Bakala mpi Nkuluntu—Mutindu Nge Lenda Monisa Bukatikati
‘Mutwadisi ya Dibundu [“Nkengi,” “NW”] fwete kwela nkento mosi kaka.’—1 TIMOTEO 3:2.
1, 2. Sambu na inki kimpumpa ya banganga-nzambi kewakana ve ti Masonuku?
NA MVUNKAMA ya ntete, Bakristu ya kwikama vandaka kudibanza na yina metala kutula bukatikati na mikumba na bau ya mutindu na mutindu. Ntangu ntumwa Polo tubaka nde Mukristu yina kebikala mpumpa ta “sala mbote kuluta,” keti yandi vandaka kutuba nde bakala ya mutindu yina tavanda ya kufwana mbote kuluta sambu na kusala bonso nkengi na kati ya dibundu ya Bukristu? Na kutuba ya mbote, keti yandi vandaka kutubila kimpumpa bonso dilombu ya kinkuluntu? (1 Korinto 7:38) Kimpumpa kele dilombu na bamfumu ya Katolika. Kansi, keti kimpumpa ya banganga-nzambi kewakana ti Masonuku? Mabundu ya Ortodoxe ya Esti kepesaka banganga-nzambi na bau nswa ya kuvanda bantu ya kukwela, kansi baepisikopo na bau ve. Keti yau kewakana ti Biblia?
2 Bantumwa 12 ya Kristu, bamambere ya lufulu ya dibundu ya Bukristu, vandaka babakala ya mekwelaka. (Matayo 8:14, 15; Efezo 2:20) Polo sonikaka nde: “Keti beto ke na nswa ve na kwenda nzila mosi ti [“mpangi-nkento,” NW] ya mukristo [“bonso nkento ya makwela,” NW] mutindu ke salaka bantumwa ya nkaka ti bampangi ya Mfumu Yesu ti Piere?” (1 Korinto 9:5) Mukanda mosi ya Katolika (New Catholic Encyclopedia) kendima nde “kisina ya nsiku ya kimpumpa kele dibundu” mpi nde “baministre ya K[uwakana ya] M[pa] vandaka ve na ntuma ya kimpumpa.” Bambangi ya Yehowa kelandaka mbandu ya Masonuku kansi nsiku ya dibundu ve.—1 Timoteo 4:1-3.
Nge lenda Vanda Kuluntu mpi Bakala na Kati ya Makwela
3. Inki mambu kele na Masonuku yina kesonga nde bankengi Bakristu lenda vanda ya kukwela?
3 Na kisika ya kulomba nde babakala yina mesolamaka bonso bankengi kuvanda ya konda kukwela, Polo sonikilaka Tito nde: “Mono bikisaka nge na kisanga ya Kreta sambu nge kubika kuyidika mambu yonso yina bikaka, nge kutula bambuta ya Dibundu [Kigreki, pre·sbyʹte·ros] na konso bwala. Landa mambu yonso mutindu mono songaka nge: Mbuta ya Dibundu lenda vanda ve na kifu mosi ya mbi; yandi fweti kwela kaka nkento mosi mpamba; bana na yandi fweti vanda bakristo; bo lenda kumona bo ve bonso bana ya mubulu to bonso bana yina ke wilaka batata ti bamama na bo ve. Sambu . . . mutwadisi [Kigreki e·piʹsko·pos, kisina ya ngogo “episikopo”] lenda vanda na kifu ya mbi ve.”—Tito 1:5-7.
4. (a) Inki mutindu beto kezaba nde makwela kele ve dilombu sambu na bankengi Bakristu? (b) Inki mambote mpangi bakala ya mpumpa yina kele nkuluntu kele na yau?
4 Na ndambu yankaka, dikwela kele ve dilombu ya Masonuku sambu na kinkuluntu. Yezu bikalaka mpumpa. (Efezo 1:22) Polo, nkengi mosi ya nene na dibundu ya Bukristu ya mvunkama ya ntete, vandaka ya konda kukwela na ntangu yina. (1 Korinto 7:7-9) Bubu yai, kele ti Bakristu bampumpa mingi yina kesalaka bonso bankuluntu. Mbala yankaka, kimpumpa na bau kepesaka ntangu ya mingi sambu na kulungisa mikumba na bau bonso bankengi.
