Mawete Kele Kikalulu ya Mfunu Sambu na Bakristu

“Beno fweti vanda pima [“mawete,” NW].”​—KOLOSAI 3:12.

1. Inki kesalaka nde mawete kuvanda kikalulu mosi ya mfunu?

KANA muntu kele mawete, yo kevandaka kyese kibeni na kuzinga ti yandi. Nkutu Ntotila ya mayele Salomo kumonisaka nde “ludimi ya mawete lenda buka mukwa.” (Bingana 25:15, NW) Mawete kele kikalulu ya mfunu kibeni ya kemonisaka ntima ya mbote ti kikesa.

2, 3. Inki kuwakana kele na kati ya mawete ti mpeve santu, mpi inki beto tatadila na disolo yai?

² Ntumwa Polo kukotisaka mawete na ndonga ya “bambuma ya mpeve,” yina kele na Galatia 5:22, 23. Ngogo ya Kigreki ya bo kebalulaka nde “mawete” na verse 23 na Traduction du monde nouveau bo kebalulaka yo mbala mingi nde “ntima ya pima” na ba Biblia yankaka. Na kuta masonga, na bandinga mingi yo kevandaka mpasi na kuzwa ngogo ya sikisiki ya mefwana na kubalula ngogo yai ya Kigreki sambu ngogo yina ya kisina ketendulaka ve pima ya nganda, kansi mawete mpi kimuntu ya mbote ti ya luzitu ya kati. Yo ketendulaka ve bikalulu ya muntu kemonisaka, kansi mutindu mabanza ti ntima ya muntu kele.

³ Sambu na kusadisa beto na kubakisa mbotembote ntendula ti mfunu ya mawete, bika beto tadila bambandu iya ya Biblia. (Roma 15:4) Kana beto sala mpidina, beto tazaba kaka ntendula ya kikalulu yai ve, kansi beto tabakisa mpi mutindu ya beto lenda kuna yo mpi kumonisa yo na bisalu na beto yonso.

Yo ‘Kele Mfunu Mingi na Meso ya Nzambi’

4. Inki mutindu beto mezaba nde Yehowa kepesaka valere mingi na mawete?

⁴ Sambu mawete kele mosi na kati ya bambuma ya mpeve ya Nzambi, yo fwete wakana mpenza ti kimuntu ya kitoko ya Nzambi. Ntumwa Piere kusonikaka nde “mpeve ya pima mpi ya mawete” kele “na mfunu mingi na meso ya Nzambi.” (1 Piere 3:4, NW) Ya kyeleka, Yehowa kemonisaka kikalulu yai ya mawete; yandi kepesaka yo valere mingi kibeni. Ntembe kele ve nde kikuma yai yo mosi mpamba mefwana na kupusa bansadi yonso ya Nzambi na kukuna mawete. Kansi, nki mutindu Nzambi Nkwa-Ngolo yonso, Muntu ya kele na kiyeka ya kuluta nene na inza ya mvimba, kesongaka mawete?

5. Inki kivuvu beto kele na yo sambu na mawete ya Yehowa?

⁵ Ntangu bankwelani ya ntete, Adami ti Eva, kukolamaka na nsiku ya pwelele yina Nzambi kupesaka bo nde bo dya ve mbuma ya nti ya kuzabila mambote ti mambi, bo kolamaka na luzolo yonso mpenza. (Kuyantika 2:16, 17) Kukolama yai ya luzolo kunatilaka bo disumu, lufwa, mpi Nzambi kukumaka ntama ti bo mpi ti bana na bo. (Roma 5:12) Ata Yehowa kuvandaka ti kikuma ya mbote mpenza ya kupesa bantu yai ndola yina, yandi losaka ve bantu yonso kimakulu nde imene bo tatoma dyaka ve mpi bo tasumbama dyaka ve. (Nkunga 130:3) Kansi, ntima na yandi ya mbote ti luzolo ya kukonda kuvanda muntu ya makambu ya ngolo, yina kemonisaka mawete na yandi, kupusaka Yehowa na kusosa mwaye yina tasadisa bantu ya masumu na kupusana na yandi sambu yandi kundima bo. Ya kyeleka, na nsadisa ya dikabu ya nkudulu ya kimenga ya Mwana na yandi, Yezu Kristu, Yehowa mesalaka na mpila nde beto vanda ve na boma na kupusana na kiti ya Kimfumu na yandi ya kuluta kuzanguka.​—Roma 6:23; Baebreo 4:14-16; 1 Yoane 4:9, 10, 18.

