Beno Nuna Kumosi

1, 2. (a) Inki bansoba kesalamaka ntangu kimununu kefinama? (b) Inki mutindu bantu ya vumi ya bantangu ya Biblia kuzwaka luyangalalu na kimununu?

BANSOBA mingi kesalamaka ntangu beto kenuna. Kulemba na kinsuni kebebisaka ngolo na beto. Kuditala na kitalatala kemonisa misisa ya mpa mpi mvidisa ya malembe-malembe ya langi ya nsuki​—⁠ata nkutu mvidisa ya nsuki. Beto lenda kunyokwama na mabanza na beto. Bangwisana ya mpa keyelaka ntangu bana kekwelaka, mpi dyaka ntangu bantekolo kebutukaka. Sambu na bantu mingi, pansio na kisalu ya kinsuni kenataka kisalu ya kuswaswana ya luzingu ya lumbu na lumbu.

² Ya kyeleka, kimununu lenda kuvanda mumekamu. (Longi 12:​1-8) Kansi, tadila bansadi ya Nzambi na bantangu ya Biblia. Ata nkutu bau kufwaka na nsukansuka, bau kubakaka mayele ti mbakisa, yina kunatinaka bau luyangalalu ya nene na kimununu. (Kuyantika 25:8; 35:29; Yobi 12:12; 42:17) Inki mutindu bau nungaka na kununa na kyese? Na ntembe ve, yau kuvandaka na kuzingaka na kuwakana ti minsiku yina ya beto kemona bubu yai ya kusonama na kati ya Biblia.​—⁠Nkunga 119:105; 2 Timoteo 3:​16, 17.

3. Inki ndongisila Polo kupesaka sambu na minunu ya babakala ti ya bankento?

³ Na mukanda na yandi ya yandi kusonikilaka Tito, ntumwa Polo kupesaka lutwadisu ya mbote sambu na bayina kele na kununa. Yandi kusonikaka nde: “Longa babakala yina me nunaka nde bo lutisa kiteso ve na konso mambu yina, bo fweti vanda bantu ya luzitu, bo fweti kudiyala; bo fweti vanda na lukwikilu ya ngolo; bo fweti zolana ngolo, bo fweti kanga ntima mpenza. Longa mpi bankento yina me nunaka nde bo fweti zinga na luzingu ya kinzambi. Bo lenda vanda songi-songi ve to bampika ya malafu. Bo fweti longa mambu ya mbote.” (Tito 2:​2, 3) Kulunda bangogo yai lenda kusadisa nge na kununga balukakilu ya kimununu.

YIKANA NA KIMPWANZA YA BANA NA NGE

4, 5. Inki mutindu bibuti mingi kesalaka ntangu bana na bau kekatukaka na nzo, mpi inki mutindu bankaka kebongisaka sambu na mvwandilu na bau ya mpa?

⁴ Kusoba biyeka kelombaka kuyikana. Yau kele mpenza kyeleka ntangu bana kekatuka na nzo mpi kekwela! Sambu na bibuti mingi, yai kele ngibuka ya ntete nde bau kele na kununa. Ata bau kewa kyese sambu bana na bau mekuma bambuta, bibuti kekudiyangisaka mbala mingi sambu na kuzaba kana bau kusalaka yonso yina ya bau lendaka kusala sambu na kubongisa bana na bau na kimpwanza. Mpi bau lenda kuzanga na kuvanda na bau na nzyunga ya nzo.

⁵ Mpila ya kubakisa kele nde, bibuti kulanda na kudibanza sambu na mambote ya bana na bau, ata nkutu na nima ya bana mekatuka na nzo. Mama mosi kutubaka nde: “Kana mono vandaka kusolula ti bau mbala na mbala, sambu mono kundima mono mosi nde bau kele mbote​—⁠yau zolaka kupesa mono kyese.” Tata mosi keta nde: “Ntangu mwana na beto ya nkento kukatukaka na nzo, yau vandaka ntangu mosi ya mpasi. Yau bikisaka dibulu ya nene na kati ya dibuta na beto sambu beto vandaka kusala konso ntangu mambu kumosi.” Inki mutindu bibuti yai kunungaka kukonda ya bana na bau? Na mambu mingi, na kudibanzabanzaka mpi na kusadisaka bantu yankaka.