‘Bakala ya Mekwelaka Kele ya Kukabwana’
5. Inki dyambu ya kyeleka kele na Masonuku bampangi-babakala ya mekwelaka fwete ndima?
5 Ntangu bakala Mukristu kekwela, yandi fwete bakisa nde yandi kele na kubaka mikumba ya mpa yina talomba ntangu mpi dikebi na yandi. Biblia ketuba nde: “Bakala yina me kwelaka ve yandi ke salaka kisalu ya Mfumu Yesu, sambu yandi ke sosaka mpila ya kupesa Mfumu kiese [“kuzwa kundimama ya Mfumu,” NW]; kansi bakala yina me kwelaka yandi ke talaka mambu ya nsi-ntoto, sambu yandi ke zolaka kupesa nkento na yandi kiese, yandi kele [“ya kukabwana,” NW].” (1 Korinto 7:32-34) Na inki mutindu ya kukabwana?
6, 7. (a) Inki kele mutindu mosi yina kemonisa nde bakala yina mekwelaka kele ya “kukabwana”? (b) Inki ndongisila Polo kepesa na Bakristu yina mekwelaka? (c) Inki mutindu dyambu yango lenda pusa nzengolo ya bakala na kundima kisalu mosi?
6 Kima ya ntete, bakala ya mekwela mebuya kimfumu na yandi na zulu ya nitu na yandi mosi. Polo tubaka yau pwelele: “Nkento kele mfumu ya nitu na yandi mosi ve, kansi bakala muntu kele mfumu ya nitu ya nkento na yandi; mutindu mosi, bakala kele mfumu ya nitu na yandi mosi ve, kansi nkento muntu kele mfumu ya nitu ya bakala na yandi.” (1 Korinto 7:4) Bankaka yina kekinga makwela lenda yindula nde yai kele mambu ya mfunu mingi ve, sambu kuvukisa nitu tavanda ve kima ya kuluta mfunu na makwela na bau. Kansi, sambu kubikala ya kugedila na ntwala ya makwela kele dilombu ya Masonuku, Bakristu kezabaka mpenza ve bansatu ya kuvukisa nitu ya bankwelani na bau na ntwala ya makwela.
7 Polo kemonisa nde ata bankwelani yina ‘mabanza na bo ke kwendaka kaka na mambu ya kimpeve’ fwete tadila nsatu ya kuvukisa nitu ya muntu na muntu. Yandi longisilaka Bakristu na Korinto nde: “Bakala kusala mambote yina ya yandi fweti sala sambu na nkento na yandi. Nkento mpi kusala mambote yina ya yandi fweti sala sambu na bakala na yandi. Nge nkento ti nge bakala, beno lenda buyana ve na kuvukana, kaka kana beno me wakana nde beno ke vukana ve sambu na kudipesa ntangu fioti na bisambu, kansi na nima beno lenda vukana diaka. Kana ve, beno ta zaba kudiyala ve, ebuna Satana ta mona mpila ya kumeka beno.” (Roma 8:5; 1 Korinto 7:3, 5) Na mawa yonso, bambala yankaka bizumba mesalamaka na ntangu ndongisila yai kulandamaka ve. Sambu yau kele mutindu yina, Mukristu ya kukwela fwete kutesa mambu mbotembote na ntwala ya kundima kisalu mosi yina lenda kabisa yandi ti nkento na yandi na nsungi mosi ya nda ya ntangu. Yandi kele dyaka ve ti kimpwanza ya kutambula yina yandi vandaka na yau ntangu yandi vandaka mekwela ve.
8, 9. (a) Inki Polo zolaka kutendula ntangu yandi tubaka nde Bakristu ya mekwelaka “ke talaka mambu ya nsi-ntoto”? (b) Inki Bakristu yina mekwelaka fwete kuvanda na mayindu na kusala?
