Ũndũ Tũtonya Kũendeea Kwĩthĩwa na Veva wa Kwĩyumya
“Ethĩwa mũndũ o na wĩva nũnũkwenda kũmbikĩla, nĩelee mwene.”—MT. 16:24.
ŨTONYA KŨSŨNGĨA ATA?
Tũtonya kũtũmĩa Mbivilia ata nĩ kana ĩtũtetheesye tũmanye kana twĩ na veva wa kwĩyenda?
Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na ngelekany’o ya Mũsumbĩ Saulo?
Vetelo oonanisye ata kana nĩtũtonya kũkĩlya vinya veva wa kwĩyenda?
1. Yesũ aiie ngelekany’o nzeo ya kwĩyumya ata?
ĨLA Yesũ waĩ kũũ ĩũlũ wa nthĩ, nĩwaiie ngelekany’o nzeo mũno ya kwĩyumya. Vandũ va kwĩka maũndũ eanĩsye wendi wake mwene, eeyumĩtye kwĩka kwenda kwa Ngai. (Yoa. 5:30) Oonanisye nĩweeyumĩtye na ngoo yonthe kwa kũendeea kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku nginya kĩkw’ũ.—Avi. 2:8.
2. Nĩkĩ twaĩle kwonany’a veva wa kwĩyumya, na tũtonya kũwonany’a ata?
2 Nũndũ twĩ aatĩĩi ma Yesũ, o naitũ nĩtwaĩlĩte kwonany’a veva wa kwĩyumya. Kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya kwonanasya ata? Kwonanasya kana mũndũ nĩwĩyũmbanĩtye kwĩnengane atetheesye andũ ala angĩ vandũ va kwĩanĩsya mawendi make. Nĩkwĩthĩwa mũndũ ateyendete mwene. (Mt. 16:24) Kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya nĩũtũtetheesya twone maũndũ ma andũ ala angĩ me ma vata kwĩ maũndũ maitũ. (Avi. 2:3, 4) Yesũ amanyĩisye kana athaithi ma w’o nĩmethĩawa na veva wa kwĩyumya. Nĩ kyaũ kĩmatetheeasya kũwonany’a? Masukumawa nĩ wendo wa Kĩklĩsto, ũla nĩw’o ũvano wa aatĩĩi ma w’o ma Yesũ. (Yoa. 13:34, 35) Kwasũanĩa moathimo maingĩ ala tũtanĩaa nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ nthĩnĩ wa ngwatanĩo ya ana-a-asa ala monanasya veva wa kwĩyumya!
3. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma tũeka kwonany’a veva wa kwĩyumya?
3 Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ve mũmaitha ũtonya kũtuma tũeka kwonany’a veva ũsu wa kwĩyumya tũteũmanya. Mũmaitha ũsu nĩ veva wa kwĩyenda ũla twĩthĩawa naw’o. Kwalilikana ũndũ Atamu na Eva moonanisye kana nĩmeeyendete. Nũndũ wa kwĩyenda, Eva endie kwĩthĩwa ailyĩ ta Ngai. Nake Atamu oonanisye nĩweeyendete kwa kũmwĩthukĩĩsya mũka. (Mwa. 3:5, 6) Kuma ĩla Ndevili wakengie Atamu na Eva maeka kũmwĩw’a Ngai, aendeeie o na kũtata andũ methĩwe na veva wa kwĩyenda. O na nĩwamũtatie Yesũ kwa nzĩa ĩsu. (Mt. 4:1-9) Ũmũnthĩ, Satani nũtatĩte andũ aingĩ na akatuma monany’a veva wa kwĩyenda kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Ũu wĩonany’a kana twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho nũndũ veva ũũ nĩ usũĩte ĩũlũ wa nthĩ na no ũtũlike.—Aev. 2:2.
4. (a) Nĩvatonyeka ĩvindanĩ yĩĩ tũkamina veva wa kwĩyenda ũla twĩthĩawa naw’o? Elesya. (b) Twĩneenea makũlyo meva?
