Baleke, Beno Landa Balukanu Yina Kepesaka Nzambi Lukumu
“Nge fweti meka na kuzinga luzingu ya kinzambi.”—1 TIMOTEO 4:7.
1, 2. (a) Sambu na nki Polo kusikisaka Timote? (b) Bubu yai, inki mutindu baleke ‘kemeka na kuzinga luzingu ya kinzambi’?
“KAKA yandi mpamba muntu ke na ngindu bonso ya mono, kaka yandi muntu ke yindulaka beno na ntima ya kieleka. . . . Yandi ke salaka mpi mbote ti mono sambu na nsangu ya mbote, mutindu mwana ke salaka ti tata na yandi.” (Filipi 2:20, 22) Ntumwa Polo kutubaka mambu yai ya kusikisa na mukanda ya yandi sonikilaka Bakristu ya Filipi na mvu-nkama ya ntete. Yandi vandaka kutubila nani? Timote, leke yina vandaka kusala banzyetelo ti yandi. Yindula kyese yina Timote kuvandaka na yo na kuwa mambu yai ya Polo kutubaka sambu na kumonisa zola mpi ntima yina Polo vandaka kutudila yandi!
2 Baleke ya ketinaka Nzambi boma ya kele bonso Timote kevandaka ntangu yonso mfunu mingi na kati ya bansadi ya Yehowa. (Nkunga 110:3) Bubu yai, organizasio ya Nzambi kele ti baleke mingi yina kele bapasudi-nzila, bamisionere, bavolontere na kisalu ya kutunga mpi bankaka kesalaka na Babetele. Beto fwete sikisa mpi baleke yina kevukanaka na kikesa yonso na bisalu ya dibundu na ntangu bo kelungisa mikumba yankaka. Baleke yai kebakaka kyese ya kyeleka yina kekatukaka na kulanda balukanu yina kepesaka lukumu na Tata na beto ya zulu, Yehowa. Ya kyeleka, bo ‘kemekaka [mpenza] na kuzinga luzingu ya kinzambi.’—1 Timoteo 4:7, 8.
3. Inki bangyufula beto tatadila na disolo yai?
3 Nge ya kele leke, keti nge kesala ngolo sambu na kulungisa balukanu ya sikisiki ya kimpeve? Wapi nge lenda zwa lusadisu mpi kikesa ya kusala yo? Inki mutindu nge lenda buya bupusi ya nsi-ntoto yai ya kuvanda ti bima mingi kibeni ya kinsuni? Inki balusakumunu nge lenda vingila na kubaka kana nge landa balukanu yina kepesa Nzambi lukumu? Beto tazwa bamvutu na bangyufula yai ntangu beto ketadila disolo ya luzingu mpi ya kisalu ya Timote.
Luzingu ya Timote
4. Tubila na bunkufi luzingu ya Bukristu ya Timote.
4 Timote kuyelaka na Listre, mbanza mosi ya fyoti na Galatia, yina kuvandaka provense ya Roma. Yo kemonana nde yandi longukaka mambu ya metala Bukristu na kileke na yandi, ntangu Polo kusamunaka na Listre penepene ya mvu 47 T.B. Timote kusukininaka ve na kukuma ti lukumu ya mbote na Bakristu ya mbanza yina. Ntangu Polo kuvutukaka na Listre bamvula zole na nima mpi kumonaka mutindu Timote kuyelaka, Polo kuponaka yandi sambu na kuvanda nduku na yandi ya kisalu ya kimisionere. (Bisalu 14:5-20; 16:1-3) Ntangu Timote kukumaka mbuta, Polo kupesaka yandi mikumba ya nene, yika mpi kisalu ya mfunu ya kupesa bampangi kikesa. Ntangu Polo kuvandaka na boloko na Roma mpi kusonikilaka Timote mukanda penepene na mvu 65 T.B., Timote kuvandaka nkuluntu na dibundu ya Efezo.
