‘Beno Fwete Vanda ya Santu Sambu Mono Kele ya Santu’

“Beno vanda bantu ya santu, sambu mono Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, mono kele muntu ya santu.”​—LEVI 19:2.

1. Inki bantu ya inza ketadilaka bonso ya santu?

MABUNDU mingi ya nene ya inza kele ti bayina bau kemonaka ya santu. Mamere Teresa na Inde ketadilamaka mbala mingi bonso santa, sambu na kuditambika na yandi na bansukami. Papa kebingamaka “Tata ya Santu.” Muntu ya kusalaka muvuma ya Katolika ya mpa ya kebingama Opus Dei, José María Escrivá, ketadilamaka na Bakatolika yankaka bonso “mbandu sambu na busantu.” Dibundu ya Hindu kele ti ba swami na yau to bantu ya santu. Gandhi vandaka kukembilama bonso muntu ya santu. Dibundu ya Bouddha kele ti bamimpe na yau ya santu, ye Bamizuluma kele ti baprofeta na bau ya santu. Kansi, kuvanda santu ketendula kibeni inki?

2, 3. (a) Inki kele ntendula ya bangogo “santu” ti “busantu”? (b) Inki kele mwa bangyufula ya fwete baka mvutu?

² Ngogo “santu” metendulamaka bonso “1. . . . ya kele ti ngolo ya Nzambi; ya kusantisa. 2. Yina ya ketadilamaka bonso, to ya fwete baka lusambu to lufukiminu . . . 3. Kuzinga na kulandaka bikalulu ya ngidika ya lusambu to ya kimpeve ya ngolo to ya zulu . . . 4. Ya kuponama to ya kutulama na lweka sambu na kusadila lusambu.” Na kati ya Biblia, busantu ketendula “ngedila to bunkete ya lusambu.” Na kutadilaka mukanda ya ketendula Biblia Insight on the Scriptures, “[ngogo] ya kisina ya Kiebreo qoʹdhesh kepesa ngindu ya kugambula, ya kubumba kaka sambu, to ya kusantisa sambu na Nzambi, . . . nkadilu ya kuvanda ya kutulama na lweka sambu na kisalu ya Nzambi.”a

³ Dikanda ya Izraele vandaka na ntuma ya kuvanda ya santu. Nsiku ya Nzambi tubaka nde: “Mono kele Yehowa Nzambi na beno; ye beno fwete kudisantisa mpi beno fwete kudimonisa ya santu, sambu mono kele ya santu.” Nani vandaka Nto ya busantu? Inki mutindu bantu ya Izraele ya konda kukuka lendaka kuma ya santu? Mpi inki malongi beto lenda baka bubu yai na ntuma ya Yehowa ya kuvanda na busantu?​—Levi 11:​44, NW.

Kuwakana ya Izraele ti Nto ya Busantu

4. Inki mutindu mbandu ya busantu ya Yehowa pesamaka na Izraele?

⁴ Kima yonso yina vandaka kuwakana ti lusambu ya Izraele ya Yehowa Nzambi lombamaka nde yau vanda ya santu mpi kutadilama kaka mutindu yina. Sambu na inki yau vandaka buna? Sambu Yehowa yandi mosi kele kisina mpi nto ya busantu. Nkenda ya Moize, ya keta kuyidika ya nkela ya santu, bilele na yau ti bisadilu na yau, kesuka ti bangogo yai: “Bo sala diaka kima mosi bonso dibaya na wolo-wolo, [“kidimbu ya santu ya kudipesa,” NW]; na zulu na yo bo sonikaka nde: ‘[“Busantu kele ya Yehowa,” NW],’ bonso bo ke sonikaka na zulu ya kashe.” Dibaya ya nsemo yai ya wolo na wolo vandaka ya kutunga na kitambala ya nganga-Nzambi ya nene, ye yau vandaka kusonga nde yandi vandaka ya kutulama na lweka sambu na kisalu ya busantu ya kuswaswana. Mutindu bau vandaka kumona kidimbu yai kengenga na nsemo ya ntangu, bantu ya Izraele vandaka ntangu yonso kuyibuka busantu ya Yehowa.​—Kubasika 28:36; 29:6; 39:30.