6. Inki mutindu mawete kumonanaka na mutindu Nzambi kutadilaka Kaini?

⁶ Bamvula mingi na ntwala nde Yezu kukwisa awa na ntoto, mawete ya Yehowa kumonanaka na ntangu bana ya Adami, Kaini ti Abele kupesaka makabu na Nzambi. Sambu yandi bakisaka mambu ya kuvandaka na ntima na bo, Yehowa kubuyaka Kaini kansi yandi ‘ndimaka’ Abele ti makabu na yandi. Kaini kukunaka bangindu ya mbi ntangu yandi monaka nde Nzambi mendima muntu ya kwikama Abele ti makabu na yandi. Disolo ya Biblia ketuba nde: “Kaini waka makasi, ilungi na yandi vimbaka sambu na makasi.” Inki Yehowa kusalaka ntangu yandi monaka mutindu yina? Keti yandi kudiwaka nde Kaini mefinga yandi na mpila yandi waka makasi? Ve. Na mawete yonso, yandi yulaka Kaini nde sambu na nki nge mewa makasi mutindu yina. Nkutu Yehowa kutendudilaka Kaini mambu yina ya yandi lendaka kusala sambu na “kuvanda na kiese.” (Kuyantika 4:3-7) Ya kyeleka, Yehowa kemonisaka mawete na mutindu mosi ya kukuka mpenza.​—Kubasika 34:6.

Mawete Kebendaka Bantu mpi Kekitisaka Ntima

7, 8. (a) Inki mutindu beto lenda bakisa mawete ya Yehowa? (b) Mambu yina kele na Matayo 11:27-29 kesonga nki sambu na yina metala Yehowa ti Yezu?

⁷ Mosi na kati ya mitindu ya kuluta mbote ya kubakisa bikalulu ya kuluta nene ya Yehowa kele kulonguka luzingu mpi kisalu ya Yezu Kristu. (Yoane 1:18; 14:6-9) Ntangu yandi vandaka na Galilea na mvula ya zole ya kisalu na yandi ya kusamuna, Yezu kusalaka bisalu mingi ya kuyituka na Korazini, Betsaida, Kapernaumi, mpi na babwala ya penepene. Kansi, bantu mingi ya babwala yango vandaka lulendo mpi bo vandaka kutula ve dikebi, mpi bo kubuyaka na kundima. Inki Yezu kusalaka? Ata yandi vandaka kuyibusa bo pwelele malanda ya kukonda lukwikilu na bo, yandi vandaka kuwa mawa sambu na kinsukami ya kimpeve ya ba am ha·aʹret, bantu ya mpamba, ya kukonda lukumu yina kuvandaka na kati na bo.​—Matayo 9:35, 36; 11:20-24.

⁸ Mambu yina Yezu kusalaka na nima kumonisaka nde yandi “zaba Tata” mbotembote mpi yandi landaka mbandu na yandi. Yezu kubingisaka bantu ya mpamba nde: “Beno kwisa na mono, beno yonso bantu yina me lemba, sambu beno ke nata kilo ya nene, ebuna mono ta pesa beno ntangu ya kupema. Beno baka kilo na mono, beno nata yo; beno vanda balonguki na mono, sambu mono kele muntu ya pima [“mawete,” NW] mono kele muntu ya ntima ya mbote; ebuna beno ta zaba kupema.” Ya kyeleka bangogo yai vandaka kupesa mpenza kikesa mpi kukitisa ntima ya bantu yina vandaka ya kulemba mpi ya bo vandaka kumonisa mpasi! Ata bubu yai yo kepesa beto mpi kikesa ti kulembika ntima na beto. Kana beto kesala yonso sambu na kulwata mawete bonso lele, beto tavanda na kati ya bantu yina ya ‘Mwana kezola nde bo zaba’ Tata na yandi.​—Matayo 11:27-29.

