Kwĩka Angĩ Nesa nĩ Nguma Yonanawʼa kwa Ndeto na Meko

KWĨKA angĩ nesa nĩkũtumaa meyĩĩkĩĩa na mewʼa me eanĩe. Nĩtũtanaa mũno yĩla twoona mũndũ aitũthĩnĩkĩa. Na nũndũ ithyonthe nĩtwendete kwĩkwa maũndũ maseo, ithyĩ tũtonya kwĩmanyĩsya ata kwĩkaa angĩ nesa?

Nĩ kana mũndũ onanyʼe kana nũthĩnĩkĩaa andũ ala angĩ kuma ngoonĩ, aĩle kwĩka ũu kwa ndeto na meko, ĩndĩ ti o kwĩthĩwa e mũndũ mũseo tũ. O na ĩngĩ, nĩ kana mũndũ onanyʼe kana nũthĩnĩkĩaa angĩ, no nginya ethĩwe na wendo na tei. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana kwĩka angĩ nesa nĩ kĩlungu kĩmwe kya ũsyao wa veva mũtheu wa Ngai, na Mbivilia yaĩtye kana kĩla Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩthĩwa na nguma ĩsu. (Aka. 5:22, 23) Kwoou, nũndũ no nginya twĩmanyĩsye kwĩka angĩ nesa, ekai twone ũndũ Yeova na Mwana wake moonanisye nguma ĩsu na ũndũ tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yoo.

YEOVA ETHĨAWA E MŨSEO KWA ANDŨ ONTHE

Yeova e tei na nũthĩnĩkĩaa andũ onthe, o na “ala mate mũvea na ala athũku.” (Luka 6:35) Kwa ngelekanyʼo, Yeova “nũmaumĩasya syũa yake athũku na aseo, na kũmauĩsya mbua ala mekaa ũlũngalu na ala matekaa ũlũngalu.” (Mt. 5:45) O na ala maasya kana Yeova ti we Mũmbi, nĩmatethekaa kũmana na syĩndũ nzeo ila ũnengae andũ nĩ kana mekale thayũ, na ti mavinda onthe methĩawa na mathĩna.

Nĩtwĩmanyĩasya ngelekanyʼo nzeo ya kwĩka angĩ nesa twasũanĩa ũndũ Yeova wathĩnĩkĩie Atamu na Eva. Ĩvinda ĩkuvĩ mamina kũmũvĩtĩsya Yeova, ‘nĩmatumanisye matũ ma mũkũyũ na meeseũvĩsya ngũa.’ Ĩndĩ Yeova nĩwamanyie kana nĩmendaa ngũa nzeango nĩ kana methĩwe matonya kwĩkala nza wa mũũnda wa Eteni, vala mũthanga waĩ ũnaumanĩwa ũkambĩĩa kũmesya ‘mĩwʼa na thangila.’ Kwoou, Yeova nĩwamewʼĩie tei na amaseũvĩsya ‘ngũa sya mbũa.’—Mwa. 3:7, 17, 18, 21.

O na kaũ Yeova ethĩawa e mũseo kwa andũ ala “athũku na aseo,” mũno mũno nĩwendeeawʼa nĩ kwĩka athũkũmi make ala aĩkĩĩku maũndũ maseo. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda ya mwathani Nzekalia ve mũlaĩka wathatie mũno yĩla woonie andũ maekete wĩa wa kwaka ĩngĩ ĩkalũ yĩla yaĩ Yelusaleme. Yeova athĩnĩkĩie ũndũ ũsu ata? Nĩweethukĩĩisye mawĩmakĩo ma mũlaĩka ũsu na amũsũngĩa kwa ‘ndeto nzeo na sya kũkiakisya.’ (Nzek. 1:12, 13) O na ve ĩvinda yĩngĩ Yeova weekie ũu. Ĩvinda yĩu nĩ yĩla mwathani Eliya weewʼaa akwʼĩte ngoo mũno na amũkũlya Yeova amũetee kĩkwʼũ. Yeova nĩweethukĩĩisye kwĩmakĩa kwa Eliya na atũma mũlaĩka amwĩkĩe vinya. O na ĩngĩ, Ngai nĩwamũĩkĩĩthisye Eliya kana ndaĩ weka. Ĩtina wa Eliya kwĩwʼa ndeto isu nzeo na kũnewa nĩ Yeova ũtethyo ũla wendaa, nĩweethĩiwe atonya kũendeea na wĩa wake. (1 Asu. 19:1-18) Katĩ wa athũkũmi ma Yeova, nũũ ũla wĩthĩĩtwe ayonanyʼa nesa vyũ nguma ya kwĩka angĩ nesa?