4 Kwĩyenda kũtonya kũelekanw’a na nganga. Kyũma kyaekwa syũanĩ na kĩw’ũnĩ nĩkĩtonya kũkwatwa nĩ nganga. Nganga isu syaekanwa nasyo, nitonya kwingĩvĩĩa na iyananga kyũma kĩu vyũ. O ta ũu, nĩkwĩthĩwa ĩvindanĩ yĩĩ tũi eanĩu na tũitonya kũmina veva wa kwĩyenda ũla twĩthĩawa naw’o, twaĩlĩte kũendeea kũkitana naw’o. Twaema kwĩthĩwa twĩ metho, nĩtũtonya kũeka vyũ kwonany’a veva wa kwĩyumya. (1 Ako. 9:26, 27) Tũtonya kũmanya ata kana twĩ na veva wa kwĩyenda? Na tũtonya kwĩka ata nĩ kana twonany’e veva wa kwĩyumya mũnango?
EKA MBIVILIA YĨŨTETHEESYE ŨMANYE KANA WĨ NA VEVA WA KWĨYENDA
5. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva Mbivilia no ta kĩoo? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 7.) (b) Nĩ kyaũ tũtaĩle kwĩka ĩla tũkwĩthiana kana twĩ na veva wa kwĩyenda?
5 O ũndũ tũtũmĩaa kĩoo kwĩsisya, now’o tũtonya kũtũmĩa Mbivilia ĩtũtetheesye kũmanya kana ve ũndũ wĩ ngoonĩ sitũ twaĩle kũũlũnga. (Soma Yakovo 1:22-25.) Ĩndĩ, kĩoo kĩtonya kũtũtetheesya o twakĩtũmĩa nesa. Kwa ngelekany’o, tweesisya kĩoonĩ na mĩtũkĩ, no tũlee kwona kaĩndũ kanini twaĩlĩte kũkaveta. O na ĩngĩ, tũkasyaĩlya kĩoo ũtee, nĩtũtonya kwona mũndũ ũngĩ. O ta ũu, nĩ kana Mbivilia ĩtũtetheesye tũmanye kana twĩ na veva wa kwĩyenda, tũyaĩlĩte o kũmĩsoma tũ kana kũsũanĩa mavĩtyo ma mũndũ ũngĩ ĩla tũũmĩsoma.
6. Tũendeeaa ‘kwĩkala’ nthĩnĩ wa mwĩao mwĩthĩanu ata?
6 Kwa ngelekany’o, no tũsome Mbivilia kĩla mũthenya na tũilea kwĩsa kwona ũndũ o na ũmwe ũkwonany’a kana twĩ na veva wa kwĩyenda. Ũu ũtonyeka ata? Wasũanĩa ngelekany’o ya kĩoo ĩla Yakovo ũtũmĩĩte, thĩna wa mũndũ ũsu ti kũlea kwĩsisya kĩoonĩ nesa. Yakovo aĩtye kana mũndũ ũsu, ‘nĩwĩsyaasya mwene.’ Yakovo atũmĩie ndeto ya Kĩkiliki ĩla yonanasya kwĩthiana nesa. Kwoou, ngelekany’onĩ ĩno, thĩna wa mũndũ ũsu waĩ mwaũ? Yakovo aendee kwasya: “Na aithi, oyu nĩwũlawa ũndũ eĩilyĩ.” Mũndũ ũsu aiaa kĩoo nthĩ atambĩte kũlũnga kũla kwĩ thĩna. Kĩvathũkany’o na mũndũ ũsu, mũndũ ũla mũĩ ndekaa o ‘kũsisya nthĩnĩ wa mwĩao mwĩthĩanu’ ĩndĩ “ekalaa vo.” Vandũ va kũekana na mwĩao mwĩthĩanu wa Ndeto ya Ngai, mũndũ ũsu aendeeaa kũũatĩĩa. Yesũ awetie o ũndũ ta ũsu ĩla waisye: “Ethĩwa inyw’ĩ mũkekalaa ndetonĩ yakwa, mwĩ amanyĩw’a makwa w’o.”—Yoa. 8:31.