5. Na kutadila 2 Timoteo 3:14, 15, inki mambu zole kusadisaka Timote na kubaka desizio ya kulanda balukanu ya kimpeve?
5 Yo ke pwelele nde Timote kuponaka na kulanda balukanu ya kimpeve. Kansi, inki kupusaka yandi na kusala mpidina? Na mukanda na yandi ya zole na Timote, Polo kutubilaka mambu zole ya nene. Yandi sonikaka nde: “Landa kaka mambu yina ya nge longukaka, ti ya nge ke tulaka ntima. Sambu nge mosi zaba banani balongi longaka nge. Katuka kileki na nge, nge zaba Mukanda ya Nzambi.” (2 Timoteo 3:14, 15) Bika beto tadila ntete bupusi yina Bakristu yankaka kuvandaka na yo na bansola ya Timote.
Baka Mambote na Bupusi ya Mbote
6. Inki formasio Timote kubakaka, mpi nki yandi salaka?
6 Timote kuyelaka na dibuta yina vandaka ya kukabwana na mambu ya lusambu. Tata na yandi kuvandaka Mugreki, ebuna mama na yandi Enise, ti nkaka na yandi Loisi, kuvandaka Bayuda. (Bisalu 16:1) Enise ti Loisi kulongaka Timote bakyeleka ya Masonuku ya Kiebreo banda na kileke na yandi. Na nima ya kukuma Bakristu, ntembe kele ve nde bo sadisaka yandi na kukwikila na malongi ya Bukristu. Yo ke pwelele nde, Timote kubakaka mpenza mambote na formasio yai ya mbote. Polo kutubaka nde: “Mono ke yibuka lukwikilu na nge ya kieleka, lukwikilu yina vandaka ntete na nkaka na nge ya nkento Loisi ti na mama na nge Enise. Mono ke tula ntima nde nge mpi ke na yo.”—2 Timoteo 1:5.
7. Inki lusakumunu baleke mingi kele na yo, mpi nki mutindu yo lenda vanda mfunu sambu na bo?
7 Bubu yai, baleke mingi kele ti bibuti mpi bankaka ya ketinaka Nzambi boma mpi ya mezaba mfunu ya balukanu ya kimpeve, bonso Loisi ti Enise. Mu mbandu, Samira keyibuka masolo ya nda ya yandi vandaka kuta ti bibuti na yandi ntangu yandi vandaka toko. Yandi ketuba nde: “Mama ti Tata kulongaka munu na kutadila mambu mutindu Yehowa ketadilaka yo mpi na kutula kisalu ya kusamuna na kisika ya ntete na luzingu na munu. Bo vandaka kusyamisa munu ntangu yonso na kusala kisalu ya ntangu yonso.” Samira kundimaka bandongisila ya bibuti na yandi, ebuna bubu yai yandi kele ti dibaku ya mbote ya kusala na Betele ya insi na bo. Kana bibuti na nge kesyamisa nge na kutula dikebi mingi na balukanu ya kimpeve, tadila mbote-mbote bandongisila na bo. Bo kezola nde nge vanda ti luzingu ya mbote.—Bingana 1:5.
8. Inki mutindu Timote kubakaka mambote na kinduku ya mbote ya Bakristu yankaka?
8 Yo kele mpi mfunu nde nge sosa banduku ya mbote na dibundu ya Bukristu. Timote kukumaka na lukumu ya mbote na bankuluntu ya dibundu na bo mpi ya dibundu ya Ikoniumi, yina vandaka na kiteso ya bakilometre 30 ti dibundu na bo. (Bisalu 16:1, 2) Yandi salaka kinduku ya ngolo ti Polo, bakala mosi ya kikesa mpi ya vandaka ti bangindu ya mbote. (Filipi 3:14) Mikanda ya Polo kemonisa nde Timote vandaka kundima bandongisila mpi nde yandi vandaka kusukinina ve na kulanda bambandu ya lukwikilu. (1 Korinto 4:17; 1 Timoteo 4:6, 12-16) Polo kusonikaka nde: “Nge me landa malongi na mono, bikalulu na mono, mabanza na mono ti lukwikilu na mono; nge me landa mpi kifu na mono ya kukanga ntima, kifu na mono ya kuzolana, kifu na mono ya kutula kaka ngolo.” (2 Timoteo 3:10) Ya kyeleka, Timote kulandaka mbote-mbote mbandu ya Polo. Kiteso mosi, kana nge kekwenda penepene ya bampangi yina kele ti kimpeve ya ngolo, bo tasadisa nge na kuvanda ti balukanu ya kimpeve ya mbote.—2 Timoteo 2:20-22.
