Ntangu Muntu Mosi Kebela na Kati ya Dibuta

1, 2. Inki mutindu Satana kusadilaka nkuba ti maladi sambu na kubebisa kwikama ya Yobi?

YA KYELEKA, Yobi fwete kutangama na kati ya bantu ya kwikama yina kuyangalalaka na luzingu ya dibuta ya kyese. Biblia kebinga yandi “muntu ya kuluta bantu yonso ya ndambu ya este.” Yandi vandaka ti bana ya babakala nsambwadi mpi bana ya bankento tatu, bana kumi na kimvuka. Yandi vandaka mpi ti mbongo mingi ya kusansila dibuta na yandi. Kima ya kuluta mfunu, yandi bakaka ntwala na bisalu ya kimpeve mpi vandaka kudibanza na yina metala pozisio ya bana na yandi na ntwala ya Yehowa. Yonso yai kubutaka bikangilu ya ngolo mpi ya kyese ya dibuta.​—⁠Yobi 1:​1-5.

² Satana, mbeni ya ngolo ya Yehowa Nzambi, vandaka kutala mvwandilu ya Yobi. Satana, yina kesosaka konso ntangu mitindu ya kubwisa kwikama ya bansadi ya Nzambi, kunwanisaka Yobi na kufwaka dibuta na yandi ya kyese. Na nima, yandi “kumisaka nitu ya Yobi bivimbu na bivimbu nitu ya mvimba, katuka makulu tii na ntu.” Na yau, Satana kutulaka kivuvu na kusadila nkuba ti maladi sambu na kubwisa kwikama ya Yobi.​—⁠Yobi 2:​6, 7.

3. Inki kuvandaka bidimbu ya maladi ya Yobi?

³ Biblia kepesa ve zina ya kimunganga ya maladi yango. Kansi, yau ketubila beto bidimbu. Nsuni na yandi vandaka kusala bambuma mpi vandaka kupola, ebuna mpusu na yandi vandaka kusala bimpusu mpi yau vandaka kukatuka. Kupema ya Yobi vandaka nzanzi, mpi nitu na yandi vandaka kubasika nsudi ya mbi. Yandi vandaka kunyokwama na mpasi. (Yobi 7:5; 19:17; 30:​17, 30) Na mpasi, Yobi fongaka na kati ya mfututu mpi vandaka kudikwanza ti kimpesi ya nzungu. (Yobi 2:⁠8) Mawa kibeni na kutala!

4. Inki dyambu konso dibuta kekutanaka na yau mbala na mbala?

⁴ Inki mutindu nge zolaka kusala kana nge nyokwamaka na maladi ya ngolo ya mutindu yina? Bubu yai, Satana kelosilaka ve bansadi ya Nzambi maladi mutindu yandi salaka Yobi. Kansi, sambu na kukonda kukuka ya bantu, bampasi ya luzingu ya konso kilumbu, ti kubeba ya nzyunga yina beto kezingaka, ngindu fwete kutulama kaka nde bantangu yankaka, bamambere ya dibuta na beto kubela. Ata beto baka bangidika sambu na kukakila maladi, beto yonso kebelaka, ata bantu fyoti lenda kubela na kiteso ya Yobi kunyokwamaka. Ntangu maladi kekota na nzo na beto, ya kyeleka, yau lenda kuvanda lukakilu. Yau yina, bika beto kumona inki mutindu Biblia kesadisa beto na kununga mbeni yai ya bantu ya konso ntangu.​—⁠Longi 9:11; 2 Timoteo 3:⁠16.

INKI MUTINDU NGE KEKUDIWAKA SAMBU NA YAU?

5. Inki mutindu bamambere ya dibuta kesalaka na ntangu ya maladi ya ntangu fyoti?

⁵ Mavwanga yina kekotaka na luzingu ya konso kilumbu, ata kikuma kuvanda inki, yau kele kaka mpasi, mpi yai kele mingimingi kyeleka kana mavwanga mekatuka na maladi ya ntangu mingi. Ata kubela ya ntangu fyoti kelombaka bansoba, kukita, mpi bibansa. Bamambere ya dibuta yina kele na mavimpi ya mbote, lenda kuvanda pima sambu na kupesa nzila na muntu ya maladi na kupema. Bau lenda kuyambula bisalu yankaka. Kansi, na mabuta mingi ata bana ya fyoti kewilaka kibuti yina kebela mawa, ata bantangu yankaka bau lenda kuvanda na mfunu ya kuyibusama na kuvanda mayele. (Kolosai 3:12) Sambu na yina metala maladi ya ntangu fyoti, mbala mingi dibuta kevandaka ya kuyilama na kusala yina kele mfunu. Dyaka, konso mambere ya dibuta tasosa kubaka luzitu ya mutindu mosi kana yandi muntu vandaka ya kubela.​—⁠Matayo 7:⁠12.

