Lemfuka na Kansansa na Nge

“Bantu yina ke na ntima ya mpembe, bo ke monaka mpi mambu yonso ya mpembe. Kansi bantu yina ke na ntima ya [kubeba, NW], bayina ke na lukwikilu ve, bo ke monaka ata kima mosi ve ya mpembe.”​—TITO 1:15.

1. Inki mambu Polo kutubaka na yina metala mabundu ya Kreta?

NA NIMA ya banzyetelo tatu ya kisalu ya kimisionere ya ntumwa Polo, bo kangaka yandi, mpi nsukansuka bo tindaka yandi na Roma, kisika bo tulaka yandi na boloko bamvula zole. Inki yandi salaka ntangu bo yambulaka yandi? Yandi kwendaka na kisanga ya Kreta ti Tito, yina yandi sonikilaka nde: “Mono bikisaka nge na kisanga ya Kreta sambu nge kubika kuyidika mambu yonso yina bikaka, nge kutula bambuta ya Dibundu na konso bwala.” (Tito 1:5) Sambu Tito kulungisa mukumba yina, yo lombaka nde yandi tadila kansansa ya bampangi.

2. Yo lombaka nde Tito kuyidika nki dikambu na kisanga ya Kreta?

² Polo kulongisilaka Tito sambu na yina metala mambu yina bankuluntu ya dibundu fwete lungisa, mpi na nima yandi tubaka nde ‘bantu mingi vandaka kulanda malongi yina ve, bo vandaka kukusa mpi bantu na mambu na bo ya buzoba yina ya bo vandaka kutuba.’ Bo vandaka ‘kubwisa bafami ya mvimba kisakasaka ntangu bo vandaka kulonga mambu yina ya bo lungaka kulonga ve.’ Yo lombaka nde Tito ‘kunganina bo ngolo.’ (Tito 1:10-14; 1 Timoteo 4:7) Polo kutubaka nde mabanza ti kansansa na bo kuvandaka ya “kubeba,” mutindu lele mosi ya kitoko lenda beba na mukubi yankaka. (Tito 1:15) Yo lenda vanda nde babakala yina kuvandaka Bayuda, sambu bo vandaka kukangama na luyotisu. Bantu ya mutindu yai ke na kubebisa ve mabundu bubu yai; ata mpidina, beto lenda longuka mambu mingi ya metala kansansa na ndongisila yina Polo kupesaka Tito.

Bantu ya Kansansa ya Kubeba

3. Na yina metala kansansa, inki Polo kusonikilaka Tito?

³ Beto tadila dyambu yina kupusaka Polo na kutubila kansansa. ‘Bantu yina ke na ntima ya mpembe, bo ke monaka mpi mambu yonso ya mpembe. Kansi bantu yina ke na ntima ya kubeba, bayina ke na lukwikilu ve, bo ke monaka ata kima mosi ve ya mpembe, sambu mabanza na bo ti ntima na bo me kangamaka na bansiku. Bo ke tubaka nde bo ke ndimaka Nzambi, kansi mambu yina ya bo ke salaka yo ke songaka nde bo ke buyaka yandi.’ Yo ke pwelele nde, bantu yankaka na ntangu yina kuvandaka na mfunu ya kusoba sambu na “kuvanda na lukwikilu ya ngolo.” (Tito 1:13, 15, 16) Bo vandaka kuswaswanisa ve mambu yina kuvandaka bunkete ti yina kuvandaka bunkete ve, mpi dyambu yai vandaka kutadila kansansa na bo.

4, 5. Inki kifu bantu yankaka na dibundu kuvandaka ti yo, mpi yo vandaka ti nki bupusi na luzingu na bo?