5. Inki mutindu bantu ya Izraele ya konda kukuka lendaka kutadilama bonso ya santu?

⁵ Kansi inki mutindu bantu ya Izraele lendaka kuma ya santu? Kaka na nsadisa ya ngwisana ya ngolo ti Yehowa mpi lusambu na yandi ya kugedila. Bau vandaka na mfunu ya nzayilu ya sikisiki ya “Muntu ya Kuluta Santu” sambu na kusambila yandi na busantu, na kugedila ya nitu mpi ya mabanza. (Bingana 2:​1-6; 9:10) Yau yina, yau lombaka nde bantu ya Izraele kusamba Nzambi ti bupusi ya mbote mpi ntima ya kugedila. Mutindu yonso ya lusambu ya kimfarizi vandaka ya kuyinama na Yehowa.​—Bingana 21:27.

Sambu na Inki Yehowa Tungululaka Izraele?

6. Inki mutindu Bayuda ya ntangu ya Malashi tadilaka mesa ya Yehowa?

⁶ Yau monanaka pwelele na mbandu ya bantu ya Izraele ntangu bau vandaka kunata na ntima-zole makabu ya mbi, ti ya bifu na tempelo. Na nzila ya mbikudi na yandi Malashi, Yehowa tungululaka makabu na bau ya mbi: “Mono ke na beno kiese ve ata fioti! Makabu ya beno ke natila mono, mono lenda ndima yo mpi ve! Mono Mfumu Nzambi . . . muntu me tuba. Kansi beno, beno ke kumisaka mono ve ntangu beno ke tubaka nde mesa-kimenga na mono kele ya mpamba, ti kusaula madia ya beno ke pesaka mono makabu. Beno ke tubaka nde: ‘A beto me lemba na mambu yai!’ Mpidina beno ke fingaka mono. Beno ke bakaka mbisi ya muyibi to yina ke tambula kifu to mbisi ya maladi sambu na kwisa kupesa mono makabu​—keti beno ke yindula nde mono ta ndima makabu ya mutindu yina? Mono Mfumu Nzambi . . . muntu metuba.”​—Malashi 1:​10, 12, 13.

7. Inki bisalu ya konda busantu Bayuda vandaka sala na mvunkama ya tanu N.T.B.?

⁷ Nzambi sadilaka Malashi sambu na kutungulula bisalu ya mbi ya Bayuda, ziku na mvunkama ya tanu N.T.B. Banganga-Nzambi vandaka kupesa mbandu ya mbi mpi bikalulu na bau vandaka ya santu ve ata fyoti. Bantu, na kulandaka lutwadisu yina, landaka minsiku na bau, nkutu bau kumaka kukabwana ti bankento na bau, ziku sambu na kubala bana-bankento ya mimpani. Malashi sonikaka nde: “Yandi [Yehowa] zaba nde nge me bebisa mambu ya nge tubilaka nkento na nge ntangu nge vandaka leki. Yandi vandaka nkento na nge, kansi nge me bebisa mambu ya nge tubakab na yandi, ata nge tubaka yo na meso ya Nzambi . . . Yo yina beno keba, muntu mosi ve lenda bebisa mambu ya yandi tubaka na nkento na yandi ntangu yandi vandaka leki. Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, ke tuba nde: ‘Mono ke zolaka ve ata fioti nde bakala kubikisa nkento na yandi.’ ”​—Malashi 2:​14-16.

8. Inki mutindu bankaka na kati ya dibundu mebakaka mboninu ya ntangu yai ya kufwa dikwela?

⁸ Na ntangu yai ya mpa, na bansi mingi kisika kufwa makwela kevandaka mpasi ve, ntalu ya makwela ya kufwa memataka. Yau mekotaka nkutu tii na dibundu ya Bukristu. Na kisika ya kusosa lusadisu ya bankuluntu sambu na kununga lukakilu mpi kusosa na kutomisa makwela na bau, bankaka kefwaka yau ntinuntinu. Mbala mingi, mpasi mingi ya mawi kekwisaka kubwila bana.​—Matayo 19:​8, 9.

9, 10. Inki mutindu beto fwete monisa nkadilu ya lusambu na beto ya Yehowa?

