Kunyata Bangogo ya Mfunu

NTANGU nge ketuba to ketanga na ndinga ya ngolo, yo kele mfunu nde nge tuba bangogo kukonda kifu mpamba ve, kansi nge fwete nyata mpi bangogo ti bimvuka ya bangogo yina kele ti bangindu ya mfunu sambu bantu kubakisa bangindu yango pwelele.

Yo ketendula ve kaka kunyata bangogo fyoti to nkutu mingi. Nge fwete nyata bangogo ya mbote. Kana nge nyata ve bangogo ya mbote, bawi na nge tabakisa mbote ve mambu ya nge ketuba, mpi mabanza na bo lenda yantika kuyindula mambu yankaka. Ata mambu ya muntu ketuba kele ya mfunu, disolo na yandi tapusa ve bawi na kusala mambu ya yandi ketuba kana yandi kenyata ve bangogo ya mbote.

Mitindu ya kunyata bangogo ya mfunu kele mingi, kansi mbala mingi bo kevukisaka mambu yai: kumatisa volime, kusadila mawi mwa mingi, kutuba malembe, kupema na ntwala to na nima (to yonso zole) ya kutuba kima mosi, mpi na bidimbu ya maboko ti ya luse. Na bandinga yankaka, muntu lenda nyata bangogo ya mfunu na kutombusa to kukulumusa ndinga. Tadila malongi ti mambu yankaka sambu na kupona mutindu ya kuluta mbote ya nge tasadila.

Ntangu nge kepona bangogo ya kunyata, tadila mambu yai kelanda. (1) Na kati ya konso nsa, kima kesadisaka na kuzaba bangogo yina nge fwete nyata kele ve kaka kitini ya nsa yina kelanda, kansi mpi mambu yina bo ketubila. (2) Nge lenda nyata bangogo sambu na kuyantika dibanza ya mpa, yo vanda ngindu mosi ya mfunu to sambu na kuluta na ngindu ya mpa. Yo lenda songa mpi nde ngindu mosi mekuma na nsuka. (3) Mutubi mosi lenda nyata bangogo sambu na kumonisa mawi na yandi sambu na dyambu mosi. (4) Muntu lenda nyata mpi bangogo sambu na kubenda dikebi na bangindu ya mfunu ya diskure.

Sambu na kunyata bangogo ya mfunu mitindu yai, mutubi to muntu yina ketanga na meso ya bantu fwete bakisa mbote malongi na yandi mpi kuzola na masonga yonso nde bawi na yandi mpi kubakisa yo. Na yina metala nsiku ya Nzambi kupesaka na bilumbu ya Esdrasi, Nehemia 8:8 ketuba nde: “Bo vandaka [kutanga, NW] Bansiku ya Nzambi na ndinga ya [ngolo na mukanda] ti kutendula yo mbote-mbote na mpila nde bantu yonso kuzaba yo.” Yo kele pwelele nde bantu yina kutangaka mpi kutendulaka Bansiku ya Nzambi kilumbu yango kuzabaka mfunu ya kusadisa bawi na bo na kubakisa ntendula ya mambu yina bo vandaka kutanga, kusimba, mpi kusadila yo.

Mambu Yina Lenda Pesa Mpasi. Bantu mingi kemonaka mpasi ve na kubasisa pwelele mambu ya bo ketuba na masolo ya konso kilumbu. Kansi, kana bo ketanga mambu yina muntu yankaka kusonikaka, bo lenda mona mpasi na kuzaba bangogo to bimvuka ya bangogo yina bo fwete nyata. Kima ya ntete ya kuluta mfunu kele kubakisa mbote malongi. Yo kelombaka kulonguka mbotembote mambu yina bo sonikaka. Yo yina, kana bo melomba nge na kutanga na lukutakanu mosi ya dibundu, nge fwete kudibongisa mbote.

Bantu yankaka kenyataka bangogo yonso kiteso mosi ata bangogo yango kele ya mfunu to ve, na kisika ya kunyata kaka bangogo ya mfunu. Bankaka kenyataka mingi ba prépositions ti bangogo yina kekangisaka bangogo, bimvuka ya bangogo, bansa to bangogo yankaka ya mutindu yai. Kana kunyata bangogo ya mfunu kesala nde bangindu kubasika ve pwelele, yo kekumaka kukonda mpasi kikalulu mosi ya mbi ya kekatulaka dikebi ya bawi.

Sambu na kusosa kunyata bangogo ya mfunu, mitubi yankaka kematisaka ndinga ngolo kibeni na mpila nde bawi kewaka neti nde yandi kenganina bo. Ya kyeleka, mbala mingi yo kebutaka ve bambuma ya mbote. Kana mutubi kenyata ve bangogo na mutindu yandi ketubaka, yo lenda pesa ngindu nde yandi kebaka ve bawi na yandi na valere. Yo tavanda mbote mingi na kutubila bo ti zola mpi na kusadisa bo na kumona nde mambu ya yandi ketuba kekatuka na Masonuku mpi yo kele ya mayele!

Mutindu ya Kutomisa. Mbala mingi, muntu yina kenyataka ve bangogo mbote kezabaka yo ve yandi mosi. Yo lenda lomba nde muntu yankaka kusonga yandi yo. Kana nge kezola kutomisa dyambu yai, nkengi ya nzo-nkanda na beno tasadisa nge. Nge lenda lomba mpi lusadisu na konso muntu yankaka yina kele mutubi ya mbote. Lomba yandi na kuwidikilaka ti dikebi kutanga mpi masolo na nge, ebuna na nima yandi pesa nge bangindu sambu na kutomisa.

