Vanda ti Dibanza Bonso ya Kristu Sambu na Yina Metala Kimuntu ya Nene

“Konso muntu na kati na beno yina kezola kukuma muntu ya nene, yandi fwete vanda nsadi na beno.”​—MATAYO 20:26, NW.

1. Inki mutindu inza ketadilaka kimuntu ya nene?

PENEPENE na Thèbes (bubu yai Karnak), mbanza mosi ya Ezipte ya ntama yina kuvandaka na kiteso ya bakilometre 500 na Sudi ya Caire, bo metedimisaka kiteki ya Farao Amenhotep III. Kiteki yango kele nda kiteso ya bametre 18. Muntu yonso yina ketalaka kiteki yina ya nene mpi ya nda, kekudimonaka fyoti. Ntembe kele ve nde kiteki yina ya bo tedimisaka sambu na kusambila mfumu, kele kidimbu ya kemonisa mutindu inza ketadilaka kimuntu ya nene. Dibanza yango kele ya kusosa kumonana muntu ya nene mpenza mpi ya mfunu na meso ya bantu, mpi kusala mambu na mpila nde bantu yankaka kudiwa bonso nde bo kele bantu ya mpamba.

2. Inki mbandu Yezu kubikilaka balongoki na yandi, mpi nki bangyufula beto fwete kudiyula?

² Fwanisa dibanza yai ya kimuntu ya nene ti yina ya Yezu Kristu kulongaka. Ata Yezu kuvandaka “Mfumu mpi Longi” ya balongoki na yandi, yandi longaka bo nde kusadila bantu yankaka kekumisaka muntu, muntu ya nene. Na kilumbu ya nsuka ya luzingu na yandi awa na ntoto, Yezu kumonisaka ntendula ya dilongi yai na ntangu yandi yobisaka makulu ya balongoki na yandi. Yo vandaka mpenza kisalu mosi ya bantu kebakaka ve na valere! (Yoane 13:4, 5, 14) Inki dibanza kesepedisaka nge mingi, kusadila bantu yankaka to kukinga nde bo sadila nge? Keti mbandu ya Kristu kepesa nge mpusa ya kuvanda muntu ya kudikulumusa bonso yandi? Kana mpidina bika beto tadila dibanza ya Kristu na yina metala kimuntu ya nene mpi beto fwanisa yo ti yina ya bantu ya inza.

Buya Dibanza ya Inza na Yina Metala Kimuntu ya Nene

3. Tanga bambandu ya Biblia yina kemonisa malanda ya mbi ya kekuminaka bantu yina kevandaka na mpusa ya ngolo nde bantu kupesa bo lukumu?

³ Biblia kele ti bambandu mingi yina kemonisa nde dibanza ya inza na yina metala kimuntu ya nene kenataka na lufwa. Yindula muntu ya ngolo Amani, yina kuvandaka muntu ya mfunu na nzo ya ntotila ya Persia na bilumbu ya Estere ti Mardoke. Mpusa ya ngolo yina Amani kuvandaka na yo ya kubaka lukumu, kunataka yandi na nsoni mpi na lufwa. (Estere 3:5; 6:10-12; 7:9, 10) Inki beto lenda tuba sambu na Nabukodonozore yina Nzambi kukumisaka kilau ntangu kimfumu na yandi kukumaka ngolo mingi? Ngindu na yandi ya mbi na yina metala kimuntu ya nene kumonanaka na bangogo yai: “A bwala Babilone kele nene! Mono muntu tungaka yo na ngolo na mono mosi, sambu yo vanda bwala ya kimfumu na mono, yo songa ngolo ti lukumu ti kimfumu na mono.” (Daniele 4:27) Beto tanga mpi Herode Agripa I, ntotila ya lulendo yina kundimaka na kubaka lukumu yina fwete pesama kaka na Nzambi. “Baniama diaka yandi, ebuna yandi fwaka.” (Bisalu 12:21-23) Kukonda kubakisa dibanza ya Yehowa na yina metala kimuntu ya nene kunataka bantu yai na lufwa ya kukonda lukumu.

