Bikala na Nzila ya Teokrasi
“Yehowa kele Zuzi na beto, Yehowa kele Muntu ya kepesaka beto bansiku, Yehowa kele Ntotila na beto.”—YEZAYA 33:22, NW.
1. Sambu na inki dikambu ya luyalu kesimbaka bantu mingi na ntima?
DIKAMBU ya luyalu kesimbaka bantu yonso na ntima. Sambu kana luyalu kele mbote, bantu kevwamaka mpi kezingaka na ngemba. Biblia ketuba nde: “Kana ntotila ke yalaka bantu na yandi mbote, ntoto ta vanda ngolo.” (Bingana 29:4) Kansi luyalu ya mbi kebutaka kikalulu ya kukonda lunungu, ya kubebisa, ti ya kunyokula bantu. “Kana bantu ya mbi ke yala, bantu ke dila[ka] ngolo.” (Bingana 29:2) Banda na luyantiku tii bubu, bantu kemekaka baluyalu ya mpila na mpila, kansi bau ‘kedilaka’ sambu bantu ya bau ketulaka na ntwala kenyokulaka bau. (Longi 8:9) Keti ke ti luyalu mosi ya tanunga na kupesa kyese kimakulu na bantu na yau?
2. Sambu na inki “teokrasi” kele ngogo ya melunga na kutendula luyalu ya Izraele ya ntama?
2 Josèphe, nsoniki ya nkenda, tubilaka luyalu mosi ya mutindu yina. Yandi sonikaka nde: “Luyalu ya bansi mingi kevandaka na maboko ya muntu mosi, yankaka na maboko ya kimvuka mosi ya bantu, yankaka dyaka na maboko ya peple. Kansi, muntu ya kupesaka beto nsiku [Moize], landaka ve bambandu yina. Luyalu na yandi, beto lenda binga yau nde ‘teokrasi,’ sambu yandi pesaka kimfumu ti kiyeka yonso na maboko ya Nzambi.” (Against Apion, II, 164-5) Diksionere mosi (Concise Oxford Dictionary) ketuba nde teokrasi kele “luyalu ya Nzambi ketwadisaka.” Ngogo yai kele ve na Biblia, kansi yau melunga na kutendula luyalu ya vandaka na Izraele. Ata bana Izraele kwisaka kumonana ti bantotila na ntoto, ntotila na bau ya kyeleka vandaka Yehowa. Yau yina, profete na bau Yezaya tubaka nde: “Yehowa kele Zuzi na beto, Yehowa kele Muntu ya kepesaka beto bansiku, Yehowa kele Ntotila na beto.”—Yezaya 33:22, NW.
Teokrasi ya Kyeleka Kele Inki?
3, 4. (a) Teokrasi ya kyeleka kele inki? (b) Ntama mingi ve, inki kyese bantu tamona na nsi ya luyalu ya teokrasi?
3 Banda ya Josèphe basisaka ngogo teokrasi, bansi mingi, ti bayina vandaka kunyokula ti kufwa bantu, kumaka kubinga luyalu na bau nde teokrasi. Keti yau vandaka teokrasi ya kyeleka? Ngogo ya Josèphe vandaka na ntendula yina ve. Makambu kubebaka ntangu mikanda mingi pesaka “teokrasi” ntendula yankaka. Mu mbandu, mukanda mosi (World Book Encyclopedia) kemonisa nde kana “luyalu ya insi mosi kele na maboko ya nganga-nzambi mosi to mingi, kana banganga-nzambi ketwadisa mambu ya leta ti ya lusambu,” luyalu yina kele teokrasi. Kansi, teokrasi ya kyeleka kele luyalu ya banganga-nzambi ve. Yau kele luyalu ya Nzambi, Ngangi ya zulu ti ntoto, Yehowa.
4 Ntama mingi ve, ntoto ya mvimba tavanda na nsi ya luyalu ya teokrasi, ye yau tavanda kyese ya nene! “Yandi mosi Nzambi ta vandaka ti [bantu], yandi ta vandaka Nzambi na bo. Yandi ta kusula mansanga yonso na meso na bo. Lufwa ta vandaka diaka ve, bantu ta lwataka mpidi diaka ve, bo ta dilaka diaka ve, bo mpi ta waka diaka mpasi ve. Na ntangu yina mambu ya ntama ta vanda me vila.” (Kusonga 21:3, 4) Luyalu ya banganga-nzambi ya kukonda kukuka lenda sala ve mambu ya kyese yai ya luyalu ya Nzambi mpamba mefwana na kusala. Yau yina, Bakristu ya kyeleka mekudipesaka ve na kusala politiki sambu na kutula luyalu ya teokrasi. Bau mebwisaka ntima, bau kekingaka nde Nzambi yandi mosi kutula teokrasi na ntoto ya mvimba, na ntangu na yandi mosi mpi na mutindu yina yandi mosi mezola.—Daniele 2:44.