Na luyantiku, muntu yina kepesa nge bandongisila lenda lomba nge na kusadila disolo mosi ya Nzozulu ya Nkengi sambu na kumeka. Yandi tasonga nge na kulonguka konso nsa sambu na kuzaba nki bangogo to bimvuka ya bangogo nge fwete nyata sambu bantu kubakisa mambu kukonda mpasi. Yandi lenda yibusa nge na kutula dikebi mingi na bangogo yina kele ya kutengimisa. Kuvila ve nde bangogo kesalaka kumosi na kati ya nsa. Mbala mingi, yo talomba nde nge nyata kimvuka ya bangogo, kansi ngogo mosi mpamba ve. Na bandinga yankaka, bo lenda syamisa balongoki na kutadila ti dikebi bidimbu ya kevandaka na zulu to na nsi ya bisono sambu na kunyata bangogo ya mfunu mbote.

Na kitini ya kelanda, muntu yina kepesa nge bandongisila lenda syamisa nge na kutadila mambu yina kele na ntwala mpi na nima ya nsa. Inki ngindu bo ketubila na paragrafe ya mvimba? Inki mutindu yo tasadisa nge na kuzaba mambu ya nge tanyata na konso nsa? Tala ntu-dyambu ya nene ya disolo mpi tubantu-dyambu yina kevandaka na bisono ya ndombe. Inki mutindu yo kesadisa nge ntangu nge kepona bimvuka ya bangogo yina nge fwete nyata? Nge fwete tadila mambu yai yonso. Kansi nge fwete keba na kunyata ve bangogo mingi kibeni.

Ata nge tatuba bonso nde nge kesolula to nge tatanga mambu ya nge tatuba, muntu yina kepesa nge bandongisila lenda syamisa nge mpi na kutadila mutindu bangindu kelandana sambu na kuzaba bangogo ya nge tanyata. Nge fwete zaba kisika yina dibanza mosi mesuka to kisika yina nge kemanisa ngindu mosi ya mfunu sambu na kuluta na ngindu yankaka. Bawi na nge tasepila kana disolo na nge kemonisa bo bisika yai. Nge lenda sala yo kana nge kenyata bangogo bonso yai: ya ntete, ya zole, na nsuka, yo yina, mpi mpidina.

Muntu yina kepesa nge bandongisila tabenda mpi dikebi na nge na bangindu yina nge kezola kutuba ti mawi mingi. Sambu na kusala yo, nge lenda nyata bangogo bonso yai: kibeni, mpenza, ata fyoti ve, mfunu, mpi konso ntangu. Kusala mutindu yai lenda vanda ti bupusi na mutindu bawi na nge takudiwa sambu na mambu ya nge ketuba. Beto tatubila yo mingi na Dilongi ya 11, “Kutuba ti Tiya mpi Kubasisa Mawi.”

Sambu na kutomisa mutindu nge fwete nyata bangogo, bo tasyamisa nge mpi na kubakisa mbotembote bangindu ya mfunu ya nge kezola nde bawi na nge kuyibuka. Beto tatadila dyaka dyambu yai ntangu beto tatubila kutanga na meso ya bantu na Dilongi ya 7, “Kunyata Bangindu ya Mfunu,” mpi na Dilongi ya 37, “Kubasisa Pwelele Bangindu ya Mfunu.”

Kana nge kesala ngolo sambu na kutomisa kisalu na nge ya bilanga, tula dikebi mingi na mutindu nge ketanga baverse. Kudiyulaka ntangu yonso nde, ‘Sambu na nki mu ketanga verse yai?’ Sambu na muntu yina kele longi, yo mefwana ve kaka na kutuba bangogo mbote. Ata kutanga verse ti mawi mefwana mpi ve. Kana nge kepesa mvutu na ngyufula to kelonga muntu kyeleka mosi ya luyantiku, na ntangu nge ketanga verse, yo kele mbote na kunyata bangogo to kimvuka ya bangogo yina kesimba mambu ya beno ketubila. Kana ve, muntu ya nge ketangila verse yina lenda bakisa ve dyambu ya nge ketubila.

Sambu kunyata bangogo ya mfunu ketendula kuyika ngolo na bangogo mpi na kimvuka ya bangogo yankaka, mutubi yina kele ti eksperiansi mingi ve lenda lutisa ndilu na ntangu yandi kenyata bangogo ya mfunu. Yo tavanda bonso banoti yina muntu ya meyantika kulonguka kima ya bo kebudilaka miziki kebula. Kansi, kana yandi longuka yo mbala mingi, konso “noti” takuma kitini ya “miziki” mosi ya kitoko.

Na nima ya kulonguka mambu ya luyantiku, nge talonguka dyaka mambu mingi kana nge ketala mitubi yina kele ti eksperiansi mingi. Nge tabakisa nswalu mambu ya nge lenda lungisa kana nge kesoba ngolo ya nge kesadila na kunyata bangogo. Nge tabakisa mpi mfunu ya kunyata bangogo ya mfunu na mitindu ya kuswaswana sambu na kubasisa pwelele ntendula ya mambu ya nge ketuba. Kana nge kuma kunyata bangogo ya mfunu mbote, yo tatomisa mpenza kutanga ti kutuba na nge.

Kusuka ve kaka na kulonguka mambu ya luyantiku ya kemonisaka mutindu ya kunyata bangogo ya mfunu. Sambu na kutuba mbote, landa na kulonguka yo tii kuna nge tazaba kunyata bangogo ya mfunu mbote mpi kusadila yo na mpila nde yo wakana na makutu ya bantu yankaka mutindu nge ketubaka.