Ngemba ya Kyeleka—Yau Takatuka na Wapi?
‘[Yehowa] ke sukisa bitumba na nsi-ntoto yonso.’—NKUNGA 46:9, NW.
1. Inki lusilu ya ngemba ya kitoko beto kemona na mbikudulu ya Yezaya?
“MBUTU ya lunungu ya kyeleka takuma ngemba; mpi kisalu ya lunungu ya kyeleka, takuma pima ti lutaninu sambu na bantangu ya kukonda nsuka. Ee, bantu na mono tazinga na nzo ya ngemba, na banzo ya lutaninu mpenza mpi na bisika ya kupema ya pima.” (Yezaya 32:17, 18, NW) Lusilu mosi ya kuluta kitoko mpenza! Yau kele lusilu ya ngemba ya kyeleka yina Nzambi kenataka.
2, 3. Tendula ngemba ya kyeleka.
2 Kansi, ngemba ya kyeleka kele inki? Keti yau kele kaka kukonda ya mvita? To keti yau kele kaka nsungi yina makanda kekudibongisaka sambu na mvita yankaka? Keti ngemba ya kyeleka kele kaka ndosi? Yina kele bangyufula ya beto tazola kubaka bamvutu ya kutudila ntima. Ntete, ngemba ya kyeleka kele ya kuluta ndosi. Ngemba ya Nzambi mesilaka kele ya kuluta mpenza konso kima yina ya inza yai lenda yindula. (Yezaya 64:4) Yau kele ve ngemba ya mwa bamvula to mwa bansungi ya bamvu-kumi. Yau tabikala mvula na mvula! Mpi yau kele ve ngemba ya bantu fyoti kaka—yau kevukisa zulu ti ntoto, bawanzyo ti bantu. Yau kepanzana na bantu ya bansi yonso, makanda yonso, bandinga yonso, mpi bampusu yonso. Yau kele ve ti bandilu, bibaka kele ve, yau kebebaka mpi ve.—Nkunga 72:7, 8; Yezaya 48:18.
3 Ngemba ya kyeleka ketendula ngemba ya konso kilumbu. Yau ketendula nde nge ketelama konso suka nkatu dibanza ya mvita, nkatu mayindu sambu na makwisa na nge, makwisa ya bana na nge, ata makwisa ya bantekolo na nge. Yau ketendula ngemba ya mvimba ya mabanza. (Kolosai 3:15) Yau ketendula kukonda mambu ya kufwa bantu, ya mubulu, kukonda mabuta ya kukabwana, kukonda bantu ya kukonda nzo, kukonda bantu ya kefwa na nzala to na madidi, makambu ya kukonda kivuvu to ya kuwa boma tavanda dyaka ve. Dyambu ya kuluta dyaka mbote, ngemba ya Nzambi ketendula inza ya kukonda maladi, mpasi, to lufwa. (Kusonga 21:4) Kivuvu mosi ya kuluta kitoko kibeni beto kele na yau, ya kuvanda ti ngemba kimakulu! Keti yai kele ve mutindu ya ngemba ti kyese ya beto yonso kesosaka? Keti yai kele ve mutindu ya ngemba ya beto fwete sambila mpi kusadila?
Bikesa ya Bantu ya Menungaka Ve
4. Inki bikesa makanda mesalaka sambu na ngemba, mpi inki mbutu bau mezwaka?
4 Na bamvu-nkama mingi, bantu mpi makanda metubilaka ngemba, mesalaka bantubu sambu na ngemba, metulaka diboko na mafunda ya bangwakana ya ngemba. Inki mbutu bau mezwaka? Na bamvula 80 ya mekatuka kuluta, konso ntangu makanda mingi to bibuka ya bantu vandaka na mvita. Yau kemonana pwelele nde, ngemba metinaka bantu. Yau yina ngyufula kele, Sambu na inki bikesa yonso ya bantu mesalaka sambu na kutula ngemba na inza ya mvimba menungaka ve, ye sambu na inki muntu mekukaka ve na kunata ngemba ya kyeleka yina tazinga mingi?
