Watchtower LIBRARY INDANETINĨ
Watchtower
LIBRARY INDANETINĨ
Kikamba
Ũ
  • ũ
  • Ũ
  • ĩ
  • Ĩ
  • MBIVILIA
  • MAVUKU
  • MAŨMBANO
  • ijwyp kĩlungu 104
  • Ndonya Kwĩmanyĩsya Ata Kũtũnga Kĩlĩko Vandũ Vamwe?

Vai vitio ya kĩla wanyuva.

Vole, ve thĩna waumĩla.

  • Ndonya Kwĩmanyĩsya Ata Kũtũnga Kĩlĩko Vandũ Vamwe?
  • Andũ ma Mũika Makũlasya
  • Syongo Nini
  • Ũvoo Ũngĩ ta Ũũ
  • Nĩkĩ nĩemawa nĩ kũtũnga kĩlĩko vandũ vamwe?
  • Kĩla ũtonya kwĩka ũtũnge kĩlĩko kyaku vandũ vamwe
  • Nĩkĩ Kũsoma Nĩ kwa Vata kwa Syana—Kĩlungu kya 2: Kũsoma Syĩndũnĩ ta Simũ Kana Ũvoo Mũtumbĩthye
    Ũtethyo Kwondũ wa Andũ ma Mũsyĩ
  • Ndonya Ata Kwaĩlangya Nzĩa yakwa ya Kũea Ngewa?
    Andũ ma Mũika Makũlasya
  • Ĩsandũkũ Ya Ĩkũlyo
    Ũthũkũmi Witũ wa Ũsumbĩ—2013
  • Nĩ Kyaũ Naĩle Kũmanya Ĩũlũ wa Kũtũma Mesengyi Simũnĩ?
    Andũ ma Mũika Makũlasya
Ũvoo Mwingangĩ
Andũ ma Mũika Makũlasya
ijwyp kĩlungu 104
Mwĩĩtu ũkũvindĩthya syĩndũ ikwelelũkya kĩlĩko kyake ayĩmanyĩsya. Syĩndũ isu nĩ wathi, vitio, mesengyi, na visa.

ANDŨ MA MŨIKA MAKŨLASYA

Ndonya Kwĩmanyĩsya Ata Kũtũnga Kĩlĩko Vandũ Vamwe?

  • Nĩkĩ nĩemawa nĩ kũtũnga kĩlĩko vandũ vamwe?

  • Kĩla ũtonya kwĩka ũtũnge kĩlĩko kyaku vandũ vamwe

  • Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

Nĩkĩ nĩemawa nĩ kũtũnga kĩlĩko vandũ vamwe?

“Ndisomaa mavuku maingĩ mũno ũndũ nasomaa tene. O na ndyendaa kũsoma ilungu ndaasa ta tene.”—Elaine.

“Noona vitio ĩteũthi mĩtũkĩ ũndũ ngwenda, nĩmĩsembethasya vyũ.”—Miranda.

“Yĩla kĩlĩko kyakwa kĩ ũndũnĩ wa vata ngwĩka na simũ yakwa ĩivoa, kĩla nĩsũanĩaa nĩ, ‘Nũũ ũtonya kwĩthĩwa andũmĩa mesengyi?’”—Jane.

Yo tekinolongyi no ĩtume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwitũ kũtũnga kĩlĩko vandũ vamwe? Andũ amwe maasya, “Ĩĩ.” Mũandĩki ũmwe wĩtawa Nicholas Carra aandĩkie atĩĩ: “O ũndũ twatũmĩa Indaneti mũno wĩana, nowʼo tũmanyĩasya ilĩko sitũ kwĩkala syelelũkĩte. Kwa ndeto ingĩ, twĩthĩawa tũimanyĩsya ilĩko sitũ kũsũanĩa na mĩtũkĩ vyũ na kwa nzĩa yĩ laisi ũvoo ũla twakwata o na itanamba kũũvindĩĩsya mũno.”

Kwasũanĩa mavinda atatũ tekinolongyi ĩtonya kũtuma kĩlĩko kyaku kĩtangatanga.