Longuka “Mukanda ya Nzambi”
9. Katula kupona banduku ya mbote, inki nge fwete sala sambu na ‘kumeka kuzinga luzingu ya kinzambi’?
9 Keti kima ya kesadisaka na kulungisa balukanu ya kimpeve kele kaka kupona banduku ya mbote? Ve. Bonso Timote, nge fwete tadila na dikebi yonso “mukanda ya Nzambi.” Ziku kulonguka kevandaka ve pete sambu na nge, kansi yibuka nde yo lombaka nde Timote ‘kumeka yandi mosi na kuzinga luzingu ya kinzambi.’ Mbala mingi bantu ya kesalaka bansaka kekudibongisaka mingi kibeni na nsungi ya bangonda mingi sambu na kulungisa lukanu na bo. Mutindu mosi, sambu na kulungisa balukanu ya kimpeve, yo kelombaka kusala bibansa mpi bikesa ya masonga. (1 Timoteo 4:7, 8, 10) Kansi, nge lenda kudiyula nde, ‘inki mutindu kulonguka Biblia lenda sadisa munu na kulungisa balukanu na munu?’ Bika beto tadila mitindu tatu.
10, 11. Sambu na nki Masonuku tasyamisa nge na kulungisa balukanu ya kimpeve? Pesa mbandu.
10 Ya ntete, Masonuku tapesa nge kikuma ya mbote. Yo kemonisaka kimuntu ya kitoko ya Tata na beto ya zulu, kidimbu ya nene ya zola ya yandi memonisaka sambu na beto, mpi balusakumunu ya kukonda nsuka ya yandi mebumbilaka bansadi na yandi ya kwikama. (Amosi 3:7; Yoane 3:16; Roma 15:4) Ntangu nzayilu na nge ya Yehowa kekuma mingi, nge takuma kuzola yandi mingi mpi takuma na mpusa ya ngolo ya kupesa yandi luzingu na nge.
11 Baleke mingi ya Bakristu ketubaka nde kulonguka Biblia bo mosi mbala na mbala mesadisaka bo mingi na kukumisa kyeleka kima na bo mosi. Beto baka mbandu ya Adele. Ata yandi yelaka na dibuta ya Bukristu, yandi kuditudilaka ve ata lukanu mosi ya kimpeve. Yandi ketuba nde: “Bibuti na munu vandaka kunata munu na Nzo ya Kimfumu, kansi mu vandaka ve kulonguka munu mosi to kulanda mambu ya bo vandaka kulonga na balukutakanu.” Ntangu mpangi na yandi ya nkento kubakaka mbotika, Adele yantikaka kutadila kyeleka na masonga yonso. “Mu yantikaka kutanga Biblia ya mvimba. Mu vandaka kutanga fyoti, ebuna kusonika na bunkufi mambu ya mu mekatuka kutanga. Tii bubu yai mu ke ti banoti na munu yina yonso. Mu tangaka Biblia ya mvimba na mvula mosi.” Kusala mutindu yina kupusaka Adele na kubaka lukanu ya kupesa luzingu na yandi na Yehowa. Ata yandi kele ti maladi ya ngolo, ntangu yai yandi kele mupasudi-nzila.
12, 13. (a) Kulonguka ya Biblia lenda sadisa leke na kusala nki bansoba, mpi nki mutindu? (b) Pesa bambandu ya kemonisa mayele ya mefwana na kusadila yina kele na Ndinga ya Nzambi.
