Meekanabʼ li «Loqʼlaj Bʼe»

1, 2. Kʼaru li naʼlebʼ li wank xwankil li tento teʼxkʼoxla ebʼ laj judiiy li xeʼwank chaq Babilonia? (Esdras 1:2-4).

LI AWABʼEJ kixkʼe li esil. Laj judiiy li wankebʼ rubʼel xwankil Babilonia chiru 70 chihabʼ naru nekeʼsutqʼiik Israel (taayaabʼasi Esdras 1:2-4). Kaʼajwiʼ li Jehobʼa kiruuk xbʼaanunkil aʼin. Kʼaʼut? Xbʼaan naq ebʼ laj Babilonia inkʼaʼ nekeʼxkolebʼ li preex (Is. 14:4, 17). Abʼan, li tenamit Babilonia kiqʼaxeʼk ru ut li akʼ awabʼej kixye naq ebʼ laj judiiy naru teʼelq. Joʼkan naq ebʼ laj judiiy li nekeʼjolomink re li junkabʼal tento naq teʼxkʼoxla kʼaru teʼxbʼaanu: ma teʼxik malaj teʼkanaaq Babilonia. Abʼan chiru wiibʼ oxibʼ, kichʼaʼajkoʼk xbʼaanunkil aʼin. Kʼaʼut? Qilaq.

² Naabʼalebʼ cheekebʼ chik, joʼkan naq tchʼaʼajkoʼq chiruhebʼ xbʼaanunkil li bʼihaaj aʼin. Naabʼalebʼ laj judiiy xeʼyolaak chaq Babilonia, joʼkan naq kaʼajwiʼ li tenamit aʼan nekeʼxnaw. Choʼq rehebʼ, Israel aʼan li xtenamit li xnaʼ xyuwaʼ. Joʼkan ajwiʼ chanchan naq wankebʼ laj judiiy xeʼbʼihomoʼk saʼ li tenamit Babilonia. Joʼkan naq kichʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xkanabʼankil li rochoch ut ebʼ li xkʼay, ut wank saʼ junaq li naʼajej li inkʼaʼ nekeʼxnaw ru.

3. Kʼaru rusilal teʼxtaw ebʼ laj judiiy li teʼsutqʼiiq Israel?

³ Choʼq rehebʼ laj judiiy li tiikebʼ xchʼool, chixjunil li teʼxkanabʼ re xik Israel jwal kachʼin chiru li osobʼtesihom li teʼxkʼul. Li osobʼtesihom li mas nim aʼan naq teʼruuq xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Xbʼaan naq Babilonia wank numenaq 50 li ochoch re xloqʼoninkil ru li bʼalaqʼil yos abʼan maajun rochoch li Jehobʼa re xloqʼoninkil ru. Moko wank ta jun li altar ut inkʼaʼ xaqabʼanbʼilebʼ aj tij re naq teʼxqʼaxtesi li xmayej chiru li Jehobʼa, joʼ naxye li Xchaqʼrabʼ laj Moisés. Joʼkan ajwiʼ li nekeʼroxloqʼi ut nekeʼxpaabʼ li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa moko naabʼalebʼ ta chiruhebʼ li nekeʼxloqʼoni li bʼalaqʼil yos. Joʼkan naq naabʼalebʼ laj judiiy nekeʼraj sutqʼiik saʼ Israel re xloqʼoninkil wiʼ chik ru li Jehobʼa joʼ naraj.

4. Kʼaru kixye li Jehobʼa rehebʼ laj judiiy?

⁴ Elk Babilonia ut xik Israel twanq tana chiru kaahibʼ po ut chʼaʼajkaq. Abʼan li Jehobʼa kixye naq tixkolebʼ chirix yalaq kʼaru chi chʼaʼajkilal saʼebʼ li xbʼihaaj. Li propeet Isaías kixye: «Tuqubʼomaq ru junaq bʼe choʼq re li Qaawaʼ saʼ li chaqichʼochʼ, […] li yokos ru chitiikobʼresimanq ut li bʼukʼux ru chituqubʼamanq ru choʼq taqʼa» (Is. 40:3, 4). Yal xkʼoxlankil. Choʼq rehebʼ laj judiiy moko chʼaʼajkaq ta xik chiru li bʼe li tiik ru ut inkʼaʼ chiru jun li bʼe bʼarwiʼ teʼxtaqsi tzuul ut ru taqʼa. Saʼ junpaat teʼwulaq.

