KAPU 3

‘Bo Fulukaka ti Mpeve Santu’

Mambu yina salamaka ntangu mpeve santu kulumukaka na zulu ya balongoki na Pantekoti

1. Tubila mambu ya vandaka kusalama na Feti ya Pantekoti.

KIESE kele mingi mpenza na babala-bala ya Yeruzalemi.a Midinga ke basika na mesa-kimenga na tempelo mpi ke mata na zulu, Balevi ke yimba nkunga Hallel. (Nkunga 113 tii na 118) Yo ke monana nde ntangu bo ke yimba, bankaka ke yamba. Babala-bala me fuluka ti banzenza ya me katuka ntama na Elami, na Mezopotamia, na Kapadosia, na Ponti, na Ezipte mpi na Roma.b Bo me kwisa kusala nki? Bo me kwisa na Feti ya Pantekoti yina bo ke bingaka mpi nde “kilumbu ya bambuma ya ntete ya kuyela.” (Kut. 28:26) Bo vandaka kusala feti yai konso mvula sambu na kumonisa nsuka ya ntangu ya kukatula bambuma ya orze na bilanga mpi luyantiku ya ntangu ya kukatula ble. Yo vandaka kilumbu mosi ya kiese.

Karti ya ke monisa bisika yina bantu ya waka nsangu ya mbote na Pantekoti ya mvula 33 katukaka. 1. Bisika: Libia, Ezipte, Etiopia, Bitinia, Ponti, Kapadosia, Yudea, Mezopotamia, Babilonia, Elami, Media, mpi Partia. 2. Bambanza: Roma, Alesandria, Memfisi, Antioshe (ya Siria), Yeruzalemi, mpi Babilone. 3. Banzadi: Nzadi-Mungwa ya Mediterane, Nzadi-Mungwa ya Ndombe, Nzadi-Mungwa ya Mbwaki, Nzadi-Mungwa ya Kaspiene, Golfe ya Persia.

YERUZALEMI VANDAKA MBANZA YA MFUNU NA LUSAMBU YA BAYUDA

Mambu mingi yina bakapu ya ntete ya mukanda ya Bisalu ke tubila salamaka na Yeruzalemi. Bangumba ya Yudea ziungaka mbanza yai ya vandaka na bakilometre kiteso ya 55 na esti ya Nzadi-Mungwa ya Mediterane. Na mvula 1070 ya ntwala ya ntangu na beto, ntotila Davidi botulaka mbanza yai ya ngolo ya bo tungaka na Ngumba ya Sioni mpi na nima yo kumaka mbanza ya nene yina kumaka ntu-mbanza ya dikanda ya Izraele.

Ngumba ya Moria kele pene-pene ya Ngumba ya Sioni. Bayuda ke tubaka nde Ngumba ya Moria kele kisika yina Abrahami zolaka kutambika Izaki. Yo salamaka bamvula kiteso ya 1 900 na ntwala nde mambu yina mukanda ya Bisalu ke tubila kusalama. Ngumba ya Moria kumaka na kati ya mbanza ntangu Salomo tungaka tempelo ya ntete ya Yehowa na zulu na yo. Tempelo vandaka kisika ya mfunu ya Bayuda mpi kisika na bo ya lusambu.

Bayuda yonso na ntoto ya mvimba vandaka kuvukana mbala na mbala na tempelo ya Yehowa sambu na kupesa makabu ya bambisi, kusamba mpi kusala bankinsi. Bo vandaka kusala yo sambu na kulemfuka na nsiku yai ya Nzambi: “Babakala na nge yonso fwete kwenda na ntwala ya Yehowa Nzambi na nge na kisika yina yandi [me pona], mbala tatu na mvula.” (Kul. 16:16) Sanedreni ya Nene, disongidila kimvuka ya bamfumu ya Bayuda, vandaka mpi na Yeruzalemi.

