Sosa Lutaninu na Inza ya Mefuluka na Bigonsa

KUTAMBULA na bisika ya bo mezikaka bamine kele kusosa lufwa. Kansi, keti yo tavanda ve mbote kana nge kele na carte yina kesonga bisika yina bamine kele? Dyaka, yindula kana nge melongukaka mutindu ya kuzaba bamine ya mpila yonso. Yo kele pwelele nde, mayele yina tasadisa nge na kutina kigonsa ya kulwala to ya lufwa.

Beto lenda fwanisa Biblia na carte yina ti mayele ya kuzaba bamine. Biblia kele na mayele ya kuluta mingi yina lenda sadisa beto na kutina bigonsa mpi kuzaba kuyidika mambu yina kekumina beto na luzingu.

Tala lusilu ya ngolo yina kele na Bingana 2:10, 11 (NW): “Kana mayele kukota na ntima na nge mpi moyo na nge kukuma kusepela na nzayilu, ngolo ya kuyindula tasungimina nge, luswasukusu tatanina nge.” Mayele ti luswasukusu ya bo ketubila na kisika yai mekatuka ve na bantu kansi na Nzambi. “Muntu yina ke wilaka [mayele ya Nzambi], yandi ta vanda mbote, yandi ta zinga na ngemba, boma ve.” (Bingana 1:33) Beto tala nki mutindu Biblia lenda tanina beto mingi mpi kusadisa beto na kubuya makambu mingi.

Kusala ve mambu yina lenda nata nge na lufwa

Bantalu yina Organisation mondiale de la santé (OMS) mebasisa ntama mingi ve kemonisa nde ntalu ya bantu yina kefwaka konso mvula na bisumbula ya kutambula kele kiteso ya 1 171 000. Kiteso ya bantu bamilio 40 yankaka kulwalaka, mpi bantu kuluta bamilio 8 mekumaka bikata luzingu na bo ya mvimba.

Ata mpila ya kutina bigonsa yonso kele ve ntangu muntu ketambusa kaminio, beto lenda kuditanina mpenza beto mosi kana beto kezitisa bansiku ya nzila. Ntangu yo ketubilaka bamfumu ya leta, yina ketulaka bansiku ya nzila mpi kelombaka bantu na kuzitisa yo, Biblia ketuba nde: “Konso muntu fweti lemfuka na bamfumu ya leta.” (Roma 13:1) Ba shofere yina kezitisaka ndongisila yai kefyotunaka kigonsa ya kusala aksida, mpi mambu ya mawa yina yo kenataka.

Nsiku yankaka ya fwete pusa bashofere na kutambusa malembe kele kuzitisa luzingu. Biblia ketuba sambu na Yehowa Nzambi nde: “Nge muntu kele nto ya moyo.” (Nkunga 36:10) Yo ketendula nde luzingu kele dikabu ya mekatukaka na Nzambi. Ebuna, beto kele ve na nswa ya kukatula muntu dikabu yai, to kukonda kuzitisa luzingu, ti luzingu na beto mosi mpi.​—Kuyantika 9:5, 6.

Na kuta masonga, sambu na kumonisa nde beto kezitisa luzingu ya bantu, yo kelombaka mpi nde beto sala yonso na mpila nde kaminio mpi nzo na beto kuvanda ve na kigonsa. Na Izraele ya ntama, yo vandaka kulomba kukeba na mambu yonso ya luzingu. Mu mbandu, na ntangu bo vandaka kutunga nzo, Nsiku ya Nzambi kulombaka nde ludi na yo, kisika dibuta vandaka kusadila mambu mingi, fwete vanda ti lupangu na balweka sambu muntu kubwa ve. “Kana nge tunga nzo ya mpa, atasio! Nge fweti yidika ludi na yo mbote ti kamwa-lupangu na mpila nde bantu kubwa ve; mpidina nge ta vanda na makambu ve kana muntu kubwa yandi fwa.” (Kulonga 22:8) Kana muntu kubwa sambu bo zitisaka ve nsiku yai ya lutaninu na ntangu bo tungaka nzo yina, Nzambi vandaka kutula makambu yonso na ntu ya munkwa-nzo. Ntembe kele ve nde kusadila munsiku ya zola yina kele na kati ya nsiku yai vandaka kufyotuna bisumbula na bisika ya kisalu to na bisika ya kusakana.