8 Na inki sansa yau lenda tubama nde babakala Bakristu ya kukwela, baka mpi bankuluntu, “ke talaka mambu ya nsi-ntoto [koʹsmos]”? (1 Korinto 7:33) Yau kemonana pwelele nde Polo vandaka kutubila ve bima ya mbi ya nsi-ntoto, yina Bakristu ya kyeleka yonso fwete buya. (2 Piere 1:4; 2:18-20; 1 Yoane 2:15-17) Ndinga ya Nzambi kelonga beto na “kubikisa bampusa ya konda bunzambi mpi ya nsi-ntoto [ko·smi·kosʹ] ye kuzinga ti mabanza ya mbote mpi lunungu mpi vumi ya bunzambi na kati ya ngidika ya bima yai.”—Tito 2:12, NW.
9 Yau yina, Mukristu ya mekwelaka “ke talaka mambu ya nsi-ntoto” na mutindu yai: yandi (bakala to nkento) kele na nswa ya kutulaka dikebi na bima ya inza yina kele mbote na luzingu ya makwela yonso. Na kati na yau beto ketanga nzo, madya, bilele, luyangidilu—kukonda kuvila mambu yankaka mingi kana bana kele. Kansi, ata bankwelani yina kele na bana ve, kana bau kezola nde makwela kununga, bakala ti nkento fwete vanda ti mayindu ya “kuzwa kundimama” ya nkwelani na yandi. Yau kele mingimingi mfunu sambu na Bakristu bankuluntu na ntangu bau ketula bukatikati na mikumba na bau.
Babakala ya Mbote mpi Bankuluntu ya Mbote
10. Sambu Mukristu kuponama bonso nkuluntu, inki bampangi na yandi ti bantu ya nganda fwete kumona?
10 Ata makwela kele ve dilombu sambu na kinkuluntu, kana bakala Mukristu kele ya kukwela, na ntwala ya kupona yandi bonso nkuluntu, yandi fwete pesa nzikisa nde yandi kesalaka ngolo na kuvanda bakala ya mbote, ya zola, na kutwadisaka mbote. (Efezo 5:23-25, 28-31) Polo sonikaka nde: “Kana muntu ke zola kuvanda mutwadisi ya Dibundu [“nkengi,” NW], zaba nde yandi me sola kisalu mosi ya mbote. [“Nkengi,” NW] lenda vanda na bifu ya mbi ve; yandi fweti kwela nkento mosi kaka.” (1 Timoteo 3:1, 2) Yau fwete monika pwelele nde nkuluntu kele na kusala yonso sambu na kuvanda bakala ya mbote, ata nkento na yandi kele Mukristu to ve. Na kutuba ya mbote, ata bantu ya nganda ya dibundu fwete kuka kumona nde yandi kesungiminaka mbote nkento na yandi ti mikumba na yandi yankaka. Polo kuyikaka nde: “Bayina kele bakristo ve, bo mpi fweti ndima yandi nde yandi kele muntu mosi ya mbote, na mpila nde yandi lenda bwa ve na mambu ya nsoni to na dibulu ya Satana.”—1 Timoteo 3:7.
11. Inki nsa yai “kukwela nkento mosi kaka” kemonisa, ebuna inki keba bankuluntu fwete sala na ntwala?
11 Ya kyeleka, bangogo yai, “kukwela nkento mosi kaka” kebuya kukwela bankento mingi, kansi yau mpi kelomba kwikama na makwela. (Baebreo 13:4) Bankuluntu fwete vanda ntetentete na dikebi mingi ntangu bau kesadisa bampangi bankento na kati ya dibundu. Bau lenda ve kuvanda bau mosi kaka na ntangu ya kutala mpangi nkento yina kele na mfunu ya ndongisila mpi ndembikilu. Bau tasala mbote na kuvanda ti nkuluntu yankaka to ti nsadi ya kisalu, to nkutu mpi ti nkento na bau kana yau kele kaka dyambu ya kutalana sambu na kusyamisa.—1 Timoteo 5:1, 2.
