Mayele ya Nzambi Kemonanaka na Bima Yina Yandi Mesalaka

“Nzambi [muntu] me pesaka beto mayele ya kuluta bambisi ti bandeke.”​—YOBI 35:11.

BANDEKE kele ti bingangu ya kuyituka. Bantu yina kesalaka ba avio kesepelaka na kumona mutindu bandeke kepumbukaka na zulu. Bandeke yankaka kesalaka mafunda ya bakilometre na zulu ya nzadi-mungwa yina kele ve ata ti kidimbu mosi ya lenda twadisa bo mpi kekumaka na kisika ya bo kekwenda kukonda kuvila nzila.

Kingangu yankaka ya kuyituka ya bandeke​—yina kemonisa dyaka mayele ya Ngangi na bo—​kele mayele na bo ya kusolula na nsadisa ya makelele mpi bankunga. Beto tadila mwa bambandu.

Kusolula ya Bandeke

Mitindu yankaka ya bandeke keyantikaka kusolula na ntwala nkutu nde bo basika na maki. Mu mbandu, caille ya nkento kelosaka maki nana; dyaki mosi konso kilumbu. Kana maki yonso keyelaka na vitesi ya kiteso mosi, yo zolaka kupasuka mosi-mosi na nsungi ya bilumbu nana. Mama ya ndeke zolaka kuvanda ti kisalu ya mpasi ya kusungimina bana yina mebutuka dezia na ntangu yandi keladimina maki yina mepasuka ntete ve. Kansi, kimvuka ya bana nana ya ba caille kebasikaka na mpusu ya maki na bo na nsungi ya bangunga sambanu. Inki mutindu yo kesalamaka? Bantu ya mayele ketubaka nde kikuma ya ntete-ntete kele nde bana ya ba caille yina mebutuka ntete ve kesolulaka ti bankaka na ntangu bo kele na kati ya maki mpi yo kesalaka nde bana kubasika na mbala mosi na maki.

Kana bandeke meyela, mbala mingi kele bandeke ya babakala kevandaka ti kikalulu ya kuyimba. Mbala mingi, yo kesalaka mutindu yina na nsungi ya kuvukisa nitu sambu na kutula kidimbu na teritware na yandi to kubenda nkwelani. Bandeke kevandaka ti bankama ya bimvuka. Na kutuba ya kifwani, konso kimvuka ya bandeke kele ti ndinga na bo, mpi yo kesadisaka bankento na kuzaba babakala ya kimvuka na bo.

Bandeke keyimbaka mbala mingi na suka-suka mpi na kudinda ya ntangu, mpi bo kevandaka ti bikuma ya mbote ya kusala mutindu yina. Mupepe ti makelele kevandaka mingi ve na bantangu yina. Bantu ya kesalaka bansosa kusengumunaka nde bankunga ya bandeke kewakanaka kuluta mbote kiteso ya mbala 20 na suka-suka mpi na nkokila kuluta ntangu bo keyimbaka yo na kati-kati ya kilumbu.

Ata bandeke ya babakala bantu kevandaka ti kikalulu ya kuyimba, bandeke yonso (ya babakala ti ya bankento) ketulaka makelele ya kuswaswana, to kebasisaka mazu ya nkufi, yina kevandaka ti bantendula ya kuswaswana. Mu mbandu, ndeke yai pinson ketulaka makelele uvwa ya kuswaswana. Bo ketulaka makelele mosi buna sambu na kukebisa nde kigonsa mosi mekatuka na zulu, mu mbandu ndeke mosi ya kesosaka kudya bandeke yankaka, kansi bo ketulaka makelele yankaka sambu na kuzabisa nde kigonsa ya mekatuka na ntoto kele na kufinama.

Dikabu Mosi ya Nene

Bingangu ya Nzambi mepesaka bandeke keyitukisaka mpenza. Kansi na yina metala mayele ya kusolula, bantu meluta mpenza bandeke. Yobi 35:11 ketuba nde Nzambi salaka bantu ti ‘mayele kuluta bandeke’ ya zulu. Kaka bantu mpamba kele ti mayele ya kutuba bangindu ti mabanza ya mpasi na nzila ya ndinga yina kebasikaka na mungungu to na nzila ya bidimbu.

Na kuswaswana ti bigangwa yonso yankaka, yo kemonanaka nde bana ya bantu kebutukaka ti mayele ya kulonguka bandinga ya mpasi. Zulunalu mosi (American Scientist) ketuba nde: “Bana ya keyantika kutambula kesalaka ngolo na kulonguka ndinga ata ntangu bibuti na bo kesolulaka ve ti bo mbala mosi; bana yina kevandaka bifwa-makutu kegangaka ndinga na bo mosi ya bidimbu kana na nzo bo kelonga bo ve mutindu ya kutuba na bidimbu.”