6. Inki bansadilu kemonanaka mbala mingi kana mambere mosi ya dibuta mebaka maladi ya ngolo, mpi ya ntangu mingi?

⁶ Kansi, kusala inki kana maladi kele ya ngolo mingi mpi mavwanga kele ya ngolo mpi ya ntangu mingi? Mu mbandu, kusala inki kana muntu mosi na kati ya dibuta mekuma kikata sambu na maladi ya kekumisaka muntu kiyungu, sambu na maladi ya Alzheimer (maladi ya ntu yina kevalangasaka butomfu), to maladi yankaka yina kebebisaka mabanza mesimba yandi? To kusala inki kana mambere mosi ya dibuta kebela maladi ya ntu, bonso schizophrénie? Mbala mingi kima ya kemonanaka ntete na bantu yonso kele nkenda​—⁠mawa mutindu muntu ya zolwa yina kebela mingi kibeni. Kansi, bankadilu yankaka lenda kulanda mawa. Ntangu bamambere ya dibuta kekudiwa na mawa ya mingi mpi bimpwanza na bau kefyotuka sambu na maladi ya muntu mosi, bau lenda kumona mpasi na ntima. Bau lenda kudiyufula nde: “Sambu na inki dyambu yai kebwila mono?”

7. Inki mutindu nkento ya Yobi kusalaka sambu na maladi ya bakala na yandi, mpi inki kibeni yandi kuvilaka?

⁷ Kima ya kiteso mosi kemonana nde yau kotaka na mabanza ya nkento ya Yobi. Yibuka nde, yandi yitaka kuvidisa bana na yandi. Mutindu mambu yina ya nkuba vandaka kuyela, na ntembe ve yandi vandaka kudiwa malembemalembe na mpasi ya kuluta mingi. Na nsukansuka, ntangu yandi monaka bakala na yandi ya kuvandaka ntete muntu ya kisalu mpi ya kikesa na maladi ya mpasi mpi ya nzanzi, yandi monanaka nde yandi mevila kima ya mfunu yina vandaka ya kuluta bankuba yina yonso​—⁠ngwisana ya yandi ti bakala na yandi kuvandaka na yau ti Nzambi. Biblia ketuba nde: “Nkento na yandi [ya Yobi] tubilaka yandi nde: ‘Keti nge ke landa kaka luzolo ya Nzambi tii kuna? Sambu na nki nge finga Nzambi ve ebuna nge fwa?’ ”​—⁠Yobi 2:⁠9.

8. Ntangu mambere mosi ya dibuta kebela mingi, inki mvese tasadisa bamambere ya dibuta na kulunda mboninu ya mbote?

⁸ Bamingi kewaka boma to nkutu makasi, ntangu luzingu na bau kesobaka mpenza sambu na maladi ya muntu yankaka. Kansi, Mukristu yina keyindula mvwandilu yango fwete kubakisa mpenza nde dyambu yai kepesa yandi dibaku ya kumonisa zola na yandi ya kyeleka. Zola ya kyeleka “kele ntima ya nda mpi mbote . . . [mpi] kesosaka ve mambote na yau mosi . . . kekangaka ntima na mambu yonso, kekwikilaka mambu yonso, ketulaka kivuvu na mambu yonso.” (1 Korinto 13:​4-7, NW) Yau yina, na kisika ya kupesa nzila na mawi ya mbi na kuyala, yau kele mfunu nde beto sala ngolo na kununga yau.​—⁠Bingana 3:⁠21.