6. Inki kima kesadisaka sambu na kulunda bangwisana ya dibuta na kivuvu na yau ya mbote?

⁶ Ntangu bana kekwela, kiyeka ya bibuti kesobaka. Kuyantika 2:24 ketuba nde: “Yo yina bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi, yandi ta kwenda kuvukana na nkento na yandi, ebuna bo ta kuma [“nsuni,” NW] mosi.” Kundima minsiku ya vumi ya kimfumu mpi ndonga ya mbote tasadisa bibuti na kulunda mambu na kivuvu na bau ya mbote.​—⁠1 Korinto 11:3; 14:​33, 40.

7. Inki nkadilu ya mbote tata mosi kukunaka ntangu bana na yandi ya bankento kuyambulaka nzo sambu na kukwela?

⁷ Na nima ya kukwela mpi ya kukatuka ya bana bankento zole ya dibuta mosi, bankwelani yina kuwaka dibulu na luzingu na bau. Ntete, bakala vandaka kubuya babokilo na yandi. Kansi, ntangu yandi kutadilaka munsiku ya kimfumu, yandi kubakisaka nde babakala ya bana na yandi ya bankento kukumaka ntangu yai bamfumu ya banzo na bau. Yau yina, ntangu bana na yandi ya bankento kulombaka ndongisila, yandi kuyufulaka bau inki kuvandaka ngindu ya babakala na bau, mpi na nima yandi kundimisamaka na kuvanda mpenza nsadisi. Ntangu yai, babokilo na yandi kemonaka yandi bonso nduku mpi kendimaka ndongisila na yandi.

8, 9. Inki mutindu bibuti yankaka kuyikanaka ti kimpwanza ya bana na bau ya bambuta?

⁸ Kusala inki kana bankwelani ya mpa, ata nkutu bau kesala ve kima mosi yina kekonda kuwakana ti Masonuku, kesadila ve yina bibuti keyindula nde yau meluta mbote? Nkento mosi ti bakala yina kukwedisaka bana ketendula nde: “Beto kesadisaka bau ntangu yonso na kutadila mboninu ya Yehowa, kansi kana beto kewakana ve ti lukanu na bau, beto kendimaka yau mpi kepesaka bau lusadisu ti nsyamisa na beto.”

⁹ Na bansi yankaka ya Azia, bamama mingi kemonaka kibeni mpasi na kundima kimpwanza ya bana na bau ya babakala. Kansi, kana bau kezitisa ndonga ti kimfumu ya Bukristu, bau tamona nde kukonda kuwakana ti babukilo na bau ya bankento tafyotuka. Nkento Mukristu mosi kemonaka nde kukatuka ya bana na yandi ya babakala na kati ya dibuta kevandaka “nto ya ntonda ya kekumaka kaka mingi.” Yandi kele na kyese mingi na kumona kingangu na bau na kubongisa banzo na bau ya mpa. Na ndambu na yandi, yai vandaka kutendula kukita ya kilo ya kinsuni mpi ya mawi ya yandi ti bakala na yandi fwete kuvibidila na ntangu ya bau tanuna.

KUMISA DYAKA KIKANGILU YA MAKWELA NA BENO NGOLO

10, 11. Inki ndongisila ya Masonuku tasadisa bantu na kubuya mwa mitambu yina kevandaka na kati ya bamvula 40 tii 70?