ŨSEO WA YESŨ WAĨ MWINGĨ

Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, nĩweesĩkĩe ta mũndũ wĩ tei na wathĩnĩkĩaa andũ ala angĩ. Ndaĩ mũkalĩ na ndekalĩlaa andũ ala angĩ. Athokisye andũ moke kwake kwa kũmatavya atĩĩ: “Ũkai kwakwa, inywʼothe ala mũthĩnĩaa wĩa na ala mwĩ na mĩio mĩito, nakwa ngamũthũmũsya. . . . Nũndũ ĩsoki yakwa yĩti vinya.” (Mt. 11:28-30) Na nũndũ wa kwĩwʼĩa andũ tei, nĩmamũatĩĩaa kũndũ kwʼonthe kũla waendaa. O na ĩngĩ nũndũ aĩ na “tei,” nĩwaĩthisye andũ, avosya ala awau, ala onzu mamutha, na amamanyĩsya “maũndũ maingĩ” ĩũlũ wa Ĩthe wake.—Mko. 6:34; Mt. 14:14; 15:32-38.

Nũndũ ũseo wa Yesũ waĩ mwingĩ, nĩwaeleawa andũ na kũmathĩnĩkĩa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Kwa ngelekanyʼo, o na ĩvinda yĩla Yesũ wendie kũthũmũa, nĩwathokisye “na mũyo” onthe ala mookie mamũmanthĩte na ngoo nzeo. (Luka 9:10, 11) O na yĩla mũndũ mũka ũla waumawa nĩ nthakame watelemile ĩtina wa kũkwata ngũa sya Yesũ, Yesũ ndaamũtetya o na kau kwosana na mĩao mũndũ mũka ũsu ndaĩ mũtheu. Yesũ eekie ũu nũndũ nĩwamanyie kana endaa o kũvowʼa. (Ali. 15:25-28) Nĩweewʼĩie tei mũndũ mũka ũsu wanyamaĩte kwa ĩvinda ya myaka 12, na amwĩa atĩĩ: “Mwĩĩtu, mũĩkĩĩo waku nĩwakũvosya; thi na ũvoo, ũte na ũthĩnʼyo waku.” (Mko. 5:25-34) We ndũkwona ũndũ ũsu ũyonanyʼa nesa vyũ kana Yesũ nĩweekaa angĩ nesa?

KWĨKA ANGĨ NESA KWONANAWʼA NA MEKO

Kwosana na ngelekanyʼo isu, nĩtwoona kana meko maitũ nĩmo monanasya kana nĩtwendete kwĩka ala angĩ nesa. Yesũ nĩwoonanisye nesa ũndũ ũsu nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo ya ũla Mũsamalia mũseo. Ata? O na kau Asamalia na Ayuti maĩ na ũthũ, Mũsamalia ũla ũwetetwe ngelekanyʼonĩ ĩsu nĩweewʼĩie tei Mũyuti ũla waĩ anooyĩwa, akavũwa, na akatiwa nzĩanĩ e vakuvĩ kũkwʼa. Tei nĩwatumie Mũsamalia ũsu osa ĩtambya na amũtetheesya. Nĩwamwĩtĩkĩĩisye mauta na mbinyu, amwova kũla waĩ mũũmĩsye, na amũtwaa ũtelinĩ. Mũsamalia ũsu nĩwaumisye mbesa syake nĩ kana Mũyuti ũsu asũvĩwe.—Luka 10:29-37.