9. Inki lenda kusadisa dibuta na kimpeve mpi na mawi ntangu mambere mosi kebela mingi?

⁹ Inki lenda kusalama sambu na kutanina mambote ya kimpeve mpi ya mawi ya dibuta ntangu mambere mosi ya dibuta yango kebela mingi? Ya kyeleka, konso maladi kelombaka lusungiminu mpi lusansu ya yau mosi kibeni, mpi yau tavanda mbote ve na kutuma konso mitindu yina ya nkisi to ya nzo ya lusungiminu na mukanda yai. Ata mpila yina, na mutindu mosi ya kimpeve, “bantu yina me lemba [Yehowa] ke pesaka bo ngolo.” (Nkunga 145:14) Ntotila Davidi kusonikaka nde: “Kiese na muntu yina ke yindulaka bansukami, Mfumu Nzambi ta sadisa yandi na ntangu ya mpasi. Mfumu Nzambi ta keba yandi na luzingu na yandi, yandi ta pesa yandi kiese na nsi-ntoto. . . . Mfumu Nzambi ta sadisa yandi kana yandi ke bela, yandi ta belula yandi.” (Nkunga 41:​2-4) Yehowa ketaninaka bansadi na yandi na kimpeve, ata nkutu ntangu bau memekama na mawi kuluta bandilu na bau mosi. (2 Korinto 4:⁠7) Bamambere mingi ya dibuta yina kekutanaka ti maladi ya ngolo na banzo na bau mendimaka bangogo ya muyimbi-bankunga yina ketuba nde: “Mfumu Nzambi, mono ke na mpasi mingi mpenza, pesa mono moyo mutindu nge tubaka!”—Nkunga 119:107.

MPEVE YA KUBELULA

10, 11. (a) Inki kele mfunu kana dibuta kezola kunwana mbotembote ti maladi? (b) Inki mutindu nkento mosi kunwanaka ti maladi ya mwana na yandi ya nkento?

¹⁰ Kingana mosi ya Biblia ketubaka nde: “Mpeve ya muntu lenda kuvibidila maladi na yandi, kansi sambu na mpeve ya kulemba nani lenda kukangila yau ntima?” (Bingana 18:​14, NW) Boma lenda kuvanda na bupusi na mpeve ya dibuta ti “mpeve ya muntu.” Kansi, “ntima ya pima ke pesaka ngolo na nitu.” (Bingana 14:30) Kununga to kukonda kununga ya dibuta na ntwala ya maladi ya ngolo kesimbamaka mingimingi na nkadilu to mpeve, ya bamambere na yau.—Fwanisa ti Bingana 17:22.

¹¹ Yau lombamaka nde Mukristu mosi ya nkento kuvibidila kusungimina bakala na yandi ya kubwilaka mpasi ya ngolo na nima ya bamvula sambanu ya makwela na bau. Yandi ketuba nde: “Ntubilu ya bakala na mono kuvandaka mpasi kibeni, mpi yau kumaka mpasi na kusolula ti yandi. Yau lombaka kusala kikesa mingi mpenza na mabanza sambu na kubakisa mambu ya yandi vandaka kunwana na kutuba.” Yindula mpi, mpasi ti boma ya bakala fwete kuwa. Inki bankwelani yango kusalaka? Ata bau vandaka kuzinga ntama ti dibundu ya Bukristu, mpangi-nkento salaka yonso sambu na kubikala ngolo na kimpeve na kuvandaka ti bansangu yonso ya mpa ya organizasio na ntangu ya mbote mpi madya ya kimpeve yina kepesamaka ntangu yonso na bazulunalu: Nzozulu ya Nkengi ti Réveillez-vous!. Yau pesaka yandi ngolo na kusungimina bakala na yandi ya zolwa tii na lufwa na yandi na nima ya bamvula iya.

12. Mutindu beto memona yau na mbandu ya Yobi, inki lusadisu muntu yina kebela kenataka bantangu yankaka?

¹² Na yina metala Yobi, kuvandaka yandi, muntu ya vandaka kunyokwama, muntu kusikilaka ngolo. Yandi yufulaka nkento na yandi nde: “Kana beto ke ndimaka mambote ya Nzambi ke salaka beto, keti beto lenda ndima ve bampasi yina ke katukaka na yandi?” (Yobi 2:10) Mpila ya kuyituka kele ve nde Yakobo kutubilaka Yobi bonso mbandu ya nene ya nzizidi ti ntima ya nda! Na Yakobo 5:11 beto ketanga nde: “Beno me waka nki mutindu Yobi kangaka ntima, ebuna beno zaba nki mambu Mfumu Nzambi salaka yandi na nsuka-nsuka; sambu Mfumu Nzambi ke wilaka bantu mawa.” Mutindu mosi bubu yai, mbala mingi nkadilu ya kikesa ya mambere ya dibuta yina kebela mesadisaka bankaka na kati ya nzo sambu na kulunda mboninu ya mbote.