Kusadila ve bima yina kelausaka ya lenda natila nge lufwa

Organisation mondiale de la santé ketuba nde, bubu yai bantu kuluta miliare mosi kenwaka makaya na inza ya mvimba, ebuna kiteso ya bantu bamilio iya kefwaka na makaya konso mvula. Ntalu yai fwete mata na kiteso ya bamilio 10 na bamvula 20 tii 30 ya kelanda. Bantu yankaka mingi ya kenwaka makaya ti bayina kesadilaka bima yina kelausaka “sambu na kyese,” tabebisa mavimpi na bo mpi luzingu na bo sambu bo mekudipesaka ngolo na bima yina.

Ata Ndinga ya Nzambi ketangaka ve na zina kunwa makaya mpi kusadila bima yina kelausaka, minsiku na yo lenda tanina beto na bima yai. Mu mbandu, 2 Korinto 7:1 kelongisila beto nde: “Beto fweti katula mambu yina yonso ke nataka mbi [“mvindu,” NW] na nitu na beto ti na ntima na beto.” Ntembe kele ve nde makaya ti bima yina kelausaka kebebisaka, to kekumisaka nitu mvindu, sambu na bima ya mbi yina yo kevandaka na yo na kati. Kuluta dyaka, Nzambi kezolaka nde banitu na beto kuvanda “santu,” disongidila ya kukonda mvindu mpi ya bunkete. (Roma 12:1, NW) Keti nge kendima ve nde kusadila minsiku yai tasadisa nge na kubuya kusadila kima mosi ya kele kigonsa ya nene na luzingu ya muntu?

Losa bikalulu yina kele kigonsa

Bantu mingi kevandaka na kikalulu ya kulutisa ndilu na kudya ti na kunwa. Kikalulu ya kudya mbiki lenda nata maladi ya diabete, cancer, ti maladi ya ntima. Kulutisa ndilu ya malafu kenataka mambu yankaka ya mpasi, bonso kukumisa muntu mpika ya malafu, maladi ya siroze, kukabwana ya mabuta, mpi ba aksida na nzila. Kansi, kulutisa ndilu na kubuya kudya bima yankaka lenda vanda kigonsa mpenza mpi kunata bamaladi bonso anorexie mentale ya kefwaka bantu.

Ata Biblia kele ve mukanda ya munganga, kansi yo kepesaka bandongisila ya beto mefwana kusadila sambu na kuvanda na bukatikati na kudya ti kunwa. “Mwana na mono, wa, vanda na mayele; luzingu kele nsaka ve, yindula yo mbote-mbote. Kuta kinduku ve na bantu yina ke nwaka malafu mingi to ke diaka mbiki. Bantu yina ke laukaka malafu ti bantu yina ke lutisaka kiteso na kudia bo ta kuma bansukami. Kana kisalu na nge kele kaka kudia ti kulala, kubika fioti nge ta lwata bilele ya kufwa.” (Bingana 23:19-21) Kansi, Biblia ketuba nde kudya ti kunwa fwete pesa kyese. “Kana muntu kudia ti kunwa ti kumona kiese sambu na bima ya yandi me zwa na kisalu na yandi, yo kele matabisi ya Nzambi.”​—Longi 3:13.

Biblia kesyamisa beto dyaka na kuvanda na bukatikati na mambu ya metala bansaka ya kupesa nitu ngolo, mpi yo kendimaka nde “bansaka ya kupesa nitu ngolo kele kaka mfunu fioti.” Kansi yo keyika nde: “[Kukangama na Nzambi, NW] kele mfunu kuluta mambu yonso. Sambu yo ke pesaka beto lusilu ya moyo ya bubu ti ya moyo ke kwisa na ntwala.” (1 Timoteo 4:8) Nge lenda yula nde ‘inki mutindu kukangama na Nzambi kele mfunu ata bubu yai?’ Na mitindu mingi. Katula mambote ya kimpeve yina yo kepesaka na luzingu ya muntu, kukangama na Nzambi kesadisaka beto na kuyedisa bikalulu ya mbote bonso zola, kyese, ngemba, kudiyala. Bikalulu yai yonso kepesaka kyese mpi mavimpi ya mbote.​—Galatia 5:22, 23.

Mambu ya mbi yina mansoni kenataka

Bubu yai, bantu mingi kezolaka ve kuzitisa bansiku. SIDA kele mosi ya bambuma ya yo mebutaka. Organisation mondiale de la santé ketuba nde banda SIDA meyantikaka, yo mefwa dezia bantu kuluta bamilio 16, mpi bubu yai kiteso ya bamilio 34 ya bantu kele na VIH, virus yina kepesaka SIDA. Bantu mingi yina kebelaka SIDA mebakaka yo na pite, na bantunga ya kevandaka ti maladi yina bantu ya kekuditobulaka bima yina kelausaka kusadilaka dezia, to na kuvutula menga yina kele dezia ti maladi.