5. Na wapi teokrasi ya kyeleka kesala bubu yai, ye inki bangyufula beto keyula sambu na yau?
5 Kansi, na ntangu yai mpi, teokrasi ya kyeleka kele na kusala. Na wapi? Yau kesala na kati ya bayina kelemfukaka kukonda mpasi na luyalu ya Nzambi mpi kevukanaka na kusala luzolo na yandi. Bantu ya kwikama ya mutindu yina mevukanaka bonso “dikanda” mosi ya kimpeve na ntoto ya mvimba na “nsi” na yau ya kimpeve. Bau kele bantu ya “Israele ya Nzambi” yina kele dyaka awa na ntoto ti Bakristu yankaka mafuku tanu na ndambu ya mevukanaka ti bau. (Yezaya 66:8; Galatia 6:16) Bau kele na nsi ya luyalu ya Kristu, Ntotila ya zulu, yina Yehowa Nzambi, to ‘Mfumu ya mvula na mvula,’ meyadisaka. (1 Timoteo 1:17; Kusonga 11:15) Sambu na inki beto ketuba nde organizasio yina kele teokrasi? Inki mutindu bantu ya kele na kati na yau ketadilaka kiyeka ti luyalu ya leta? Ye inki mutindu bayina kele ti biyeka na kimvuka na beto ya kimpeve, kezitisaka nzila ya teokrasi?
Organizasio ya Kezitisaka Teokrasi
6. Inki mpila Nzambi ketwadisaka organizasio ya bantu ya kemonana awa na ntoto?
6 Inki mpila Yehowa kuna na zulu lenda twadisa organizasio ya bantu awa na ntoto? (Nkunga 103:19) Mpila kele, sambu bantu yai kelandaka ndongisila na yandi yai: “Tula ntima na nge yonso na Mfumu Nzambi; kutula ntima ve na mambu ya nge mosi ke yindulaka nde nge zaba.” (Bingana 2:6; 3:5) Bau kepesaka Nzambi nzila ya kuyala bau ntangu bau kezitisaka “nsiku ya Kristo” mpi kesadilaka minsiku ya Biblia konso kilumbu na luzingu na bau. (Galatia 6:2; 1 Korinto 9:21; 2 Timoteo 3:16; tala Matayo 5:22, 28, 39; 6:24, 33; 7:12, 21.) Bau kenunga na kusala yau, sambu bau kele balongoki ya Biblia. (Nkunga 1:1-3) Bau kele bonso bantu ya Berea, yina vandaka na “mabanza ya mbote,” sambu bau kelandaka ve bantu, bau kezikisaka mambu ya bau kelongukaka na Biblia ntangu yonso. (Bisalu 17:10, 11; Nkunga 119:33-36) Bau kesambaka bonso muyimbi-bankunga nde: “Pesa mono mayele ya mbote sambu mono me tulaka ntima na bansiku na nge.”—Nkunga 119:66.
7. Inki ndonga kiyeka kelandaka na kati ya teokrasi?
7 Na konso organizasio, bantwadisi kekondaka ve. Na Bambangi ya Yehowa mpi yau kele mutindu mosi. Bau kelandaka ndonga ya kiyeka yina Polo monisaka: “Kristo kele mfumu ya konso [bakala], bakala kele mfumu ya nkento . . . Nzambi kele mfumu ya Kristo.” (1 Korinto 11:3) Na kulandaka dibanza yai, bankuluntu ya mabundu kevandaka kaka babakala yina kele ti bikalulu ya kimpeve ya kulunga. Ata “mfumu ya bakala,” Yezu, kele na zulu, ndambu mosi ya bampangi na yandi yina tayala ti yandi “mebikalaka” awa na ntoto. (Kusonga 12:17, NW; Kus. 20:6) Kimvuka ya bantu yai kele “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” Bakristu kemonisaka nde bau kelemfukaka na Yezu ti na mfumu ya Yezu, Yehowa, kana bau kendima kiyeka ya “mpika” yai. (Matayo 24:45-47, NW; 25:40) Ebuna, teokrasi ketambula na ndonga, sambu “Nzambi kele Nzambi mosi ya bisakasaka ve, kansi Nzambi ya ngemba.”—1 Korinto 14:33, NW.