12. Inki ntendula bankento ya bankuluntu ti bansadi ya kisalu fwete sala ngolo na kulanda?
12 Na ntangu yandi vandaka kutanga malombu sambu na bankuluntu ti bansadi ya kisalu, Polo mekaka mpi kutuba ngogo mosi ya ndongisila sambu na bankento ya bayina ya bau ketadila sambu na mabaku ya mutindu yina. Yandi sonikaka nde: “Bankento na bo mpi fweti vanda bankento ya luzitu; bo lenda vanda songi-songi ve; bo lenda lutisa kiteso ve na konso mambu yina; bo fweti vanda bankento ya bo lenda tula ntima na mambu yonso.” (1 Timoteo 3:11) Bakala ya Mukristu lenda sala ngolo na kusadisa nkento na yandi na kulungisa ntendula yai.
Mikumba ya Masonuku Sambu na Nkento
13, 14. Ata yau vanda nde nkento ya nkuluntu kele Mbangi ve, sambu na inki yandi fwete bikala na yandi mpi kuvanda bakala ya mbote?
13 Ya kyeleka, ndongisila yai mepesama na bankento ya bankuluntu to ya bansadi ya kisalu keyita kumonisa nde bankento ya mutindu yina kele Bakristu ya mekudipesaka. Yau kevandaka mingimingi mutindu yina sambu yau melombamaka nde Bakristu kukwela “kaka na kati ya Mfumu.” (1 Korinto 7:39, NW) Kansi, beto lenda tuba inki sambu na mpangi yina vandaka meyitaka kukwelana ti nkento ya kele nkwikidi ve ntangu yandi pesaka luzingu na yandi na Yehowa, to yina kele ti nkento ya mevilaka nzila ya kyeleka kukonda kifu na yandi?
14 Dyambu yai tapimisa yandi ve na kukuma nkuluntu. Yau mpi talenda ve kupesa yandi kinungu na kukabwana ti yandi kaka sambu nkento kendima ve balukwikilu na yandi. Polo longisilaka nde: “Keti nge ke na nkento? Kana mpidina, kumeka ve na kufwa dibala ti yandi.” (1 Korinto 7:27) Yandi tubaka dyaka nde: “Bakala yina kele mukristo, kana yandi ke na nkento yina kele mukristo ve, ebuna nkento yango ke ndimaka na kuzinga ti yandi, bakala yina fweti fwa dibala ve ti nkento yina. Kansi, kana mumpani ke zola kufwa dibala ti mukristo, bika yandi sala mpidina. Na mambu ya mutindu yina, mukristo yina me kwelaka, ata yandi vanda nkento ata yandi vanda bakala, yandi ke na nswa ya kusala mutindu yandi me zola; sambu Nzambi me solaka beno na kuzinga na ngemba. Ebuna nge mukristo ya nkento, nki mutindu nge lenda zaba nde nge ta gulusa bakala na nge? To nge mukristo ya bakala, nki mutindu nge lenda zaba nde nge ta gulusa nkento na nge?” (1 Korinto 7:12, 15, 16) Ata nkento na yandi kele Mbangi ve, nkuluntu fwete vanda bakala ya mbote.
15. Inki ndongisila ntumwa Piere kepesa na Babakala Bakristu, ye inki malanda lenda vanda kana nkuluntu kemonana nde yandi kele bakala mosi ya kisakasaka?
15 Ata nkento na yandi kele nkundi nkwikidi to ve, nkuluntu Mukristu fwete zaba nde nkento na yandi kele na mfunu ya dikebi na yandi ya zola. Ntumwa Piere sonikaka nde: “Beno babakala mpi kiteso mosi, ntangu beno ke zinga ti bankento na beno beno fweti bakisa nde bo kele ngolo mingi ve bonso beno. Beno fweti zitisa bo, sambu bo mpi ta baka na Nzambi makabu ya moyo nzila mosi ti beno. Beno fweti sala mpidina, ebuna ata kima mosi ve ta bebisa bisambu na beno.” (1 Piere 3:7) Bakala yina kesungimina ve bansatu ya nkento na yandi na luzolo yonso ketula ngwisana na yandi mosi ti Yehowa na kigonsa; yandi lenda kangisa nzila ya kufinama na yandi na Yehowa bonso ti ‘dituti ya nene, bisambu mpila ya kuluta ta vanda ve.’ (Mawa 3:44) Dyambu yai lenda nata yandi na kuvidisa kisalu na yandi bonso nkengi Mukristu.