12 Ya zole, Biblia tasadisa nge na kusala bansoba yina kele mfunu na kimuntu na nge. Polo kuzabisaka Timote nde “mukanda ya Nzambi” kele “mfunu sambu na kulonga bantu mambu ya kieleka, sambu na kusungika bifu yina kele na mambu ya bantu ke longuka, sambu na kubongisa bantu, ti sambu na kulonga bantu na kuzinga luzingu mosi ya kinzambi. Mpidina muntu ya Nzambi ta vandaka me yilama mbote-mbote, yandi ta vanda na mpila ya mbote ya kusala konso kisalu ya mbote.” (2 Timoteo 3:16, 17) Kana mbala na mbala nge keyindulula mambu ya ketadila Ndinga ya Nzambi mpi nge kesadila minsiku ya Biblia, nge tapesa mpeve ya Nzambi nzila ya kutomisa kimuntu na nge. Nge tayedisa bikalulu ya mfunu bonso kudikulumusa, kukwamina, kikesa na kisalu, mpi zola ya masonga sambu na bampangi Bakristu. (1 Timoteo 4:15) Timote kuvandaka ti bikalulu yai, mpi yo sadisaka yandi sambu yandi vanda mfunu sambu na Polo mpi mabundu yina yandi vandaka kusadisa.—Filipi 2:20-22.
13 Ya tatu, Ndinga ya Nzambi kele ya kufuluka ti mayele ya mefwana na kusadila. (Nkunga 1:1-3; 19:8; 2 Timoteo 2:7; 3:15) Yo tasadisa nge na kupona banduku na mayele yonso, na kupona bansaka ya mbote, mpi na kunwana ti mambu mingi yankaka ya mpasi. (Kuyantika 34:1, 2; Nkunga 119:37; 1 Korinto 7:36) Kubaka badesizio ya mbote ntangu yai kele mfunu sambu nge lungisa balukanu ya kimpeve.
“Nwana Ngolo Sambu na Kuvanda Kaka na Lukwikilu”
14. Sambu na nki kulanda balukanu ya kimpeve kele ve dyambu ya pete?
14 Kutula balukanu yina kepesa Yehowa lukumu na kisika ya ntete kele dyambu ya mayele kuluta, kansi yo kele ve pete. Mu mbandu, kana yo kelomba kupona kisalu ya kusala, nge lenda vanda na bupusi ya ngolo ya bampangi, ya banduku, mpi ya balongi ya kele ti bangindu ya mbote mpi yina keyindula nde kulonguka mingi mpi kusala kisalu yina tanatila nge mbongo mingi kele mambu ya mfunu sambu na kununga mpenza mpi kuvanda na kyese ya kyeleka. (Roma 12:2) Bonso Timote, yo talomba nde nge “nwana ngolo sambu na kuvanda kaka na lukwikilu” mpi sambu nge “simba na maboko na nge moyo ya mvula na mvula” yina Yehowa mebumbilaka nge.—1 Timoteo 6:12; 2 Timoteo 3:12.
15. Ziku, inki mbangika Timote kukutanaka ti yo?
15 Ntangu bampangi na beto ya dibuta ya kele ve Bakristu kesepela ve na bansola na beto, mumekamu lenda vanda mpenza ngolo. Ziku, yo lombaka nde Timote kunwana ti mbangika ya mutindu yina. Na kutadila mukanda mosi ya bantu mingi kendimaka, ziku dibuta ya ba Timote “kuvandaka na kimvuka ya bantu ya melongukaka mingi mpi ya bamvwama.” Yo fwete vanda nde tata na yandi vandaka kuyindula nde yandi talanda banzo-nkanda ya nda mpi kutwadisa mumbongo ya dibuta na bo.a Yindula mambu yina tata ya Timote kusalaka ntangu yandi zabaka nde Timote kuponaka kusala kisalu ya kimisionere ti Polo, kisalu yina vandaka ti bigonsa mpi yina vandaka kupesa ve mbongo!