9. Inki kikalulu kewakana ti mawete, mpi nki mutindu Yezu kele mbandu ya mbote na yina metala kikalulu yango?

⁹ Kudikulumusa kewakanaka mpenza ti mawete mpi kuvanda “ntima ya mbote.” Kansi, lulendo kenataka muntu na kudikumisa mpi mbala mingi yo lenda nata yandi na kunyokula bankaka na nku. (Bingana 16:18, 19) Yezu kumonisaka kudikulumusa na ntangu yonso ya yandi vandaka kusala kisalu na yandi awa na ntoto. Ata ntangu yandi tambulaka na Yeruzalemi bilumbu Sambanu na ntwala ya lufwa na yandi mpi ntangu bo pesaka yandi lukumu bonso Ntotila ya Bayuda, Yezu kuswaswanaka mingi mpenza ti bantotila ya inza. Yandi lungisaka mbikudulu yai ya Zakaria: “Tala, mfumu na beno ya nene ke kwisila beno, yandi kele muntu mosi ya pima, me vanda na zulu ya mpunda ya nkento, Yandi me vanda na zulu ya mwana ya mpunda.” (Matayo 21:5; Zakaria 9:9) Profete Daniele kumonaka na mbona-meso mosi, Yehowa kepesa Mwana na yandi kiyeka ya kuyala. Kansi, na mbikudulu mosi ya yandi yitaka kutuba, yandi monisaka nde Yezu kele “muntu ya kuluta kudikulumusa na kati ya bantu.” (NW) Ya kyeleka, mawete ti kudikulumusa kele na kuwakana ya ngolo kibeni.​—Daniele 4:17; 7:13, 14.

10. Sambu na nki kana Mukristu kele mawete yo ketendula ve nde yandi mekonda ngolo?

¹⁰ Mawete ya kitoko yina Yehowa ti Yezu kumonisaka kesadisa beto na kupusana penepene ti bo. (Yakobo 4:8) Ya kyeleka, kana muntu kele mawete yo ketendula ve nde yandi kele na ngolo ve. Yo kele mutindu yina ve kibeni! Yehowa, Nzambi nkwa-ngolo yonso, kele na ngolo mingi mpenza. Yandi kewilaka bantu ya mbi makasi mingi. (Yezaya 30:27; 40:26) Mutindu mosi mpi, Yezu kuvandaka na lukanu ya ngolo kibeni ya kukonda kusala masumu, ata na ntangu Satana Dyabulu kumekaka yandi mingi. Yandi ndimaka ve mumbongo ya mbi yina bamfumu ya mabundu ya ntangu na yandi vandaka kusala. (Matayo 4:1-11; 21:12, 13; Yoane 2:13-17) Kansi yandi monisaka mawete na ntangu yandi vandaka kutadila bifu ya balongoki na yandi mpi yandi kangaka ntima na ntwala ya bulembu na bo. (Matayo 20:20-28) Ntendudi mosi ya Biblia kutendulaka mbote mpenza nde mawete kele “kikalulu ya pima yina kebumbaka ngolo ya kibende.” Bika beto monisa mawete bonso yina ya Kristu kuvandaka na yo.

Yandi Lutaka Bantu Yonso ya Ntangu na Yandi na Mawete

11, 12. Na kutadila kuyela na yandi, inki kesala nde mawete ya Moize kuvanda kikalulu mosi ya nene?

¹¹ Mbandu ya tatu ya beto tatadila kele ya Moize. Biblia kemonisa nde yandi vandaka “muntu mosi ya [“mawete,” NW (noti na nsi ya lutiti)] kuluta bantu yonso ya kuvandaka na zulu ya ntoto.” (Kutanga 12:3) Mambu yai bo sonikaka yo na ngolo ya mpeve ya Nzambi. Mawete ya mingi ya Moize kusalaka nde yandi kundima lutwadisu ya Yehowa.