13. Inki kufwanisa fwete salama ve sambu na muntu yina kebela mingi?

¹³ Bantu mingi yina lombamaka nde bau fwete kuvibidila maladi na kati ya dibuta kendima nde na luyantiku yau kevandaka mbala mingi nde bamambere ya dibuta kumona mpasi na kununga mambu yina kele ya kyeleka. Bau kemonisaka mpi nde mutindu ya muntu mosi ketadilaka mvwandilu kele kibeni mfunu mingi. Bansoba na bisalu ya nzo ya konso kilumbu lenda kuvanda mpasi na luyantiku. Kansi, kana muntu kesala mpenza ngolo, yandi lenda yikana ti mvwandilu ya mpa. Na kusalaka mutindu yina, yau kele mfunu ve na kufwanisa bamvwandilu na beto ti ya bantu yankaka yina kele ve na maladi na dibuta na bau, na kuyindulaka nde luzingu na bau kele ya kuluta petepete mpi nde ‘yau kele mpenza kukonda lunungu!’ Ya kyeleka, ata muntu mosi ve na kati na beto kezabaka mpenza inki bizitu bantu yankaka fwete kuvibidila. Bakristu yonso kezwaka ndembikilu na bangogo ya Yezu: “Beno kwisa na mono, beno yonso bantu yina me lemba, sambu beno ke nata kilo ya nene, ebuna mono ta pesa beno ntangu ya kupema.”—Matayo 11:28.

KUTULA NDONGA YA BIMA YA MFUNU

14. Inki mutindu mambu ya kuluta mfunu lenda kutulama na kisika na yau?

¹⁴ Na ntwala ya maladi ya ngolo, yau tavanda mbote sambu na dibuta na kuyibuka bangogo ya kupemama yai: “Na bumingi ya bandongisi mambu kesalamaka.” (Bingana 15:​22, NW) Keti bamambere ya dibuta lenda vukana kumosi mpi kutubila mvwandilu yina menata maladi? Ya kyeleka, yau tavanda mbote na kusala mpila yina na masonga yonso mpi na kutadila Ndinga ya Nzambi sambu na lutwadisu. (Nkunga 25:⁠4) Inki mambu fwete kutadilama na kusolula ya mutindu yina? Kele ti balukanu ya fwete kubakama sambu na yina metala bankisi, mbongo mpi dibuta. Nani muntu tapesaka ntetentete lusungiminu? Inki mutindu dibuta lenda kusala na kuwakana sambu na kusadisa lusungiminu yina? Inki mutindu bangidika yina mesalama tavanda ti bupusi na zulu ya konso mambere ya dibuta? Inki mutindu bampusa ya kimpeve ti yankaka ya nsungimini talungisamaka?

15. Inki lusadisu Yehowa kepesaka sambu na mabuta yina kekutana ti maladi ya ngolo?

¹⁵ Kusamba na masonga yonso sambu na lutwadisu ya Yehowa, kuyindulula na Ndinga na yandi, mpi kulanda na kikesa yonso nzila yina memonisamaka na Biblia kepesaka mbala mingi balusakumunu ya kuluta yina ya beto keyindulaka. Maladi ya mambere ya dibuta mosi yina kebela lenda kubonga ve konso ntangu. Kansi, kutula ntima na Yehowa kenataka mbutu ya kuluta mbote na konso mvwandilu yina. (Nkunga 55:22) Muyimbi-bankunga kusonikaka nde: “Nge simbaka mono sambu nge ke zolaka mono. Ntangu mono ke vandaka na mpasi mingi, ntima na zulu-zulu, nge ke lembikaka mono ntima, nge ke pesaka mono kiese.”​—Nkunga 94:​18, 19; tala mpi Nkunga 63:6-8.

BETO SADISA BANA

16, 17. Inki mambu lenda kutadilama ti bana ya baleke sambu na maladi ya mpangi na bau?

¹⁶ Maladi ya ngolo lenda kunatila bana bampasi na kati ya dibuta. Yau kele mfunu nde bibuti kusadisa bana na kubakisa bampusa ya mebasika mpi yina ya bau lenda kusala sambu na kusadisa. Kana muntu yina mekuma kubela kele mwana, bana yina yankaka fwete kusadisama na kubakisa nde dikebi ya kuluta ti lusungiminu ya muntu ya maladi kebaka kezola kutuba ve nde bana yankaka kezolamaka fyoti. Na kisika ya kupesa nzila na kimbeni to kimpala na kuyela, bibuti lenda sadisa bana yankaka na kuyedisa kikangilu ya ngolo mosi sambu na yankaka mpi na kuvanda ti zola ya kyeleka ntangu bau kesala na kuwakana na kubongisa mvwandilu yina maladi menata.