5. Kʼaru xkʼabʼaʼ li bʼe li wank joʼ eetalil li naʼelk chaq Babilonia toj Israel?

⁵ Naabʼal li bʼe wankebʼ xkʼabʼaʼ, junchʼol chik yal jun li ajl. Li bʼe li kixye laj Isaías wank ajwiʼ xkʼabʼaʼ. Li Santil Hu naxye: «Taawanq jun nimbʼe li tixkʼabʼaʼin: “Loqʼlaj Bʼe”. Inkʼaʼ teʼnumeʼq aran li inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li Qaawaʼ» (Is. 35:8). Kʼaru xyaalal ebʼ li aatin aʼin choʼq rehebʼ laj Israel? Ut, kʼaru naraj xyeebʼal choʼq qe anaqwan?

LI «LOQʼLAJ BʼE» JUNXIL UT ANAQWAN

6. Kʼaʼut naq saant nakʼabʼaʼiik li bʼe aʼin?

⁶ Li «Loqʼlaj Bʼe». Peʼyaal naq aʼin jun chaabʼil kʼabʼaʼej choʼq re junaq li bʼe? Kʼaʼut naq saant nakʼabʼaʼiik li bʼe aʼin? Xbʼaan naq saʼ Israel moko kʼulubʼanbʼil ta junaq li tzʼaj ru li xjunxaqalil, naraj naxye, maajun laj judiiy li naraj xbʼaanunkil li maaʼusilal joʼ li muxuk ibʼ, xloqʼoninkil jalan chik yos ut xbʼaanunkil junaq chik li yibʼru aj naʼlebʼ naru nawank Israel. Ebʼ laj judiiy li teʼsutqʼiiq teʼwanq joʼ jun «santil tenamit» choʼq re li Yos (Is. 62:12). Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq ebʼ laj judiiy li xeʼelk chaq Babilonia inkʼaʼ teʼxjal xnaʼlebʼebʼ re naq teʼxbʼaanu li nawulak chiru li Jehobʼa.

7. Kʼaru ebʼ li naʼlebʼ tento teʼxjal wiibʼ oxibʼ laj judiiy? Kʼe jun eetalil.

⁷ Joʼ xqil saʼ xtiklajik, naabʼalebʼ laj judiiy li xeʼyolaak Babilonia kʼaynaqebʼ chi kʼoxlak ut naʼlebʼak joʼebʼ laj Babilonia. Xnumeʼk naabʼal chihabʼ naq li xbʼeen chʼuut laj judiiy xeʼsutqʼiik Israel, laj Esdras kixnaw naq wankebʼ wiibʼ oxibʼ xeʼsumlaak rikʼin li ixq li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ru li Jehobʼa (Éx. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2). Moqon li awabʼej Nehemías kisach saʼ xchʼool xnawbʼal naq ebʼ li kokʼal li xeʼyolaak Israel inkʼaʼ nekeʼxnaw li aatinobʼaal hebreo (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24). Chanru teʼxnaw xraabʼal ut xloqʼoninkil ru li Jehobʼa wi inkʼaʼ nekeʼxtaw ru li aatinobʼaal hebreo li tzʼiibʼanbʼil wiʼ li Santil Hu? (Esd. 10:3, 44). Joʼkan naq ebʼ laj judiiy tento teʼxjal li xnaʼlebʼ, abʼan moko chʼaʼajkaq ta xbʼaanunkil Israel bʼarwiʼ kitiklaak wiʼ chik li tzʼaqal loqʼonink (Neh. 8:8, 9).