2. Inki mambu ya kuyituka salamaka na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto?

² Pene-pene ya ngunga ya uvwa (9 heure) na suka na mvula 33 ya ntangu na beto, kima mosi salamaka yina ke landaka kuyitukisa bantu bamvula mingi na nima. Na mbala mosi “makelele katukaka na zulu, bonso makelele ya mupepe yina ke bula ngolo.” (Bis. 2:2) Makelele fulukaka na nzo kisika yina balongoki ya Yezu kiteso ya 120 vukanaka. Na nima, diambu mosi ya kuyituka salamaka. Baludimi bonso ya tiya yantikaka kumonana mpi ludimi mosi-mosi telemaka na ntu ya konso longoki.c Balongoki “fulukaka ti mpeve santu” mpi yantikaka kutuba bandinga ya banzenza. Ntangu balongoki basikaka na nzo yina, banzenza yina vandaka kukutana ti bo na babala-bala ya Yeruzalemi vandaka kuyituka sambu balongoki vandaka kusolula ti bo! Ya kieleka, konso munzenza vandaka kuwa bo ke tuba “na ndinga na yandi mosi.”—Bis. 2:1-6.

3. (a) Sambu na nki Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto kele mfunu mingi na lusambu ya kieleka? (b) Inki mutindu Piere sadilaka nsapi mosi “ya Kimfumu” na diskure na yandi na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto?

³ Mambu yai ya kuyituka kele mfunu mingi na lusambu ya kieleka, yo vandaka luyantiku ya Izraele ya kimpeve disongidila, dibundu ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta. (Bag. 6:16) Kansi yo me suka pana ve. Ntangu Piere longaka kimvuka mosi ya bantu na kilumbu yina, yandi sadilaka nsapi ya ntete na kati ya ‘bansapi tatu ya Kimfumu,’ mpi konso nsapi vandaka kupesa bantu ya mutindu na mutindu dibaku mosi ya mfunu mingi. (Mat. 16:18, 19) Nsapi ya ntete pesaka Bayuda mpi bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda dibaku ya kundima nsangu ya mbote mpi ya kuvanda bantu yina Nzambi tulaka mafuta na mpeve santu.d Yo yina, bo kumaka bantu ya Izraele ya kimpeve, bo kumaka ti dibaku ya kukuma bantotila mpi banganga-nzambi na Kimfumu ya Mesia. (Kus. 5:9, 10) Na nima, bantu ya Samaria bakaka dibaku yai mpi na nima diaka Bantu ya Makanda mpi bakaka dibaku yango. Mambu ya mfunu yina salamaka na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto ke longa beto nki bubu yai?

“Bo Vandaka Bo Yonso Kisika Mosi” (Bisalu 2:1-4)

4. Na nki mutindu dibundu ya Bukristu bubu yai kele kaka dibundu yina yantikaka na mvula 33 ya ntangu na beto?

⁴ Dibundu ya Bukristu yantikaka ti balongoki kiteso ya 120 yina “vandaka bo yonso kisika mosi,” na shambre mosi ya zulu mpi bo tulaka bo mafuta na mpeve. (Bis. 2:1) Na nsuka ya kilumbu yina, bantu mingi bakaka mbotika mpi kotaka na dibundu ya Bukristu. Yo vandaka luyantiku ya kuyela ya dibundu ya Nzambi yina ke landa kuyela tii bubu yai! Ya kieleka dibundu ya Bukristu, disongidila kimvuka ya babakala mpi ya bankento yina ke waka Nzambi boma, ke longaka ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu na ntoto ya mvimba na makanda yonso’ na ntwala nde nsuka kukwisa.—Mat. 24:14.

5. Kuvanda na dibundu ya Bukristu natilaka Bakristu ya ntete nki mambote mpi nki mambote yo ke natilaka beto bubu yai?

⁵ Dibundu ya Bukristu ke pesaka mpi bantu na yo kikesa disongidila Bakristu yina bo me tulaka mafuta mpi “mameme ya nkaka.” (Yoa. 10:16) Polo vandaka kusepela mingi ti kikesa yina bampangi ke pesanaka na dibundu, yandi monisaka yo na mambu yina yandi sonikilaka Bakristu ya Roma nde: “Mono kele na nzala ya ngolo ya kumona beno, sambu mono pesa beno mwa dikabu ya kimpeve sambu beno kuma ngolo; to na kutuba ya mbote, sambu beto pesana kikesa, na nzila ya lukwikilu na beto, lukwikilu na beno mpi ya mono.”—Bar. 1:11, 12.