4. Mpeve ya lulendo ya inza kekatukaka na nani?

⁴ Yo kele mbi ve na kuvanda na luzingu yina lenda sala nde bantu kupesa beto lukumu ti luzitu. Kansi, Dyabulu kesadilaka mpusa yai sambu na kukotisa mpeve ya lulendo, yina kemonisaka bampusa na yandi mosi. (Matayo 4:8, 9) Kuvila ve nde yandi kele “nzambi ya ntangu yai,” mpi lukanu na yandi kele ya kukotisa mabanza na yandi awa na ntoto. (2 Korinto 4:4; Efezo 2:2; Kusonga 12:9) Sambu Bakristu mezaba kisika mabanza ya mutindu yina kekatukaka, bo kebuyaka dibanza ya kimuntu ya nene yina kevandaka na inza.

5. Keti mambu ya nene ya muntu mesalaka, kuzabana, mpi kimvwama kenataka kyese ya ntangu ya nda? Tendula.

⁵ Dibanza mosi yina Dyabulu kesyamisaka kele nde kuvanda na zina ya nene na inza, lukumu yina kekatukaka na bantu, mpi mbongo mingi kenataka mbala mosi luzingu ya kyese. Keti yo kele ya kyeleka? Keti mambu ya nene yina muntu mesalaka, kuzabana, mpi kimvwama kenataka kaka luzingu ya kyese? Biblia kekebisa beto nde beto kudikusa ve na dibanza ya mutindu yina. Ntotila ya mayele Salomo kusonikaka nde: “Mono monaka mpi sambu na nki bantu ke sala ngolo sambu na kubongisa mambu na bo; yo kele kaka sambu bo ke zola kuzwa bima mingi kuluta bankaka. Kansi yo kele ka yo mpamba, yo kele kaka mupepe.” (Longi 4:4) Bantu mingi yina mepesaka luzingu na bo na kusosa kuvanda bantu ya nene na inza lenda tela nge nde ndongisila yai ya kupemama ya Biblia kele ya masonga. Mbandu mosi ya beto lenda baka kele ya muntu mosi yina kusadisalaka ekipi mosi na kusala, kutunga, mpi kumeka masini yina bantu kusadilaka na kukwenda na ngonda. Yandi keyibuka nde: “Mono salaka kisalu ya ngolo mpi mono kumaka ngangu mingi na mambu yina mono salaka. Kansi yo vandaka mpamba, sambu yo pesaka mono ve kyese ti ngemba ya mabanza ya ntangu ya nda.”a Mutindu bantu ya inza ketadilaka kimuntu ya nene, yo vanda na mambu ya mumbongo, ya bansaka, to ya kubaka mupepe kenataka ve kyese ya ntangu ya nda.

Kusala Kisalu na Zola Kekumisaka Muntu, Muntu ya Nene

6. Inki kemonisa nde Yakobo ti Yoane kuvandaka ti dibanza ya mbi na yina metala kimuntu ya nene?

⁶ Dyambu mosi ya kusalamaka na luzingu ya Yezu kemonisa nki yo kelombaka sambu na kukuma mpenza muntu ya nene. Yezu ti balongoki na yandi vandaka kukwenda na Yeruzalemi sambu na kuta nkinsi ya Pake na mvu 33 ya T.B. Ntangu bo vandaka na nzila, Yakobo ti Yoane, yina kuvandaka bisoni ya Yezu, kumonisaka dibanza ya mbi ya kimuntu ya nene. Bo sadilaka mama na bo sambu yandi kulombila bo na Yezu nde: ‘Tuba nde, ntangu nge ta vanda mfumu ya nene, beto zole kuvanda mosi na diboko na nge ya [kitata, NW], mosi na diboko na nge’ ya kimama. (Matayo 20:21) Sambu na Bayuda, kuvanda na diboko ya kitata to ya kimama kuvandaka lukumu mosi ya nene. (1 Bantotila 2:19) Nzala ya kimfumu kutindaka Yakobo ti Yoane na kulomba bisika ya kuluta nene na bwimi yonso. Bo vandaka na mpusa ya kubaka bisika yai ya kiyeka. Yezu kuzabaka mambu yina bo vandaka kuyindula mpi yandi sadilaka dibaku yina sambu na kusadisa bo na kusoba dibanza na bo ya mbi na yina metala kimuntu ya nene.