O na kau mavinda maingĩ kwĩka angĩ nesa kwonanawʼa na meko, mavinda angĩ no kwonanwʼe kwa kũtavya mũndũ ndeto nzeo na sya kũmwĩkĩa vinya. Na ũu nĩwʼo nũndũ Mbivilia yaĩtye kana “kĩmako ngoonĩ ya mũndũ nĩkĩminamasya; ĩndĩ ndeto nzeo nĩmĩtanasya.” (Nth. 12:25) Tweethĩwa na tei na wendi wa kwĩkaa andũ ala angĩ maũndũ maseo, tũkamatavasya ndeto sya kũmekĩa vinya, na ũu ũkatuma mekala me atanu.a Yĩla twatavya andũ ndeto nzeo, ũu wonanasya kana nĩtũmathĩnĩkĩaa, na makeethĩwa matonya kũmĩanĩsya na matatwa ala makomanaa namo.—Nth. 16:24.

ŨNDŨ TŨTONYA KWĨKA ANGĨ NESA

Nũndũ tũmbĩtwe na “mũvwʼano wa Ngai,” andũ onthe no memanyĩsye kwĩka angĩ nesa. (Mwa. 1:27) Kwa ngelekanyʼo, Yuliusi, ũla waĩ mũsikalĩ Mũlomi na wasungaa Vaulo yĩla watwaĩtwe Lomi, nĩwamwĩkie nesa kwa ‘kũmũnenga ũthei wa kũthi kwa anyanyae ala mekalaa taoninĩ ya Sitoni nĩ kana akevuũkye.’ (Meko 27:3) Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa vau, yĩla meli ĩla Vaulo na andũ angĩ maendete nayo yaanangĩkie, ekali ma kĩthama kya Melita nĩmamonisye ũseo mũnene. O na ĩngĩ, andũ asu nĩmamavuvĩie mwaki nĩ kana mote. (Meko 28:1, 2) Maũndũ asu meekie maĩ maseo, ĩndĩ nĩ kana twonanyʼe kwa wʼo nĩtwendete kwĩka angĩ nesa, tũyaĩle kwĩkaa ũu mavinda o amwe.

Nĩ kana tũmwendeesye Ngai nesa, no nginya twĩthĩwe na kĩmanyĩo kya kwĩkaa andũ ala angĩ maũndũ maseo. Na kĩu nĩkyo kĩtumi Yeova ũtwĩĩte ‘twĩvwʼĩke’ ngoo yĩ na ĩnee. (Ako. 3:12) Ĩndĩ no twĩkũlye-ĩ, ‘Nĩkĩ ti laisi kwitũ kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩkaa andũ ala angĩ nesa?’ Nĩvatonyeka tũkethĩwa tũemawa nũndũ twĩ nthoni kana tũyĩyĩĩkĩĩaa. O na nĩtũtonya kwĩthĩwa tũvĩngawa kana mavinda angĩ tũkeyenda kwĩ ala angĩ. O na ũu wĩ o vo, twavoya Yeova atũtetheesye na veva wake mũtheu na twaatĩĩa ngelekanyʼo yake ya kwĩkaa ala angĩ nesa, no tũsinde mawetu asu.—1 Ako. 2:12.

Nĩ kana tũmanye maũndũ ala twaĩle kwĩka nĩ kana twĩkae andũ ala angĩ maũndũ maseo ũndũ vaĩle, nĩtwaĩle kwĩkũlya makũlyo aa: ‘Nyie nĩnĩthukĩĩasya nesa yĩla andũ ala angĩ mekũelesya mathĩna moo? Nĩnĩthĩawa metho nĩ kana nĩmanye mavata ma andũ ala angĩ? Nĩ ĩndĩĩ nĩla kũtetheesya mũndũ ũte wa mũsyĩ kana mũnyanyawa?’ Ĩtina wa kwĩkũlya makũlyo no twĩvangĩĩe maũndũ mana ta kũmanya nesa andũ ala me vakuvĩ naitũ, na mũno mũno ana-a-asa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Tweeka ũu tũkethĩwa tũtonya kũmanya nesa mavata moo, na ũu ũituma tũmatetheesya o ũndũ ithyĩ tũtonya kwenda matũtetheesye yĩla twakwatwa nĩ mathĩna o ta ala me namo. (Mt. 7:12) Na ũndũ ũla wa vata nĩ kana Yeova akaathima kĩthito kitũ kya kũtata ũndũ tũtonya twĩthĩwe na nguma ya kwĩka andũ ala angĩ nesa.—Luka 11:13.