Inki Mutindu Nge Kekudiwaka?

Inki mutindu nge kekudiwaka ntangu nge kewidikilaka nkunga ya kitoko ya ndeke mosi to ntangu nge kewaka mwana-fyoti kelonguka na kutuba bangogo na yandi ya ntete? Keti nge kemonaka mayele ya Nzambi na bima yina yandi mesalaka?

Na nima ya kuyindulula mutindu Nzambi salaka yandi, muyimbi-bankunga Davidi kuzabisaka Nzambi nde: “Mono ke kumisa nge sambu nge salaka mono na mutindu mosi ya kuyituka ti ya boma; mambu yonso ya nge ke salaka kele kaka ya kuyituka, mono zaba yo mbote-mbote.” (Nkunga 139:14) Kana nge longuka na ntonda yonso mayele ya Nzambi yina kemonana pwelele na lugangu, lukwikilu na nge na ngolo na yandi ya kupesa nge lutwadisu ya mbote tayela mpenza.

Bambwetete Kemonisaka Ngolo ya Nzambi

“Beno tala na zulu, beno tala mbote! Nani muntu salaka bambwetete yai yonso? Muntu yina ke tambusaka yo na bandonga bonso basoda, yandi muntu salaka yo yonso. Yandi ke zaba yo yonso, yandi ke bingaka yo na bazina na yo! Ngolo na yandi ti kimfumu na yandi kele nene mpenza, yo yina kana yandi binga yo, ata mbwetete mosi ve lenda konda.”​—YEZAYA 40:26.

NTANGU kele mbwetete ya nene, kansi ve ya kuluta nene. Ata mpidina, yo kele nene mbala 330 000 kuluta ntoto. Bambwetete mingi yina kele penepene ya ntoto kele fyoti kana beto fwanisa yo ti ntangu. Kansi, bambwetete yankaka, bonso yina bo kebingaka V382 Cygni, kele nene kiteso ya mbala 27 kuluta Ntangu.

Ntangu kepesaka ngolo ya nki mutindu? Yindula mutindu tiya fwete vanda ngolo kana nge kele na kitamina ya bakilometre kumi na tanu mpi nge kewa kaka tiya yango. Ntangu kele na kitamina kiteso ya bakilometre ya bamilio 150 ti ntoto. Ata mpidina, kana kilumbu yina ntangu kele ngolo, tiya na yo lenda zikisa mpusu na beto ya nitu. Dyambu ya kebenda dikebi kele nde, kamwa kitini fyoti mpamba ya ngolo ya ntangu kekuminaka beto. Kansi, mwa kitini yango mefwana sambu na kutanina luzingu na ntoto.

Ya kyeleka, bantu ya siansi mesalaka kimvuka ya bantalu nde ngolo yina ntangu kepesaka mefwana sambu na kutanina luzingu ya baplanete bonso ntoto kiteso ya batrillion 31. To sambu na kutesa ngolo yina kekatukaka na ntangu, kana beto lenda vukisa na sekondi mosi bangolo yonso ya ntangu, site mosi ya Internet (Space Weather Prediction Center) ketuba nde yo tapesa na insi ya États-Unis “ngolo yina mefwana, na kiteso ya ngolo yina bo kesadila bubu yai, sambu na bamvula 9 000 000 yina kekwisa.”

Ngolo ya ntangu kekatukaka na katikati na yo. Ntangu kele nene mpenza mpi katikati na yo kele ngolo kibeni na mpila nde yo talomba bamilio ya bamvula sambu yo pesa ngolo na ntoto. Site yango ya Internet (Space Weather Prediction Center) ketuba nde: “Kana Ntangu kuyambula kupesa ngolo na yo bubu yai, yo talomba bamvula 50 000 000 sambu bantu yina kele na ntoto kuwa nde ntangu kepesa dyaka ngolo ve!”

Beto tadila dyambu yai: Kana nge tala na zulu yina matuti kele ve, nge tamona bambwetete mingi kibeni, mpi konso mbwetete kepesaka ngolo bonso ntangu. Mpi bantu ya siansi metubaka nde luyalanganu kele ti ba miliare na ba miliare ya bambwetete!

Bambwetete yai yonso mekatukaka wapi? Bubu yai, bantu mingi ya kesalaka bansosa kekwikilaka nde sambu na bikuma yina bo kebakisa ve tii bubu, luyalanganu kudibasikilaka na kintulumukina bamvula kiteso ya bamiliare 14 meluta. Biblia ketuba pwelele nde: ‘Na luyantiku, Nzambi salaka zulu ti ntoto.’ (Kuyantika 1:1) Ntembe kele ve nde, Muntu yina kusalaka bambwetete ya kepesaka ngolo kele “ngolo” mingi.​—Yezaya 40:26.