Kusosa Kyese

BAMVULA fyoti meluta, bo yulaka bantu ya kezingaka na Allemagne, na États-Unis, na France, mpi na Grande-Bretagne ngyufula yai: “Yo kelombaka nki sambu na kuvanda na kyese?” Na kati ya bantu ya bo yulaka ngyufula yai, bantu 89 na kati ya nkama kutubaka nde yo kelombaka kuvanda ti mavimpi ya mbote; bantu 79 na kati ya nkama kutubaka nde yo kelombaka kuvanda ti makwela to nkwelani mosi ya mbote; bantu 62 na kati ya nkama kutubilaka balusakumunu ya kuvanda kibuti; mpi bantu 51 na kati ya nkama vandaka kuyindula nde yo kelombaka kuvanda ti kisalu mosi ya mbote sambu na kuvanda na kyese. Ata bantu mingi kendimaka nde mbongo kepesaka ve kyese, bantu 47 na kati ya nkama ya bo yulaka ngyufula yina vandaka kukwikila mpenza nde mbongo kepesaka kyese. Mambu ya kesalama kemonisa inki?

Ntetentete, beto tadila kuwakana yina bantu keyindulaka nde yo kevandaka na kati ya mbongo mpi kyese. Nsosa mosi ya bo salaka na kati ya bantu nkama yina kele ti kimvwama kuluta mingi na États-Unis kumonisaka nde bo vandaka ve na kyese kuluta bantu yankaka. Dyaka, na kutadila rapore ya bantu ya mayele yina kelongukaka mabanza ya bantu, ata bantu mingi na États-Unis mefokulaka bima na bo ya kinsuni mbala zole na bamvula makumi tatu ya meluta, bo kele na kyese ve ata fyoti kuluta mutindu bo vandaka ntete. Nkutu, rapore mosi ketuba nde: “Kaka na nsungi mosi yina, ntalu ya bantu ya kenyokwama na mabanza meyela mingi kibeni. Ntalu ya baleke ya kekudifwa memata mbala tatu. Ntalu ya makwela ya kefwa memata mbala zole.” Na bansi kiteso ya 50, bantu ya mayele kulongukaka kuwakana yina kele na kati ya mbongo mpi kyese ebuna bo tubaka nde mbongo lenda sumba ve kyese.

Ya zole, inki kele mfunu ya mambu bonso mavimpi, makwela, mpi kisalu mosi ya mbote, sambu na kuvanda na kyese? Kana mambu yai kuvandaka mpenza mfunu sambu na kuvanda na kyese, inki beto lenda tuba sambu na bamilio ya bantu yina kele ve ti mavimpi mpi makwela ya mbote? Inki beto lenda tuba sambu na bankwelani yina kele ve na bana mpi babakala ti bankento yonso yina kele ve ti kisalu mosi ya mbote? Keti bantu yai yonso tavandaka kaka na luzingu mosi ya kukonda kyese? Mpi, keti kyese ya bantu yina kele ntangu yai ti mavimpi mpi makwela mosi ya mbote tamana kana luzingu na bo kusoba?

Keti Beto Kesosa na Bisika ya Mbote?

Muntu yonso kezolaka kuvanda na kyese. Dyambu yai kele ve ya kuyituka sambu Biblia ketuba nde Ngangi ya muntu kele ‘Nzambi ya kyese,’ mpi Nzambi salaka muntu na kifwani na yandi. (1 Timoteo 1:11; Kuyantika 1:26, 27) Yo yina, yo kele mbi ve nde bantu kusosa kyese. Kansi, bantu mingi kemonaka nde kuzwa kyese kele bonso kusimba zelo na maboko​—yonso zole ketesumukaka kukonda mpasi.

Ebuna, keti yo lenda vanda nde kikesa ya bantu yankaka kesalaka sambu na kuzwa kyese melutana mingi? Eric Hoffer, filozofe mosi ya kelongukaka mambu ya bantu, kuyindulaka mutindu yina. Yandi tubaka nde: “Kusosa kyese kele na kati ya mambu ya ntete yina kenatilaka bantu mpasi.” Dyambu yai kele ya kyeleka mpenza kana beto kesosa kyese na bisika ya mbi. Kana beto kesala mutindu yina, beto fwete zaba nde beto takutana ti mawa mpi mpasi. Kusosa kukuma mvwama; kusala yonso sambu na kubaka lukumu to kuzabana mingi; kulanda balukanu ya politiki, ya bimvuka ya kesosaka kutomisa luzingu, to ya mumbongo; to kuzinga kaka sambu na nge mosi mpi sambu na kulungisa nswalunswalu bampusa na nge mosi, yonso yai kepesaka ve bantu kyese. Mpila ya kuyituka kele ve na kumona nde bantu mingi mekumaka na ngindu ya nsoniki mosi yina kutubaka nde: “Kana beto yambula kusala bikesa sambu na kuvanda na kyese, beto lenda vanda ti bantangu ya mbote kibeni”!

Nsosa ya beto tubilaka na luyantiku ya disolo yai kumonisaka mpi nde bantu 4 na kati ya 10 vandaka kuyindula nde kyese kekatukaka na kusala mambu ya mbote mpi na kusadisa bankaka. Mpi muntu 1 na kati ya bantu 4 kutubaka nde sambu na kuvanda na kyese, lukwikilu mpi dibundu kele ti kisika ya mfunu kibeni. Yo kele pwelele nde beto fwete tadila mbotembote kibeni mambu yina yo kelombaka mpenza sambu na kuvanda na kyese. Disolo ya kelanda tasadisa beto na kutadila yo.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 3]

Bantu mingi keyindulaka nde mbongo, luzingu ya dibuta ya mbote, to kisalu mosi ya mbote kele bima ya kuluta mfunu sambu na kuvanda na kyese. Keti nge kendima dyambu yai?