TWEEKA ANGĨ NESA NĨMENDEEAWʼA NITHYĨ

Nguma ya ‘kwĩka ala angĩ nesa’ nĩ ĩmwe katĩ wa nguma ila Vaulo waisye syoonanasya kana we aĩ mũthũkũmi wa Ngai. (2 Ako. 6:3-6) Nũndũ Vaulo nĩwendeeawʼa nĩ andũ ala angĩ, na nĩwoonanasya ũu kwa meko na ndeto, o namo nĩmamwendete. (Meko 28:30, 31) O naitũ twendeewʼa nĩ andũ ala angĩ, nĩvatonyeka makemanyĩsya ũwʼo. Yĩla tweethĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩka andũ ala angĩ nesa, o na ala matũvĩngaa, nĩvatonyeka makaeka kũtũmena. (Alo. 12:20) Na ĩtina wa ĩvinda, andũ asu nĩmatonya kwendeewʼa nĩ kwĩmanyĩsya Mbivilia.

Andũ aingĩ ala makathayũũkwʼa nthĩnĩ wa Nthĩ Nzaũ, vate nzika, makatanĩa kwĩkwa nesa. Na no kwĩthĩwa yĩu yĩkethĩwa noyo ĩvinda yoo ya mbee kwĩkwa ũu. Na nũndũ wa kwendeewʼa nĩ ũndũ ũsu, o namo makeekaa andũ ala angĩ maũndũ maseo. Ĩndĩ ũla ũkalea kwĩka angĩ nesa na kũtetheesya ala angĩ, ndaketĩkĩlwʼa kwĩkala nthĩ ĩsu nzaũ. Ũu wĩonanyʼa kana ala maketĩkĩlwʼa kwĩkala Nthĩ Nzaũ nĩ Ngai makewʼanĩaa tei na makatethanasya. (Sav. 37:9-11) Kwa wʼo, nthĩ ĩsu ĩkethĩwa yĩ nzeo mũno! Ĩndĩ ĩvinda yu yĩtanamba kũvika no twĩkũlye-ĩ, ‘Tũtethekaa ata ũmũnthĩ tweeka ala angĩ nesa?’

TŨTETHEKAA ATA TWEEKA ANGĨ NESA?

Mbivilia yaĩtye kana “mũndũ wĩ tei nĩwĩkaa ngoo yake nesa.” (Nth. 11:17) Andũ nĩmendete mũndũ ũla ũmekaa nesa, na nĩmatataa o namo mamwĩke nesa. Ũndũ ũsu nĩ wa wʼo nũndũ o nake Yesũ atavisye amanyĩwʼa make atĩĩ: “Kĩthimo kĩla mũthimaa, nokyo mũkathimĩwa.” (Luka 6:38) Kwoou, mũndũ wĩkaa ala angĩ nesa nĩwĩthĩawa na anyanya aseo.

Mũtũmwa Vaulo eekĩie vinya Aklĩsto ma kĩkundi kya Eveso methĩwe ‘makyaĩlanyʼa ene kwa ene, makĩwʼanĩa tei, na makĩekanĩa.’ (Aev. 4:32) Kĩkundi nĩkĩtethekaa mũno yĩla onthe meethĩwa mayĩwʼanĩa tei na meyũmbanĩtye kũtetheanĩsya. Aklĩsto ta asu maitũmĩaa ndeto nthũku na mayumanasya ala angĩ. Vandũ va kũendeesya nzukũ, matataa ũndũ matonya maneene ndeto sya kwĩkĩa angĩ vinya. (Nth. 12:18) Kĩla ũmwe eeka ũu, kĩkundi kĩthĩawa na ngwatanĩo na onthe mamũthũkũmaa Yeova me na ũtanu.

Kwa wʼo, kwĩka angĩ nesa nĩ nguma yonanawʼa kwa meko na ndeto. Tweeka ũu, twĩthĩawa tũyĩyĩelekanyʼa na Ngai waitũ, Yeova, nũndũ we nĩ mũseo na mũlau. (Aev. 5:1) Tweethĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩka angĩ nesa, kĩkundi kĩkeethĩwa na ngwatanĩo, na ũu ũkatuma andũ angĩ mambĩĩa kũmũthaitha Yeova. Ekai kĩla ĩvinda tũtatae ũndũ tũtonya kwĩka andũ ala angĩ nesa!