7. Inki mutindu Yezu kutendulaka mambu yina kekumisaka Mukristu muntu ya nene ya kyeleka?

⁷ Yezu kuzabaka nde na inza yai ya lulendo, muntu yina bo kebakaka nde yandi kele muntu ya nene kele yina ya ketwadisaka mpi kepesaka bantuma na bantu yankaka mpi yina lenda lungisa bampusa na yandi yonso kukonda kusukinina. Kansi, balongoki ya Yezu mezaba nde kusala kisalu yina bantu kebakaka ve na valere mingi kekumisaka muntu, muntu ya nene. Yezu kutubaka nde: “Ebuna kana muntu mosi na kati na beno zola vanda mfumu, yandi fweti vanda mpika ya bantu ya nkaka.”​—Matayo 20:26, 27.

8. Kuvanda nsadi ketendula inki, mpi nki bangyufula beto fwete kudiyula?

⁸ Ngogo ya Kigreki ya bo mebalula nde “nsadi” (ministre) na Biblia ketubila muntu yina kesalaka ngolo mpi kekwaminaka na kusadila bantu yankaka. Yezu vandaka kulonga balongoki na yandi dilongi mosi ya mfunu: Kupesa bantu bantuma ya kusala mambu kekumisaka ve muntu, muntu ya nene, kansi muntu kekumaka muntu ya nene ntangu yandi kesadilaka bantu yankaka na zola yonso. Kudiyula nge mosi nde: ‘Kana mono vandaka Yakobo to Yoane nki mono zolaka kusala? Keti mono zolaka kubakisa nde sambu na kukuma mpenza muntu ya nene yo kelombaka kusadila bantu yankaka kisalu na zola yonso?’​—1 Korinto 13:3.

9. Inki mbandu Yezu kubikaka na yina metala mutindu ya kutadila bantu yankaka?

⁹ Yezu kumonisaka balongoki na yandi nde mutindu ya bantu ya inza ketadilaka kimuntu ya nene, kele ve mutindu ya Kristu kusongaka. Ata mbala mosi ve yandi monisaka nde yandi meluta bantu yina yandi vandaka kusadila to kunata bo na kudiwa nde bo kele na nsi na yandi. Bantu ya mitindu yonso, babakala, bankento, mpi bana, bamvwama, bansukami, mpi bantu ya ngolo, to bantu ya masumu vandaka kudiwa mbote na kuvanda ti yandi. (Marko 10:13-16; Luka 7:37-50) Mbala mingi bantu kevandaka ntima nkufi na ntangu bo kevandaka ti bantu yina kebakisaka ve mambu nswalu. Yezu kuvandaka mutindu yina ve. Ata bantangu yankaka balongoki na yandi kuvandaka ve ti bangindu ya mbote mpi vandaka kuswana, yandi vandaka kulonga bo na kukanga mpenza ntima. Yandi monisaka bo nde ya kyeleka yandi vandaka muntu ya kudikulumusa mpi ya pima.​—Zakaria 9:9; Matayo 11:29; Luka 22:24-27.

10. Inki mutindu luzingu ya mvimba ya Yezu kumonisaka nde yandi vandaka kusadila bantu yankaka kukonda bwimi?

¹⁰ Mbandu ya kukonda kubenda dikebi na yandi mosi yina Mwana ya Nzambi kubikaka kemonisa ntendula ya kyeleka ya kimuntu ya nene. Yezu kukwisaka ve na ntoto sambu bantu kusadila yandi kansi sambu na kusadila bantu yankaka, kubelula “maladi ya mutindu na mutindu” mpi kukatula bantu na kimpika ya bademo. Ata na ntangu yandi vandaka ya kulemba mpi na mfunu ya kupema, yandi vandaka ntangu yonso kutula bampusa ya bantu yankaka na kisika ya ntete, mpi kusala ngolo sambu na kupesa bo kikesa. (Marko 1:32-34; 6:30-34; Yoane 11:11, 17, 33) Zola na yandi kupusaka yandi na kusadisa bantu na kimpeve, na kutambulaka bankama ya bakilometre na banzila ya mbi sambu na kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu. (Marko 1:38, 39) Kukonda ntembe, Yezu kumonaka mfunu ya kusadila bantu yankaka.