¹² Kuyela ya Moize kuvandaka ve bonso ya bana yankaka. Yehowa kusalaka yonso sambu na kutanina mwana yai ya bibuti ya kwikama ya Baebreo na nsungi mosi ya bo vandaka kumenga bana ti kufwa bo. Na bumwana, Moize kuzingaka ti mama na yandi yina kusalaka yonso sambu na kulonga yandi mambu ya metala Yehowa, Nzambi ya kyeleka. Na nima, yandi nataka Moize na kisika mosi ya kuswaswana kibeni. Mukristu ya mvu-nkama ya ntete na zina ya Etiene kutubaka nde: “Bo longaka Moize mayele yonso ya bantu ya Ezipte. Yandi kumaka muntu ya nene na kutuba na yandi ti na bisalu.” (Bisalu 7:22) Lukwikilu na yandi kumonanaka na ntangu yandi monaka mambu mingi ya kukonda lunungu ya bakapita ya bampika ya Farao vandaka kusala bampangi na yandi. Ntangu yandi fwaka muntu mosi ya Ezipte yina vandaka kubula Mu-ebreo mosi, yo lombaka nde Moize kutina Ezipte sambu na kukwenda na Madiani.​—Kubasika 1:15, 16; 2:1-15; Baebreo 11:24, 25.

13. Bamvula makumi iya ya Moize kusalaka na Madiani kubutaka nki mbuma?

¹³ Ntangu yandi lungisaka bamvula 40, yo lombaka nde Moize kusungimina yandi mosi bampusa na yandi na kati ya ntoto ya zelo na zelo. Ntangu yandi kumaka na Madiani, yandi kutanaka na bana-bankento ya Yetro nsambwadi mpi yandi sadisaka bo na kubakila bambisi mingi ya tata na bo masa. Ntangu bo vutukaka na nzo bana-bankento yango kuvandaka na kyese na kutendudila Yetro nde “muntu mosi ya Ezipte” megulusa bo na maboko ya bangungudi yina kepesaka bo mpasi. Yetro kubingisaka Moize na kwisa kuzinga na nzo na yandi. Mambu ya kukonda lunungu yina yandi kutanaka na yo kukunaka yandi ve mabanza ya kimbeni; yo kangisaka yandi mpi ve nzila ya kulonguka kusoba luzingu na yandi na kisika ya mpa. Mpusa na yandi ya kusala luzolo ya Yehowa kukulumukaka mpi ve. Na nsungi ya bamvula 40 ya yandi vandaka kutala mameme ya Yetro, yandi kwelaka Sefora, mpi bo butaka bana ya bo sansaka, Moize kuyelaka mingi mpi yandi tomisaka dyaka mingi kikalulu yina ya bantu kwisaka kuzabila yandi. Ya kyeleka, kimbeni ya Moize kukutanaka na yo kulongaka yandi mawete.​—Kubasika 2:16-22; Bisalu 7:29, 30.

14. Tendula dyambu mosi ya kusalamaka ntangu Moize vandaka kutwadisa Izraele yina kemonisa mawete na yandi.

¹⁴ Na nima, ntangu Yehowa kuponaka yandi na kutwadisa Izraele, Moize kumonisaka kaka mawete. Mwana-bakala mosi kwisaka kuzabisa Moize nde Eldadi ti Medadi kuvandaka ve na ntangu Yehowa kutyamunaka mpeve na yandi na zulu ya bambuta 70 yina tasadisaka Moize; ebuna inki mutindu bo kesala bonso baprofete na camp. Yozue kutubaka nde: “Moize, mfumu na mono, kanga bo nzila na kutuba!” Moize kuvutulaka na mawete yonso nde: “Nki mutindu nge ke wila bo kimpala na zina na mono? A kana Mfumu Nzambi kupesa Mpeve na yandi na bantu yonso ya Israele, bo yonso kukuma baprofete!” (Kutanga 11:26-29) Mawete kusadisaka yandi na kulembika mavwanga yina.