¹⁰ Bantu kevandaka na bansadilu ya kuswaswana ntangu bau kekumaka na kiteso ya bamvula kubanda na 40 tii 70. Babakala yankaka kelwataka na mutindu mosi ya kuswaswana sambu na kusosa kumonana baleke. Bankento mingi kekudiyangisaka sambu na mambu yina ya ménopause (ntangu nkento kesukisaka na kumona menga) kenataka. Mawa mingi, bantu mingi ya kevandaka na bamvula kubanda na 40 tii na 70 kepusaka bankwelani na bau na kimpala na kutambulaka ti bankento to babakala ya baleke. Kansi, minunu ya vumi kevandaka na “mabanza ya mbote” na kuyalaka bampusa ya mbi. (1 Piere 4:⁠7) Bankento ya kuyela mpi kesalaka ngolo sambu na kulunda bukatikati ya makwela na bau, sambu na zola ya babakala na bau mpi nzala ya kuyangidika Yehowa.

¹¹ Na nsadisa ya mpeve santu, Ntotila Lemuele kusonikaka lukembilu sambu na “nkento ya kulunga” (NW) yina kepesaka bakala na yandi nsendo “[“bilumbu yonso,” “NW”] na luzingu na yandi . . . na [kusalaka] yandi mbote, yandi ke pesa yandi mpasi ve.” Bakala Mukristu takonda ve na kundima mutindu nkento na yandi kesalaka ngolo sambu na kununga mpasi ya mawi ya yandi kemonaka na nsungi ya bamvula katuka na 40 tii 70. Zola ya bakala yina tapusa yandi na ‘kukumisa yandi.’​—⁠Bingana 31:​10, 12, 28.

12. Inki mutindu bankwelani lenda kununa kumosi mpenza na ntangu bamvula keluta?

¹² Na ntangu ya bamvula ya kusansa bana yina kelombaka kisalu mingi, ngatu beno zole vandaka kutula bansatu na beno mosi na lweka na kyese yonso sambu na kulungisa bampusa ya bana na beno. Na nima ya kukwenda na bau, ntangu ya kukumisa luzingu ya makwela na beno ngolo melunga. Bakala mosi ketuba nde: “Ntangu bana na mono ya bankento kukatukaka na nzo, mono yantikaka na kuwakana dyaka mbote ti nkento na mono.” Bakala yankaka ketuba nde: “Beto kekudibanzaka na mavimpi ya mosi sambu na yankaka mpi kuyibusana mfunu ya kusala nsaka ya nitu.” Sambu na kudiwa ve na kinsyona, yandi ti nkento na yandi kemonisaka kikalulu ya kuyamba banzenza sambu na bamambere yankaka ya dibundu. Ee, kumonisa mpusa na bantu yankaka kenataka balusakumunu. Kuluta dyaka, yau keyangidikaka Yehowa.​—⁠Filipi 2:4; Baebreo 13:​2, 16.

13. Inki dyambu kuvanda pwelele mpi masonga kesalaka na ntangu bankwelani kenuna kumosi?

¹³ Kupesa ve nzila na dibulu ya kukonda kusolula nde yau kuyela na kati na nge ti nkwelani na nge. Beno solula kumosi na masonga yonso. (Bingana 17:27) Bakala mosi kepesa komantere nde: “Beto kumisaka mbakisa na beto mudindu mosi sambu na yankaka na kusungiminaka mpi na kuvandaka na luzitu.” Nkento na yandi kendima na kutubaka nde: “Na ntangu ya beto mekuma minunu, beto mekwisaka kuyangalala na kunwa te kumosi, na kusolulaka mpi na kusalaka kumosi.” Kuvanda na nge pwelele mpi masonga lenda kusadisa na kukangisa ngolo kikangilu ya makwela na beno, na kupesaka yau ngolo yina takakila bandwanisa ya Satana, mufwi ya makwela.