7. Tũtonya kũtũmĩa Mbivilia ata nĩ kana ĩtũtetheesye tũmanye kana twĩ na veva wa kwĩyenda?
7 Kwoou, nĩ kana ũkĩlye vinya veva wa kwĩyenda no nginya wĩmanyĩsye Mbivilia. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũũtetheesya kwona kũla waĩle kwĩlũnga. Ĩndĩ ũu ndwĩanĩtye, nĩwaĩle kwĩka ũkunĩkĩli. Ĩla wasoma ũndũ mũna Mbivilianĩ, ĩkũlye makũlyo ta aa: ‘Kethĩwa ninyie nĩthĩwa neekie ata? Nĩthĩwa neekie ũndũ ũla waĩle?’ Ĩtina wa kũvindĩĩsya kĩla wasoma, ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kũtata kũatĩĩa kĩla weemanyĩsya. (Mt. 7:24, 25) Ekai twone ũndũ ngelekany’o ya Mũsumbĩ Saulo na mũtũmwa Vetelo itonya kũtũtetheesya tũendee kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya.
ĨMANYĨSYE KUMANA NA NGELEKANY’O NTHŨKU YA MŨSUMBĨ SAULO
8. Saulo aĩ mũndũ wa mũthemba mwaũ ayambĩĩa kũsumbĩka, na oonanisye ũu ata?
8 Ngelekany’o nthũku ya Mũsumbĩ Saulo nĩyonanĩtye ũndũ kwĩyenda kũtonya kũtuma mũndũ aeka kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya. Ĩla Saulo wambĩĩe kũsumbĩka, aĩ mũuu na ndaĩ na mĩtũlyo. (1 Sam. 9:21) Ndaamakany’a Aisilaeli ala maneeneaa naĩ ũsumbĩki wake, o na kau mavũthasya kĩanda wanengetwe nĩ Ngai. (1 Sam. 10:27) Mũsumbĩ Saulo nĩweetĩkĩlile kũtongoew’a nĩ veva mũtheu wa Ngai ĩla watongoeisye Aisilaeli kaũnĩ nginya makĩlya vinya Aamimoni. Ĩtina wa kaũ ũsu, Saulo nĩwoonanisye wĩnyivyo kwa kũmũkumya Yeova nũndũ wa ũsindi ũla weethĩiwe.—1 Sam. 11:6, 11-13.
9. Nĩ kyaũ kyatumie Saulo ambĩĩa kwonany’a veva wa kwĩyenda?
9 O na ũu, ĩtina Saulo nĩwambĩĩie kwĩthĩwa na veva wa kwĩyenda na mĩtũlyo, o tondũ nganga syambĩĩaa kwananga kyũma. Ĩla wasindie Aamaleki kaũnĩ, nĩwendie mũno kwĩanĩsya wendi wake vandũ va kũmwĩw’a Yeova. Nũndũ wa ĩtomo Saulo nĩwoosie syĩndũ imwe vandũ va kwananga kĩla kĩndũ o tondũ Ngai waĩtye. O na nĩweeyakĩie kĩtuĩ nĩ kana alilikanawe nakyo. (1 Sam. 15:3, 9, 12) Ĩla mwathani Samueli wamwĩie kana Yeova nũthatiw’e nĩ ũndũ ũsu, Saulo nĩwambĩĩie kwĩtetea. Aisye kana nĩweanĩĩtye ndeto sya Ngai, ĩndĩ atũla andũ mũtĩ nũndũ wa ĩvĩtyo yake. (1 Sam. 15:16-21) Ĩngĩ, mĩtũlyo nĩyatumie Saulo enda kwĩyendeesya kũla kwĩ andũ vandũ va kũmwendeesya Ngai. (1 Sam. 15:30) Tũtonya kũtũmĩa ata ngelekany’o ya Saulo ta kĩoo tũmanye kana twĩ na veva wa kwĩyenda?
