We Nĩwasamie Kĩmũtũ kya Thayũ?

ATALII amwe nĩmaendie mũsyĩ wa Mbethi-leemu na nũndũ maĩ mananganga mũno mayĩloela syĩndũ sya tene mũsyĩnĩ ũsu, nĩmeewie nzaa na masũanĩa mamanthe kaĩndũ maye. Mũno mũno mendaa kũya lĩu wa kũu. Mũtalii ũmwe woo nĩwoonie mũkaawa ũuaa lĩu wĩtawa falafel ũla ũuawa na syĩndũ ta mbiinzi, manyanya, itũngũũ na mboka ingĩ na iĩsanĩaw’a na kĩmũtũ kĩtawa pita. Lĩu ũsu wĩ mũyo nĩwatumie methĩwa na vinya wa kũendeea na ndambũka yoo.

Andũ asu mayeesĩ kana kũya kĩmũtũ kĩu kĩtauawa na syĩndũ mbingĩ nĩw’o waĩ ũndũ wa mwanya nthĩnĩ wa ndambũka yoo, nũndũ kĩmũtũ kyu kĩthĩĩtwe kĩyĩuwa mũsyĩnĩ ũsu kwa myaka mingĩ, kwĩ kĩndũ o na kĩva kĩla moonie mũsyĩnĩ ũsu. O na ũalyũlo wa ĩsyĩtwa Mbethi-leemu nĩ “Nyũmba ya Kĩmũtũ,” na kĩmũtũ kĩthĩĩtwe kĩyĩuwa kĩsionĩ kĩu kwa ĩvinda ya myaka ngili mbingĩ. (Luthi 1:22; 2:14) Kĩmũtũ kĩu kĩtawa Pita nĩ kĩmwe katĩ wa imũtũ ila ikwatĩkanaa mũsyĩnĩ ũsu wa Mbethi-leemu ũmũnthĩ.

Vakuvĩ myaka ngili inya mĩvĩtu, mũka wa Avalaamu ũla weetawa Sala, nĩwauĩie aeni atatũ ala mookie kwake “tũmũtũ.” Ĩvinda yĩu Avalaamu na Sala mekalaa vakuvĩ na Mbethi-leemu ngalĩ ya ĩtheo. (Mwambĩlĩlyo 18:6) “Mũtu mũseo” ũla Sala watũmĩie nũtonya kwĩthĩwa waĩ wa mũthemba mũna wa nganũ (emmer) kana mbaale. Sala auie kĩmũtũ kĩu mĩtũkĩ na nũtonya kwĩthĩwa akĩuĩie mavianĩ mavyũ.—1 Asumbĩ 19:6.

Ũvoo ũsu wĩonany’a kana mũsyĩ wa Avalaamu nĩw’o weeyĩuĩaa imũtũ. Nũndũ matindĩaa kũthi, Sala na athũkũmi make mayaĩ matonya kũua kĩmũtũ maitũmĩa maiko ala matũmĩawa mũsyĩ wa Ulu, kũla mekalaa tene. Athiaa mũtu kumana na mbaa ngetha ila syaĩ itonya kũkwatĩkana kwoo. Wĩa ũsu waĩ vinya mũno nũndũ watethaw’a kwa kũtũmĩa ĩvia yaĩ yĩtonya kũkuwa na moko vamwe na ndĩĩ na mwĩthĩ (mũthĩ).

Myaka 400 ĩtina wa ũu, Mĩao ya Mose yoonanisye kana ĩvia ya kũthia ya mũndũ ĩyaĩ yĩtonya kwoswa yĩthĩwe ngwatĩlĩlyo ĩla mũndũ ũsu wakova mbesa, nũndũ ĩvia yĩu no tayo yaĩ “thayũ wa mũndũ” ũsu. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 24:6) Ngai oonaa ĩvia ya kũthia yĩ ya vata mũno nũndũ mũsyĩ ũte nayo ndwaĩ ũtonya kũua kĩmũtũ.—Sisya ĩsandũkũ “Kũthia na Kũua Kĩmũtũ Ĩvinda ya Tene.”

KĨMŨTŨ KĨLA KĨKĨAA NGOO YA MŨNDŨ VINYA

Maandĩko mawetete kĩmũtũ mavinda maingĩ mũno, na kaingĩ aandĩki ma Mbivilia maiweta lĩu mawĩtaa kĩmũtũ. Yesũ aisye ala mamũthũkũmaa Ngai no mavoye ũũ mate na nzika: “Tũnenge ũmũnthĩ lĩu witũ ũtwĩanĩe.” (Mathayo 6:11) O na kau ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “lĩu” yonanasya kĩmũtũ, no yonany’e lĩu w’onthe. Kwoou, vaa Yesũ oonanasya no tũmwĩkwatye Yeova nĩ kana atwĩanĩasye mavata maitũ ma kĩ-mwĩĩ ma kĩla mũthenya.—Savuli 37:25.