YANGALALA TI BANTEKOLO NA NGE

14. Inki kima nkaka ya Timoteo ya nkento kusalaka mpenza na kuyela ya Timoteo bonso Mukristu?

¹⁴ Bantekolo kele “mpu” ya kimununu. (Bingana 17:⁠6) Kinkundi ya bantekolo lenda kupesa kyese kibeni​—⁠ya mingi mpi ya kulembika. Biblia ketubila mbotembote Loisi, nkaka mosi yina, ti mwana na yandi ya nkento Enise, kukabulaka lukwikilu na yandi ti ntekolo na yandi ya fyoti, Timoteo. Leke yai kuyelaka na kuzabaka nde mama na yandi ti nkaka na yandi vandaka kupesa mbalu na kyeleka ya Biblia.​—⁠2 Timoteo 1:5; 3:​14, 15.

15. Na yina metala bantekolo, inki lusadisu ya mbalu bankaka lenda kupesa, kansi inki bau fwete kubuya?

¹⁵ Ebuna, kele awa kisika ya bankaka lenda kupesa lusadisu ya kuluta mingi. Bankaka, beno meyitaka kukabula nzayilu na beno ya balusilu ya Yehowa ti bana na beno. Ntangu yai beno lenda kusala mutindu mosi ti mbandu yankaka yina kekwisa! Bana ya baleke mingi keyangalalaka na kuwa bankaka na bau keta masolo ya Biblia. Na ntembe ve, nge kebaka ve mukumba ya tata ya kulonga kyeleka ya Biblia na bana na yandi. (Kulonga 6:⁠7) Kansi, nge keyika yau. Bika kisambu na nge kuvanda yina ya muyimbi-bankunga nde: “Awa ya mono me kuma mbuta, nsuki na mono me kuma mpembe, kubikisa mono ve, Nzambi! Vanda na mono ntangu mono ke kumisa ngolo na nge na meso ya bana yai ti bayina ta butuka na nima.”​—⁠Nkunga 71:18; 78:​5, 6.

16. Inki mutindu bankaka lenda kubuya na kuvanda kikuma ya kuyela ya mavwanga na dibuta na bau?

¹⁶ Mawa mingi, bankaka yankaka kelutisaka na kusungimina bana ya fyoti na mpila nde mavwanga keyelaka na kati ya bankaka ti bana na bau ya bambuta. Kansi, bumbote na nge ya masonga lenda kusadisa mbala yankaka bantekolo na nge na kutudila nge ntima ntangu bau kekudiwa nde bau kemona ve mpila ya kutubila bibuti na bau makambu. Bantangu yankaka baleke ketulaka kivuvu nde bankaka na bau ya kufuluka na bumbote tabwa ti bau sambu na kutelamanina bibuti na bau. Ebuna kusala inki? Sadila mayele ti kikesa sambu bantekolo na nge kuvanda pwelele na ntwala ya bibuti na bau. Nge lenda kutendula nde yau keyangidikaka Yehowa. (Efezo 6:​1-3) Kana yau kele mfunu, nge lenda kuyidikila baleke nzila na kutubilaka bibuti na bau mambu yango na ntwala. Vanda masonga na ntwala ya bantekolo na nge na yina metala mambu ya nge melongukaka bamvula mingi. Masonga na nge lenda kunatina bau mambote.

SOBA MUTINDU NGE KEKUMA MBUTA

17. Inki lukanu ya muyimbi-bankunga Bakristu ya minunu lenda kufulula?

¹⁷ Mutindu nge kenuna, nge tamona nde nge lenda ve kusala yonso yina ya nge vandaka kusala ntete to yonso yina ya nge kezola kusala. Inki mutindu muntu kekukaka kundima mpi kusala sambu na yina metala dyambu ya kimununu? Na mabanza na nge, nge lenda kudiwa nde nge kele ti bamvula 30, kansi ntangu nge kekuditala na kitalatala yau kemonisa kyeleka ya kuswaswana. Kulemba nitu ve. Muyimbi-bankunga kubondilaka Yehowa nde: “Kubuya mono ve ntangu mono me kuma mununu, kubikisa mono ve ntangu ngolo na mono ke zola kumana.” Baka lukanu ya kufulula muyimbi-bankunga. Yandi kutubaka nde: “Ntangu yonso mono ta tulaka ntima na mono na nge, mono ta kumisaka nge mingi-mingi diaka.”​—⁠Nkunga 71:​9, 14.