¹⁷ Bana ya fyoti kendimaka nswalu kana bibuti kebenda dikebi na mawi na bau na kisika ya bantendula ya nda to ya mpasi na yina metala mambu ya bankisi. Yau yina, bau lenda kupesa bau mwa ngindu na yina metala mambu ya mambere ya dibuta yina kebela kemona. Kana bana yina kele na mavimpi ya mbote kemona mutindu maladi kekakila mbefo na kusala mambu mingi yina ya bau mosi kemonaka nde ya mpamba, ngatu bau tavanda ti “zola ya kimpangi” mpi bau “tafuluka na mawa.”​—⁠1 Piere 3:​8, NW.

18. Inki mutindu bana ya bambuta lenda kusadisama na kubakisa makambu yina kenataka maladi, mpi inki mutindu yau lenda kunatina bau mambote?

¹⁸ Bana ya bambuta fwete kusadisama na kubakisa nde mvwandilu ya mpasi kele mpi yau kelomba bibansa na ndambu ya konso muntu na kati ya dibuta. Ti mbongo ya Munganga mpi ya kusumba bankisi, yau tavanda mpasi sambu na bibuti na kupesa bana yankaka bima na mutindu yina ya bau lenda kuzodila. Keti bana tasepela na dyambu yai ve mpi kudiwa nde bau kele na kupimisa bau kima? To keti bau tabakisa mvwandilu mpi tavanda na luzolo ya mbote ya kusala bibansa yina kele mfunu? Mambu mingi kesimbamaka na mutindu mambu yango ketubilama mpi na mpeve yina dibuta kebuta. Ya kyeleka, na mabuta mingi maladi ya mambere mosi ya dibuta mesadisaka na kulonga bana na kulanda ndongisila ya Polo: “Konso mambu yina ya beno ke sala, beno sala yo ve sambu na lukumu na beno mosi, to sambu na mabanza ya mpamba-mpamba ya kudisonga; kansi beno kudikulumusa na meso ya bantu ya nkaka, konso muntu kubaka bantu ya nkaka nde bo me luta yandi na mbote. Konso muntu na kati na beno kusosa mpi mambote ya bantu ya nkaka kansi mambote na yandi mosi mpamba ve.”​—⁠Filipi 2:​3, 4.

MUTINDU YA KUTADILA LUSANSU YA MUNGANGA

19, 20. (a) Inki mikumba bamfumu ya dibuta kenataka na ntangu mambere mosi ya dibuta kebela? (b) Ata yau kele ve mukanda ya bankisi, na inki mutindu Biblia kepesa lutwadisu sambu na lusansu ya maladi?

¹⁹ Bakristu yina kele na bukatikati kebuyaka ve lusansu ya munganga ntangu yonso ya yau kebebisa ve nsiku ya Nzambi. Ntangu mambere mosi ya dibuta na bau kebela, bau kevandaka na mpusa mingi ya kusosa lusadisu sambu na kukatula mpasi ya muntu yina kele na maladi. Ata mpila yina, yau lenda kuvanda ti bangindu ya kusansa ya kewakana ve yina fwete kutadilama. Dyaka, na bamvula ya mekatuka kuluta, bamaladi ya mpa ti mavwanga vandaka kukuma na kintulumukina, mpi sambu na mingi na kati na yau, kevandaka ve ti mutindu ya lusansu yina kendimamaka mingi. Ata Bansadilu ya kyeleka ya kuzabila maladi kevandaka ntangu yankaka mpasi na kuzwa. Ebuna, inki Mukristu fwete sala?

²⁰ Ata nsoniki mosi ya Biblia kuvandaka munganga mpi ntumwa Polo pesaka ndongisila ya mbote ya nkisi na nduku na yandi Timoteo, Masonuku kele lutwadisu ya nkadilu ya mbote mpi ya kimpeve, kansi mukanda ya bankisi ve. (Kolosai 4:14; 1 Timoteo 5:23) Yau yina, na yina metala mambu ya lusansu, bamfumu ya dibuta ya Bukristu fwete baka balukanu na bau mosi na bukatikati. Mbala yankaka, bau lenda kudiwa nde bau kele na mfunu ya kubaka ngindu ya minganga mingi. (Fwanisa ti Bingana 18:17.) Ya kyeleka, bau lenda kuvanda na mfunu ya lusadisu ya kuluta mbote sambu na mambere ya dibuta na bau yina kebela, mpi bamingi kesosaka yau na kati ya minganga yina kesansaka. Bankaka kebelukaka kuluta mbote na nkisi ya nsiku ya bambuta. Yai mpi kele lukanu ya muntu na muntu. Kansi, na ntangu ya kutadila makambu ya mavimpi, Bakristu kekondaka ve kubika ‘ndinga ya Nzambi na kuvanda mwinda sambu na makulu na bau mpi nsemo sambu na nzila na bau.’ (Nkunga 119:105) Bau kefulaka na kulanda balutwadisu yina mepesamaka na kati ya Biblia. (Yezaya 55:​8, 9) Na yau, bau ketinaka mitindu ya lusansu yina kepesaka ngindu ya lusambu ya bampeve ya mbi, mpi bau kebuyaka balusansu yina kebebisaka minsiku ya Biblia.​—⁠Nkunga 36:9; Bisalu 15:​28, 29; Kusonga 21:⁠8.