8. Inki mutindu Bankuluntu kezitisaka munsiku ya teokrasi?
8 Bankuluntu kezitisaka munsiku ya teokrasi sambu bau zaba nde, bau tatelema na ntwala ya Yehowa, sambu na kutendula mutindu bau sadilaka kiyeka na bau yai ya kele ti ndilu. (Baebreo 13:17) Yau yina, na kuzenga makambu, bau kesosaka mayele ya Nzambi, ya bau mosi ve. Bau kelandaka mbandu ya Yezu. Yandi vandaka mayele kuluta bantu yonso ya mezingaka. (Matayo 12:42) Kansi, yandi songaka Bayuda nde: “Mwana ke salaka ata mambu mosi ve na ngolo na yandi mosi; yandi ke salaka kaka mambu yina ya yandi ke monaka na Tata na yandi.” (Yoane 5:19) Bankuluntu kelandaka mpi mbandu ya Ntotila Davidi. Yandi vandaka ti kiyeka ya nene na teokrasi. Kansi, yandi vandaka kulanda nzila ya Yehowa. Yandi pasulaka nzila na yandi mosi ve. Yandi sambaka nde: “Mfumu, longa mono mambu ya nge zola nde mono sala, nata mono na nzila ya mbote.”—Nkunga 27:11.
9. Ata kati ya teokrasi biyeka mpi bivuvu kele mutindu mosi ve, inki mutindu Bakristu ya kudipesa ketadilaka dikambu yai?
9 Bankaka keyulaka nde sambu na inki kiyeka na dibundu bo kepesaka kaka babakala mpamba; to nde, sambu na inki kupesa bankaka kivuvu ya zulu, bankaka kivuvu ya ntoto? (Nkunga 37:29; Filipi 3:20) Kansi, Bakristu ya kudipesa kendimaka bangidika yina sambu yau kele na Ndinga ya Nzambi. Yau kele na nzila ya teokrasi. Bantu ya keyulaka bangyufula ya mutindu yina kele bayina kendimaka ve minsiku ya Biblia. Dyaka, Bakristu kuzaba nde Nzambi tagulusa babakala ti bankento mutindu mosi. (Galatia 3:28) Bakristu ya kyeleka kemonaka nde dibaku ya kuluta nene, kele kuvanda nsambidi ya Nkwa Kimfumu Yonso. Ebuna, konso kisika yina ya Yehowa ketulaka bau, bau keyambaka yau na kyese yonso. (Nkunga 31:23; 84:10; 1 Korinto 12:12, 13, 18) Na yina metala luzingu ya mvula na mvula, yau vanda na zulu to na ntoto, bau zaba nde yau tavanda luzingu mosi ya kuluta kitoko.
10. (a) Inki kikalulu ya mbote Yonatani kumonisaka? (b) Inki mutindu Bakristu kelandaka mbandu na yandi bubu yai?
10 Na yau, Bambangi ya Yehowa kele bonso Yonatani, yina vandaka banga Nzambi. Kana yandi yingaka tata na yandi Saule, ziku yandi zolaka kuvanda ntotila mosi ya mbote. Kansi, sambu tata na yandi vandaka na kwikama ve, Yehowa ponaka Davidi na kuvanda ntotila ya zole na Izraele. Keti Yonatani waka kimpala? Ve. Yandi kumaka nduku ya ngolo ya Davidi mpi bandaka kutanina yandi sambu na Saule. (1 Samuele 18:1; 20:1-42) Mutindu mosi, bayina kele ti kivuvu ya ntoto, kelulaka ve kivuvu ya bayina takwenda na zulu. Bakristu ya kyeleka kevandaka mpi na zwa ve sambu na bayina kele ti kiyeka ya teokrasi na dibundu. Nkutu bau kepesaka “bo luzitu ya kuluta nene,” sambu bau kesalaka mingi na kusadisa bampangi na bau ya babakala ti ya bankento na kimpeve.—1 Tesalonika 5:12, 13.