Ĩndĩ ve kĩndũ kĩngĩ kya vata mũno kwĩ kĩmũtũ kana lĩu. Yesũ aisye atĩĩ: “Mũndũ ndekalaa thayũ kwondũ wa kĩmũtũ kyoka, ĩndĩ kwondũ wa kĩla ndeto yumaa kanyw’anĩ wa Ngai.” (Mathayo 4:4) Ĩla Yesũ wawetie ndeto isu aneenaa ĩũlũ wa ĩvinda yĩla Aisilaeli mataĩ ũndũ ũngĩ meka ate o kwĩkwatya kĩla Ngai ũkũmanenga. Ũndũ ũsu weekĩkie kavinda kanini ĩtina wa mauma Misili. Vakuvĩ mwei ũmwe waĩ mũthelu kuma malika Weũnĩ wa Sini, na kwoou maĩ vakuvĩ kũthelelwa nĩ lĩu. Aisilaeli nĩmatelemile mayona ta mekũawa nĩ yũa me weũnĩ ũsu na nĩkyo kĩtumi mambĩĩe kũnyungunyĩsya mayasya: “Twaĩsaa imũtũ tũkavũna” ĩla twaĩ Misili.—Kuma 16:1-3.

Vate nzika kĩmũtũ kya Misili kyaĩ mũyo. Ĩvinda ya Mose, aui ma imũtũ ma Misili mauĩaa andũ ma nthĩ ĩsu imũtũ syĩ kĩvathũkany’o vamwe na keki. Ĩndĩ Yeova ndaĩ na kĩeleelo kya kũeka andũ make mate na kĩmũtũ o na kĩmwe. Amathie ũũ: “Ngamuĩsya mbua ya imũtũ kuma ĩtunĩ.” Ũu now’o kwethĩiwe nũndũ kĩoko tene andũ nĩmeethĩie “kĩndũ kĩnini kĩlinge” kĩla kyailyĩ ta ĩmwe ĩkamĩtw’e nĩ mbevo. Ĩla Aisilaeli makyonie ya mbee mambĩĩie kũkũlany’a, “Nĩ kyaũ?” Nake Mose amasũngĩa akĩmea atĩĩ: “Nĩ imũtũ ila Yeova ũmũnengete mũye.” Makĩtie mana,a na nĩkyo kĩmũtũ kĩla maĩsaa vandũ va myaka 40 ĩla yaatĩĩe.—Exodus 16:4, 13-15, 31.

Mwambĩĩonĩ mana ĩsu mamĩkwatie kwa nzĩa ya kyama nĩyamendeeisye. Mũsamo wayo waĩ ta wa “tũmĩkate tũvũthũ tũvulanĩtw’e na ũki wa nzũkĩ” na kĩla mũndũ akwataa ĩla ĩmwĩanĩe. (Kuma 16:18) Ĩndĩ o ũndũ ĩvinda yaendeee na kũvĩta nĩmambĩĩie kũlilikana malĩu ala maĩsaa me Misili. Manyungunyĩisye mayasya, “Vati kĩndũ nongi kya kũsisya ate o lĩu ũũ wĩtawa mana.” (Motalo 11:6) Nĩvo ĩndĩ maisye: “Ngoo sĩtũ niemetwe nĩ kya ũya kĩĩ kĩvũthũ.” (Motalo 21:5) Moonie “kĩmũtũ kya ĩtunĩ” kĩ kĩndũ kya ũvũthw’a na kĩte va kĩĩ.—Savuli 105:40.

KĨMŨTŨ KYA THAYŨ

Mũndũ no alee kwona kĩmũtũ na syĩndũ ingĩ syĩ sya vata. Ĩndĩ Mbivilia nĩwetete ĩũlũ wa kĩmũtũ kĩngĩ kya mwanya kĩla kĩtaĩle kũvũthĩĩw’a. Kĩmũtũ kyu no kĩete moathimo ma tene na tene, na Yesũ akĩelekanilye na mana ĩla Aisilaeli mamĩvũthĩĩisye.

Yesũ eeie ethukĩĩsya make atĩĩ: “Nyie, ninyie kĩmũtũ kya thayũ. Aaĩthe menyu [nĩmaĩe] lĩu ũla wĩtawa mana me weũnĩ, na makw’a. Kĩĩ nĩkyo kĩmũtũ kĩla kĩtheeete kuma ĩtunĩ, kya mũndũ kũya, na ndakw’a. Nyie, ninyie kĩmũtũ kĩ thayũ kĩla kĩtheeie kuma ĩtunĩ: ethĩwa mũndũ o na wĩva nũnũũya kĩmũtũ kyu, akeethĩwa na thayũ tene na tene: ĩĩ, na kĩmũtũ kĩla nganengane nĩ nyama ya mwĩĩ wakwa, kwondũ wa thayũ wa nthĩ.”—Yoana 6:48-51.