⁹ Mutindu beto mekatuka kumona, na kutadilaka mvwandilu ya kimpeve ya mawa na bilumbu ya Malashi, Yehowa bedisaka ngolo lusambu ya zuluzulu ya bantu ya Izraele mpi monisaka nde yandi zolaka kundima kaka lusambu ya kugedila. Keti yau tanata beto ve na kumonisa nkadilu ya lusambu na beto ya Yehowa Nzambi, Nkwa-kimfumu ya luyalanganu, Nto ya busantu ya kyeleka? Keti ya kyeleka beto kesadilaka Nzambi kisalu ya santu? Keti beto kekudibumbaka na mvwandilu ya kugedila na kimpeve?

¹⁰ Yau kezola kutuba ve nde beto fwete vanda ya kukuka, kima ya lenda salama ve, to nde beto fwete tesana ti bankaka. Kansi, yau kemonisa nde konso Mukristu fwete pesa na Nzambi lusambu yina kele ya kuluta mbote na kiteso na yandi. Yau ketadila nkadilu ya lusambu na beto. Kisalu na beto ya santu fwete vanda kima na beto ya kuluta kitoko​—kisalu ya santu. Inki mutindu yau kesalamaka?​—Luka 16:10; Galatia 6:​3, 4.

Ntima ya Bunkete Kenataka na Lusambu ya Kugedila

11, 12. Bisalu ya konda busantu keyantikaka wapi?

¹¹ Yezu longaka pwelele nde yina kele na ntima ya muntu tamonana pwelele na mambu ya yandi ketuba mpi kesala. Yezu tubaka na Bafarize, bantu ya kudinungisa, kansi ya konda busantu nde: “[“Bana ya biwuta,” NW], kana beno kele bantu ya mbi, nki mutindu beno lenda tuba mambu ya mbote? Sambu muntu ke tubaka mambu yina me fulukaka na ntima na yandi.” Na nima yandi monisaka nde bisalu ya mbi kebasikaka na mabanza ya mbi yina kele na ntima, to kimuntu ya kati. Yandi tubaka nde: “Kansi mambu yina ke basikaka na munoko, yo ke katukaka na ntima; mambu yo yina ke kumisaka muntu mbi. Sambu mabanza ya mbi yina ke basikaka na ntima ya muntu yo yina ke bendaka yandi na kufwa bantu, na kusala [bizumba], pite, na kusala mambu ya nsoni, na kuyiba, na kutuba luvunu ti na kuvwenza bantu ya nkaka. Mambu yo yina ke kumisaka muntu mbi.”—Matayo 12:34; 15:​18-20.

¹² Yau kesadisa beto na kubakisa nde bisalu ya konda busantu kebasikaka ve na kintulumukina to nkatu kuvanda ti lufulu na ntwala. Yau kele mbutu ya mabanza ya mbi yina vandaka kuluta na ntima​—banzala ya kusweka mpi mbala yankaka, kuyindulayindula mambu ya mefwana na nge ve. Yau yina, Yezu lendaka kutuba nde: “Beno me waka nde Nzambi tubaka nde: ‘Kusala pite ve.’ Kansi mono ke tubila beno nde: Konso muntu yina ke tala nkento ya ngani ti nzala ya kuladisa yandi, yandi me sala pite ti yandi na ntima na yandi na ntangu yina.” Na bangogo yankaka, pite ti bizumba meyita kutula bansimbulu na ntima na ntwala yau salama mpenza. Na nima, kana okazio ya mbote memeka kumonana, mabanza ya konda busantu takituka bikalulu ya konda busantu. Pite, bizumba, mansoni, muyibi, luvwezu, ti apostazi kekwisaka kubasika na kupesa nzikisa.​—⁠Matayo 5:​27, 28; Galatia 5:​19-21.