Landa Mbandu ya Kudikulumusa ya Kristu

11. Inki bikalulu bo kelombaka na bampangi yina bo keponaka sambu na kukuma bankengi na dibundu?

¹¹ Na nsuka ya bamvu 1 800, mpika kumonisaka pwelele nkadilu yina bankengi Bakristu fwete monisa ntangu bo vandaka kupona babakala yina fwete tambulaka sambu na kulungisa bampusa ya bantu ya Nzambi. La Tour de Garde de Sion (ya Kingelesi) ya Septembri 1, 1894 kutubaka nde yo vandaka kulomba nde babakala yango kuvanda bantu ya “kudikulumusa, disongidila ya kukonda lulendo. . . ya mabanza ya kudikulumusa yina kebendaka dikebi na zulu na bo mosi ve, kansi na Kristu. Bantu yina kelongaka ve nzayilu na bo mosi, kansi bayina kelongaka Ndinga na yandi ya kukonda mpasi mpi ya ngolo.” Yo kele pwelele nde Bakristu ya kyeleka fwete sosaka ve mikumba sambu na kulungisa bampusa na bo mosi ya kuyala to ya kubaka lukumu, kiyeka, mpi kuyala bantu yankaka. Nkengi ya kudikulumusa kevilaka ve nde mikumba na yandi kele “kisalu mosi ya mbote,” kansi yo kele ve pozisio mosi ya kenatilaka yandi lukumu. (1 Timoteo 3:1, 2) Bankuluntu ti bansadi ya kisalu yonso fwete sala kikesa sambu na kusadila bantu yankaka na kudikulumusa mpi kutwadisa kisalu ya santu, na kupesaka mbandu ya mbote yina bantu yankaka lenda landa.​—1 Korinto 9:19; Galatia 5:13; 2 Timoteo 4:5.

12. Inki bangyufula bantu yina kesosa kubaka mikumba na kati ya dibundu fwete kudiyula?

¹² Konso mpangi ya bakala yina kezola kubaka mikumba fwete kudiyula nde: ‘Keti mono kesosaka mabaku ya kusadila bantu yankaka, to mono kevandaka ti kikalulu ya kukinga nde bantu kusadila mono? Keti mono kevandaka na luzolo ya kusala bisalu yina kele mfunu mingi ve sambu na kusadisa bantu yankaka?’ Mu mbandu, leki mosi ya bakala lenda monisa nde yandi kezolaka kusala badiskure na kati ya dibundu ya Bukristu, kansi yandi kezolaka ve kusadisa bampangi yina mekuma minunu. Yandi lenda vanda ti bangwisana ya mbote ti bampangi yina kele na mikumba na dibundu kansi yandi kevandaka na badute na kubasika na kisalu ya kusamuna. Leki ya mutindu yina fwete kudiyula bangyufula yai: ‘Keti mono ketulaka ntete dikebi na mitindu ya kisalu yina kepesaka Nzambi lukumu? Keti mono kesalaka sambu na kusonga nde mono meluta bantu yankaka?’ Ya kyeleka, kana beto kesosa lukumu na beto mosi, yo ketendula nde beto kelanda ve mbandu ya Kristu.​—Yoane 5:41.

13. (a) Inki mutindu mbandu ya kudikulumusa ya nkengi mosi lenda vanda na bupusi na bantu yankaka? (b) Sambu na nki beto lenda tuba nde kudikulumusa kele ve dyambu mosi ya Mukristu lenda pona na kusala to ve?

¹³ Kana beto kesala ngolo sambu na kulanda mbandu ya kudikulumusa ya Kristu, yo tapusa beto na kusadila bantu yankaka. Beto baka mbandu ya nkengi mosi ya zone (nkengi yina ketalaka bafiliale). Yandi vandaka kutala bisalu ya filiale mosi ya Bambangi ya Yehowa. Ata yandi vandaka na kisalu mingi mpi na mukumba ya nene, nkengi yai kutelemaka sambu na kusadisa leki mosi ya bakala yina vandaka kunwana na kutula masini ya ba agrafe na kisika ya sikisiki sambu na kukangisa bazulunalu ti tumikanda. Mpangi yango ketuba nde: “Mono ndimaka ve ata fyoti! Yandi songaka mono nde yandi vandaka kusala kisalu ya mutindu mosi na Betele ntangu yandi vandaka leki mpi yandi keyibuka nde yandi vandaka kumona mpasi na kutula masini yango na kisika ya sikisiki. Yandi lutisaka mwa ntangu na kusalaka ti mono na masini yango ata yandi vandaka ti bisalu mingi ya mfunu ya kusala. Dyambu yai kuyitukisaka mono mpenza.” Bubu yai, mpangi yai mekumaka nkengi na biro ya filiale mosi ya Bambangi ya Yehowa, kansi yandi keyibukaka kaka mbandu yai ya kudikulumusa. Bika beto kudimona ve nde beto kele bantu ya nene yina mefwana ve na kusala bisalu yina bantu kemonaka mpamba to nde beto kele bamfumu yina fwete sala ve bisalu ya kemonanaka mfunu mingi ve. Kansi, beto fwete lwata kikalulu ya “kudikulumusa.” Yo kele ve dyambu ya muntu fwete pona kusala to ve. Yo kele kitini ya “kimuntu ya mpa” yina Mukristu fwete lwata.​—Filipi 2:3; Kolosai 3:10, 12; Roma 12:16.