10, 11. (a) Ngelekany’o ya Saulo yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũendeea kwĩthĩwa na veva wa kwĩyumya? (b) Tũtonya kwĩvathana ata na kũatĩĩa ngelekany’o nthũku ya Saulo?
10 Ũndũ wa mbee, ngelekany’o ya Saulo yĩtũmanyĩsya kana, o na ethĩwa kwa ĩvinda ĩasa twĩthĩĩtwe twĩ na veva wa kwĩyumya, ti o nginya tũkaendeea kwĩthĩwa naw’o. (1 Tim. 4:10) Lilikana kana Saulo ambĩĩie kũsumbĩka e mũndũ mũseo na nĩwamwendeeasya Ngai. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, nĩwaekie veva wa kwĩyenda wamũkĩlya vinya. Yeova nĩwesie kũmũlea Saulo nũndũ wa kũlea kũmwĩw’a.
11 Ũndũ wa kelĩ ũla tũkwĩmanyĩsya nĩ kana tũyaĩle kwendeew’a no maũndũ ala twĩkaa nesa na tũilea kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ala twaĩle kũlũnga. Kũlea kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ala twaĩle kũlũnga no ta ũndũ ũmwe na kwĩloela ngũa sitũ imbya kĩoonĩ ĩndĩ tũilea kũsisya kĩko kĩ ũthyũnĩ witũ. O na kau nĩtũtonya kwĩthĩwa tũte na mĩtũlyo ta Saulo, nĩtwaĩle kũtata na vinya kwĩvathana na mwelekelo o na wĩva ũla ũtonya kũtuma tũatĩĩa ngelekany’o yake nthũku. Kwoou, ĩla twanengwa ũtao, tũikatate kwĩtetea, kũola ũito wa ĩvĩtyo, kana kũtũla andũ angĩ mũtĩ. Vandũ va kwĩthĩwa tũilyĩ ta Saulo, ekai ĩla twanengwa ũtao tũwĩtĩkĩle.—Soma Savuli 141:5.
12. Kũlea kwĩyenda kũtonya kũtũtetheesya ata ĩla tweeka naĩ ngito?
12 Nata ĩla tweeka naĩ ngito? Nũndũ wa kwĩthĩwa Saulo endaa kwĩyendeesya methonĩ ma andũ, ũu watumie alea kũlũnga ngwatanĩo yake na Yeova. Kĩvathũkany’o na ũndũ Saulo weekie, kũlea kwĩyenda nĩũtuma tũmantha ũtethyo tũteũkĩa aivũ kuma kwa andũ. (Nth. 28:13; Yak. 5:14-16) Kwa ngelekany’o, mwana-a-asa ũmwe ambĩĩie kũsisya mavisa ma ũlaalai e na myaka 12, na aendeea kwĩka ũu kĩmbithĩnĩ kwa myaka mbee wa ĩkũmi. Easya ta ũũ: “Waĩ ũndũ wĩ vinya mũno kũtavya kĩveti kyakwa na atumĩa ma kĩkundi ũndũ neekaa. Ĩndĩ yu ĩtina wa kũweta, nĩĩw’a naũĩte mũio mũito. Amwe ma anyanyawa nĩmakwie ngoo ĩla naaisye kĩanda kya kwĩthĩwa nĩ mũtetheesya wa kĩkundi, nũndũ meew’aa ta namavalũkya. O na kau nĩmeewie ũu, nĩnĩsĩ kana yu ũthũkũmi wakwa nũmwendeeasya Yeova mũno kũvĩtũka ĩla nasiasya mavisa ma ũlaalai, na ũsu nĩw’o ũndũ ũla wa vata.”