ROMA VANDAKA NTU-MBANZA YA KIMFUMU MOSI YA NENE

Mambu yina mukanda ya Bisalu ke tubila salamaka ntangu Roma vandaka mbanza ya kuluta nene mpi ya kuluta mfunu na ntoto ya mvimba na ntangu yina. Yo vandaka ntu-mbanza ya kimfumu mosi ya nene yina vandaka kuyala bansi mingi banda na Grande-Bretagne tii na nordi ya Afrika mpi banda na Océan Atlantique tii na Golfe ya Persia.

Roma vandaka ti bantu ya mutindu na mutindu yina luzingu na bo, bampusu na bo ya nitu, bandinga na bo mpi mambu ya bo vandaka kukwikila swaswanaka. Banzila vandaka mbote na bisika yonso yina Roma vandaka kuyala, yo yina bantu ya mutindu na mutindu vandaka kukwenda na Roma mpi kunata bima kuna kukonda mpasi. Na Ostie, dibungu mosi ya pembeni ti Roma, bamaswa vandaka kunata mbala na mbala bima ya kudia mpi bima ya ntalu na Roma.

Na bilumbu ya Bakristu ya ntete, bantu kuluta milio mosi vandaka kuzinga na Roma. Mbala ya nkaka kati-kati ya bantu yai vandaka bampika, disongidila bantu ya vandaka kusala mubulu yina bo kangaka, bana yina bibuti na bo tekaka to yambulaka mpi bantu yina basoda ya Roma vandaka kukanga na bitumba. Bayuda ya Yeruzalemi vandaka mpi na kati ya bantu yina bo nataka na kimpika na Roma, ntangu Pompée, mfumu ya basoda ya Roma botulaka Yeruzalemi na mvula 63 na ntwala ya ntangu na beto.

Bantu mingi ya vandaka kuzinga na Roma vandaka bansukami ya ngolo mpi bo vandaka kuzinga na banzo ya nene-nene bantu mingi. Bamfumu ya Roma bantu vandaka kupesa bo mbongo to madia yina bo vandaka kuzingila. Ata mpidina, bantotila ya Roma yidikaka kitoko ntu-mbanza na bo. Mu mbandu, bo tungaka banzo ya bateyatre mpi bastade ya nene yina bantu vandaka kukwenda kutala bansaka ya mubulu ya bantu vandaka kunwana bo na bo to ti bambisi mpi bansaka ya bantu na zulu ya bampunda. Bansaka yai ya kulutisa ntangu vandaka ya ofele.

6, 7. Bubu yai nki mutindu dibundu ya Bambangi ya Yehowa ke salaka kisalu yina Yezu me pesaka ya kulonga nsangu ya mbote na makanda yonso?

⁶ Bubu yai dibundu ya Bukristu ke vandaka ti balukanu ya mutindu mosi ti dibundu yina ya Bakristu ya ntete. Yezu pesaka balongoki na yandi kisalu mosi ya ke pesa kiese ata yandi zabaka nde bo ta kutana ti bampasi. Yandi songaka bo nde: “Beno kumisa bantu ya makanda yonso balongoki, beno botika bo na zina ya Tata mpi ya Mwana mpi ya mpeve santu, beno longa bo na kuzitisa mambu yonso ya mono songaka beno.”—Mat. 28:19, 20.

⁷ Bubu yai, Yehowa ke sadilaka dibundu ya Bambangi ya Yehowa sambu na kusala kisalu yai. Ya kieleka, yo lenda vanda mpasi na kulonga nsangu ya mbote na bantu ya bandinga mingi. Ata mpidina, Bambangi ya Yehowa ke basisaka mikanda na bandinga kuluta 1 000. Kana nge ke vukana mbala na mbala na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa mpi kana nge ke pesa maboko na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki, nge fwete vanda na kiese. Nge kele na kati ya bantu fioti yina kele ti dibaku bubu yai ya kulonga mbote-mbote nsangu ya mbote sambu na zina ya Yehowa.