5. Sambu na inki bikesa ya bantu sambu na ngemba kenugaka ve ntangu yonso?
5 Mvutu ya pete kele nde bantu mebalukaka ve na nto ya mbote sambu na kuzwa ngemba ya kyeleka. Na bupusi ya Satana Dyabulu, bantu mesalaka bimvuka yina mekuma kumona mpasi ya malanda ya mambi ti bifu na bau mosi—kindila ti bampusa na bau, nzala na bau ya kimfumu mpi lukumu. Bau mekwendaka na bisika ya nenenene ya kulonguka mpi mesalaka bisika ya malongi ya ngolo, kima ya yau mebasisaka kele kaka bamwaye ya mpa ya munyokudi ti mbungulu. Na inki nto bantu metwadisamaka? Na wapi bau metulaka meso?
6, 7. (a) Inki mambu ya mbote Société des Nations kusalaka? (b) Inki kele nsangu ya Nations unies?
6 Na ntangu ya ntama, na 1919 makanda tulaka ntima na bau na Société des Nations sambu na kutula ngemba ya kezingaka mingi. Kivuvu yina kubebaka ntangu Mussolini kubotulaka Ethiopie na 1935 mpi na 1936 ntangu guerre civile kubasikaka na Espagne. Société des Nations kusukaka na kusala na luyantiku ya Mvita ya II ya Inza ya Mvimba na 1939. Yina bau bingaka nde ngemba kusalaka nkutu ve ata bamvula 20.
7 Inki beto lenda tuba sambu na Nations unies? Keti yau mepesaka kivuvu ata mosi ya ngemba ya kimakulu na ntoto ya mvimba? Ata fyoti ve. Bamvita ti mavwanga ya minkangu kuluta 150 mesalamaka kubanda kusalama na yau na 1945! Mfunu ya kuyituka kele ve kana muntu ya Canada, Gwynne Dyer, longoki ya bamvita mpi bisina na yau, tendulaka O.N.U. bonso “kimvuka ya bangondi yina mekumaka bantanini ya bambisi, kimvuka ya basantu ve,” mpi “kimvuka ya bitubatuba ya kukonda ngolo.”—Fwanisa ti Yeremia 6:14; 8:15.
8. Ata bau kesalaka badiskure ya ngemba, inki makanda kesalaka? (Yezaya 59:8)
8 Ata bau kesala badiskure ya ngemba, makanda kelanda na kusala minduki ya mpa. Mbala mingi kele bansi yina kebasisaka mbongo sambu na balukutakanu ya ngemba bantu kevandaka kuntete na kusala minduki. Luta ya mingimingi na kinkita na bansi yai keyedisa kusala minduki ya kufwa bantu, nzila mosi ti bamine ya kidyabulu yina kefwa to kelwadisa konso mvula basivile, bambuta ti baleke, kiteso ya 26000. Kindila ti mbebisa kele bangolo ya kepusa bau. Avoka ti matabisi mefulukaka na kinkita ya minduki na kati ya bansi. Bantu ya politiki yankaka kekumaka bau mosi bamvwama na dyambu yai.
9, 10. Bantu ya kelongukaka inza mbotembote memonaka inki na yina metala mvita ti bikesa ya bantu?
9 Na Desembri 1995, Joseph Rotblat, Fizisie ya Pologne, yina mebakaka prix Nobel ya Ngemba, lombaka makanda na kusukisa kutesana ya minduki. Yandi tubaka nde: “Mutindu mosi kaka ya kusukisa [kutesana ya mpa ya minduki] kele ya kusukisa mvita yonso.” Keti nge keyindula nde yau lenda salama? Kubanda na 1928 mata, makanda 62 kundimaka na meso ya bantu Ngwakana ya Kellogg-Briand, na kubuyaka mvita bonso mutindu ya kubongisa matata. Mvita ya II ya Inza ya Mvimba monisaka pwelele nde ngwakana yango vandaka ve ti mfunu.