18. Inki mutindu Mukristu ya kuyela lenda kusadila na mbalu yonso pansio na yandi?

¹⁸ Bamingi mebongisaka na ntwala sambu na kukembila Yehowa na nima ya kubaka pansio na kisalu ya kinsuni. Tata mosi yina kele ntangu yai muntu ya pansio ketendula nde: “Mono kubongisaka na ntwala mambu yina ya mono tasala ntangu bana na beto ya bankento tamanisa nzo-nkanda. Mono bakaka lukanu ya kuyantika kisalu ya kusamuna ntangu yonso, mpi mono tekaka bima na mono sambu na kuvanda na kimpwanza ya kusadila Yehowa kuluta mingi. Mono sambaka sambu na lutwadisu ya Nzambi.” Kana nge kefinama na bamvula ya kubaka pansio, baka ndembikilu na ntela ya Ngangi na beto ya Nene: “Mono ta vanda kaka mutindu mosi ti kuna ya beno me nuna, mono ta bakaka kilo na beno tii kuna ya beno me kuma nsuki-mpembe.”​—⁠Yezaya 46:⁠4.

19. Inki ndongisila mepesama sambu na bayina kele na kununa?

¹⁹ Kuyikana na pansio ya kisalu ya kinsuni lenda kuvanda petepete ve. Ntumwa Polo kupesaka ndongisila na babakala ya minunu nde “bo lutisa kiteso ve na konso mambu yina.” Yau kelombaka kutesa kiteso na mambu yonso, nkatu kudibikisa na mpusa ya kusosa luzingu ya kukonda mpasi. Mfunu ya bisalu ya lumbu na lumbu ti kudilonga lenda kuvanda mingi na nima ya pansio kuluta na ntwala. Ebuna, vanda na bisalu mingi ya kusala, “na kuvandaka ntangu yonso ti bisalu mingi ya kusala na kisalu ya Mfumu, na kuzabaka nde kikesa na beto kele ya mpamba ve na yina metala Mfumu.” (1 Korinto 15:​58, NW) Yalumuna kisalu na nge sambu na kusadisa bantu yankaka. (2 Korinto 6:13) Bakristu mingi kesalaka dyambu yai na kusamunaka na kikesa yonso nsangu ya mbote na kiteso ya kufwana na bandilu na bau. Mutindu nge kenuna, vanda “na lukwikilu ya ngolo, . . . bo fweti zolana ngolo, na kukanga ntima mpenza.”​—⁠Tito 2:⁠2.

KUNUNGA DYAMBU YA MVIDISA YA NKWELANI NA NGE

20, 21. (a) Na ngidika ya bima ya bubu yai, nsukansuka, inki fwete kukabula bantu zole ya mekwelaka? (b) Inki mutindu Ana kepesa mbandu ya mbote sambu na bankwelani yina mefwilaka?

²⁰ Yau kele dyambu ya mawa kansi ya kyeleka na kumona nde na ngidika ya bima ya bubu yai, bankwelani kekabwana na lufwa. Bankwelani yina mefwilaka kezabaka nde bantu na bau ya zolwa kele ya kulala ntangu yai, mpi bau ketulaka ntima nde bau tamona bau dyaka. (Yoane 11:​11, 25) Kansi, mvidisa, kepesaka kaka ntantu. Inki mutindu muntu yina mebikala na luzingu lenda kununga yau?a

