Bana mpi Basite Internet ya Kusolula ti Bantu (réseaux sociaux)—Kitini 1: Keti Mwana na Mono Fwete Sadila Basite Internet ya Kusolula ti Bantu?

Na kutadila nsosa mosi ya salamaka, yo monanaka nde bana 97 na kati ya nkama (97 %) ke sadilaka bima yina bantu ke panzilaka bansangu na Internet. Keti mwana na nge mpi ke sadilaka yo? Kana ee, tala mwa mambu ya nge fwete tadila.

Na disolo yai, beto ta tadila:

• Ntangu yina mwana na nge ke lutisaka na basite yango

• Mutindu mwana na nge ke tadilaka kuvanda ti banduku na Internet

• Mutindu mwana na nge ta kudiwa

• Mambu yina mwana na nge ke tulaka to ke talaka na Internet

• Keti yo ke lomba nde mwana kusadila kaka basite Internet ya bo ke solulaka ti bantu?

• Mambu bibuti ke tuba

Ntangu yina mwana na nge ke lutisaka na basite yango

Site Internet mosi (HelpGuide.org) ke tuba nde: “Bo me salaka basite Internet ya bo ke solulaka ti bantu sambu na kubenda dikebi na beno, kupusa beno na kuvanda ntangu yonso na Internet mpi na kutala ntangu yonso écran na beno sambu na kutala kana bo me tula kima ya mpa.”

“Kana mono ke tala mambu ya bo me tula na basite yina bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu (réseaux sociaux), mono ke zabaka ve nde ntangu ke luta. Mono lenda landa kutala yo bangunga mingi. Yo lenda vanda kibeni mpasi nde mono tulula telefone na mono sambu na kusala kima ya nkaka ya mfunu mingi.”—Lynne, yandi kele ti bamvula 20.

Kudiyula nde: Keti mwana na mono kele kibeni ti kikalulu ya kudiyala yina ta sadisa yandi na kuzitisa bangunga yina mono me zengilaka yandi na yina me tala kusadila basite Internet yina bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu? Keti mwana na mono kele kibeni ya kuyela na mabanza sambu yandi kuditudila bandilu mpi yandi zitisa yo?

Ndongisila ya Biblia: “Beno keba mbote-mbote nde mutindu beno ke tambula kuvanda . . . bonso bantu ya mayele, beno sadila ntangu na beno mbote kibeni.”—Baefezo 5:15, 16.

Mutindu mwana na nge ke tadilaka kuvanda ti banduku na Internet

Lukanu ya basite Internet yina bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu ke vandaka ya kupusa bantu na kumona nde bo ke vandaka ti banduku mingi. Kansi mbala mingi, kinduku ya mutindu yina ke vandaka ve kinduku ya masonga.

“Mono me monaka nde batoko mingi ke yindulaka nde bo kele ti bantu mingi ya salaka kidimbu ya ke monisa nde bo me sepela ti kima yina, to bantu mingi ya ke talaka bima ya bo ke tulaka, yo ke tendula nde bantu mingi ke sepelaka ti bo. Kansi na kutuba ya masonga, bo ke zabaka ve mbote bantu yango.”—Patricia, yandi kele ti bamvula 17.

Kudiyula nde: Keti mwana na mono kele kibeni ya kuyela na mabanza sambu yandi zaba nde kuzabana mingi na Internet kele ve mfunu? Keti yandi lenda ta kinduku ti bantu yina yandi ke kutanaka ti bo kimuntu-kimuntu?

Ndongisila ya Biblia: “Nduku ya kieleka ke zolaka konso ntangu mpi yandi kele mpangi yina me butukaka sambu na bantangu ya mpasi.”—Bingana 17:17.

Mutindu mwana na nge ta kudiwa

Bantu ya ke salaka bansosa me monaka nde, kana bantu ke sadilaka kukonda ndilu basite Internet yina bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu ya nkaka, mbala mingi, bo ke kudiwaka bo mosi, bo ke kudiyangisaka mpi nkutu, bo ke niokwamaka na mabanza.

“Kana nge ke tala banduku na nge ke lutisa ntangu kisika mosi kansi nge, nge kele ve, yo ke salaka mbi na ntima.”—Serena, yandi kele ti bamvula 19.

Kudiyula nde: Keti mwana na mono kele kibeni ya kuyela na mabanza sambu yandi kuditudila ve dikebi, yandi sosa ve kutesana ti bantu ya nkaka to mpi yandi kudiyangisa ve kuluta ndilu sambu na bima yina bantu ya nkaka ke tula na Internet?

Ndongisila ya Biblia: “Beto kuma ve lulendo, beto basisa ve mpeve ya kutesana ti bankaka, mpi beto wilana ve kimpala.”—Bagalatia 5:26.

Mambu yina mwana na nge ke tulaka to ke talaka na Internet

Na basite Internet yina bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu, yo lenda vanda pete na kupusa muntu na kusala kima mosi, na kutula ba message ya ke tubilaka mambu ya kuvukisa nitu, to mpi na kutala pornografi. Ata mwana na nge ke sosaka ve kusala mambu yina, kuvila ve nde yandi lenda tala yo to kutanga yo.

“Mono me monaka nde na basite Internet yina bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu, mambu lenda soba kukonda mpasi. Bangogo ya mbi mpi miziki ya me fwana ve me fuluka kuna.”—Linda, yandi kele ti bamvula 23.

Kudiyula nde: Keti mwana na mono kele kibeni ya kuyela na mabanza sambu yandi sadila Internet mbote? Keti yandi ta vanda ti kikesa ya kubuya kutala mambu ya me fwana ve?

Ndongisila ya Biblia: “Bika bo tubila nkutu ve pite mpi mitindu yonso ya mambu ya mvindu to lukasi na kati na beno, . . . to bikalulu ya nsoni, to kutuba mambu ya buzoba, to kutuba mambu ya nsoni sambu na kusekisa.”—Baefezo 5:3, 4.

Keti yo ke lomba nde mwana kusadila kaka basite Internet ya bo ke solulaka ti bantu?

Sambu muntu kuvanda na luzingu to sambu yandi vanda na kiese, yo ke lombaka ve nde yandi sadila kaka basite Internet ya bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu. Batoko mingi ke vandaka na kiese mutindu bo ke zingaka kukonda kusadila basite yina, yo vanda mpi bayina me sadilaka yo dezia kansi na nima bo me bakaka lukanu ya kuyambula kusadila yo.

“Ntangu mono monaka mambu ya mbi yina kuminaka mbuta na mono ya nkento sambu na basite Internet yina ke bo ke sadilaka sambu na kusolula ti bantu, mono bakaka lukanu ya kubika kusadila yo. Banda pana, mono me kumaka na kiese mpi mono ke monaka nde luzingu na mono me kumaka mbote.”—Nathan, yandi kele ti bamvula 17.

Mambu ya kusimba: Na ntwala ya kupesa mwana na nge nswa ya kusadila site Internet mosi ya bo ke panzilaka bansangu, nge fwete ndima kibeni nde yandi kele ya kuyela na mabanza sambu yandi zitisa bangunga yina nge me zengilaka yandi, sambu yandi sala kinduku ti bantu ya mbote mpi sambu yandi buya kutala mambu ya me fwana ve.

Ndongisila ya Biblia: “Muntu ya mayele ke tadilaka konso kitambi na yandi.”—Bingana 14:15.