⁴ Bamvula kiteso ya kumi na ntwala, nto-kimvuka kutubaka nde luyotisu kuvandaka dyaka ve mfunu sambu na kukuma nsambidi ya kyeleka, mpi bo zabisaka mabundu dyambu yina. (Bisalu 15:1, 2, 19-29) Ata mpidina, bantu yankaka ya Kreta vandaka kaka kukangama na luyotisu. Bo vandaka kumonisa pwelele nde bo vandaka kundima ve mambu ya nto-kimvuka, ebuna bo vandaka ‘kulonga mambu yina ya bo lungaka kulonga ve.’ (Tito 1:10, 11) Ti mabanza ya kubeba mutindu yina, yo lenda vanda nde bo vandaka kusyamisa bansiku ya metala madya mpi bansiku ya bambuta ya metala bunkete. Yo lenda vanda mpi nde bo vandaka kuyika mambu yankaka na mambu yina bansiku vandaka kutuba, mutindu bantu ya ntangu ya Yezu vandaka kusala, na mpila bo vandaka kusyamisa masolo ya luvunu ya Bayuda mpi bansiku ya bantu.​—Marko 7:2, 3, 5, 15; 1 Timoteo 4:3.

⁵ Mabanza ya mutindu yina kuvandaka na bupusi ya mbi na mutindu na bo ya kutadila mambu, disongidila kansansa na bo. Polo kusonikaka nde: ‘Bantu yina ke na ntima ya kubeba, bayina ke na lukwikilu ve, bo ke monaka ata kima mosi ve ya mpembe.’ Kansansa na bo kubebaka mpenza na mpila nde yo vandaka kutwadisa bo dyaka ve na mambu ya bo vandaka kusala. Dyaka, bo vandaka kusambisa bampangi na bo Bakristu na mambu yina metadila muntu yandi mosi, yina konso Mukristu lenda baka desizio ya kuswaswana ti ya muntu yankaka. Na dyambu yai, Bakristu ya Kreta vandaka kutadila mambu ya bunkete bonso mambu yina kuvandaka bunkete ve. (Roma 14:17; Kolosai 2:16) Ata bo vandaka kutuba nde bo zaba Nzambi, bisalu na bo vandaka kumonisa nde bo zabaka yandi ve.​—Tito 1:16.

‘Mambu ya Mpembe na Bantu ya Ntima Mpembe’

6. Polo kutubilaka nki mitindu zole ya bantu?

⁶ Inki mambote beto lenda baka na mambu yina Polo sonikilaka Tito? Tala luswaswanu yina kele na nsa yai: ‘Bantu yina ke na ntima ya mpembe, bo ke monaka mpi mambu yonso ya mpembe. Kansi bantu yina ke na ntima ya kubeba, bayina ke na lukwikilu ve, bo ke monaka ata kima mosi ve ya mpembe, sambu mabanza na bo ti ntima na bo me kangamaka na bansiku.’ (Tito 1:15) Ya kyeleka, Polo vandaka kutuba ve nde sambu na Mukristu yina kele ti bikalulu ya bunkete, mambu yonso kele ya bunkete mpi yandi kele ti nswa ya kusala mambu yonso. Beto lenda ndima dyambu yai, sambu Polo kumonisaka pwelele na mukanda yankaka nde bantu yina kesalaka pite, kesambilaka biteki, kesalaka bisalu ya bampeve ya mbi, mpi mambu yankaka ya mutindu yina, bo tabaka “Kimfumu ya Nzambi ve.” (Galatia 5:19-21) Yo yina, beto fwete tuba nde Polo vandaka kutubila kyeleka mosi ya metala mitindu zole ya bantu, bantu yina kele bunkete na bikalulu mpi na kimpeve, mpi bayina kele ve mutindu yina.

7. Baebreo 13:4 ketubila nki nsiku, kansi yo kebasisa nki ngyufula?

⁷ Mambu yina Mukristu mosi ya masonga fwete buya kele kaka ve mambu yina Biblia kebuyisaka na sikisiki. Mu mbandu, beto tadila nsa yai ya pwelele: “Bantu yonso kuzitisa makwela; konso muntu yina me kwela, yandi fweti zinga kaka na muntu yina ya yandi me kwela na yandi, ata nkento ata bakala. Nzambi ta pesa ndola na bantu yina ke salaka pite, ata na bayina me kwelaka ata na bayina me kwelaka ve.” (Baebreo 13:4) Ata bantu yina kele ve Bakristu mpi yina mezaba ata kima mosi ve na Biblia, tatuba nde verse yai kebuyisa bizumba. Verse yai ti baverse yankaka ya Biblia kemonisa pwelele nde Nzambi kebuyisaka kuvukisa nitu ti muntu yina kele ve nkwelani na nge. Ebuna, inki beto lenda tuba sambu na bantu zole yina mekwelanaka ve, kansi ya ketula binama ya kuvukisila nitu na munoko? Baleke mingi ketuba nde kikalulu yai kele mbi ve sambu yo kele ve kuvukisa nitu. Keti Mukristu lenda tadila kikalulu yai nde yo kele mbote?