21, 22. Inki mutindu nkento mosi ya Azia yindulaka na munsiku ya Biblia, mpi inki mutindu lukanu ya yandi bakaka kumonanaka mbote na mvwandilu na yandi?

²¹ Beto tadila mbandu ya nkento mosi ya leke ya Azia. Mwa ntangu fyoti na nima ya yandi kuyantikaka na kuzaba mambu ya Biblia na nima ya kulonguka ti Mbangi ya Yehowa mosi, yandi butaka mwana-nkento ya matsyombe yina kuvandaka kaka ti kilo 1 mpi bagrame 470. Nkento yango kuwaka ntima mpasi kibeni ntangu munganga kutubilaka yandi nde mwana-ndwelo yina tavanda kiyungu mpi takuka ve kutambula ata inki mutindu. Yandi pesaka nkento yango ndongisila ya kunata mwana na nzo ya lusansu ya bantu ya maladi ya kilau. Bakala na yandi vandaka kumona ve kima ya kusala. Na nani yandi lendaka kubaluka?

²² Yandi ketuba nde: “Mono keyibuka nde mono longukaka na Biblia nde ‘mwana kele difwa ya kekatukaka na Yehowa; mbuma ya divumu kele nsendo.’ ” (Nkunga 127:​3, NW) Yandi bakaka lukanu ya kunata “difwa” yai na nzo mpi na kusungimina yandi. Na luyantiku, yau vandaka mpasi, kansi na lusadisu ya banduku Bakristu na kati ya dibundu ya Bambangi ya Yehowa ya kisika yina, nkento yina kukaka na kutwadisa mpi kupesa mwana yango lusadisu ya kuswaswana yina kuvandaka mfunu. Na nima ya bamvula kumi na zole, mwana yango vandaka kwenda na balukutakanu na Nzo ya Kimfumu mpi kuna, yandi vandaka kuyangalala ti kinkundi ya baleke. Mama yina kepesa komantere nde: “Mono kepesa matondo mingi mutindu minsiku ya Biblia kupusaka mono na kusala yina kele mbote. Biblia kusadisaka mono na kulunda kansansa ya mbote na ntwala ya Yehowa Nzambi mpi na kukonda kudiwa mawa sambu na yina zolaka kubwila mono na luzingu na mono yonso.”

23. Inki ndembikilu Biblia kepesa sambu na bantu ya maladi mpi sambu na bayina kesungiminaka bau?

²³ Maladi tavanda ti beto ve kimakulu. Mbikudi Yezaya kumonisaka na ntwala ntangu yina “Ata muntu mosi ve . . . ta tuba diaka nde: ‘Mono ke bela.’ ” (Yezaya 33:24) Lusilu yina talungana na inza ya mpa yina kefinama nswalunswalu. Kansi, tii kuna ntangu yina kukwisa, beto fwete zinga ti maladi mpi lufwa. Kyese mingi, sambu Ndinga ya Nzambi kepesa beto lutwadisu ti lusadisu. Minsiku ya lufulu ya ndyatilu yina Biblia kepesa kele ya ntangu mingi, mpi yau keyalaka bangindu ya kukonda kukuka ya bantu. Yau yina, muntu ya mayele kendimaka muyimbi-bankunga yina kusonikaka nde: “Nsiku ya Yehowa kele ya kukuka, na kuvutulaka moyo. Mbambukilu ya Yehowa mefwana na kutudila ntima, na kukumisaka mayele muntu yina ya kukonda ngikana. . . . Balukanu ya kusambisa ya Yehowa kele ya kyeleka; yonso memonanaka ya lunungu. . . . Na kulundaka yau nsendo kele ya nene.”​—Nkunga 19:​7, 9, 11, NW.