Ngindu ya Teokrasi Sambu na Kiyeka ya Leta
11. Inki mutindu na nsi ya luyalu ya teokrasi, Bakristu kebakaka bamfumu ya leta?
11 Mutindu Bambangi ya Yehowa kele na nsi ya luyalu ya teokrasi, to ya Nzambi, inki mutindu bau kebakaka bamfumu ya leta? Yezu tubaka nde balandi na yandi kele “bantu ya nsi-ntoto yai ve.” (Yoane 17:16) Kansi, Bakristu kezabaka mbote nde bau kele ti mfuka ya “Kaisali,” to bamfumu ya insi. Yezu tubaka nde bau fwete “pesa bima ya Kaisali na Kaisali, kansi bima ya Nzambi na Nzambi.” (Matayo 22:21, NW) Biblia ketuba nde, bamfumu kele “Nzambi muntu ke tulaka bo na leta.” Yehowa kele Nto ya biyeka yonso, yandi muntu mebikisilaka bau nzila na kuyala. Yandi kezolaka nde bau sala mbote na bantu yina bau keyala. Bayina kesala buna, bau “ke sadilaka Nzambi.” Bakristu kendimaka luyalu ya insi na bau “sambu na kulanda mambu yina ya ntima na [bo] ke songa[ka] [bo].” (Roma 13:1-7) Kansi, kana leta melomba kima mosi ya kefwa nsiku ya Nzambi, Bakristu “fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.”—Bisalu 5:29.
12. Ntangu bamfumu kepesaka Bakristu mpasi, Bakristu kelandaka mbandu ya banani?
12 Inki Bakristu ya kyeleka fwete sala kana bamfumu ya luyalu kenyokula bau? Bau fwete landa mbandu ya Bakristu ya ntete, sambu bamfumu mwesaka bau mpi mpasi ya ngolo. (Bisalu 8:1; 13:50) Bau vandaka zaba yau dezia, sambu Yezu songaka bau na ntwala nde bantu tanyokula bau. (Matayo 5:10-12; Marko 4:17) Kansi, Bakristu yina ya ntete nwanisaka ve bantu yina vandaka nyokula bau. Lukwikilu na bau lembaka mpi ve sambu na mpasi. Bau landaka mbandu ya Yezu: “Ntangu bo fingaka yandi, yandi vutulaka mafingu yina ve; ntangu bantu ya nkaka pesaka yandi mpasi, yandi bangikaka bo ve, kansi yandi tulaka ntima na Nzambi yina ke sambisaka bantu mbote-mbote.” (1 Piere 2:21-23) Ee, minsiku ya Bukristu kenungaka mindondo ya Satana kekwisaka na yau.—Roma 12:21.
13. Inki Bambangi ya Yehowa kesalaka ntangu bo kenyokulaka bau mpi kekusilaka bau makambu?
13 Yo kele mpi mutindu mosi bubu yai. Na mvu-nkama yai, bamfumu ya mbi kenyokulaka Bambangi ya Yehowa, kaka mutindu Yezu yitaka kutuba. (Matayo 24:9, 13) Na bansi mingi, bo ketambusa luvunu ya mpila na mpila sambu na kupusa bamfumu na kunyokula Bakristu ya masonga. Kansi, ata bau ketuba “mambu ya mbi” ya mutindu yai, bikalulu ya mbote ya Bambangi kesonga nde bau kele bansadi ya Nzambi. (2 Korinto 6:4, 8) Kana mwaye kele, Bambangi kekwendaka kumona bamfumu to kinzonzi sambu na kumonisa nde bau kele bantu ya mbi ve. Bau kesadilaka mabaku yina kemonanaka na ntwala na bau sambu na kunwanina nsangu ya mbote na meso ya bantu yonso. (Filipi 1:7) Na nima, kana bau mesala yina ya bau lenda sala, na kulandaka nsiku, bau kebikisaka makambu na maboko ya Yehowa. (Nkunga 5:8-12; Bingana 20:22) Kana mpila yankaka ya kusala kele ve, bau kelandaka mbandu ya Bakristu ya ntete, bau kendimaka na kumona mpasi sambu na lunungu.—1 Piere 3:14-17; 4:12-14, 16.
Sosa Ntete Lukumu ya Nzambi
14, 15. (a) Inki bayina kelandaka munsiku ya teokrasi ketulaka na kisika ya ntete? (b) Inki ntangu Salomo monisaka mbandu ya mbote ya kudikulumusa na kisalu na yandi?