8. Inki mambote dibundu ya Bambangi ya Yehowa ke natilaka konso muntu na kati na beto?

⁸ Yehowa me pesaka beto kimvuka ya bampangi ya ntoto ya mvimba sambu na kusadisa beto na kukanga ntima ti kiese na bampasi ya beto ke kutana ti yo na bilumbu yai ya mpasi. Polo sonikilaka Bakristu ya Baebreo nde: “Beto tudila bankaka dikebi sambu na kupusa bo na kumonisa zola mpi na kusala bisalu ya mbote, beto yambula ve kuvukana kumosi, mutindu yo kele kikalulu ya bankaka, kansi beto pesana kikesa, mpi beno sala yo diaka mingi kuluta sambu beno ke mona kilumbu ke finama.” (Baeb. 10:24, 25) Yehowa me pesaka beto dibundu ya Bukristu sambu na kusadisa beto na kupesana kikesa. Yo yina, landa kukangama ti bampangi na nge ya kimpeve. Kuyambula ve ata fioti kuvukana ti bo na balukutakanu ya Bukristu!

“Konso Muntu Vandaka Kuwa . . . na Ndinga na Yandi Mosi” (Bisalu 2:5-13)

Balongoki ya Yezu ke longa Bayuda mpi bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda na bala-bala mosi ya nene. — “Beto ke wa bo, bo ke tuba na bandinga na beto mambu ya nene ya Nzambi.”—Bisalu 2:11

9, 10. Inki bikesa bampangi ya nkaka ke salaka sambu na kulonga nsangu ya mbote na bandinga ya nkaka?

⁹ Yindula kiese yina Bayuda mpi bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda waka na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto. Mbala ya nkaka bantu mingi yina vandaka pana vandaka kutuba Kigreki to Kiebreo. Kansi ntangu yai “konso muntu vandaka kuwa [balongoki] ke tuba na ndinga na yandi mosi.” (Bis. 2:6) Ntembe kele ve nde nsangu ya mbote simbaka bantima ya bantu yina vandaka kuwidikila yo na bandinga na bo. Ya kieleka, bubu yai Nzambi me pesaka beto ve dikabu ya kutuba na mutindu ya kuyituka na bandinga ya nkaka. Ata mpidina, bampangi mingi ke salaka bikesa ya kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu na bantu ya bansi yonso. Inki bo ke salaka? Bampangi ya nkaka ke longukaka bandinga ya nkaka sambu na kulonga nsangu ya mbote na dibundu mosi ya ndinga ya nzenza ya kele pene-pene ti bo to sambu na kukwenda na insi ya nzenza. Mbala mingi bikesa na bo ke yitukisaka bantu yina ke tubaka bandinga yango.

¹⁰ Mu mbandu, Christine ti bampangi ya nkaka 7 longukaka ndinga Gujarati. Ntangu yandi solulaka ti nduku na yandi ya kisalu yina ke tubaka Gujarati, yandi pesaka yandi mbote na Gujarati. Nkento yai yitukaka mingi mpi zolaka kuzaba kikuma yina Christine salaka bikesa ya kulonguka Gujarati. Christine zwaka dibaku ya kulonga yandi nsangu ya mbote. Nkento yai songaka Christine nde: “Ata dibundu mosi ve lendaka kusonga bantu na yo na kulonguka ndinga ya mpasi bonso yai. Yo fwete vanda nde beno kele ti nsangu mosi ya mfunu ya kusonga bantu.”

11. Inki mutindu beto lenda kudibongisa sambu na kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu na bantu ya bandinga ya nkaka?