16. Inki dyambu ya mfunu Polo metuba, mpi inki mutindu bankuluntu fwete kudiwa sambu na dyambu yai?
16 Yau kemonana mbote nde, dyambu ya mfunu na kutuba ya Polo kele nde ntangu bakala mekwela, yandi kele dyaka ve na kiteso ya kimpwanza yina yandi vandaka na yau ntete bonso mpumpa, kimpwanza yina pesaka yandi nzila na “kudipesa mvimba na kisalu ya mfumu Yesu [kukonda kidiba].” (1 Korinto 7:35) Balapolo kemonisa nde bankuluntu yankaka yina mekwelaka kevandaka ve ntangu yonso ti bukatikati na kuyindula na bangogo ya kupemama ya Polo. Na mpusa na bau ya kulungisa yina ya bau keyindula nde yau kele mbote nde bankuluntu fwete sala, bau lenda kuvila mikumba na bau yankaka ya bubakala ya makwela. Bantu yankaka lenda mona mpasi na kubuya dibaku ya dibundu, ata nkutu kundima yau tanata kibeni na kufwa kimpeve ya bankento na bau. Bau kesepelaka na mabaku yina kewakanaka ti makwela, kansi keti bau kele na luzolo ya kulungisa mikumba yina yau kenataka?
17. Inki kuminaka Bankento yankaka ya bankengi, ye inki mutindu dyambu yai lendaka kubuyama?
17 Ya kyeleka, kuvanda nkuluntu ya kikesa kele kima ya kusikisa. Kansi, keti Mukristu tavanda na bukatikati kana, na kulungisaka mikumba na yandi na kati ya dibundu, yandi kelungisa ve mikumba na yandi ya Masonuku na ntwala ya nkento na yandi? Na ntangu yandi kezola kusadisa bayina kele na kati ya dibundu, nkuluntu yina kele na bukatikati takudibanza mpi sambu na yina metala kimpeve ya nkento na yandi. Bankento yankaka ya bankuluntu mekumaka ya kulemba na kimpeve, mpi bankaka mekumaka ya “kedinda bonso maswa” na kimpeve. (1 Timoteo 1:19, NW) Ata nkento yandi mosi fwete sala sambu na luguluku na yandi, mbala mingi, maladi ya kimpeve lendaka kubuyama kana nkuluntu ‘pesaka madia mpi zolaka’ nkento na yandi “mutindu Kristo ke salaka sambu na Dibundu.” (Efezo 5:28, 29) Na masonga yonso, bankuluntu fwete ‘kudikeba mpi kukeba kibuka yonso.’ (Bisalu 20:28, NW) Kana bau mekwelaka, bankento na bau kele na kati.
‘Mpasi na Nsuni’
18. Inki kele ndambu ya makambu ya “mpasi” yina Bakristu ya kukwela kemonaka, mpi inki mutindu yau lenda simba bisalu ya nkuluntu?
18 Ntumwa Polo sonikaka dyaka nde: “Nkento yina ya bo me kwelaka ntete ve, kana bo kwela yandi, nkento yina mpi me sala masumu ve. Kansi mono zola ve nde beno mona mpasi ya kimuntu [“na nsuni,” NW] ya bantu ya mutindu yina ta mona.” (1 Korinto 7:28) Polo zolaka kutanina bayina vandaka na ndenda ya kulanda mbandu na yandi ya kimpumpa na mayindu ya makwela ya muntu lenda kutina ve ata fyoti. Ata sambu na bankwelani yina kele ti bana ve, mayindu ya mutindu yina lenda vanda kubelabela to mpasi ya mbongo bonso mpi mikumba ya Masonuku ya kusungimina bibuti ya kununa ya nkwelani mosi. (1 Timoteo 5:4, 8) Nkuluntu fwete pesa mbandu ya kundima mikumba ya mutindu yina, ye mbala mingi dyambu yai lenda kuvanda na bupusi na bisalu na yandi bonso nkengi Mukristu. Kyese mingi, bankuluntu mingi kele na kusala kisalu ya mbote na kulungisaka mikumba na bau ya dibuta mpi ya dibundu.
