnengete Yeova ndaĩa,” mayaaweta ndeto o na ĩmwe nthũku ĩũlũ wa andũ asu. Ũsu kote ũndũ wa kwendeesya! Alaĩka asu mayaaĩtĩkĩla kũneenyʼa naĩ andũ asu maĩ na mĩyimbyo. Vandũ va ũu, maekie Yeova amasilĩle na aimakanyʼa newe. (Alo. 14:​10-12; sianĩsya na Yuta 9.) Alaĩka asu no matũmanyĩsye ũndũ wa vata. Ethĩwa tũyaĩle kũvũthya andũ ala matũvĩngaa, ti mbee mũno athaithi ala angĩ? Kĩvathũkanyʼo na ũu, twaĩle kwĩthĩwa ‘tũtongoetyeʼ nthĩnĩ wa kũmanenga ndaĩa. (Alo. 12:10) Kwĩka ũu kwonanasya kana nĩtũmũnengete Yeova ndaĩa.

13-14. Tũtonya kwĩka ata twonanyʼe kana nĩtũnengete ndaĩa ala angĩ kĩkundinĩ? Nengane ngelekanyʼo. (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹³ Ũndũ tũtonya kwonanyʼa kana twĩ na ndaĩa. Inywʼĩ atumĩa, ĩkĩai kĩthito mwonyʼe ala angĩ kana nĩmũmendete yĩla mũũmamanyĩsya. (Vil. 8, 9) Na yĩla mwatwʼa kũnenga mũndũ ũtao, ĩkaai ũu o nesa na ti yĩla mũthatĩte. Nenyu eĩtu-a-asa, no mũtume ala angĩ kĩkundinĩ manengane ndaĩa mwesũvĩana na nzukũ kana kũneena ndeto sya ũvũngũ ikwanangĩa angĩĩsyĩtwa. (Tito 2:​3-5) Na ithyonthe no twonanyʼe kana nĩtũnengete atumĩa ndaĩa kwa kũmakwata mbau na kũmatũngĩa mũvea nũndũ wa kĩthito kĩla mekĩaa kya kũtwaĩĩsya maũmbano, kũtongoesya wĩa wa kũtavanyʼa, na kũtetheesya ala mosete “ĩtambya yĩtaĩle.”—Kal. 6:1; 1 Tim. 5:17.

¹⁴ Ve mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Rocío weewʼaa ve vinya kũnenga ndaĩa mũtumĩa mũna wamũnengie ũtao. Aĩtye: “Nĩnathatie mũno nũndũ noonie atananeenyʼa nesa. Nĩ mũsyĩ, nĩnaneenaa maũndũ mathũku ĩũlũ wake. Na o na kau ndyoonanasya ũu ũtheinĩ, naĩ na nzika ethĩwa anengie ũtao ũsu nũndũ nĩwanthĩnĩkĩaa na o na ndyaatĩĩa ũtao wake.” Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye? Aĩtye: “Nĩendeee kwĩmanyĩsya Mbivilia, nĩnasomie ĩandĩko ya 1 Athesalonika 5:​12, 13. Yĩla namanyie kana ndyoonasya mwana-a-asa ũsu kana nĩnĩmũnengete ndaĩa, wasya wakwa wa ngoo nĩwambĩĩie kũnthĩnyʼa. Nĩnamũvoyie Yeova na neeka ũkunĩkĩli mavukunĩ maitũ nĩ kana nĩkwate ũvoo ũtonya kũndetheesya nĩthĩwe na woni wĩ kĩvathũkanyʼo. Mũthya, nĩnamanyie kana mwana-a-asa ũsu tiwe waĩ thĩna, ĩndĩ ninyie naĩ na ngathĩĩo. Yu nĩnĩeleetwe kana kwĩthĩwa na wĩnyivyo no kũndetheesye nganenga ala angĩ ndaĩa. No nĩendeee kwĩkĩa kĩthito nonasye ala angĩ ndaĩa mũnango, ĩndĩ o na vailye ũu, oyu nĩnĩsĩ kana nĩnĩmũtanĩthasya Yeova.”

ONANYʼA KANA NŨNENGETE NDAĨA ALA MATE NGŨSĨ

15. Nĩkĩ tũtonya kwĩwʼa ve vinya kũnenga ndaĩa ala mate Ngũsĩ?

¹⁵ Thĩna. Mavinda amwe twĩ ũtavanyʼanĩ, nĩtũkomanaa na andũ matendete ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. (Avs. 4:18) Amwe nĩmaleaa kũtwĩthukĩĩsya nũndũ wa kũla maeeiwe. Eka ũu, ala matũandĩkĩte kana alimũ sukulu no methĩwe matonaa kĩthito kĩla twĩkĩaa, namo ala tũthũkũmaa namo kana tũsomaa namo no methĩwe matũkuaa naĩ. O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, no tũeke kũmanenga ndaĩa na tũyambĩĩa kũmakua naĩ.

16. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twonanyʼe kana nĩtũnengete ndaĩa ala matamũthũkũmaa Yeova? (1 Vetelo 2:12; 3:15)

¹⁶ Nĩkĩ twaĩle kwĩthĩwa na ndaĩa? Lilikana kana Yeova nĩwonaa ũndũ tũkũaa andũ ala matamũthũkũmaa. Mũtũmwa Vetelo alilikanilye Aklĩsto kana mwĩkalĩle woo mũseo no ũtume angĩ menda ‘kũmũkumya Ngai.’ Nũndũ wa ũu, amekĩie vinya matetee mũĩkĩĩo woo me na “ũuu na ndaĩa nene.” (Soma 1 Vetelo 2:12; 3:15.) Ũu wĩonanyʼa kana yĩla meũtetea mũĩkĩĩo woo kotinĩ kana meũtavya mũtũi woo maũndũ ala maĩkĩĩaa, maĩle kũkua ala meũmethukĩĩsya o ũndũ matonya kũmakua ta keka maũngye mbee wa Ngai. Yeova nĩwonaa na nĩwĩthukĩĩasya kyonthe kĩla tũũweta na ũndũ tũũkĩweta. Mwa kĩu nĩ kĩtumi kya vata mũno kyaĩle kũtũtetheesya tũnengae ndaĩa ala mate Ngũsĩ!

17. Tũtonya kwonanyʼa ata kana nĩtũũnenga ndaĩa ala mate Ngũsĩ?

¹⁷ Ũndũ tũtonya kwonanyʼa kana twĩ na ndaĩa. Yĩla twĩ ũtavanyʼa, tũikwenda kwĩka ũndũ o na ũmwe ũkwonanyʼa kana nĩtũũvũthya ala mate na ũmanyi wa Mbivilia kana mamĩsĩ o vanini. Vandũ va ũu, twaĩle kũmonaa me ma vata mbee witũ na me ma vata mũno methonĩ ma Ngai. (Akai 2:7; Avi. 2:3) Ethĩwa mũndũ nĩwakũumanga nũndũ wa maũndũ ala ũĩkĩĩaa, ĩsũvĩe ndũkeyĩĩvanĩsye kwa kũtũmĩa ũneeni wa kĩvũthya ũũtuma oneka e mũtumanu. (1 Vet. 2:23) Na waweta ũndũ ũtaĩle, waĩle kwĩtya ũekeo vau kwa vau. Ũtonya kwonanyʼa ata kana nũnengete ndaĩa ala ũthũkũmaa namo? Ĩthĩwa wĩ mũndũ ũthũkũmaa na kĩthito na ũitata wĩthĩawe na woni mũseo ĩũlũ wa ala ũthũkũmaa namo na ala makũandĩkĩte. (Tito 2:​9, 10) Weethĩwa wĩ mũndũ ũneenaa ũwʼo mavinda onthe na ũthũkũmaa na kĩthito, nĩvatonyeka ũkatanĩthya andũ ala angĩ. Ĩndĩ o na ethĩwa ti mavinda onthe ũkamatanĩthasya, vate nzika, ũkeethĩawa ũimũtanĩthya Ngai.—Ako 3:​22, 23.

18. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twonasye ala angĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa?

¹⁸ Mwa twĩ na itumi mbingĩ mũno sya kwonyʼa ala angĩ kana nĩtũmanengete ndaĩa. Twoona kana yĩla twanenga ndaĩa ala angĩ nthĩnĩ wa mũsyĩ, twĩthĩawa tũinenga Yeova ndaĩa, ũla nĩwe Mwambĩlĩĩlya wa mĩsyĩ. O ta ũu, yĩla twanenga ndaĩa athaithi ala angĩ, twĩthĩawa tũinenga ndaĩa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. Na yĩla twanenga ndaĩa ala mate Ngũsĩ, twĩthĩawa tũimatetheesya mone ve laisi kũmũkumya Ngai witũ mũnene. Na o na twaema kũnengwa ndaĩa nĩ andũ amwe, nĩ ũndũ wa vata tũendeee kũmanenga ndaĩa. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova akatũathimaa. Atwathĩte ũũ: “Ala manengae ndaĩa, ngamanenga ndaĩa.”—1 Sam. 2:30.