Mutindu ya Kukuma ti Dibanza ya Kristu na Yina Metala Kimuntu ya Nene

14. Inki mutindu kuyindulula bangwisana na beto ti Nzambi mpi ti bampangi na beto lenda sadisa beto na kuyedisa dibanza ya mbote na yina metala kimuntu ya nene?

¹⁴ Inki mutindu beto lenda kuma ti dibanza ya mbote na yina metala kimuntu ya nene? Mutindu mosi kele ya kuyindulula bangwisana na beto ti Yehowa Nzambi. Bunene, ngolo, mpi mayele na yandi metombulaka yandi mpenza na zulu ya bantu ya kukonda mfunu. (Yezaya 40:22) Kuyindulula bangwisana na beto ti bampangi na beto lenda sadisa beto mpi na kuyedisa mabanza ya kudikulumusa. Mu mbandu, beto lenda luta bantu yankaka na mambu mingi, kansi bo mpi lenda luta beto na mambu yankaka ya kuluta mfunu na luzingu, to bampangi na beto Bakristu lenda vanda ti bikalulu yankaka yina beto kele na yo ve. Yo yina bantu mingi ya kevandaka na valere na meso ya Nzambi kesosaka ve kudisonga sambu bo kele bantu ya kudikulumusa.​—Bingana 3:34; Yakobo 4:6.

15. Inki mutindu kwikama ya bantu ya Nzambi kemonisaka nde ata muntu mosi ve kele ti kikuma ya kuyindula nde yandi meluta bantu yankaka?

¹⁵ Mambu ya Bambangi ya Yehowa kekutanaka na yo na ntangu lukwikilu na bo kemekamaka kele mbandu mosi ya mbote ya kemonisa dyambu yai pwelele. Yo kemonanaka mbala mingi nde bantu yina inza kemonaka mpamba, bo yina kebikalaka ya kwikama na Nzambi na ntangu ya mimekamu ya ngolo. Kuyindulula bambandu ya mutindu yai lenda sadisa beto na kuvanda bantu ya kudikulumusa mpi yo lenda longa beto na ‘kudiyindudila ve na kiteso yina meluta mutindu ya beto fwete yindula.’​—Roma 12:3, NW.b

16. Inki mutindu bantu yonso na dibundu lenda kuna dibanza ya kimuntu ya nene na kulandaka mbandu yina Yezu kubikaka?

¹⁶ Bakristu yonso, bambuta ti baleke, fwete sosa kukuna dibanza ya Kristu na yina metala kimuntu ya nene. Na kati ya dibundu, bisalu ya mutindu mingi kesalamaka. Beto fwete buya ve kusala bisalu yina kemonana bonso ya mpambampamba. (1 Samuele 25:41; 2 Bantotila 3:11) Bibuti, keti beno kesyamisaka bana na beno mpi batoko na kusala na kyese yonso konso kisalu yina bo mepesa bo yo vanda na Nzo ya Kimfumu, na balukutakanu ya fyoti, to na kisika ya lukutakanu ya distrike? Keti bo kemonaka beno kesala bisalu yina bantu kemonaka bonso ya mpambampamba? Mpangi mosi ya bakala yina kesalaka ntangu yai na ntu-mbanza ya Bambangi ya Yehowa keyibuka mbote mbandu ya bibuti na yandi. Yandi tubaka nde: “Mutindu bo vandaka kutula bunkete na Nzo ya Kimfumu to na kisika mosi ya lukutakanu ya distrike kulongaka mono nde bo vandaka kubaka kisalu yina na valere. Mbala mingi bo vandaka kusala bisalu ya luzolo ya mbote yina vandaka sambu na mambote ya dibundu to ya bampangi, ata bisalu yango vandaka kumonana ya kukonda mfunu. Kikalulu yai kusadisaka mono na kundima na luzolo yonso konso kisalu yina bo mepesa mono awa na Betele.”