¹¹ Ya kieleka, beto yonso ve lenda longuka ndinga ya nkaka. Ata mpidina, beto lenda kudibongisa sambu na kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu na bantu ya bandinga ya nkaka. Inki mutindu beto lenda sala yo? Na JW Language^® nge lenda longuka mutindu ya kupesa bantu mbote na ndinga mosi ya bantu mingi ke tubaka na kisika ya nge ke zingaka. Nge lenda longuka mpi mwa bangogo ya ndinga yango yina lenda pusa bantu ya nge ke solula ti bo na kutudila nge dikebi. Nge lenda songa bo jw.org to bavideo mpi mikanda mingi na ndinga na bo. Kana beto ke sadila bisadilu yai ntangu beto ke longa nsangu ya mbote, beto ta wa kiese mutindu Bakristu ya ntete waka kiese ntangu bantu ya bansi ya nkaka yina bo vandaka kulonga yitukaka na kuwa nsangu ya mbote “konso muntu . . . na ndinga na yandi mosi.”

BAYUDA NA MEZOPOTAMIA MPI NA EZIPTE

Mukanda Disolo ya Bayuda na Bilumbu ya Yezu Kristu na Kingelesi (banda na mvula 175 ya ntwala ntangu na beto tii na mvula 135 ya ntangu na beto) ke tuba nde: “Bayuda ya makanda kumi ya kimfumu [ya Izraele] mpi ya kimfumu ya dikanda ya Yuda yina bantu ya Asiria mpi bantu ya Babilone nataka na kimpika vandaka kuzinga na Mezopotamia, na Media mpi na Babilone.” Esdrasi 2:64, ke tuba nde bantu ya Izraele 42 360 mpamba vutukaka na Yeruzalemi ntangu bo basikaka na kimpika na Babilone. Yo salamaka na mvula 537 ya ntwala ya ntangu na beto. Flavius Josèphe ke tuba nde na bilumbu ya Bakristu ya ntete, Bayuda yina vandaka “kuzinga na Babilonia” vandaka mingi mpenza. Banda na mvula 200 tii na mvula 400 ya ntangu na beto, Bayuda yina vandaka kuzinga na provense yai sonikaka mukanda mosi ya bansiku na bo mpi bo bingaka yo Talmude ya Babilone.

Mikanda ya nkaka ke monisaka nde Bayuda vandaka na Ezipte tii na luyantiku ya bamvula 500 ya ntwala ya ntangu na beto. Na bamvula yina Yeremia sonikilaka Bayuda yina vandaka kuzinga na bisika mingi na Ezipte, mu mbandu na mbanza Memfisi. (Yer. 44:1, noti na nsi ya lutiti.) Yo ke monana nde Bayuda mingi kwendaka kuzinga na Ezipte banda na mvula 323 tii na mvula 30 ya ntwala ya ntangu na beto. Josèphe ke tuba nde Bayuda vandaka na kati ya bantu ya ntete yina zingaka na mbanza Alesandria. Na nima, bo pesaka bo kitini mosi ya mbanza mpi bo vandaka kuzinga kuna. Na bilumbu ya Bakristu ya ntete, Philon, Muyuda mosi ya mayele sonikaka nde Bayuda mingi vandaka kuzinga na Ezipte, “na ndambu ya Lybie tii na bandilu ya Etiopia.”

“Piere . . . Telamaka” (Bisalu 2:14-37)

12. (a) Inki mambu Yoele tubaka yina lunganaka na Pantekoti ya mvula 33? (b) Sambu na nki balongoki ya Yezu vandaka kuvingila nde mambu yina Yoele tubaka kulungana?

¹² ‘Piere telamaka’ mpi yantikaka kulonga bantu mingi yina vandaka kutuba bandinga mingi. (Bis. 2:14) Yandi songaka bantu yonso yina vandaka kuwidikila nde Nzambi muntu pesaka dikabu yai ya kuyituka ya kutuba na bandinga mingi sambu na kulungisa mambu yai ya Yoele tubaka: “Mono ta tiamuna mpeve na mono na zulu ya bantu ya mitindu yonso.” (Yoe. 2:28) Na ntwala ya kutombuka na zulu, Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Mono ta lomba Tata mpi yandi ta pesa beno nsadisi ya nkaka,” mpi Yezu monisaka nde nsadisi yango kele ‘mpeve santu.’—Yoa. 14:16, 17.

