Kutuba Bangogo Kukonda Kifu

BAKRISTU yonso ve mekotaka banzo-nkanda ya kinsuni bamvula mingi. Bantu kutubaka nkutu nde Piere ti Yoane kuvandaka “bantu ya mfunu mingi ve mpi nde bo me longukaka ve.” (Bis. 4:13) Kansi, yo kele mfunu nde beto keba na mpila nde bifu ya beto kesala na kutuba bangogo kukatula ve dikebi ya bantu na nsangu ya Biblia ya beto kezabisa bo.

Mambu ya Kutadila. Bo lenda sadila ve bansiku ya mutindu mosi ya kemonisaka mutindu ya kutuba bangogo na bandinga yonso. Bo kesonikaka bandinga mingi ti bisono ya alfabe. Katula alfabe ya Kilatini, ba alfabe yankaka kele, mu mbandu alfabe ya Kiarabi, ya Saint Cyril, ya Kiebreo, mpi ya Kigreki. Na kisika ya kusadila mosi na kati ya ba alfabe yai, sambu na kusonika Kishinwa bo kesadilaka bisono yina kevandaka ti bitini mingi. Mbala mingi, kisono mosi ya Kishinwa lenda tendula ngogo ya mvimba to kitini ya ngogo. Ata ndinga ya Japon ti ya Corée kesadilaka bisono ya Kishinwa, bo lenda sadila kisono kaka mosi kansi bo binga yo mutindu yankaka mpi yo lenda tendula kima yankaka.

Na bandinga yina kesadilaka alfabe, sambu na kutuba bangogo kukonda kifu yo kelombaka kuzaba kutuba konso kisono to kimvuka ya bisono na mutindu ya mbote. Kana ndinga mosi kelandaka bansiku ya mutindu yai, bonso Kigreki, Kiespaniole, mpi Zulu, kutuba bangogo kukonda kifu kevandaka mpasi mingi ve. Kansi, kana ndinga mosi kedefaka bangogo na ndinga yankaka, yo lenda lomba nde beno tuba bangogo yango mutindu bo ketubaka yo na ndinga ya kisina. Yo lenda sala nde kisono mosi to kimvuka ya bisono kuvanda ti mitindu mingi ya kutuba yo, to bantangu yankaka, beno lenda tuba yo ve. Yo lenda lomba nde nge kanga na ntu bangogo yina kelandaka ve nsiku yina bangogo yankaka kelandaka mpi na nima kusadila yo mbala mingi na ntangu nge ketuba. Sambu na kutuba bangogo mbote na Kishinwa, yo kelombaka kukanga na ntu bisono mingi kibeni. Na bandinga yankaka, ntendula ya ngogo mosi kesobaka kana nge soba mungungu. Kana nge tula ve dikebi ya kufwana na dyambu yai, nge lenda tubila bantu bangindu ya luvunu.

Kana bangogo ya ndinga mosi kevandaka ti basilabe, yo kele mfunu na kutombusa ndinga na silabe ya ntete ntangu nge ketuba ngogo yango. Bandinga mingi ya kelandaka nsiku ya mutindu yai kesadilaka nsiku yango sambu na kutombusa ndinga na bangogo mingi na ntangu ya kutuba. Na bisika yina bo kesadilaka ve nsiku yango, bo lenda tula kidimbu na zulu ya kisono mosi ya ngogo yina na ntangu bo kesonika yo. Yo kesadisaka na kutuba bangogo yango kukonda mpasi. Kansi, kana bangogo yonso ve kelandaka nsiku yai, kutuba bangogo mbote kevandaka mpasi mingi. Sambu na kukuka kutuba bangogo mbote, yo kelombaka kukanga bangogo mingi na ntu.

Na bandinga yankaka, bidimbu yina kevandaka na zulu to na nsi ya bisono kele dyambu mosi ya mfunu ya kutadila. Mu mbandu: è, é, ô, ñ, ō, ŭ, č, ö, ç. Bo lenda sonika bidimbu yai, to muntu yina ketanga fwete tula yo na kulandaka kisika yina bo metula ngogo yango na kati ya nsa. Kana bo mepona nge na kutanga na meso ya bantu na ndinga mosi ya kesadilaka bidimbu yai, yo talomba kudibongisa mbote mpenza.

Na yina metala kutuba bangogo kukonda kifu, kele ti bifu ya beto fwete buya. Kulutisa ndilu na kusosa kutuba bangogo mbote lenda bebisa kutuba na nge, to kumonisa nde nge kekudisikisa. Beto lenda tuba mpi kiteso mosi sambu na yina metala kutuba bangogo na mutindu yina bantu kesadilaka dyaka ve. Yo tabasisa kaka mbuma mosi: kubenda dikebi na mutubi. Na ndambu yankaka, yo ke mbote ve na kutuba to kutuba bangogo kukonda dikebi. Beto tubilaka dezia mambu yai na ntu-dyambu “Kutuba Bangogo Pwelele.”