19. Polo zolaka kutendula inki ntangu yandi tubaka nde: “Bika nde babakala yina me kwelaka bo kuzinga bonso nde bo me kwelaka ve”?
19 Polo kuyikaka nde: “Ntangu me bika diaka mingi ve. Ebuna, katuka bilumbu yai, bika nde babakala yina me kwelaka bo kuzinga bonso nde bo me kwelaka ve.” (1 Korinto 7:29) Ya kyeleka, na kutalaka yina ya yandi yitaka kusonika na kapu yai na Bakristu ya Korinto, yau kele pwelele nde yandi vandaka kutuba ve nde Bakristu ya mekwelaka fwete yangalala ve na kuvukana na makwela na bau to nde bau fwete vila fyoti bankento na bau. (1 Korinto 7:2, 3, 33) Yandi monisaka yina yandi zolaka kutuba, ntangu yandi sonikaka nde: “Bayina ke sadilaka mambu ya nsi-ntoto bo kuvanda bonso bantu ke sadilaka yo mpenza ve. Sambu nsi-ntoto, mutindu yo kele ntangu yai, yo ta zinga diaka mingi ve.” (1 Korinto 7:31) Nkutu bubu yai yau meluta na ntangu ya Polo to ya ntumwa Yoane, “inza kele na kuluta.” (1 Yoane 2:15-17, NW) Yau yina, Bakristu yina mekwelaka, yina kemona mfunu ya kusala mwa bibansa na kulanda Kristu lenda ve kudikotisa mvimba na byese mpi mabaku ya makwela.—1 Korinto 7:5.
Bankento ya Kuditambika
20, 21. (a) Inki bibansa Bakristu mingi ya bankento yina mekwelaka kesalaka na luzolo yonso? (b) Inki nkento kele na yau nswa na kukinga na bakala na yandi, ata yandi kele nkuluntu?
20 Kaka mutindu bankuluntu kesalaka bibansa sambu na kunatila bantu yankaka mambote, bankento ya bankuluntu mingi mesalaka ngolo na kutula bukatikati na mikumba na bau na kati ya makwela sambu na mambote ya mfunu ya Kimfumu. Mafunda ya bankento Bakristu kele na kyese na kusala kumosi na kusadisa babakala na bau na kulungisa mikumba na bau bonso bankengi. Yehowa kezolaka bau sambu na yau, mpi kesakumunaka mpeve ya mbote ya bau kemonisaka. (Filemoni 25) Ata mpila yina, ndongisila ya Polo ya bukatikati kemonisa nde bankento ya bankengi kele na nswa ya kubaka ntangu ya kufwana mpi dikebi ya babakala na bau. Yau kele mukumba ya Masonuku ya bankuluntu yina mekwelaka na kupesa ntangu ya melunga na bankento na bau sambu na kutula bukatikati na mikumba na bau bonso bakala ya mekwelaka mpi nkengi.
21 Kansi, inki beto lenda tuba kana na zulu ya kuvanda bakala yina mekwelaka, nkuluntu Mukristu kele tata ya bana? Mikumba keyikama na zulu na yandi mpi yau kekangula na ntwala na yandi kibansala yankaka ya kinkengi, mutindu beto tamona yau na dilongi ya melanda.
Na Nzila ya Mvutukilu
◻ Inki mambu ya Masonuku kesonga nde nkengi Mukristu lenda vanda muntu ya mekwelaka?
◻ Kana mpumpa ya nkuluntu mekwela, inki yandi fwete vila ve?
◻ Na inki mutindu Mukristu ya mekwelaka “ke talaka mambu ya nsi-ntoto”?
◻ Inki mutindu bankento mingi ya bankengi kemonisaka mpeve ya mbote ya kuditambika?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]
Ata yandi kele ti bisalu ya teokrasi, nkuluntu fwete tudila nkento na yandi dikebi ya zola