  • Yĩla mũkũea ngewa. Mwĩĩtu ũmwe wĩtawa Maria aĩtye: “O na yĩla andũ mekũea ngewa menene, methĩawa o makwetye kũandĩka mesengyi kana kũthaũka mathaũ ma vitio, kana o kũsoma simũnĩ syoo maũvoo ala malikile isesenĩ sya kũea ngewa. Kĩu kĩtumaa matethukĩĩsya nesa ũla meũneena nake.”

  • Yĩla wĩ kĩlasinĩ. Ĩvuku Digital Kids yaĩtye: “Amanyĩwʼa aingĩ maasya kana matũmĩaa syĩndũ ta simũ me kĩlasinĩ kũtũma mesengyi, kũmantha maũvoo Indanetinĩ, kana kwĩtanĩthya.” Yongelete kwasya kana maũndũ asu masiasya “mayĩthĩawa mosanĩte na kĩla meũmanyĩwʼa.”

  • Yĩla ũkwĩmanyĩsya. Mwanake wĩ na ũkũũ wa myaka 22 wĩtawa Chris aĩtye, “Neewʼa simũ yakwa yaĩa, nĩwʼaa ve vinya kũema kũsisya nĩ kaũ kalika.” Ethĩwa wĩ mwana wa sukulu, weetĩkĩlya kĩlĩko kyaku kyelelũkwʼe nĩ syĩndũ ta simũ, no ũkue masaa atatũ kana mbeange ũyĩsa kũmina wĩa wa sukulu wĩĩaĩle kũũmina o na ĩsaa yĩmwe.

Ũndũ ũla wa vata: No ũemwe nĩ kũtũnga kĩlĩko ũndũnĩ ũmwe weetĩkĩlya syĩndũ ta simũ ikwelelũkye kana iũsumbĩke.

Kamwana kekĩtwʼe ĩũlũ nĩ mbalasi ĩtũvũkĩte.

Kĩlĩko kĩtalũmĩte vandũ vamwe kĩilye mbalasi ĩtũvũkĩte nũndũ kĩũtwaaa vala kĩkwenda

Kĩla ũtonya kwĩka ũtũnge kĩlĩko kyaku vandũ vamwe

  • Yĩla mũkũea ngewa. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: ‘Mũikamanthe kwĩyĩuna o inywʼĩ ene, ĩndĩ kũmauna ala angĩ o namo.’ (Avilivi 2:4) Onyʼa ala angĩ kana nũmathĩnĩkĩaa kwa kũmethukĩĩsya nesa. Mũineena masisye, na ndũketĩkĩlye kĩndũ ta simũ kĩkwelelũkye.

    “Yĩla ũkũea ngewa na mũndũ ũngĩ, ĩsiĩĩe vyũ ndũkasisye simũ yaku. Nenga ndaĩa ũla ũkũea ngewa nake kwa kũmwĩthukĩĩsya nesa vyũ.”—Thomas.

    KAŨNDŨ ŨTONYA KWĨKA: Yĩla ũkũea ngewa na mũndũ ũngĩ, tata vyũ ũie simũ yaku vandũ ũtamyene. Andũ amwe mekaa ũkunĩkĩli maĩtye kana kwia simũ yaku vandũ ũmyene no kũtume ũtatũnga kĩlĩko vandũ vamwe, nũndũ no ta wĩthĩawa ũyonanyʼa vai yĩla ĩtakwelelũkya.

  • Yĩla wĩ kĩlasinĩ. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Sisyai nesa ũndũ mũkwĩthukĩĩsya.” (Luka 8:18) Ethĩwa sukulu yenyu yĩ Indaneti na no mũmĩtũmĩe mwĩ kĩlasinĩ, kũsũanĩa mwolooto ũsu no kũũsiĩĩe ndũkasisye mesengyi ila syalika, ndũkathaũke mathaũ ma vitio, o na ndũkaee ngewa na andũ angĩ simũnĩ saa ila waĩle kwĩthĩwa ũisoma.

    “Wĩ kĩlasinĩ, tata wĩthukĩĩsye nesa vyũ. Andĩka maũndũ ala mwalimũ ũkũmũmanyĩsya. Ethĩwa nĩvatonyeka, ĩkala ivĩlanĩ sya mbee nĩ kana wĩvathane na maũndũ matonya ũkwelelũkya.”—Karen.

