Yandi Vandaka Muntu ya Dibuta ya Kaifa

Bantangu ya nkaka, bima yina bantu arkeolozi ke sengumunaka ke monisaka nde bantu yina Biblia ke tubilaka vandaka mpenza na luzingu. Mu mbandu, na mvu 2011, bantu ya mayele ya Izraele tubaka nde bo sengumunaka kima mosi yina ndimisaka diambu yina. Bo sengumunaka sanduku mosi ya bo ke bumbaka mikwa (ossuaire), yina bo me zikaka bamvula 2 000 me luta; mpi na kati na yo bo monaka mikwa ya muntu mosi yina me fwaka, na nima ya kupola ya misuni na yandi.

Sanduku yina ya mikwa vandaka ti mambu yai ya kusonika na zulu na yo: “Miriami mwana ya Yeshua, mwana ya Kaifa, nganga-Nzambi ya Mazai ya dibuta ya Beth ʹImri.” Kaifa kele nganga-nzambi ya nene ya Bayuda yina ndimaka nde bo niokula Yezu mpi bo fwa yandi. (Yoa. 11:48-50) Josèphe Flavius, muntu ya mayele yina ke longukaka mambu ya me lutaka tubaka nde nganga-nzambi yina vandaka “Yozefi, yina bo vandaka kubinga Kaifa.” Yo ke monana pwelele nde, sanduku yina vandaka ti mikwa ya muntu mosi ya dibuta na yandi. Sambu bo monaka mambu yina na sanduku ya nkaka ya mikwa yina bo sengumunaka na ntwala bo yindulaka nde yo vandaka ya nganga-nzambi ya nene yandi mosi ke kudibinga “Yehosef bar Caiapha,” to Yozefi, mwana ya Kaifa,a yo lenda vanda nde Miriami vandaka muntu ya dibuta ya Kaifa.

Ngidika mosi (Israel Antiquities Authority) ke tuba nde, bo botulaka sanduku yina vandaka ti mikwa ya Miriami na maboko ya miyibi yina sengumunaka yo na maziamu mosi ya ntama. Ntangu bo longukaka mbote-mbote sanduku yina mpi mambu yina bo sonikaka na zulu, bo monaka nde yo vandaka mpenza mikwa ya Miriami.

Sanduku yina ke sadisa beto mpi na kuzaba diambu ya nkaka ya mpa. Yo ke tubila “Mazai,” yina vandaka kutwadisa kimvuka ya nsuka ya bimvuka 24 ya banganga-nzambi yina vandaka kusala na tempelo ya Yeruzalemi; konso kimvuka vandaka kusala na ntangu na yo. (1 Bans. 24:7) Ngidika yina (Israel Antiquities Authority) ke tuba nde, mambu yina bo sonikaka na zulu ya sanduku ya kubumba mikwa ke monisa nde: “Dibuta ya Kaifa vandaka na kati ya kimvuka ya Mazai.”

Mambu yina bo sonikaka na zulu ya sanduku yina ke tubila mpi Beth ʹImri. Yo lenda vanda ti bantendula zole. Ngidika yina (Israel Antiquities Authority) ke tubaka nde: “Ya ntete, yo lenda vanda nde Beth ʹImri kele zina ya dibuta mosi ya banganga-nzambi, bana ya Imere (Esd. 2:36, 37; Neh. 7:39-42) yina batekolo na yo ya nkaka kele na kimvuka ya Mazai.” “Ya zole, yo lenda vanda nde Beth ʹImri kele kisika ya kisina yina Miriami to dibuta na yandi ya mvimba katukaka.” Yo vanda mpidina to ve, sanduku ya mikwa ya Miriami ke ndimisa nde Biblia ke tubilaka bantu yina vandaka mpenza na luzingu mpi bo vandaka na mabuta ya kieleka.