14 Ntangu Yezu longaka balandi na yandi kisambu, kima ya ntete yandi tubaka nde bau kembisa zina ya Yehowa. (Matayo 6:9) Yau yina, bantu ya kelandaka teokrasi kesosaka ntete lukumu ya Nzambi, kansi ya bau mosi ve. (Nkunga 29:1, 2) Biblia kemonisa nde dyambu yai bwisaka bantu mingi na mvu-nkama ya ntete. Bau buyaka kulanda Yezu sambu “bo lutaka kuzola lukumu yina ke katukaka na bantu,” bo zolaka nde bantu kukumisa bau. (Yoane 12:42, 43) Nge fwete vanda muntu ya kudikulumusa na kundima nde Yehowa kubaka lukumu na kisika na nge.
15 Salomo monisaka kikalulu mosi ya mbote na dyambu yai. Yandi tungaka tempelo ya kitoko, Nabukodonozore tungaka mpi mbanza ya nene. Beto fwanisa bangogo na bau. Wa mutindu Nabukodonozore kekudisikisa ti lulendo yonso: “A bwala Babilone kele nene! Mono muntu tungaka yo na ngolo na mono mosi, sambu yo vanda bwala ya kimfumu na mono, yo songa ngolo ti lukumu ti kimfumu na mono.” (Daniele 4:27 [4:30, NW]) Kansi, Salomo kudikulumusaka, yandi monisaka ve nde yandi mesala kima ya ngolo. Na kilumbu ya kutambika tempelo, yandi tubaka nde: “Keti nge Nzambi lenda mpenza kuzinga awa na nsi-ntoto ti bantu? Ata zulu mpi yo kele nene ve na kubumba nge! Ebuna nzo yai ya mono me tungila nge, nki mpila yo lenda kuka?” (2 Bansangu 6:14, 15, 18) Salomo kudikumisaka ve. Yandi zabaka nde yandi vandaka kaka nsadi ya Yehowa mpi yandi sonikaka nde: “Bantu ya lulendo ta mona nsoni nswalu, mbote na kuvanda muntu ya pima.”—Bingana 11:2.
16. Inki mutindu bankuluntu kekumaka lusakumunu sambu na dibundu kana bau kekudikumisa ve?
16 Mutindu mosi, bankuluntu kekudikumisaka ve, bau kekumisaka Yehowa. Bau kelandaka ndongisila yai ya Piere: “Muntu yina ke sadilaka bantu ya nkaka, yandi fweti sala ti ngolo yina ya Nzambi ke pesaka yandi, na mpila nde, na mambu yonso, bantu kupesa lukumu na Nzambi na zina ya Yesu Kristo.” (1 Piere 4:11) Ntumwa Polo tubaka ve nde “kisalu ya kinkengi” kele kisalu ya lukumu, kansi yandi tubaka nde yau kele “kisalu ya mbote.” (1 Timoteo 3:1, NW) Bankuluntu kele bantu ya bo keponaka sambu na kusadisa bantu, sambu na kuyala ve. Bau kele balongi mpi bangungudi ya bantu ya Nzambi. (Bisalu 20:28; Yakobo 3:1) Bankuluntu yina kele ti kikalulu ya kudikulumusa ti ya kuditambika kele lusakumunu ya ngolo sambu na dibundu. (1 Piere 5:2, 3) ‘Beto fwete zitisa bantu yonso ya mutindu yina,’ beto fwete vutula mpi matondo na Yehowa sambu yandi mepesaka beto bankuluntu mingi na ‘bilumbu yai ya nsuka,’ sambu bau simba teokrasi.—Filipi 2:29; 2 Timoteo 3:1.