13. Inki kele ndambu ya bambandu ya kemonisa mutindu mabanza ya konda busantu lenda nata bisalu ya konda busantu?

¹³ Mbandu ya mambu yai lenda pesama na mitindu mingi. Na bansi mingi, casino (nsaka ya mbongo ti bakarte) kele na kumena bonso buboko, ebuna mabaku ya kusakana kekuma mingi. Muntu lenda kota na mpukumuna ya kusadila nzila ya luvunu yina, sambu na kumeka kubongisa makambu na yandi ya mbongo. Mabanza ya mbi lenda nata mpangi mosi na kulosa to kupindulapindula minsiku na yandi ya Biblia sambu na kudilosa na nsaka.c Mbandu yankaka ya lenda benda Mukristu na bikalulu ya konda busantu kele kutala pornografi, yau vanda na TV, bavideo, baordinatere, to na mikanda. Kana yandi kumeka kaka kuvila binwaninu na yandi ya kimpeve, imene, yandi tasusumuka yandi mebwaka ntama na mansoni. Kansi mbala mingi, kubwa na kati ya masumu kebandaka na kati ya mabanza. Ee, na bamvwandilu ya mutindu yina, bangogo ya Yakobo kekwisa kulungana: “Kansi kana . . . muntu . . . kusala mbi, tuba nde nzala na yandi mosi ya mbi me benda yandi ti mekanga yandi. Na nima, nzala na yandi yina ya mbi ke buta masumu.”​—Yakobo 1:​14, 15; Efezo 6:​11-18.

14. Inki mutindu bamingi mebasikaka na bikalulu na bau ya konda busantu?

¹⁴ Kyese mingi na kumona nde, Bakristu mingi yina kesalaka masumu sambu na lebakanu, kemonisaka mbalula ya ntima ya kyeleka, mpi bankuluntu kekukaka kuvutula bantu ya mutindu yina na kimpeve. Ata bamingi yina kebasisamaka na dibundu sambu na kukonda kubalula ntima kekwisaka nsukansuka kubanza mpi kevutulamaka na dibundu. Bau kekwisaka kubakisa nde na Satana yau kevandaka mpasi ve na kukanga bau kana bau mebikisa mabanza ya konda busantu kutula bansimbulu na kati ya ntima.​—Galatia 6:1; 2 Timoteo 2:​24-26; 1 Piere 5:​8, 9.

Beto fwete Sala Bikesa Sambu na Kununga Bifu na Beto

15. (a) Sambu na inki beto fwete nwanisa balebakanu na beto? (b) Inki lenda sadisa beto na kundima balebakanu na beto?

¹⁵ Beto fwete sala ngolo na kuzaba ntima na beto na masonga yonso. Keti beto kele na luzolo ya kunwanisa balebakanu na beto, kundima yau, ebuna na nima kunwana sambu na kununga yau? Keti beto kele na luzolo ya kuyula nduku ya masonga mpi kuwidikila ndongisila na yina metala mutindu ya beto lenda tomisa? Sambu na kubikala ya santu, beto fwete nunga bifu na beto. Sambu na inki? Sambu Satana kuzaba balebakanu na beto. Yandi tasadila mayele na yandi ya mbi sambu na kunata beto na masumu mpi bikalulu ya konda busantu. Na bisalu na yandi ya mayele ya mbi, yandi kemekaka na kukabula beto na zola ya Nzambi na mpila nde beto kuma ya konda kusantisa mpi ya konda mfunu sambu na lusambu ya Yehowa.​—Yeremia 17:9; Efezo 6:11; Yakobo 1:19.

16. Inki bitumba Polo vandaka na yau?

¹⁶ Ntumwa Polo vandaka ti mimekamu mpi bampasi na yandi mosi, mutindu yandi ndimaka na mukanda na yandi na Roma: “Sambu mono zaba nde mambu ya mbote ke zingaka ve na ntima na mono, mpidina ke songa nde, mambu ya mbote ke zingaka ve na nitu na mono ya kimuntu. Sambu, ata mono ke na nzala ya kusala mambu ya mbote, kansi mono ke lungaka ve na kusala yo. . . . Na ntima na mono, mono ke zolaka kulanda Bansiku ya Nzambi. Kansi na nitu na mono, mono ke wa nzala ya kusala mambu ya nkaka; nzala yina ke nwana ti Bansiku yina ya mono me ndimaka na mabanza na mono. Nzala yina ke pesaka nzila na masumu na kusimba nitu na mono.”​—⁠Roma 7:​18-23.