13, 14. Inki bikesa Piere salaka sambu na kusimba bantima ya bantu yina vandaka kuwidikila yandi mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu na yandi?

¹³ Na nsuka, Piere tubaka kukonda boma nde: “Bika nzo ya mvimba ya Izraele kuzaba nde Nzambi me kumisaka yandi Mfumu mpi Kristu, Yezu yai ya beno fwaka na zulu ya nti.” (Bis. 2:36) Ya kieleka, bantu mingi na kati ya bantu yina vandaka kuwidikila Piere vandaka ve ntangu bo fwaka Yezu na nti ya mpasi. Kansi sambu bo mpi vandaka bantu ya dikanda ya Izraele, kifu yina vandaka kutadila bo mpi. Ata mpidina, simba nde Piere ke tuba ti bampangi na yandi Bayuda na luzitu mpenza mpi yandi ke sosa kusimba bantima na bo. Lukanu ya Piere vandaka ya kupusa bantu yina vandaka kuwidikila yandi na kubalula ntima kansi ve ya kusambisa bo. Keti bantu yina vandaka kuwidikila Piere monaka mbi mambu yina Piere tubaka? Ve, bo monaka yo ve mbi kansi “bo waka mpasi na ntima.” Nkutu bo tubaka nde: “Inki beto fwete sala?” Piere vandaka kulonga na mutindu ya mbote, yo yina mambu ya yandi tubaka simbaka bantima ya bantu mingi mpi yo pusaka bo na kubalula ntima.—Bis. 2:37.

¹⁴ Beto lenda landa mayele ya Piere ya kulonga sambu na kusimba bantima ya bantu. Ntangu beto ke longa bantu nsangu ya mbote, kana bo me tuba mambu ya nkaka ya ke wakana ve ti malongi ya Biblia, beto fwete sosa ve ntangu yonso kumonisa bo nde yo kele kifu. Kansi yo ta vanda mbote nde beto tubila mambu yina ta basisa ve ntembe na kati na beto ti bo. Kusala mutindu yai ta sadisa beto na kusadila Ndinga ya Nzambi sambu na kuyindula ti bo na luzitu mpenza. Mbala mingi malongi ya Biblia ke simbaka bantima ya bantu ya ntima-masonga kana beto ke longa yo na mutindu ya mbote.

DIBUNDU YA BUKRISTU NA PONTI

Bayuda yina katukaka na Ponti, distrike mosi na nordi ya Asie Mineure, vandaka na kati ya bantu yina landaka diskure ya Piere na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto. (Bis. 2:9) Yo kele pwelele nde bankaka na kati na bo kwendaka kulonga nsangu ya mbote na bwala na bo ntangu bo vutukaka kuna. Sambu na kati ya bantu yina Piere sonikilaka mukanda na yandi ya ntete, yandi tubilaka mpi bantu ya ke kwikilaka bayina “me panzanaka” na bisika ya mutindu na mutindu, mu mbandu na Ponti.g (1 Pie. 1:1) Mambu yina Piere sonikaka ke monisa nde Bakristu yai vandaka ‘na mawa sambu na bampasi ya mutindu na mutindu’ yina bantu vandaka kupesa bo sambu na lukwikilu na bo. (1 Pie. 1:6) Mbala ya nkaka, bantu vandaka kutelemina bo mpi kuniokula bo.