Ĩla Yesũ wawetie “kĩmũtũ” na “nyama” aingĩ ma ethukĩĩsya make mayaaelewa ndeto isu. Ĩndĩ ngelekany’o ĩsu nĩyaaĩle vyũ. Nĩkĩ? Nũndũ kĩmũtũ nĩkyatumaa Ayuti maendeea kwĩkala thayũ o tondũ mana yatumie Aisilaeli mekala thayũ myaka 40 me weũnĩ. O na kau mana yaĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai, ndyaaete thayũ ũtathela. Ĩndĩ nthembo ya Yesũ nĩtetheeasya ala me na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wake makwate thayũ ũtathela. Vate nzika nĩwe “kĩmũtũ kya thayũ.”

No kwĩthĩwa ĩla ũkwĩw’a nzaa wosaa kĩmũtũ ũkaya. O na nũmũtũngĩaa Ngai mũvea nũndũ wa kũũnenga “kĩla mũthenya lĩu.” (Mathayo 6:11, The Holy Bible in Current Kikamba Language) O na kau nĩtũtanĩaa lĩu wĩ mũyo ũla tũĩsaa, tũyaĩlĩtwe nĩ kũlwa nĩ “kĩmũtũ kya thayũ,” kĩla nĩ Yesũ Klĩsto.

Tũtonya kwonany’a ata kana tũiũvũthĩĩsya kĩmũtũ kyu kya thooa mũnene, ta ũndũ Aisilaeli meekie ĩvinda ya Mose? Yesũ aisye atĩĩ: “Ethĩwa nĩmũmbendete, mũkakwataa mĩao yakwa.” (Yoana 14:15) Twaendeea kũatĩĩa mĩao ya Yesũ tũkeethĩwa na wĩkwatyo wa kũtanĩa kũya kĩmũtũ tene na tene.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 12:7.

[Maelesyo]

[Visa ĩthangũnĩ ya 29]

Kũthia na Kũua Kĩmũtũ Ĩvinda ya Tene

Kũthia mũtu. Aka nĩmo meethiĩaa mũtu woo, na ũsu waĩ wĩa ũmwe katĩ wa mawĩa ala mathũkũmawa kwakya tene. (Nthimo 31:15; Mathayo 24:41) Ĩvinda ya andũ ala mawetetwe Mbivilianĩ, andũ mavandaa mũthemba mũna wa nganũ (emmer) ũla mbeke syaw’o syeethĩawa ikwatanĩte na mavuthĩ mũno ũkethĩa syĩ vinya kũitaanany’a. Ũndũ ũsu watumaa wĩa wĩthĩwa wĩ na vinya nũndũ yaĩ no nginya mũndũ akime nganũ ĩsu na ndĩĩ na aimĩthia na ĩvia. Ũndũ wa mbee, nganũ ĩsu yeekĩawa kĩw’ũ, ĩkakimwa, na ĩndĩ ĩyanĩkwa syũanĩ. Ĩtina wa ũu nĩyaũlũkaw’a nĩ kana ĩthiwe.

Nĩ kana mũndũ athie mũtu wĩanĩtye andũ make yaĩ no nginya athũkũme wĩa ũsu kwa masaa maingĩ na nĩkyo kĩtumi “wasya wa mavia ma kũthia” ũtaĩ mũo ĩvinda ya tene. (Yelemia 25:10) O na ĩngĩ, mavia manene ma kũthia ala mathyũũkaw’a nĩ indo nĩmatũmĩkaa ĩla mũndũ wenda kũthiĩwa mũtu nĩ andũ ala mathiaa.—Mathayo 18:6.

Kũua kĩmũtũ. Ũndũ ũla ũngĩ weekawa kĩla mũthenya ĩtina wa kũthia mũtu waĩ kũua kĩmũtũ. Kĩveti kya mũsyĩ kyavulanasya mũtu na kĩw’ũ, kĩkaũkima, na ĩndĩ kĩyĩua kĩmũtũ. (Mwambĩlĩlyo 18:6) Mĩsyĩ ĩmwe yauaa imũtũ ĩitũmĩa mavia mavyũ nayo, ĩla ĩngĩ yatũmĩaa maiko manini ma kũua imũtũ. (Alivai 2:4; Isaia 44:15) Andũ ala anene ta Valao mauĩawa kĩmũtũ nĩ aui ma imũtũ, ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda o namo andũ ala angĩ maĩ matonya kũthooa imũtũ ila iuĩtwe nĩ aui ta asu. (Mwambĩlĩlyo 40:17; 1 Samueli 8:13; Isaia 55:2) Ĩvindanĩ ya Yelemia, mũsyĩnĩ wa Yelusaleme vaĩ ‘nzĩa nene vala vekalaa aui ma mĩkate,’ na vaĩ “mwako mũtũlu wa mũnyoolo wĩ maiko manene [ma kũuĩa imũtũ]” ĩvindanĩ ya Neemia.—Yelemia 37:21; Neemia 12:38.