17. Inki mutindu Polo nungaka bitumba na yandi ti balebakanu?

¹⁷ Kima ya mfunu na dyambu ya Polo kele nde, yandi ndimaka balebakanu na yandi. Ata yau vandaka, yandi lendaka kutuba nde: “Na ntima na mono [na kimpeve], mono ke zolaka kulanda Bansiku ya Nzambi.” Polo zolaka mambu ya mbote mpi mengaka mambu ya mbi. Kansi, yandi vandaka kaka ti bitumba ya kusala, bitumba mosi yau yina beto yonso kele na yau​—kontre Satana, inza, mpi nitu. Ebuna, inki mutindu beto lenda nunga bitumba na kubikalaka ya santu, ya kukabwana ti inza yai mpi mabanza na yau?​—2 Korinto 4:4; Efezo 6:12.

Inki Mutindu Beto Lenda Bikala ya Santu?

18. Inki mutindu beto lenda bikala ya santu?

¹⁸ Busantu kezwamaka ve na kulandaka nzila ya kukonda mpasi to na konda kudipimisa. Muntu ya mutindu yina kesosaka ntangu yonso kunungisa bikalulu na yandi, na kusosaka kupesa kifu kisika yankaka. Mbala yankaka beto tavanda na mfunu ya kulonguka kundima mukumba ya bisalu na beto, ye kuvanda ve bonso bankaka yina kebanzaka nde mambu kekuminaka bau mutindu yina sambu bau butukaka na dibuta yai to na kikanda yina. Kisina ya mambu kele na kati ya ntima ya muntu. Keti yandi kezolaka lunungu? kesalaka ngolo sambu na busantu? kezolaka lusakumunu ya Nzambi? Muyimbi-bankunga monisaka pwelele mfunu ya kuvanda ya santu ntangu yandi tubaka nde: “Beno bikisa kusala mambu ya mbi kansi beno sala mambu ya mbote; beno sosa ngemba, beno landa kaka yo.” Ntumwa Polo sonikaka nde: “Beno fweti zola bantu na kuzola ya kieleka. Beno buya mambu ya mbi, beno landa mambu ya mbote.”​—Nkunga 34:15; 97:10; Roma 12:9.

19, 20. (a) Inki mutindu beto lenda tunga mabanza na beto? (b) Kulonguka ya mbote ya muntu na muntu kenataka inki?

¹⁹ Beto lenda “landa mambu ya mbote” kana beto kemona mambu bonso Yehowa mpi kana beto kele ti mabanza ya Kristu. (1 Korinto 2:16) Inki mutindu yau kesalamaka? Na kulongukaka mpi kuyindululaka Ndinga ya Nzambi mbala na mbala. Mbala ikwa ndongisila yai kepesamaka! Kansi, keti beto kesadilaka yau ti dikebi ya kufwana? Mu mbandu, keti nge kelongukaka mpenza zulunalu yai, kutadila mikapu ya Biblia, na ntwala nge kwisa na lukutakanu? Kulonguka, beto ketuba ve nde kutenda mwa bikokila na konso paragrafe. Beto lenda bulabula disu na disolo ya kulonguka mpi kutendatenda yau na nima ya minuta 15. Keti pana yau kesonga nde beto melonguka disolo yongo? Na kutuba ya mbote, beto lenda sala ntangu mosi to zole na kulonguka mpi kubaka mambote ya kimpeve ya kele na kati ya konso disolo ya kulonguka.

²⁰ Mbala yankaka beto kele na mfunu ya kudilonga na kukangisa TV mwa bantangu fyoti konso mposo, sambu na kubaka ntangu ya kutadila busantu na beto. Kulonguka na beto mbala na mbala ketungaka beto na kimpeve, ketwadisaka mabanza sambu na kubaka banzengolo ya mbote​—banzengolo yina kenataka “bisalu ya santu ya bikalulu.”​—2 Piere 3:11; Efezo 4:23; 5:​15, 16.

21. Inki ngyufula mebikala?

²¹ Ntangu yai ngyufula mebikala nde, Na inki mambu yankaka ya bisalu to ya bikalulu beto Bakristu fwete vanda ya santu, mutindu Yehowa kele ya santu? Disolo ya melanda kepesa malongi ya kutadila mbotembote.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

◻ Inki mutindu Nto ya busantu vandaka kuzabana na Izraele?

◻ Na inki mutindu lusambu ya bana Izraele vandaka ya konda busantu na bilumbu ya Malashi?

◻ Bikalulu ya konda busantu keyantikaka wapi?

◻ Na kuvanda ya santu, inki beto fwete ndima?

◻ Inki mutindu beto lenda bikala ya santu?