10 Nkatu ntembe, ntangu yonso mvita kele sakuba ya metelamaka na nzila ya bantu na nkenda yonso. Mutindu Gwynne Dyer sonikaka, “mvita kele kima ya lufulu ya metulamaka na mvwandilu ya bantu, mpi nkenda na yau kele nda kiteso mosi mpenza ti bantu.” Ee, mfinama konso sivilizasio mpi kintinu mekembilaka bantu na yau ya ngolo ya minkangu, minkangu na yau ya ngolo, bitumba ya yau menungaka, banzo-nkanda na yau ya santu ya minkangu, ti bumingi ya minduki na yau. Ata mpila yina, mvu-nkama na beto memonaka mvita kuluta bamvu-nkama yankaka yonso, yau vanda na bima to na bantu ya kefwa.
11. Inki dyambu ya lufulu bamfumu ya inza mevilaka na bikesa na bau ya kusosa ngemba?
11 Yau kemonana pwelele nde bamfumu ya inza mevilaka mayele ya lufulu ya Yeremia 10:23: “Mono zaba nde ke na muntu ve lenda sola nzila na yandi mosi, ke na muntu ve lenda songa nzila na makulu na yandi na ntangu yandi [ke] tambula.” Kana Nzambi ketulama na nima, ngemba ya kyeleka lenda kuvanda ve. Ebuna, keti yai yonso ketendula nde, mvita lenda buyama ve na kimvuka ya bantu ya kutoma? Keti yau ketendula nde ngemba—ngemba ya kyeleka—kele ndosi mosi ya lenda salama ve?
Kuzaba Kikuma ya Kisina
12, 13. (a) Inki kikuma ya ntete, ya konda kumonana ya mvita Biblia ketendula? (b) Inki mutindu Satana mekatulaka dikebi ya bantu na kima ya kyeleka ya tamanisa bampasi ya inza?
12 Sambu na kupesa mvutu na bangyufula yina, beto fwete bakisa bikuma ya mvita. Biblia ketuba pwelele nde wanzyo ya nkolami, Satana, kele “muntu ke fwaka bantu” mpi “muntu ya luvunu” mpi nde “nsi-ntoto [ya mvimba] kele na maboko ya Muntu ya Mbi.” (Yoane 8:44; 1 Yoane 5:19) Inki yandi mesalaka sambu na kuyedisa balukanu na yandi? Beto ketanga na 2 Korinto 4:3, 4 nde: “Kana, nsangu ya Mbote ya beto ke longa kele ya kubumbana, yo me bumbanaka kaka sambu na bantu yina ke vila. Bo ke kwikilaka ve sambu nzambi ya [“ngidika ya bima”, NW] yai me fwaka mayele na bo. Yandi ke kangaka bo nzila na kutala mwinda ya Nsangu ya Mbote; yo kele Nsangu ya lukumu ya Kristo yina kele [“kifwani ya,” NW] Nzambi mpenza.” Satana kesala yonso sambu na kukatula dikebi ya bantu na Kimfumu ya Nzambi yina tamanisa bampasi ya inza. Yandi kekangaka meso ya bantu mpi kevengumunaka bantu ti mambu ya nkabwana yina metala kimvuka ya bantu, politiki, ti mabundu, na mpila nde yau kemonanaka mfunu mingi kuluta kimfumu ya Nzambi. Kufuluka ya zola ya insi bilumbu yai meluta kele mbandu mosi.