VETELO NĨWAKĨLILYE VINYA VEVA WA KWĨYENDA
13, 14. Vetelo oonanisye ata kana aĩ na veva wa kwĩyenda?
13 Mũtũmwa Vetelo nĩwoonanisye veva wa kwĩyumya ĩla wamanyĩaw’a nĩ Yesũ. (Luka 5:3-11) O na ũu, aĩ no nginya okitane na veva wa kwĩyenda. Kwa ngelekany’o, nĩwathilĩkile ĩla mũtũmwa Yakovo na Yoana makũlilye Yesũ emanenevya Ũsumbĩnĩ wa Ngai. Nĩvatonyeka ũkethĩa Vetelo oonaa e ũmwe waĩle kũnengwa ũnene nũndũ Yesũ aĩ anamwĩa kana akeethĩwa na wĩa wa vata. (Mt. 16:18, 19) Yesũ nĩwamũkanisye Yakovo, Yoana, Vetelo, na atũmwa ala angĩ ‘maikasumbĩke ĩũlũ’ wa ana-a-asa moo.—Mko. 10:35-45.
14 O na ĩtina wa Yesũ kũtata kũmũlũnga Vetelo, Vetelo aendeeie kwonany’a veva wa kwĩyenda. Ĩla Yesũ weeie atũmwa make kana makamũtia kwa kavinda, Vetelo oonanisye mĩtũlyo kwa kwasya kana we ndakamũtia. (Mt. 26:31-33) Vetelo ndaaĩlĩte kwĩyĩĩkĩĩa kĩthemba kĩu nũndũ o ũtukũ ũsu, nĩwoonanisye kwĩyenda. Nũndũ wa kũkĩa andũ, Vetelo nĩwamũkaĩie Yesũ mavinda atatũ.—Mt. 26:69-75.
15. Nĩkĩ ngelekany’o ya Vetelo nĩ ya kwaka?
15 O na kau Vetelo nĩwatataa kũkitana na wonzu wake na mavinda angĩ aiemwa, ngelekany’o yake nĩ ya kwaka. Nũndũ wa ũtethyo wa veva mũtheu wa Ngai na kĩthito kyake mwene, Vetelo nĩwasindie mawonzu asu na ĩtina oonany’a wĩting’o na kũlea kwĩyenda. (Aka. 5:22, 23) Nĩwoomĩĩisye matatwa maĩ momũ kũthonoka ala wakomanĩte namo mbeenĩ na makamũsinda. Nĩwoonanisye wĩnyivyo kwosana na ũndũ weekie ĩla mũtũmwa Vaulo wamũkanisye mbee wa andũ. (Aka. 2:11-14) Ĩtina wa kũkanw’a, Vetelo ndaamũthatĩa Vaulo ayona ta ũmwanangĩie ĩsyĩtwa. Vetelo nĩwaendeeie kũmwenda Vaulo. (2 Vet. 3:15) Ngelekany’o ya Vetelo nĩũtũtetheesya twĩthĩwe na veva wa kwĩyumya.
16. Ĩla twakwatwa nĩ maũndũ metu, tũtonya kwonany’a veva wa kwĩyumya ata?
16 Kwasũanĩa ũndũ wĩkaa ĩla wakwatwa nĩ maũndũ metu. Ĩla Vetelo na atũmwa angĩ mekiw’e kolokolonĩ na mavũwa nũndũ wa kũtavany’a, nĩmatanie “nũndũ nĩmatalĩlwe kwĩthĩwa nĩmaĩlwe nĩ kwanangĩwa ndaĩa nũndũ wa Syĩtwa [ya Yesũ].” (Meko 5:41) Ĩla tũũthĩnw’a, nĩtũtonya kwonany’a tũyĩyendete twaatĩĩa ngelekany’o ya Vetelo na ya Yesũ. (Soma 1 Vetelo 2:20, 21.) Kwĩthĩwa na woni ta ũsu no kũũtetheesye ĩla wakanw’a nĩ atumĩa ma kĩkundi. Atĩĩa ngelekany’o ya Vetelo vandũ va kũthata ĩla wakanw’a.—Mũta. 7:9.