Kukonda kuzitisa bansiku kenataka dyaka bamaladi bonso herpès, blennorragie, hépatite B ti C, ti syphilis. Ata bo vandaka kusadila ve bazina ya bamaladi yai na ntangu ya Biblia, binama ya nitu yina vandaka kubaka maladi yina bantu kebakaka na kuvukisa nitu kuzabanaka na ntangu yina. Mu mbandu, Bingana 7:23 ketubila mambu ya mbi yina pite kenataka nde yo kele bonso ‘tolotolo kekota na ntima.’ Syphilis kesimbaka mingi foie, bonso hépatite. Ya kyeleka, ndongisila ya Biblia yina kebuyisaka Bakristu na ‘kunwa ve menga mpi kusala ve pite’ mefwana mpenza na ntangu na beto mpi yo kesonga zola!​—Bisalu 15:28, 29.

Kuzola mbongo mingi kele kigonsa

Sambu na nzala ya kukuma bamvwama nswalu, bantu mingi kekuditulaka na bigonsa ya nene ti mbongo na bo. Yo kele mawa na kumona nde nsukansuka bo kesalaka mambu yina ya kigonsa ya kevidisaka mbongo na bo to ya kekumisaka bo bansukami. Kansi, Biblia ketuba mutindu yai na bansadi ya Nzambi: “Yandi kusala kisalu ya mbote na maboko na yandi mosi; mpidina yandi ta baka bima yina ya yandi lenda kabila mpi bansukami.” (Efezo 4:28) Ya kyeleka, yo kezola kutuba ve nde muntu yina kesala mingi fwete kuma kaka mvwama. Kansi, yandi kele na ngemba ya mabanza, yandi kepesaka nitu na yandi kilo, mpi ziku nkutu yandi kevandaka na mbongo yina yandi lenda kabila bantu yina ke na mpasi.

Biblia kekebisa nde: “Bantu yina ke zolaka kukuma bamvwama, Satana ke bwisaka bo; nzala mingi ya buzoba ti ya mbi yina ke bebisaka bantu, yina ke fwaka bo, yo ke kangaka bo. Sambu kuzola mbongo mingi ke bendaka mambu ya mbi ya mutindu na mutindu. Bantu ya nkaka vandaka na nzala mingi ya mbongo; . . . yo pesaka bo mpasi mingi na ntima.” (1 Timoteo 6:9, 10) Mpila ya kutula ntembe kele ve nde bantu mingi “yina ke zolaka kukuma bamvwama” kekumaka mpenza bamvwama. Kansi, yo kelombaka nde bo sala nki sambu na kukuma bamvwama? Keti yo kele masonga ve nde mavimpi na bo, mabuta na bo, kimpeve na bo, to nkutu mpongi na bo kemonaka mpasi sambu na mambu yina?​—Longi 5:12.

Muntu ya mayele kebakisaka nde “luzingu ya kieleka ya muntu yo kele ve sambu na bima na yandi.” (Luka 12:15) Mbongo ti bima yankaka kele mfunu na bisika mingi ya bantu kezingaka. Ya kyeleka, Biblia ketuba nde “mbongo ketaninaka,” kansi yo keyika nde “mbote ya nzayilu kele nde mayele kebumbaka bankwa na yo na luzingu.” (Longi 7:12, NW) Nzayilu ya mbote ti mayele lenda sadisa beto na mambu yonso, mingimingi na mambu yina ketalaka luzingu na beto, kansi mbongo lenda sadisa beto ve mitindu yina.​—Bingana 4:5-9.

Ntangu mayele yo mosi tatanina beto

Ntama mingi ve mayele ya kyeleka ‘tatanina bankwa na yo’ na mutindu mosi ya mesalamaka ntete ve. Yo tatanina bo na “mpasi ya nene” yina ke na kukwisa nswalu ntangu Nzambi tafwa bantu ya mbi. (Matayo 24:21, NW) Biblia ketuba nde na ntangu yina bantu tayantika kulosa mbongo na bo na babalabala bonso “kima ya mbi.” Sambu na nki? Sambu bo tabakisa na mpasi na ntima nde wolo ti arza na bo takuka ve kusumbila bo luzingu “ntangu Mfumu Nzambi ta wa makasi.” (Ezekiele 7:19) Kansi, “kibuka ya nene” ya bantu yina ‘kubumbaka kimvwama na bo na zulu’ na dikebi yonso na mpila bo vandaka kutula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete na luzingu na bo, tabaka mambote ya bima yina bo bumbaka na kisika ya mbote mpi bo tazinga kukonda nsuka na paladisu na ntoto.​—Kusonga 7:9, 14, NW; 21:3, 4; Matayo 6:19, 20.