8. Chanru naxchap ribʼ saʼebʼ li qakutan li «Loqʼlaj Bʼe»? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

⁸ Wankebʼ nekeʼsach saʼ xchʼool xkʼoxlankil rix li xeʼxkʼul ebʼ laj judiiy. Abʼan, chanru naxchap ribʼ saʼebʼ li qakutan? Xbʼaan naq laaʼo ajwiʼ chanchan naq yooko chi bʼeek saʼ li «Loqʼlaj Bʼe». Maakʼaʼ naxye ma sikʼbʼil qu malaj wanko saʼ xyanqebʼ li jalan chik karneer tento tookanaaq saʼ li «Loqʼlaj Bʼe», li tooxtenqʼa re naq tqaloqʼoni ru li Jehobʼa anaqwan ut saʼ li kutan chalk re, naq li Xʼawabʼejilal tixkʼam chaq li osobʼtesihom saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ (Juan 10:16).b Chalen li chihabʼ 1919, chi miyon li winq, ixq ut kokʼal xeʼxkanabʼ li Nimla Tenamit Babilonia, li bʼalaqʼil paabʼal ut xeʼok saʼ li «Loqʼlaj Bʼe». Chʼolchʼo naq laaʼat jun rehebʼ aʼan. Naabʼalebʼ li kristiʼaan xeʼok saʼ li bʼe aʼin chiru tana 100 chihabʼ anaqwan, abʼan junchʼol chik xeʼok xkawresinkil li bʼe naabʼal chihabʼ rubʼelaj.

NAKAWRESIIK LI BʼE

9. Joʼ naxye Isaías 57:14, chanru kikawresiik li «Loqʼlaj Bʼe»?

⁹ Li Jehobʼa kixbʼaanu naq t-isiiq li chʼaʼajkilal li tixram chiruhebʼ laj judiiy li xeʼelk chaq Babilonia (taayaabʼasi Isaías 57:14). Ma joʼkan ajwiʼ kixbʼaanu choʼq re li «Loqʼlaj Bʼe» saʼebʼ li qakutan? Joʼkan tzʼaqal. Naabʼal siʼeent chihabʼ rubʼelaj li chihabʼ 1919, li Jehobʼa kiroksihebʼ li winq li tiikebʼ xchʼool chiru, re xchaabʼilobʼresinkil li bʼe (juntaqʼeeta rikʼin Isaías 40:3). Aʼanebʼ xeʼxbʼaanu «li kʼanjel» malaj xeʼxbʼaanu naq naabʼalebʼ li kristiʼaan li nekeʼraj xloqʼoninkil ru li Jehobʼa, teʼelq Babilonia li Nimla Tenamit ut teʼxloqʼoni ru saʼ xyanq li xtenamit. Qilaq wiibʼ oxibʼ li kʼanjel li xeʼxbʼaanu re xkawresinkil li bʼe.

10, 11. Kʼaru kikʼulmank naq li Santil Hu kiʼok chi isimank chi huhil ut kijalmank saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal? (Chaawil li jalam u).

¹⁰ Risinkil chi huhil. Chiru tana li chihabʼ 1450 li Santil Hu kitzʼiibʼamank chi uqʼej. Naabʼal hoonal naxkʼam li kʼanjel aʼin, joʼkan naq terto chaq xtzʼaq li Santil Hu ut moko yalaq bʼar ta natawmank. Abʼan naq kiʼok chi oksimank li kʼanjelobʼaal re risinkil chi huhil li Santil Hu moko chʼaʼaj ta chik xbʼaanunkil aʼin ut chi naabʼal naʼisimank ut najekʼimank.

¹¹ Li jalok aatin. Chiru naabʼal chihabʼ li Santil Hu kaʼajwiʼ wank saʼ latín, kaʼajwiʼ li wankebʼ xtzolom nekeʼxtaw ru li aatinobʼaal aʼin. Abʼan, naq xeʼok risinkil chi huhil, li winq li tiikebʼ xchʼool chiru li Jehobʼa xeʼok xjalbʼal ru li Santil Hu saʼ jalan jalanq li aatinobʼaal li nekeʼaatinak wiʼ li kristiʼaan. Chi kamaʼin, li nekeʼril xsaʼ li Santil Hu naru nekeʼxjuntaqʼeeta rikʼin li nekeʼxkʼut ebʼ li iklees.