Mikanda yina Pline le Jeune, guvernere ya provense ya Bitinia mpi ya Ponti, vandaka kusonikila ntotila Trajan ke monisa nde bantu niokulaka diaka Bakristu ya Ponti. Na mukanda mosi yina Pline sonikaka na Ponti na mvula 112 ya ntangu na beto, yandi tubilaka “kupanzana” ya dibundu ya Bukristu. Yandi monisaka nde, kupanzana ya dibundu ya Bukristu vandaka kupesa bantu yonso boma, yo vanda babakala to bankento, bambuta to baleke, bamvwama mpi bansukami. Pline songaka Bakristu na kutuba nde bo kele diaka ve Bakristu kana ve yandi ta fwa bo. Yandi tubaka mpi nde bo ta yambula konso muntu yina ta buya Kristu, yina ta sambila banzambi to kiteki ya Trajan. Pline zabaka nde “bantu yina kele mpenza Bakristu ya kieleka lenda sala ve ata fioti mambu yai.”

g Bangogo “me panzanaka” me katuka na ngogo ya Kigreki yina ke tendula “ya Ke Zingaka na Bansi ya Nkaka.” Yo ke monisa nde bantu mingi yina kumaka ntete Bakristu vandaka Bayuda ya vandaka kuzinga na bansi ya nkaka.

“Konso Muntu na Kati na Beno Kubaka Mbotika” (Bisalu 2:38-47)

15. (a) Inki mambu Piere tubaka mpi nki bantu salaka? (b) Sambu na nki beto ke tuba nde bantu mingi mpenza ya waka nsangu ya mbote na Pantekoti fwanaka na kubaka mbotika kaka kilumbu yina?

¹⁵ Na kilumbu yina ya kiese ya Pantekoti ya mvula 33, Piere songaka Bayuda mpi bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda, bayina ndimaka malongi ya Nzambi nde: “Beno balula ntima, mpi konso muntu na kati na beno kubaka mbotika.” (Bis. 2:38) Yo yina, bantu kiteso ya 3 000 bakaka mbotika. Mbala ya nkaka, bo bakaka mbotika na ba piscine (biziba) yina vandaka na Yeruzalemi to pene-pene ya Yeruzalemi.e Keti bo bakaka lukanu ya kubaka mbotika kukonda kuyilama? Keti disolo yai ke monisa nde balongoki ya Biblia mpi bana yina bibuti na bo kele Bambangi ya Yehowa fwete nwanina kubaka mbotika ata bo me yilama ve? Ve, ata fioti ve. Kuvila ve nde Bayuda ti bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda yina bakaka mbotika na kilumbu yina ya Pantekoti, vandaka dezia kulonguka mbote-mbote Ndinga ya Nzambi mpi bo vandaka bantu ya dikanda ya Yehowa. Diaka, bankaka na kati na bo vandaka dezia kusepela mingi ti mambu ya Yehowa, yo yina bo tambulaka bakilometre mingi mpenza sambu na kukwenda na Feti ya Pantekoti. Bo ndimaka malongi yina sadisaka bo na kubakisa mukumba ya mfunu yina Yezu Kristu kele na yo na kulungana ya lukanu ya Nzambi, bo vandaka ya kuyilama na kulanda kusadila Nzambi. Yo yina yo lombaka nde bo baka mbotika sambu bo kuma balongoki ya Kristu.

BAPROZELITE VANDAKA BANANI?

“Bayuda mpi baprozelite” waka malongi ya Piere na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto.—Bis. 2:10, noti na nsi ya lutiti.

Nikola, “prozelite mosi ya Antioshe,” vandaka na kati ya bantu yina bo ponaka sambu na kusala ‘kisalu ya mfunu’ ya kukabula madia konso kilumbu. (Bis. 6:3-5, noti na nsi ya lutiti.) Baprozelite vandaka ve Bayuda kansi bo vandaka bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda. Bo kumaka bonso Bayuda na mambu yonso, sambu bo ndimaka Nzambi mpi Nsiku ya bantu ya Izraele, bo buyaka banzambi na bo yonso mpi bayina vandaka babakala ndimaka nde bo sala bo luyotisu mpi bo kumaka bantu ya dikanda ya Izraele.

Ntangu Bayuda katukaka na kimpika na Babilone na mvula 537 na ntwala ya ntangu na beto, Bayuda mingi yina kwendaka kuzinga ntama ti Izraele landaka kusala mambu ya lusambu na bo. Yo yina bantu mingi na Proche-Orient mpi na bisika ya nkaka zabaka mbote-mbote mambu ya dibundu ya Bayuda. Bantu ya mayele ya ntangu ya ntama, mu mbandu Horace mpi Sénèque, ke monisa nde bantu mingi na bansi mingi vandaka kusepela ti Bayuda mpi dibundu na bo, yo yina bo kumaka kuzinga bonso Bayuda mpi bo kumaka kubinga bantu yai baprozelite.