²¹ Kuyibuka mambu ya muntu mosi na kati ya Biblia kusalaka tasadisa. Ana kukumaka fwola kaka bamvula nsambwadi na nima ya makwela, mpi ntangu beto ketanga mambu yina metala yandi, yandi kuvandaka ti bamvula 84. Beto lenda kundima nde yandi kuvandaka na ntantu ntangu yandi kuvidisaka bakala na yandi. Inki mutindu yandi kuvibidilaka? Yandi vandaka kusadila Yehowa Nzambi kisalu ya santu na tempelo. (Luka 2:​36-38) Na ntembe ve, luzingu ya kisalu ya masonga ya Ana kuvandaka nkisi ya ngolo sambu na ntantu mpi kinsyona ya yandi vandaka kuwa bonso fwola.

22. Inki mutindu bafwola ti mifwidi yankaka kunungaka kinsyona?

²² Nkento mosi ya bamvula 72 yina kuvandaka fwola bamvula kumi meluta ketendula nde: “Lukakilu ya kuluta nene sambu na mono kuvandaka ya kukonda nkundi ya kusolula ti yandi. Bakala na mono kuvandaka muwi ya mbote. Beto vandaka kusolula mambu yina metala dibundu ti kuvukana na beto na kisalu ya Bukristu.” Fwola yankaka ketuba nde: “Ata nkutu ntangu kebelulaka, mono memonaka yau kuluta mbote na kutuba nde kele kima yina ya muntu kesala ti ntangu na yandi kesadisaka yandi na kubeluka. Nge kele na kisika mosi ya kuluta mbote sambu na kusadisa bantu yankaka.” Fwola mosi ya bamvula 67 kendima na kutubaka nde: “Mutindu ya mbote kibeni ya kununga kimufwidi kele ya kudipesa sambu na kusyamisa bantu yankaka.”

YA KUPESAMA MBALU NA NZAMBI NA KIMUNUNU

23, 24. Inki nsyamisa ya nene Biblia kepesa sambu na minunu, mingimingi na bayina kevandaka mifwidi?

²³ Ata nkutu lufwa kekatulaka nkwelani ya zolwa, Yehowa kebikalaka ya kwikama, ya kyeleka mpenza. Ntotila Davidi ya kununa kuyimbaka nde: “Mono lombaka kima mosi mpamba na Mfumu Nzambi, kima yango yo yai: na kuvanda na nzo na yandi na luzingu na mono ya mvimba, na kumona mambote na yandi ti [“na kutala tempelo na yandi ti ntonda,” NW].”​—⁠Nkunga 27:⁠4.

²⁴ Ntumwa Polo ketuma nde: “Pesa lukumu na bafwola yina kele mpenza bafwola.” (1 Timoteo 5:​3, NW) Ndongisila yina kelanda ntuma yai kemonisa nde bayina mefwana na kubingama bafwola yina kele ve ti bampangi ya kinsuni ya penepene lendaka kuvanda na mfunu ya lusadisu ya kinsuni yina kekatuka na dibundu. Ata mpila yina, sansa ya ntuma “pesa lukumu” kekotisa ngindu ya kupesa bau mbalu. Ndembikilu ya inki mutindu bafwola ti mifwidi lenda kubaka na nzayilu ya kemonisa nde Yehowa kepesaka bau mbalu mpi tasadisa bau!​—⁠Yakobo 1:⁠27.

25. Inki lukanu kebikala kaka sambu na minunu?

²⁵ Ndinga ya kupemama ya Nzambi ketuba nde: “Nsuki ya mpembe kele lukumu ya bambuta.” Yau kele “mpu ya kitoko ntangu yau kele na nzila ya lunungu.” (Bingana 16:​31, NW; Bing 20:29) Ebuna, yau kuvanda nge mekwelaka to nge kele dyaka mpumpa, landa na kutula kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na nge. Na yau, nge tavanda ti zina ya mbote na Nzambi ntangu yai mpi kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula na inza kisika yina bampasi ya kimununu tavanda dyaka ve.​—⁠Nkunga 37:​3-5; Yezaya 65:20.