Mutindu ya mbote ya kutuba bangogo na ndinga mosi lenda swaswana na kulandaka insi ya muntu kezinga, to nkutu ndambu yina muntu kezinga na kati ya insi yina mosi. Muntu ya insi yankaka lenda tuba ndinga na beno kansi yandi ketuba bangogo bonso na ndinga ya bwala na bo. Badiksionere lenda pesa mitindu mingi ya mbote ya kutuba ngogo mosi. Mingimingi kana muntu kukotaka ve nzo-nkanda ya kinsuni bamvula mingi to kana ndinga ya yandi ketuba ntangu yai kele ve ndinga na yandi, yandi tabaka mambote mingi kana yandi kewidikila ti dikebi yonso bantu yina ketubaka ndinga yango mbote mpi kutuba bangogo mutindu bo ketubaka yo. Beto bantu kele Bambangi ya Yehowa, beto fwete tubaka na mutindu mosi yina tapesa lukumu na nsangu yina beto kelonga mpi ya bantu tabakisa kukonda mpasi na kisika ya beto kezinga.

Na masolo ya konso kilumbu, yo kevandaka mbala mingi mbote na kusadila bangogo ya nge meyikanaka na yo. Na kutuba ya mbote, kutuba bangogo mbote tavanda ve dyambu ya mpasi ntangu beto kesolula ti bantu. Kansi, ntangu nge ketanga na ndinga ya ngolo, nge lenda kutana ti bangogo yankaka ya nge kesadilaka ve na masolo ya konso kilumbu. Kansi Bambangi ya Yehowa ketangaka mbala mingi na meso ya bantu. Beto ketangilaka bantu Biblia ntangu beto ketelaka bo kimbangi. Bo kelombaka bampangi yankaka na kutanga baparagrafe na Kulonguka ya Nzozulu ya Nkengi to na Kulonguka ya Mukanda ya Dibundu. Yo kele mfunu nde beto tanga kukonda kifu mpi beto katula ve dikebi ya bantu na nsangu sambu beto ketuba bangogo kifu.

Na Kikongo mbala mingi bo kesonikaka ve bangogo ti bidimbu na zulu ya bavwayele. Kansi, na mikanda yankaka, mingimingi na badiksionere, bo kesonikaka bangogo ti bidimbu na zulu ya bavwayele yina kelombaka kumatisa to kukitisa ndinga. Kana bo metula kidimbu (ʹ) na zulu ya vwayele mosi, yo kesonga nde nge fwete tombusa ndinga na silabe ya kele ti vwayele yina. Kansi kana bo metula kidimbu (‵) yo ketendula nde nge fwete kulumusa ndinga na silabe yango. Ata mpidina, konso ngogo kevandaka mbala mingi ti silabe mosi ya kelombaka kutombusa ndinga kuluta basilabe yankaka. Sambu nge tuba mpi kutanga, yo kelomba kuzitisa kutuba bangogo mutindu bantu yina kezingaka na bisika ya bo ketubaka Kikongo ketubaka bangogo yango, disongidila kumatisa ndinga na basilabe yina kelomba kumatisa mpi kukulumusa ndinga na basilabe yina kelomba kusala yo.

Mutindu ya Kutomisa Mpila ya Kutuba Bangogo. Bantu mingi ya ketubaka bangogo kifu kebakisaka yo ve. Kana nkengi ya nzo-nkanda kumonisa nge bangogo yina nge fwete tuba mbote, nge fwete monisa ntonda sambu na ntima na yandi ya mbote. Kana nge mezaba bangogo yina nge ketubaka kifu, inki mutindu nge lenda tomisa?

Ntetentete, kana nge kele ti devware ya kutanga na ndinga ya ngolo, baka ntangu ya kusosa na diksionere mutindu ya kutuba bangogo. Sosa bangogo ya nge mezaba ve. Kana nge meyikanaka ve na kusadila diksionere, kangula balutiti na yo ya luyantiku sambu na kubaka ntendula ya bidimbu ya bo mesadila, to kana yo kele mfunu, lomba muntu mosi na kutendudila nge yo. Diksionere tasonga nge kisika ya ntete ya nge fwete tombusa ndinga na ngogo yina kele ti basilabe mingi mpi na wapi nge fwete tombusa dyaka ndinga mwa mingi sambu na bangogo ya kuluta nda. Yo tamonisa mutindu nge fwete binga bavwayele to bisono yankaka yina kele na ngogo. Bantangu yankaka, bo lenda tuba ngogo mosi mitindu mingi, na kulandaka mutindu yina bo mesadila yo. Tuba konso ngogo ya nge kesosa mbala mingi na ntwala ya kukanga diksionere.

Mutindu ya zole ya kutomisa mpila ya kutuba bangogo kele kutanga na ntwala ya muntu yankaka, muntu yina ketubaka bangogo mbote, mpi lomba yandi na kusonga nge bisika nge kesala bifu.

Mutindu ya tatu ya kutomisa mutindu ya kutuba bangogo kele kuwidikila mbotembote mitubi ya mbote. Kana beno kele ti bakaseti ya kuwidikila ya Traduction du monde nouveau to ya Nzozulu ya Nkengi mpi Réveillez-vous ! na ndinga na beno, nge lenda sadila yo. Na ntangu nge kewidikila, sonika bangogo yina bo ketuba mpila yankaka ti mutindu yina nge zolaka kusala yo. Sonika yo, mpi meka na kutuba yo. Na nima ya bilumbu, nge tatubaka bangogo kukonda kifu, mpi yo tatomisa mingi kibeni mutindu na nge ya kutuba.