15. Ata Moize kuvandaka ve muntu ya kukuka, sambu na nki mbandu na yandi kele ya mbote na kulanda?

¹⁵ Kilumbu mosi, yo monanaka bonso nde Moize kumonisaka ve mawete na yandi. Na Meriba, penepene na Kadeshi, yandi salaka kifu ya kukonda kupesa lukumu na Yehowa, Muntu ya kesalaka mambu ya kuyituka. (Kutanga 20:1, 9-13) Ata Moize kuvandaka ve muntu ya kukuka, lukwikilu na yandi ya ngolo kusadisaka yandi luzingu na yandi ya mvimba, mpi mawete na yandi ya kuluta mingi kesimba ntima na beto tii bubu yai.​—Baebreo 11:23-28.

Kimuntu ya Makambu Ngolo Kewakanaka Ve ti Mawete

16, 17. Inki lukebisu beto kebaka na disolo ya Nabale ti Abigaile?

¹⁶ Mbandu mosi ya kekebisa beto kusalamaka na ntangu ya Davidi, ntangu fyoti na nima ya lufwa ya Samuele, profete ya Nzambi. Mbandu yango kele ya bankwelani, Nabale ti nkento na yandi, Abigaile. Luswaswanu ya ngolo kuvandaka na kati ya bantu yai zole! Abigaile kuvandaka ‘nkento mosi ya mayele,’ bakala na yandi kuvandaka “bakala mosi ya mpasi [“makambu ngolo,” NW] ti ya makasi.” Na buzoba yonso, Nabale kubuyaka kusadisa bantu ya Davidi yina kusadisaka bo na kutanina mameme mingi ya Nabale na miyibi. Davidi kuvandaka na kikuma ya kuwila makasi, yo yina yandi ti bantu na yandi, bo yidikaka bambele sambu na kwenda kunwanisa Nabale.​—1 Samuele 25:2-13.

¹⁷ Ntangu Abigaile kuwaka mambu yina, yandi yidikaka nswalu mampa, vinu, mbisi, ti bagato ya vinu ti ya bafige mpi yandi kwendaka kukutana ti Davidi. Yandi bondilaka Davidi nde: “Pardo mingi Mfumu, mbi kele ya mono, yo bwila mono. Bika mono mpika na nge kutuba na nge; wa ndinga na mono, pardo.” Ntima ya Davidi kukitaka ntangu yandi waka Abigaile kebondila yandi na mawete. Na nima ya kuwidikila ntendula ya Abigaile, Davidi kutubaka nde: “Lukumu na Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, me tinda nge bubu yai na kwisa kukutana na mono! Mersi sambu na mayele na nge, mersi mpi sambu nge me kwisa kukanga mono nzila na kwenda kubasisa menga.” (1 Samuele 25:18, 24, 32, 33) Kimuntu ya Nabale ya makambu ngolo kunataka yandi nsukansuka na lufwa. Bikalulu ya kitoko ya Abigaile kusalaka nde nsukansuka yandi monaka kyese na kukuma nkento ya Davidi. Mawete na yandi kepesa mbandu mosi ya mbote sambu na bantu yonso ya kesadilaka Yehowa bubu yai.​—1 Samuele 25:36-42.

Landa na Kuvanda Mawete

18, 19. (a) Inki bansoba kemonanaka pwelele ntangu beto kekumaka mawete? (b) Inki lenda sadisa beto na kuditala mbotembote?

¹⁸ Mawete kele mpenza kikalulu mosi ya mfunu. Yo ketendula mambu mingi kuluta kuvanda na bikalulu ya mbote; yo kele kikalulu ya ntima mosi ya kitoko yina kepesaka bankaka kikesa. Ziku beto vandaka ntete kulwadisa bantu na kutuba na beto mpi kusala mambu ya kukonda zola. Kansi, na ntangu beto longukaka Biblia, beto sobaka mpi beto kumaka bantu ya mbote. Polo kutubilaka nsoba yai ntangu yandi longisilaka bampangi na yandi Bakristu nde: “Beno fweti wila bantu mawa mingi, beno fweti vanda bantu ya mbote, beno lenda kudisonga ve, beno fweti vanda pima [“mawete,” NW], beno fweti kanga ntima.” (Kolosai 3:12) Biblia kefwanisa nsoba yai ti yina ya bambisi ya makasi bonso kibulu, ntambu, nkoi, mpakasa, ti nyoka yina tasoba mpi takuma bonso dimeme, mwana ya ntambu, mwana ya ngombe, mpi ngombe. (Yezaya 11:6-9; 65:25) Bantu keyitukaka na kumona bansoba ya nene ya beto kesalaka na kimuntu na beto. Kansi, beto, beto kepesaka lukumu ya bansoba yina yonso na mpeve ya Nzambi, sambu mawete kele mosi na kati ya bambuma na yo ya nene.