12, 13. Kʼe jun eetalil li naxkʼut chanru kiʼelk chi kutankil li bʼalaqʼil naʼlebʼ li nekeʼxkʼut li bʼalaqʼil paabʼal chiru tana li chihabʼ 1835.

¹² Tenqʼ re xtzolbʼal li Santil Hu. Naabʼal li kristiʼaan li xeʼxtzol li Santil Hu, naabʼal xeʼxtzol rikʼin. Abʼan ebʼ laj kʼamolbʼe saʼebʼ li bʼalaqʼil paabʼal xeʼjosqʼoʼk naq ebʼ li nekeʼxtzol li naxye li Santil Hu xeʼok xyeebʼal rehebʼ li junchʼol li xeʼxtzol. Chiru tana li chihabʼ 1835 naabʼalebʼ li winq li nekeʼxra li Santil Hu xeʼok xjekʼinkil li kokʼ hu li naxkʼutbʼesi li bʼalaqʼil naʼlebʼ li nekeʼxkʼut ebʼ li iklees.

¹³ Chiru tana li chihabʼ 1835 laj Henry Grew li naxtzol chaq li Santil Hu kixjekʼi li hu chirix kʼaru nakʼulmank naq nokookamk. Chisaʼ kixchʼolobʼ naq li maatan naq inkʼaʼ tooruuq chi kamk chalenaq rikʼin li Jehobʼa moko xooyoʼlaak ta rikʼin aʼan joʼ nekeʼxkʼut ebʼ li iklees. Saʼ li chihabʼ 1837 li pastor George Storrs kixtaw jun rehebʼ li hu aʼin naq wank saʼ jun li tren. Naq kixyaabʼasi kixkʼe reetal naq kixtzol jun li yaal ut kixwotz rikʼinebʼ li junchʼol. Saʼ li chihabʼ 1842, kixkʼe jalan jalanq li seeraqʼ li naxkʼabʼaʼi «Ma inkʼaʼ teʼkamq ebʼ li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ?». Li kixtzʼiibʼa laj George Storrs kixtenqʼa laj Charles Taze Russell.

14. Kʼaru rusilal keʼxtaw laj Russell ut li nekeʼkʼanjelak rochbʼeen rikʼin li kʼanjel li xeʼxbʼaanu li junchʼol? (Chaawil li jalam u).

¹⁴ Kʼaru rusilal kixtaw laj Russell ut ebʼ li rechpaabʼanel naq jalanebʼ chik xeʼxkawresi li «Loqʼlaj Bʼe»? Ak wank chik li diccionario, li concordancia bíblica ut jalan chik ebʼ li Santil Hu. Joʼkan naq xeʼruuk roksinkil li hu aʼin naq nekeʼtzolok. Xeʼxtaw ajwiʼ xnaʼlebʼebʼ rikʼin li xeʼxsikʼ ebʼ li winq joʼ laj Henry Grew, laj George Storrs ut junchʼol chik. Laj Russell ut li nekeʼkʼanjelak rochbʼeen xeʼxbʼaanu naabʼal li kʼanjel saʼ li «Loqʼlaj Bʼe» re risinkil chi naabʼal li tasal hu ut ebʼ li kokʼ hu li naʼaatinak chirix li Santil Hu.