16. Inki mutindu Bakristu ya ntete monisaka mpeve ya kuditambika?

¹⁶ Yo kele pwelele nde Yehowa sakumunaka bantu yina. Biblia ke tuba nde: “Bantu yonso yina kumaka kukwikila vandaka kumosi, bo vandaka kutula bima yonso kisika mosi, bo vandaka kuteka bima na bo ti bantoto na bo, mpi bo vandaka kukabula mbongo yina bo vandaka kubaka na bantu yonso, na kiteso yina konso muntu vandaka ti mfunu na yo.”f (Bis. 2:44, 45) Ya kieleka, yo me fwana mpenza nde Bakristu yonso ya kieleka kumonisa zola mpi mpeve ya kuditambika ya mutindu yai.

17. Inki mambu muntu fwete sala sambu na kubaka mbotika?

¹⁷ Biblia ke tubila mambu mingi ya mfunu yina muntu fwete sala na ntwala ya kudipesa na Yehowa mpi kubaka mbotika. Muntu fwete longuka Ndinga ya Nzambi. (Yoa. 17:3) Yandi fwete monisa lukwikilu, yandi fwete balula ntima sambu na mambu ya mbi yina yandi vandaka kusala mpi kuwa mpenza mawa sambu na mambu yango. (Bis. 3:19) Na nima, yandi fwete baluka disongidila kusoba. Yandi fwete yantika mpi kusala mambu ya ke sepedisaka Nzambi. (Bar. 12:2; Baef. 4:23, 24) Mpidina, yandi ta kudipesa na Nzambi na kisambu mpi ta baka mbotika.—Mat. 16:24; 1 Pie. 3:21.

18. Inki dibaku Nzambi me pesaka balongoki yonso ya Kristu?

¹⁸ Keti nge me kudipesaka na Nzambi mpi me bakaka mbotika? Kana mpidina, vanda na kiese sambu na dibaku yai ya nge kele na yo. Bonso Bakristu ya ntete yina fulukaka ti mpeve santu, Yehowa lenda sadila nge na mutindu ya kuyituka sambu nge longa mbote-mbote nsangu ya mbote mpi nge sala luzolo na yandi!

a Tala lupangu “Yeruzalemi Vandaka Mbanza ya Mfunu na Lusambu ya Bayuda.”

b Tala lupangu “Roma Vandaka Ntu-Mbanza ya Kimfumu Mosi ya Nene,” “Bayuda na Mezopotamia mpi na Ezipte,” na “Dibundu ya Bukristu na Ponti.”

c “Baludimi” yina vandaka mpenza ve tiya, kansi yo vandaka “bonso ya tiya,” ntembe kele ve nde na ntu ya konso longoki yo vandaka kumonana bonso mwa tiya ya ke pela.

d Tala lupangu “Baprozelite Vandaka Banani?”

e Yai kele ve mbala ya ntete yina bantu mingi ke baka mbotika na kilumbu mosi. Na kilumbu ya 7 août, 1993, na lukutakanu mosi ya distrike ya Bambangi ya Yehowa na Kiev na Ukraine, bantu 7 402 bakaka mbotika na ba piscine (biziba) 6. Yo bakaka bangunga zole ti ndambu (2h50) sambu bantu yina yonso kubaka mbotika.

f Lusadisu yai ya ntangu fioti sadisaka banzenza yina katukaka ntama na kuzwa bima ya bo vandaka na yo mfunu mpi sambu bo bikala mwa bilumbu na Yeruzalemi sambu na kulonguka mambu ya Nzambi. Bampangi pesaka makabu yai na luzolo yonso, kansi kimvuka mosi ve ya politiki lombaka bo na kusala mutindu yina.—Bis. 5:1-4.