¹⁹ Keti yo kezola kutuba nde kana beto mesala bansoba yango mpi beto mekudipesa na Yehowa, beto tavanda dyaka ve na mfunu ya kusala kikesa sambu na kuvanda mawete? Ve. Ata nkutu bilele ya mpa kelombaka kukeba yo ntangu yonso sambu yo vanda bunkete mpi mbote. Kutula dikebi na Ndinga ya Nzambi mpi kuyindulula bambandu yina kele na kati na yo kesadisaka beto na kuditala dyaka mbote. Kitalatala ya Ndinga ya kupemama ya Nzambi kesonga nge nde nge kele nki mutindu?​—Yakobo 1:23-25.

20. Inki mutindu beto lenda nunga na kumonisa mawete?

²⁰ Sambu konso muntu kevandaka ti bikalulu na yandi, mambu ya bo kesalaka mpi keswaswanaka. Yo kevandaka pete sambu na bansadi ya Yehowa mingi na kumonisa mawete kuluta bankaka. Kansi, Bakristu yonso fwete yedisa bambuma ya mpeve ya Nzambi, mosi na kati na yo kele mawete. Polo kulongisilaka Timoteo na zola yonso nde: “Nge fweti landa mambu ya kieleka, mambu ya kinzambi, mambu ya lukwikilu, mambu ya kuzolana; nge fweti kanga ntima, nge fweti [landa] na kuvanda muntu ya pima [“mawete,” NW].” (1 Timoteo 6:11) Ngogo “kulanda” kemonisa nde yo kelomba kusala kikesa. Biblia mosi kebalulaka ndongisila yai nde ‘vanda na lukanu ya.’ (New Testament in Modern English, by J. B. Phillips) Kana nge sala kikesa na kuyindulula bambandu ya mbote yina kele na Ndinga ya Nzambi, yo lenda kotila nge mbotembote na mabanza, bonso nde bo mekotisa nge yo na nitu. Yo tabalula nge mpi yo tatwadisa nge.​—Yakobo 1:21.

21. (a) Sambu na nki beto fwete landa na kuvanda mawete? (b) Inki beto tatadila na disolo yina kelanda?

²¹ Bikalulu na beto na ntwala ya bantu yankaka kesongaka kiteso ya mawete na beto. Longoki Yakobo kuyulaka nde: “Keti na kati na beno kele ti muntu mosi ya mayele ti ya ngangu. Mbote yandi songa ngangu na yandi ti mayele na yandi yina na bikalulu na yandi ya mbote, yandi songa yo na mambu ya yandi ke salaka na mayele, kukonda lulendo [“na mawete,” NW]. (Yakobo 3:13) Inki mutindu beto lenda monisa kikalulu yai ya Bukristu na nzo na beto, na Kisalu ya Bukristu, mpi na kati ya dibundu? Disolo yina kelanda tapesa beto lutwadisu yina tasadisa beto.

Mvutukila

• Inki nge melonguka na yina metala mawete na nsadisa ya mbandu ya

• Yehowa?

• Yezu?

• Moize?

• Abigaile?

• Sambu na nki beto fwete landa na kuvanda mawete?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]

Sambu na nki Yehowa kundimaka makabu ya Abele?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 21]

Yezu kumonisaka nde mawete ti kudikulumusa kekwendaka nzila mosi

[Kifwanisu ya kele na lutiti 22]

Moize kupesaka beto mbandu ya mbote ya mawete