16. Inki mutindu leke mosi kunwanaka ti mbangika ya tata na yandi?
16 Bubu yai baleke ya Bakristu kekutana ti mambu ya mpasi ya mutindu mosi. Matayo, yina kesalaka na betele mosi ya Bambangi ya Yehowa, keyibuka nde: “Ntangu mu yantikaka kisalu ya kimupasudi-nzila, tata na munu kuwaka mpenza makasi. Yandi monaka nde mu ‘mebebisa’ banzo-nkanda ya mu salaka na mutindu mu ndimaka kisalu ya kuyobisa bima sambu yo sadisa munu na kusala kisalu ya ntangu yonso. Yandi vandaka kuseka munu, mpi kuyibusa munu mbongo yina mu lendaka kuzwa kana mu ndima kusala kisalu ya kinsuni bilumbu yonso.” Matayo kusalaka inki? “Mu vandaka kaka kulanda manaka ya mbote ya kutanga Biblia mpi kusamba mbala na mbala, mingimingi na bantangu yina mu vandaka kumona nde mu lenda vidisa kudiyala na munu kukonda mpasi.” Nzambi mesakumunaka lukanu ya Matayo. Nsukansuka, bangwisana na yandi ti tata na yandi kutomaka. Matayo mepusanaka mpi penepene ya Yehowa. Matayo ketuba nde: “Mu memonaka nde Yehowa vandaka kulungisa bampusa na munu, kusyamisa munu, mpi kutanina munu sambu mu baka ve badesizio ya mbi. Mu zolaka ve kukutana ti mambu yai yonso kana mu lungisaka ve balukanu ya kimpeve.”
Tula Balukanu ya Kimpeve na Kisika ya Ntete
17. Inki mutindu bampangi yankaka lenda lembisa baleke yina kekana kusala kisalu ya ntangu yonso? (Matayo 16:22)
17 Kima yankaka ya lenda kanga nge nzila na kulanda balukanu ya kimpeve lenda katuka nkutu na bampangi Bakristu. Bankaka lenda yula nge nde, ‘Sambu na nki kuvanda mupasudi-nzila? Nge lenda zinga bonso bantu yonso mpi kusala kisalu ya kusamuna. Sosa kisalu ya mbote mpi zwa mbongo mingi yina tatanina nge.’ Bandongisila yai lenda monana nde yo kele ya mbote, kansi keti nge tavanda nge kemeka na kuzinga luzingu ya kinzambi kana nge landa bandongisila yina?
18, 19. (a) Inki mutindu nge lenda landa na kutula dikebi na balukanu ya kimpeve? (b) Tendula bibansa yina, nge ya kele leke, nge ke na kusala sambu na Kimfumu.
18 Yo kemonana nde na bilumbu ya Timote, Bakristu yankaka kuvandaka ti bangindu ya mutindu mosi. (1 Timoteo 6:17) Sambu na kusadisa Timote na kutula meso kaka na balukanu ya kimpeve, Polo kusyamisaka yandi na bangogo yai: “Soda yina ke sala kisalu na yandi, yandi lenda kota ve na mambu yina ke tadila kisalu na yandi ve, kana yandi zola nde mfumu na yandi kubaka yandi bonso soda ya mbote.” (2 Timoteo 2:4) Soda yina kesala kisalu na yandi lenda bika ve nde bisalu ya basivile kubaka dikebi na yandi. Yandi fwete vanda ntangu yonso ya kuyilama na kulanda bantuma ya mfumu na yandi sambu na kutanina luzingu na yandi mosi mpi luzingu ya bantu yankaka. Sambu beno kele basoda na nsi ya lutwadisu ya Kristu, beno fwete vanda kaka ti lukanu mosi mpi kubuya kudikotisa mpamba-mpamba na kusosa bima ya kinsuni yina lenda kangisa beno nzila ya kulungisa mbote-mbote kisalu na beno yina kegulusaka luzingu ya bantu.—Matayo 6:24; 1 Timoteo 4:16; 2 Timoteo 4:2, 5.