13 Satana Dyabulu keyedisaka zola ya insi ti kukabulakabula, lukwikilu na kimbuta ya insi mosi, ya mpusu, to ya kikanda mosi na zulu ya bankaka. Bimpala ya ngolo yina vandaka buyama bamvu-nkama mingi meluta, kele na kuvumbulama dyaka sambu na kukotisa bamvita ti mavwanga ya kuluta mingi. Federico Mayor, direktere-zenerale ya UNESCO, kumonaka mawa sambu na ngindu yai, yandi tubaka nde: “Ata kisika yina mambu yankaka mingi vandaka kupesama nzila, nsoba na yina metala xénophobie (boma ya banzenza) kele na kumonana mingi kibeni, mpi badiskure ya zola ya insi to ya kupona bampusu yina monanaka bonso nde yau memanaka ngala kele na kuwakana mbala na mbala kibeni.” Inki mbutu memonanaka? Kufwa bantu na nku na Yougoslavie ya ntama ti kutyamuna menga na kati ya bikanda na Rwanda kele bambandu zole mpamba ya mambu ya mutindu yina ya mekumaka bantu-dyambu ya bansangu na inza.
14. Inki mutindu Kusonga 6:4 kemonisa mvita ti malanda na yau na ntangu na beto?
14 Biblia yitaka kutuba nde na ntangu ya nsuka ya ngidika yai, mpunda mosi ya langi ya tiya, yina kele kifwani ya mvita, tabaka ntinu na ntoto. Beto ketanga na Kusonga 6:4 nde: “Mpunda ya nkaka basikaka. Yo vandaka ya [“langi ya tiya,” NW]. Muntu yina me vanda na zulu na yo, yandi vandaka na kiyeka ya kukotisa bitumba [“kukatula ngemba,” NW] awa na nsi-ntoto, na mpila nde bantu kufwisana bo na bo. Bo pesaka yandi mbele mosi ya nene.” Kubanda na 1914 beto kemona mupusi-mpunda yai ya kifwani ‘kekatula ngemba,’ mpi makanda melandaka kunwana mpi kusala mvita.
15, 16. (a) Inki kiyeka mabundu kevandaka na yau na kati ya bamvita ti kufwa bantu? (b) Inki mutindu Yehowa ketadilaka mambu ya mabundu mesalaka?
15 Kima ya kuvila ve kele kiyeka ya mabundu na bamvita mpi na kugonda yai. Menga mingi ya metyamukaka na nkenda ya bantu lenda tulama na kiteso ya mingi na ntu ya bupusi ya lutwadisu ya mbi ya mabundu ya luvunu. Hans Küng, muntu ya teolozi mosi ya Katolika kusonikaka nde: “Mpila ya kutula ntembe kele ve nde [mabundu] metulaka mpi kelanda na kutula bupusi ya mbi mpenza na kati ya bantu. Ya kyeleka, ‘bamvita ya mabundu’ kele na kisina ya bitumba ya mingi, mavwanga ya kepanzaka menga; . . . mpi yau kele mutindu mosi sambu na bamvita yina zole ya inza ya mvimba.”
16 Inki mutindu Yehowa Nzambi ketadilaka kiyeka ya dibundu ya luvunu na yina metala kufwa bantu mpi bamvita? Nkanu ya Nzambi, yina mesonamaka na Kusonga 18:5, ketuba nde: “Masumu na yandi me fuluka mingi, yo me kuma tii na zulu, ebuna Nzambi me vila ve mambu ya mbi ya yandi salaka.” Kuwakana ya dibundu ya luvunu ti bamfumu ya politiki ya inza menataka mfuka mosi ya menga, kufuluka mosi ya masumu, na kiteso ya nene mpenza ya Nzambi lenda kuvila ve ata fyoti. Ntama mingi ve yandi kekatula sakuba yai ya metelama na nzila ya kenata ngemba ya kyeleka.—Kusonga 18:21.
Nzila ya Kenata na Ngemba
17, 18. (a) Sambu na inki yau kele ndosi ya mpamba ve na kukwikila nde ngemba ya kezingaka mingi lenda tulama? (b) Inki Yehowa meyitaka kusala na kundimisa nde ngemba ya kyeleka takwisa?