‘Beno Sala Bonso Nzambi’
17. Inki mutindu bantu ya keyalama na teokrasi kesalaka bonso Nzambi?
17 Ntumwa Polo tubaka nde: “Beno kele bana yina ya Nzambi ke zolaka; yo yina beno fweti . . . sala bonso yandi.” (Efezo 5:1) Bayina kelemfukilaka luyalu ya teokrasi na luzolo yonso kesala ngolo, na kiteso ya muntu ya kukonda kukuka lenda sala, sambu na kuvanda bonso Nzambi. Mu mbandu, Biblia ketuba nde Yehowa kele “bonso ditadi ya nene, kisika ya beto lenda tininaka. Yandi ke salaka kaka mbote, yandi ke zengaka makambu na nzila ya mbote. Yandi ke salaka mambu yonso ya yandi ke tubaka, yandi ke taka luvunu ve, yandi kele muntu ya kieleka mpenza.” (Kulonga 32:3, 4) Na kusala bonso Nzambi na dyambu yai, Bakristu fwete sala mambu ya kwikama mpi ya lunungu. (Mishe 6:8; 1 Tesalonika 3:6; 1 Yoane 3:7) Bau kezolaka ve mambu mingi ya inza kendimaka: bonso mansoni, bilulalula, ti bwimi. (Efezo 5:5) Organizasio ya Yehowa kele ya teokrasi, ya mpembe, mpi ya santu. Mpamba ve, bansadi na yandi kelandaka bansiku na yandi, ya bantu ve.
18. Kikalulu ya ntete ya Nzambi kele inki, ye inki mutindu Bakristu kemonisaka yau mpi?
18 Kikalulu ya ntete ya Yehowa kele zola. Ntumwa Yoane tubaka nde: “Nzambi kele zola.” (1 Yoane 4:8, NW) Kana teokrasi kele luyalu ya Nzambi, yau kele luyalu ya zola. Yezu tubaka nde: “Kana beno ke zolana beno na beno, bantu yonso ta zaba nde beno kele balonguki na mono.” (Yoane 13:35) Organizasio ya teokrasi kemonisaka zola ya kuluta na bilumbu yai ya nsuka mpi ya mpasi. Ntangu bantu kefwisana na Afrika, Bambangi ya Yehowa monisaka zola na bantu yonso, nkatu kulanda bikanda na bau ya kisina. Ntangu mvita kutokaka na nsi ya bo vandaka binga nde Yougoslavie, Bambangi ya Yehowa vandaka kusadisana bisika yonso, kansi mabundu yankaka kudipesaka na kufwa bikanda yankaka. Konso Mbangi ya Yehowa kelandaka ndongisila ya Polo yai: “Beno vanda na ntima ya bululu ve, beno dasuka ve, beno wa makasi mpi ve. Beno tula diaka makelele ve, beno fingana diaka ve. Beno katula konso mabanza ya mbi yina ya beno ke na yo. Beno na beno, beno fweti vanda mbote; konso muntu fweti wila mpangi na yandi mawa, yandi fweti lolula yandi mutindu Nzambi me lolulaka beno sambu na Kristo.”—Efezo 4:31, 32.
19. Inki mambote bayina kelemfukaka na teokrasi kezwa ntangu yai ti na bilumbu kekwisa?
19 Bayina kelemfukaka na teokrasi kezwaka mambote mingi. Bau kezingaka na ngemba ti Nzambi mpi ti Bakristu yankaka. (Baebreo 12:14) Bau ke ti lukanu na luzingu na bau. (Longi 12:13) Bau ke ti lutaninu na kimpeve mpi kivuvu ya kyeleka sambu na bilumbu ya kekwisa. (Nkunga 59:9) Bau kemekaka dezia ntomo ya luzingu, mutindu yau tavanda na nsi ya luyalu ya teokrasi. Na nima, Biblia ketuba nde: “Na Sioni, ngumba ya Nzambi, ata kima ya mpasi to ya mbi ta vandaka ve; ntoto ta fulukaka na mambu yai: kuzaba Mfumu Nzambi, mutindu nzadi-mungwa ke fulukaka na masa.” (Yezaya 11:9) Yau tavanda ntangu mosi ya kyese mpenza! Bika beto vidisa ve kisika na beto na Paladisu yina. Na yau, beto fwete bikala na nzila ya teokrasi ntangu yai.
Keti Nge Lenda Tendula?
◻ Teokrasi ya kyeleka kele inki ye na wapi beto lenda mona yau bubu yai?
◻ Inki mutindu bantu kelemfukaka na luyalu ya teokrasi na luzingu na bau?
◻ Inki mutindu bayina kele na nsi ya teokrasi kesosaka ntete lukumu ya Nzambi, kansi ya bau mosi ve?
◻ Tanga mwa bikalulu ya Nzambi ya bayina mendimaka teokrasi kelandaka?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]
Salomo sosaka ntete lukumu ya Nzambi, kansi ya yandi mosi ve