19 Olie ya kubaka lukanu ya kusosa kuvanda ti luzingu ya pete, yedisa mpeve ya kuditambika. “Vanda ya kuyilama na kuzinga kukonda bima yina kesalaka nde luzingu kuvanda pete mpi kyese mingi, sambu nge kele soda ya Kristu Yezu.” (2 Timote 2:3, The English Bible in Basic English) Ntangu yandi vandaka kusala ti Polo, Timote kulongukaka na kumona kyese ata na mambu ya mpasi kibeni. (Filipi 4:11, 12; 1 Timoteo 6:6-8) Nge lenda sala mutindu mosi. Keti nge kele ya kuyilama na kusala bibansa sambu na Kimfumu?
Balusakumunu Bubu Yai mpi na Bilumbu Kekwisa
20, 21. (a) Tubila mwa balusakumunu ya kekatukaka na kulanda balukanu ya kimpeve. (b) Inki kele lukanu na nge?
20 Timote kusalaka kumosi ti Polo na nsungi ya bamvula kiteso ya 15. Timote kumonaka mutindu mabundu ya mpa kukangukaka ntangu nsangu ya mbote vandaka kumwangana na kitini yonso ya nordi ya Mediterane. Luzingu na yandi kuvandaka ya mbote mpi ya kyese mingi kuluta mutindu yo zolaka kuvanda kana yandi ponaka kuzinga luzingu ya “mbote.” Kana nge landa balukanu ya kimpeve, nge mpi tabaka balusakumunu ya kimpeve mingi kibeni. Nge tapusana penepene ya Yehowa mpi bampangi Bakristu tazolaka mpi tazitisaka nge. Na kisika ya kukutana ti bampasi mpi kulemba nitu yina kekatukaka na kusosa kimvwama ya kinsuni, nge tabaka kyese ya kyeleka ya kekatukaka na kupesa na ntima ya mvimba. Kima ya kuluta mfunu kele nde, nge ta “simba na maboko na nge moyo ya mvula na mvula” na paladisu ya ntoto.—1 Timoteo 6:9, 10, 17-19; Bisalu 20:35.
21 Yo yina, kana nge mesalaka yo ntete ve, beto kesyamisa nge na kusukinina ve na kumeka kuzinga luzingu ya kinzambi. Vanda penepene ya bampangi yina lenda sadisa nge na kulungisa balukanu ya kimpeve, mpi sosa lutwadisu na bo. Longukaka Ndinga ya Nzambi mbala na mbala, mpi tula yo na kisika ya ntete. Baka lukanu ya kubuya bupusi ya nsi-ntoto yai ya kusosa kuvanda ti bima mingi kibeni ya kinsuni. Mpi konso ntangu yibukaka nde Nzambi, “yina ke pesaka beto bima yonso ya kuluta mingi sambu beto mona kiese na yo,” kesila nde yandi lenda pesa nge balusakumunu ya nene bubu yai mpi na bilumbu kekwisa kana nge pona balukanu yina kepesa yandi lukumu.—1 Timoteo 6:17.
[Noti na nsi ya lutiti]
a Bagreki vandaka kupesa valere mingi na banzo-nkanda. Plutarque, yina kuzingaka nsungi mosi ti Timote, kusonikaka nde: “Kukota banzo-nkanda ya mbote kuvandaka kisina ya mambote yonso. . . . Banzo-nkanda yai vandaka kusadisa bantu na kuvanda na bikalulu mpi luzingu ya mbote. . . . Mambote yonso yankaka kuvandaka ya mpamba, mpi ya kukonda mfunu, mpi yo fwanaka ve nde beto tudila yo dikebi.”—Moralia, I, “The Education of Children.”
Keti Nge Keyibuka?
• Na wapi baleke lenda zwa lusadisu sambu na kulungisa balukanu ya kimpeve?
• Sambu na nki kulonguka Biblia na dikebi yonso kele mfunu mingi?
• Inki mutindu baleke lenda buya bupusi ya nsi-ntoto yai ya kusosa kuvanda ti bima mingi ya kinsuni?
• Inki balusakumunu kekatukaka na kulanda balukanu ya kimpeve?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]
Timote kulandaka balukanu ya mbote
[Bifwanisu ya kele na lutiti 29]
Inki bupusi ya mbote kusadisaka Timote?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 31]
Keti nge kesosa kulungisa balukanu ya kimpeve?