17, 18. (a) Ĩla tũkwĩka mĩvango ya maũndũ ala tũkwenda kwĩanĩsya ũthũkũminĩ wa Yeova, twaĩlĩte kwĩkũlya ata? (b) Ĩla tweethĩa tũsukumĩtwe nĩ kwenda nguma kana ũnene, twaĩlĩte kwĩka ata?
17 Ĩngĩ, ngelekany’o ya Vetelo no yĩũtetheesye ĩla ũkwĩvangĩa maũndũ ala ũkwenda kwĩanĩsya ũthũkũminĩ wa Yeova. Ĩthĩwa na veva wa kwĩyumya na ũyĩkĩa kĩthito wĩanĩsye maũndũ asu. O na ũu wĩ o vo, ĩthĩwa metho ndũkethĩwe ũyenda kwĩka maendeeo nĩ kana ũkwate nguma. Ĩkũlye, ‘Nĩkĩ ngwenda kwongela ũthũkũmi wakwa kwa Yeova? Nũndũ wa kwenda nguma kana ũnene ta Yakovo na Yoana?’
18 O na weethĩa ũsukumĩtwe nĩ kwenda nguma kana ũnene, mũvoye Yeova aũtetheesye ũlũnge mesilya maku; na ĩndĩ ũyĩkĩa kĩthito ũmũthũkũme wĩ na kĩeleelo kya kũmũkumya vandũ va kwĩkumya. (Sav. 86:11) O na ĩngĩ, no ũvangĩĩe kwĩanĩsya maũndũ ala monekaa ta manini. Kwa ngelekany’o, no ũvange kwĩkĩa kĩthito nĩ kana wonany’e ndaĩa ya ũsyao wa veva ĩla wĩw’aa yĩ vinya kwaku. Kana, ethĩwa nũtonya kwĩthĩwa wĩyũmbanĩasya maũmbano nesa ĩndĩ ũyĩw’a vinya kũthambya Nyũmba ya Ũsumbĩ, no wĩĩyĩkĩĩe mũvango wa kũatĩĩa ũtao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alomi 12:16.—Soma.
19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikakw’e ngoo ĩla twatũmĩa Mbivilia ta kĩoo na twoona kwĩ kũndũ tũtaendee nesa?
19 Nĩtũtonya kũkw’a ngoo ĩla twatũmĩa Mbivilia ta kĩoo na twoona ve vandũ twaĩle kwĩlũnga kana twoona maũndũ mekwonany’a nĩtwĩyendete. Ĩla maũndũ ta asu makũwaa ngoo, sũanĩa ũla mũndũ mũĩ nthĩnĩ wa ngelekany’o ya Yakovo. Yakovo ndaaweta ũndũ mũndũ ũsu walũngile mavĩtyo make na mĩtũkĩ, kana akaweta ethĩwa nĩwalũngile mavĩtyo make onthe, ĩndĩ aisye kana mũndũ ũsu ‘ekalile nthĩnĩ wa mwĩao mwĩthĩanu.’ (Yak. 1:25) Mũndũ ũsu ndaaũlwa nĩ kĩla woonie kĩoonĩ, na aendeeie kwĩkĩa kĩthito alũnge ũndũ ũsu. Ndũkone ta ũteka moalyũku na ndũkolwe kana ndwĩ mwĩanĩu. (Soma Mũtavan’ya 7:20.) Ĩkalaa nthĩnĩ wa mwĩao mwĩthĩanu, na ũiendeea kwonany’a veva wa kwĩyumya. O tondũ Yeova ũtetheeasya na ũathimaa ana-a-asa aingĩ ala o namo ti eanĩu, now’o ũkaendeea kũũtethya na kũkũathima.