17 Kana bantu, na nsadisa ya bangidika bonso Nations unies, lenda nata ve ngemba ya kyeleka mpi ya kimakulu, ngemba ya kyeleka takatuka na wapi, mpi inki mutindu? To keti ngemba ya mvula na mvula kele kaka ndosi? Mpidina ve, kana beto tula meso na nto ya kyeleka ya ngemba. Ebuna nani yango yina? Nkunga 46:10 kepesa mvutu na kutubilaka beto nde Yehowa “ke [sukisa] bitumba na nsi-ntoto yonso, yandi ke [bukabuka] babunduki ya tolotolo ti bamakonga, yandi ke tula tiya na mabaya ya kuditanina na batolotolo ya bambeni.” Mpi Yehowa meyita kuyantika ngidika ya kusukisa bamvita mpi kutula ngemba ya kyeleka. Inki mutindu? Na kutulaka Kristu Yezu na kiti ya Kimfumu na yandi, kiti ya lunungu, na 1914, mpi na kupesaka mbalu na kisalu ya kulonga ya kuluta nene na kati ya nkenda ya bantu. Bangogo ya mbikudulu ya Yezaya 54:13 kendimisa beto: “Mono mosi [Yehowa] ta longa bana na nge, mono ta pesa bo luzingu ya ngemba ti ya mbote.”
18 Mbikudulu yai ketendula munsiku mosi ya kikuma mpi malanda—disongidila, konso malanda kevandaka ti kikuma na yau. Na dyambu yai, malongi ya Yehowa—kikuma—kekitulaka bantu ya kezolaka bitumba bantu ya kezolaka ngemba, bayina kele na ngemba ti Nzambi. Malanda kele nsoba ya ntima yina kekumisaka bau bantu ya kezolaka ngemba. Malongi yai ya kesobaka ntima ti mabanza ya bantu kele nkutu na kumwangana ntangu yai na inza ya mvimba mutindu mafuku ya bantu kele na kulanda mbandu ya “Mfumu ya Ngemba,” Yezu Kristu.—Yezaya 9:6, NW.
19. Inki Yezu longaka sambu na yina metala ngemba ya kyeleka?
19 Mpi inki Yezu longaka sambu na yina metala ngemba ya kyeleka? Yandi tubilaka kaka ve ngemba na kati ya makanda, kansi mpi ngemba na kati ya bantu na bangwisana na bau mpi ngemba ya kati ya ntima yina kekatukaka na kansansa ya mbote. Na Yoane 14:27, beto ketanga bangogo ya Yezu tubilaka balandi na yandi nde: “Mono ke bikila beno ngemba, ngemba ya mono ke pesa beno kele ya mono mosi. Mono ke pesa beno yo ve mutindu bantu ya nsi-ntoto yai ke pesaka. Beno vanda ntima na zulu ve, beno wa boma ve.” Inki mutindu ngemba ya Yezu vandaka ya kuswaswana ti yina ya inza?
20. Na inki nzila Yezu tanata ngemba ya kyeleka?
20 Ntetentete, ngemba ya Yezu vandaka na kuwakana kibeni ti nsangu ya Kimfumu na yandi. Yandi zabaka nde luyalu ya zulu ya lunungu, yina kevukisa Yezu mpi bankundi na yandi bamfumu 144000, tasukisa mvita ti bantu yina mekudipesaka na mvita. (Kusonga 14:1, 3) Yandi zabaka nde yau tanata bankadilu ya paladisu ya ngemba yina yandi tubilaka muntu ya mbi yina kufwaka na lweka na yandi. Yezu pesaka yandi ve kisika na Kimfumu ya zulu, kansi yandi tubaka nde: “Ya kyeleka mono ketubila nge bubu yai, nge tavanda ti mono na kati ya Paladisu.”—Luka 23:43, NW.
21, 22. (a) Inki bivuvu ya kitoko mpi ya kesyamisa ngemba ya kyeleka tanata? (b) Inki beto fwete sala sambu na kumona lusakumunu yina na meso?