Inki mutindu beto lenda baka mambote yina na bilumbu kekwisa? Yezu kuvutulaka nde: “Kana bo zaba nge Nzambi mosi ya kieleka, ti Yesu Kristo yina ya nge tindaka, yo ke songa nde bo ke na moyo ya mvula na mvula.” (Yoane 17:3) Bantu mingi mesengumunaka nzayilu yai na Ndinga ya Nzambi, Biblia. Bantu yai kele ve kaka na kivuvu ya kitoko sambu na bilumbu ya kekwisa kansi bo kezinga dezia na kiteso mosi ya fyoti na ngemba mpi lutaninu. Yo kele kaka mutindu muyimbi-bankunga kutubaka: “Kana mono lala, mpongi ke simbaka mono mbote-mbote, sambu nge mosi Mfumu ke talaka mono mpenza.”​—Nkunga 4:8.

Keti nge lenda zaba nto yankaka ya bansangu yina lenda sadisa nge na kufyotuna bigonsa na mavimpi ti na luzingu na nge mutindu Biblia kesala yo? Kele na mukanda yankaka ve kelongaka ti kiyeka bonso Biblia, mpi kele na mukanda yankaka ve lenda sadisa nge na kuzwa lutaninu ya kyeleka na inza yai ya kufuluka na bigonsa. Sambu na nki ve kutanga yo dyaka mingi?

[Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 6]

Biblia kusadisaka bo na kukuma na mavimpi ti lutaninu ya mbote

Sambu na kukonda kuyindula bampasi ya luzingu, mwana-nkento mosi na zina ya Janea vandaka ti kikalulu ya kunwa marijuana, makaya, cocaïne, amphétamines, LSD, ti bima yankaka ya kelausaka. Yandi vandaka mpi kunwa malafu mingi kibeni. Jane ketuba nde bakala na yandi mpi vandaka kusala kaka mutindu mosi. Luzingu na bo ya bilumbu kekwisa kuvandaka ve ata na kivuvu fyoti. Na nima, Jane kukutanaka ti Bambangi ya Yehowa. Yandi yantikaka kukwenda na balukutakanu ya Bukristu mpi kutanga Nzozulu ya Nkengi ti mpangi na yo, Réveillez-vous!, bakala na yandi mpi vandaka kutanga mikanda yai. Bo zole yantikaka kulonguka Biblia ti Bambangi. Bo kumaka kusepila ti bansiku ya kuzanguka ya Yehowa, ebuna bo yambulaka kusadila bima yonso yina kelausaka. Inki mbuma yo butaka? Na nima ya bamvula Jane kusonikaka nde: “Luzingu na beto ya mpa menatilaka beto kyese mingi. Mono kepesa Yehowa mersi mingi sambu na ngolo yina Ndinga na yandi kele na yo ya kuyobisa bikalulu ya mbi mpi sambu na luzingu ya kukonda mvindu mpi ya mavimpi ya mbote ya beto mekumaka na yo ntangu yai.”

Mfunu ya kuvanda muntu ya masonga na kisalu kemonana mbote na mbandu ya Kurt. Kisalu na yandi vandaka kusungimina baprograme ya ordinatere ya bo kesadilaka. Bo vandaka na mfunu ya bima ya mpa, ebuna mfumu ya kisalu ya Kurt kupesaka yandi mukumba ya kusosa bima yango na ntalu mosi ya mbote. Kurt kukutanaka ti muntu mosi ya mbote yina lenda tekila bo bima yina, mpi bo wakanaka ntalu mbote. Kansi, muteki ya muntu yina kusalaka kifu na kusonika na faktire, na mpila nde yandi kulumusaka ntalu na kiteso ya badolare 40 000. Ntangu yandi monaka kifu yina, Kurt kubingaka na kompani yina na nzila ya telefone, ebuna mfumu na yo kutubaka nde yandi mesala bamvula 25 na kisalu na yandi yina, kansi yandi memonaka ntete ve muntu ya masonga ya mutindu yai. Kurt kuzabisaka yandi nde Biblia meyidikaka kansansa na yandi. Yo pusaka mfumu ya kisalu yina na kulomba bakopi 300 ya nimero mosi ya Réveillez-vous! yina vandaka kutubila mutindu ya kuvanda masonga na kisalu ya kuteka sambu yandi kabula yo na bantu na yandi ya kisalu. Masonga ya Kurt kusalaka nde bo matisa yandi grade.

[Noti na nsi ya lutiti]