15. Kʼaru xninqal ru naʼlebʼ xkʼulmank saʼ li chihabʼ 1919?

¹⁵ Saʼ li chihabʼ 1919 li Nimla Tenamit Babilonia, reetalil li bʼalaqʼil paabʼal inkʼaʼ chik nataqlank saʼ xbʼeen li xtenamit li Jehobʼa. Saʼ li chihabʼ aʼan «li moosej tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ», kixtenqʼahebʼ naabʼal li kristiʼaan li nekeʼraj xnawbʼal ru li Jehobʼa re naq teʼoq saʼ li «Loqʼlaj Bʼe» (Mat. 24:45-47). Li kʼanjel li xeʼxbʼaanu li junchʼol junxil chaq, kixkawresi li bʼe re xtenqʼankilebʼ li kristiʼaan li xeʼok saʼ li «Loqʼlaj Bʼe» re xtzolbʼal chirix li Jehobʼa ut li rajom (Prov. 4:18). Naru ajwiʼ teʼxjal xyuʼamebʼ re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Yaal naq li Jehobʼa inkʼaʼ naroybʼeni naq saʼ junpaat teʼxbʼaanu li naʼlebʼ aʼin. Kixtenqʼa bʼan li xtenamit re xchaabʼilobʼresinkil ru li xnaʼlebʼebʼ (chaawil li kaaxukuut «Chi kachʼinqil li Jehobʼa kixtenqʼa li xtenamit»). Qʼaxal sahaq saʼ qachʼool saʼ li kutan naq tooruuq xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa saʼ chixjunil (Col. 1:10).

TOJ TEETO LI «LOQʼLAJ BʼE»

16. Kʼaru ebʼ li kʼanjel kibʼaanumank saʼ li «Loqʼlaj Bʼe» chalen li chihabʼ 1919? (Isaías 48:17; 60:17).

¹⁶ Re naq junaq li bʼe chaabʼilaq, aajel ru naq junelik yook chi kʼanjelaak ru. Chalen li chihabʼ 1919 kibʼaanumank naabʼal li kʼanjel saʼ li «Loqʼlaj Bʼe» re naq naabʼal li kristiʼaan teʼruuq chi elk saʼ Babilonia li Nimla Tenamit. Tojeʼaq kixaqabʼamank li moosej tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ ut xeʼok chi kʼanjelak. Saʼ li chihabʼ 1921 xeʼrisi li hu El Arpa de Dios, re xtenqʼankilebʼ li kristiʼaan re xnawbʼal li yaal li wank saʼ li Santil Hu. Xeʼxjekʼi tana 6 miyon chi hu saʼ 36 chi aatinobʼaal ut naabʼalebʼ xeʼxtzol li yaal xbʼaan li tasal hu aʼin. Tojeʼ ajwiʼ kiʼelk li hu Sahaq laachʼool!, li naʼoksimank re xtzolbʼalebʼ li kristiʼaan chirix li Santil Hu. Saʼebʼ li rosoʼjik li kutan, li Jehobʼa naroksi li xmolam re xkawresinkil li qapaabʼal li nokooxtenqʼa chi wank saʼ li «Loqʼlaj Bʼe» (taayaabʼasi Isaías 48:17; 60:17).

17, 18. Bʼar tooxkʼam li «Loqʼlaj Bʼe»?

¹⁷ Naru naqaye naq wi junaq naʼok xtzolbʼal li Santil Hu, aʼan li xhoonal re naq t-oq saʼ li «Loqʼlaj Bʼe». Wankebʼ yal junpaat ajwiʼ nekeʼtzolok ut nekeʼxkanabʼ li bʼe aʼin. Abʼan junchʼol chik nekeʼxkʼe xqʼe chi wank saʼ li bʼe aʼin re wulak bʼarwiʼ teʼraj. Abʼan, bʼar teʼraj wulak?

¹⁸ Li nekeʼroybʼeni xik saʼ choxa, li «Loqʼlaj Bʼe» tixkʼamebʼ saʼ «li xsantil naʼaj li Yos» saʼ choxa (Apoc. 2:7). Ut li nekeʼroybʼeni wank saʼ Ruuchichʼochʼ, li bʼe aʼin naxkʼam saʼ xraqik li jun mil chihabʼ naq T-awabʼejinq li Kriist, bʼarwiʼ chixjunilebʼ li kristiʼaan tzʼaqalaq re ru li xyuʼam. Wi yookat chi xik saʼ li bʼe aʼin, maakʼoxla rix li xaakanabʼ chiʼixbʼej, maakanabʼ toj reetal taachoy xbʼeninkil li bʼe re xik saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ. Joʼkan naq chi anchal qachʼool naqaye eere «Cheeyalaq xsahil leebʼenik!».