21 Yezu zabaka mpi nde Kimfumu na yandi tanata ndembikilu na bayina yonso kele na mafwa, bayina yonso ya kemonisa lukwikilu na yandi. Ngemba na yandi kenata kivuvu ya kitoko mpi ya ngolo, kivuvu ya lufutumuku. Yibuka bangogo na yandi ya kusyamisa yina kele na Yoane 5:28, 29: “Beno yituka ve sambu na mambu yina; na ntangu ke kwisa, bantu yonso yina me fwaka kele na maziamu, bo ta wa ndinga na yandi; ebuna bo ta basika na maziamu na bo. [“Bantu yina salaka mambu ya mbote, sambu na lufutumuku ya moyo, bayina salaka mambu ya mbi, sambu na lufutumuku ya mfundusu,” NW].”
22 Keti nge kevingila ntangu yina? Keti nge mevidisaka bantu na nge ya zolwa na lufwa? Keti nge ketula kivuvu ya kumona bau dyaka? Na yau, ndima ngemba ya Yezu kepesa. Vanda na lukwikilu bonso yina ya Marta, mpangi ya Lazare ya nkento, yina tubilaka Yezu nde: “Mono zaba nde yandi ta vanda diaka na moyo [“tafutumuka,” NW] na kilumbu ya nsuka.” Kansi tala mvutu ya kusyamisa ya Yezu pesaka Marta: “[“Mono kele lufutumuku mpi luzingu,” NW]. Konso muntu yina me ndimaka mono ta vanda na moyo, ata yandi me fwa; muntu yina ke na moyo mpi me ndimaka mono, yandi ta fwa ve ata fioti. Nge me [ndima] mambu yina?”—Yoane 11:24-26.
23. Sambu na inki nzayilu ya kyeleka ya Ndinga ya Nzambi kele mfunu sambu na kuzwa ngemba ya kyeleka?
23 Nge mpi lenda kwikila mpi kubaka mambote ya lusilu yina. Inki mutindu? Na kubakaka nzayilu ya kyeleka ya Ndinga ya Nzambi. Simba mutindu ntumwa Polo tubilaka mingi mfunu ya nzayilu ya kyeleka: “Beto . . . meyambulaka ve na kusamba sambu na beno mpi na kulomba nde beno lenda fuluka ti nzayilu ya kyeleka ya luzolo na yandi na mayele yonso mpi na mbakisa ya kimpeve, sambu na kutambula na mutindu ya mefwana na Yehowa na lukanu ya kuyangidika yandi mbotembote mutindu beno kelanda na kubuta mbuma na konso kisalu ya mbote mpi na kuyela na nzayilu ya kyeleka ya Nzambi.” (Kolosai 1:9, 10, NW) Nzayilu yai ya kyeleka tandimisa nge nde Yehowa Nzambi kele nto ya ngemba ya kyeleka. Yau tasonga nge mpi inki nge fwete sala na mpila nde nge vukana ti muyimbi-bankunga na kutuba nde: “Mono talala na ngemba, sambu nge mpamba, O Yehowa, kezingisa mono na lutaninu.”—Nkunga 4:8, NW.
Keti Nge Lenda Tendula?
◻ Sambu na inki bikesa ya bantu sambu na ngemba menungaka ve ntangu yonso?
◻ Inki kele kikuma ya kisina ya mvita?
◻ Sambu na inki ngemba ya kezingaka mingi kele ve ndosi ya lenda salama ve?
◻ Inki kele nto ya ngemba ya kyeleka?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 3]
Ngemba ya kyeleka kele ndosi ve. Yau kele lusilu ya Nzambi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]
Kubanda na 1914, mupusi-mpunda ya langi ya tiya ya kifwani kekatulaka ngemba na ntoto
[Kifwanisu ya kele na lutiti 6]
Keti mabundu ti O.N.U. lenda tula ngemba?