    KAŨNDŨ ŨTONYA KWĨKA: Andĩka na kalamu vandũ va kũandĩka kombiũtanĩ. Ũkunĩkĩli wonanĩtye kana kwĩka ũu no kũsiĩĩe kĩlĩko kyaku kĩikelelũke na mĩtũkĩ na kũiũtetheesya ũlilikane maũndũ ala weemanyĩsya.

    Mwĩĩtu wĩ nyũmba ayĩmanyĩsya. Aiĩte mũvuko, simũ, na makaseti vaasa nake.
  • Yĩla ũkwĩmanyĩsya. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ĩyosee ũĩ, ĩyosee ũmanyi.” (Nthimo 4:5) Ũu wĩonanyʼa kana waĩle kũvindĩĩsya kĩla ũũsoma vandũ va kũsoma ũsembete nĩ kana wĩvĩta mũtiani.

    “Yĩla ngwĩmanyĩsya, nĩkĩaa tambuleti yakwa ‘airplane mode’ nĩ kana nĩtũnge kĩlĩko kyakwa kyonthe ũndũnĩ ũla ngwĩka. Ndilũnganaa na mesengyi ila syalika. Na nasũanĩa kaũndũ ngwenda kaikole, nĩkaandĩkaa vandũ.”—Chris.

    KAŨNDŨ ŨTONYA KWĨKA: Ĩkĩĩthya kana vala ũkwĩmanyĩĩsya vai na kĩndũ kĩtonya kwelelũkya kĩlĩko kyaku. Vekalye ve vatheu na ũivavanga nesa.

a Ũvoo ũũ wumĩte ĩvukunĩ yĩtawa The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains.

Kĩla andũ angĩ ma mũika maasya

Katie.

“Yĩla ũkwĩmanyĩsya, no wĩthĩwe ta mũndũ ũtwaĩte ĩsiwa yĩ na ingyini, ũla ũendaa vaasa ĩndĩ wĩthĩawa esĩle o ĩũlũ kĩwʼũnĩ. Nĩ kana wĩmanyĩsye nesa, waĩle kwĩka ta mũndũ ũla ũlikaa nthĩnĩ vyũ kĩwʼũnĩ atũmĩĩte kĩndũ sya kũmũtetheesya kũveva [scuba diver] nĩ kana amanthe kĩndũ kya lato mũnene.”—Katie.

Rogelio.

“Mũndũ aya lĩu wa kwaka mwĩĩ ethĩawa atonya kũsũanĩa nesa. Naya lĩu wa kwaka mwĩĩ, kĩlĩko kyakwa kĩitangatangaa. O na nĩnĩtethekaa nakoma nesa, nũndũ mũthenya ũla ũatĩĩe nĩthĩawa nĩ metho na ũu ũtumaa nĩtũnga kĩlĩko ũndũnĩ ũla ngwĩka.”—Rogelio.

Kĩla Tweemanyĩsya: Ndonya Kwĩmanyĩsya Ata Kũtũnga Kĩlĩko Vandũ Vamwe?

  • Yĩla mũkũea ngewa. Onyʼa ala ũkũea ngewa namo kana nũũmathĩnĩkĩa kwa kũmethukĩĩsya nesa, na ndũketĩkĩlye kĩndũ o na kĩmwe kĩkwelelũkye.

  • Yĩla wĩ kĩlasinĩ. Ndũkasisye mesengyi, ndũkathaũke mathaũ ma vitio, kana kũea ngewa simũnĩ yĩla mũendeee kũsoma.

  • Yĩla ũkwĩmanyĩsya. Ĩkĩĩthya kana ũyĩmanyĩsya ũilyĩ vandũ ũtatonya kwelelũkwʼa nĩ kĩndũ. Vekalye ve vatheu na ũivavanga nesa.

    Kikamba Publications (1950-2025)
    Uma
    Lika Nthĩnĩ
    • Kikamba
    • Tũma
    • Mũvangĩle ũla ũkwenda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mĩao ya Kũtũmĩa
    • Ũvoo Waku wa Kĩmbithĩ
    • Mpangilio wa Faragha
    • JW.ORG
    • Lika Nthĩnĩ
    Tũma