17. Na nki mitindu bankento ya kudikulumusa lenda vanda lusakumunu sambu na dibundu?

¹⁷ Sambu na yina metala kutula mambote ya bantu yankaka na ntwala ya mambote na beto mosi, beto kele na mbandu mosi ya mbote ya Estere, yina kukumaka ntinu-nkento ya Kintinu ya Persia na mvu-nkama ya tanu ya N.T.B. Ata yandi vandaka kuzinga na nzo ya mfumu, yandi ndimaka kutula luzingu na yandi na kigonsa sambu na bantu ya Nzambi na mpila nde yandi kulungisa luzolo ya Nzambi. (Estere 1:5, 6; 4:14-16) Ata bo kele na mbongo mingi to ve, Bakristu ya bankento ya ntangu na beto lenda monisa mpeve yina Estere kuvandaka ti yo na kusyamisaka bantu yina kenyokwama na mabanza, na kutalaka bantu yina kebela, na kubasikaka na kisalu ya kusamuna, mpi na kusalaka kumosi ti bankuluntu. Bampangi ya bankento ya mutindu yai kele lusakumunu mpenza sambu na dibundu!

Mambote ya Kekatukaka na Kumonisa Kimuntu ya Nene Bonso ya Kristu

18. Inki mambote beto tabaka kana beto kemonisa dibanza ya kimuntu ya nene bonso ya Kristu?

¹⁸ Kana nge kemonisa mabanza bonso ya Kristu na yina metala kimuntu ya nene, nge tabaka mambote mingi. Kusadila bantu yankaka kukonda kukinga lufutu tanatila nge ti bo kyese. (Bisalu 20:35) Na ntangu nge kemonisa luzolo ya kusala yonso sambu na bampangi na nge, bo mpi tazola nge mingi. (Bisalu 20:37) Kuluta dyaka, Yehowa kemonaka mambu ya nge kesadilaka bampangi na nge Bakristu bonso kimenga ya lukumu yina kepesaka yandi kyese.​—Filipi 2:17.

19. Inki fwete vanda lukanu na beto na yina metala dibanza ya Kristu ya kimuntu ya nene?

¹⁹ Konso muntu na kati na beto fwete tadila ntima na yandi mpi kudiyula nde: ‘Keti mono tatubilaka kaka na munoko dyambu ya metala kuyedisa dibanza ya Kristu na yina metala kimuntu ya nene to mono tavandaka na kikesa ya kusadila yo?’ Bangindu ya Yehowa na yina metala bantu ya lulendo kevandaka pwelele. (Bingana 16:5; 1 Piere 5:5) Bika bisalu na beto kumonisa nde beto kevandaka na kyese na kumonisa kimuntu ya nene bonso yina Kristu kevandaka na yo, yo vanda na dibundu, na dibuta, to na mambu ya beto kesalaka konso kilumbu ti bantu yankaka na mpila nde beto sala mambu yonso sambu na lukumu mpi nkembo ya Nzambi.​—1 Korinto 10:31.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

• Sambu na nki beto fwete buya dibanza ya bantu ya inza kevandaka na yo na yina metala kimuntu ya nene?

• Inki mutindu Yezu kutesaka kimuntu ya nene?

• Inki mutindu bankengi lenda landa mbandu ya kudikulumusa ya Kristu?

• Inki lenda sadisa beto na kuyedisa dibanza ya Kristu na yina metala kimuntu ya nene?

[Lupangu ya kele na lutiti 27]

Nani Kemonisaka Kimuntu ya Nene na Mutindu Kristu Kumonisaka Yo?

Muntu yina kekingaka nde bo sadila yandi to yina kezolaka kusadila bantu yankaka?

Muntu yina kezolaka bisalu yina kebendaka dikebi ya bantu to yina kezolaka bisalu ya bantu kebakaka ve na valere?

Muntu yina kekuditombulaka to yina ketombulaka bantu yankaka?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 24]

Kiteki ya nene mpi ya nda ya Farao Amenhotep III

[Kifwanisu ya kele na lutiti 25]

Keti nge kezaba nki kunataka Amani na lufwa?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 26]

Keti nge kesosaka mabaku ya kusadila bantu yankaka?