8. Sambu na yina metala kikalulu ya kutula binama ya kuvukisila nitu na munoko, inki mutindu Bakristu meswaswana ti bantu mingi?

⁸ Baebreo 13:4 ti 1 Korinto 6:9 kemonisa nde Nzambi kebuyaka bizumba mpi pite (na Kigreki, por·neiʹa). Inki bikalulu beto lenda tanga na kati ya pite? Ngogo ya Kigreki ketendula mpi kuvanda ti mpusa ya ngolo ya kuvukisa nitu mpi kusadila binama ya kuvukisila nitu na mutindu ya mbi. Yo ketendula mpi mitindu yonso ya kuvukisa nitu yina Masonuku kebuyisaka. Yo yina, kutula binama ya kuvukisila nitu na munoko kele pite, ata bo mesongaka baleke mingi ya ntoto ya mvimba nde yo kele mbi ve to ata bo mosi kemonaka nde yo ke mbi ve. Bakristu ya kyeleka kebikaka ve nde bangindu ya mpambampamba ya bantu mpi ya bayina ‘kekusaka bantu na mambu na bo ya buzoba’ kutwadisa mabanza mpi bisalu na bo. (Tito 1:10) Bo kekangamaka na minsiku ya kuluta nene ya Masonuku ya Santu. Na kisika ya kusosa kupesa bikuma ya kepusaka na kutula binama ya kuvukisila nitu na munoko, bo kebakisaka nde na kutadila Masonuku, yo kele pite, to por·neiʹa, ebuna bo kelongaka kansansa na bo na kundima ve kikalulu yina.a​—Bisalu 21:25; 1 Korinto 6:18; Efezo 5:3.

Kansansa ya Kuswaswana, Badesizio ya Kuswaswana

9. Kana ‘mambu yonso kele ya mpembe,’ inki kele kisalu ya kansansa?

⁹ Inki Polo zolaka kutuba ntangu yandi tubaka nde “bantu yina ke na ntima ya mpembe, bo ke monaka mpi mambu yonso ya mpembe”? Polo vandaka kutubila Bakristu yina kuwakanisaka mabanza mpi kansansa na bo na minsiku ya Nzambi yina kele na Ndinga na yandi ya kupemama. Bakristu ya mutindu yina kebakisaka nde na mambu mingi yina Biblia kebuyisaka ve pwelele, luswaswanu lenda vanda na kati ya Bakristu. Na kisika ya kumona bankaka mbi, bo kebakisaka nde bima yina Nzambi kebuyisaka ve kele “ya mpembe.” Bo kevingilaka ve nde bantu yonso kuyindula kaka bonso bo na mambu ya luzingu yina Biblia kepesaka ve lutwadisu ya sikisiki. Bika beto tadila mwa bambandu.

10. Inki mutindu makwela (to mafwa) lenda basisa dikambu?

¹⁰ Na mabuta mingi, yo lenda vanda nde nkwelani mosi mekumaka Mukristu kansi yankaka ve. (1 Piere 3:1; 4:3) Yo lenda vanda mpasi, mu mbandu kana makwela to mafwa ke na kati ya fami. Beto baka mbandu ya Mukristu mosi yina bakala na yandi kele ve Mukristu. Muntu mosi ya fami ya bakala na yandi mekwela, ebuna makwela tasalama na nzo-Nzambi. (To mbala yankaka mpangi mosi ya fami mefwa, mpi misa ya bafwa tasalama na nzo-Nzambi.) Bo mebinga bankwelani, mpi bakala yina kezola nde nkento na yandi kufidisa yandi. Kansansa ya mpangi-nkento yina tasonga yandi inki? Yandi tasala inki? Yindula mambu yai zole yina lenda salama.

11. Tendula mutindu Mukristu mosi lenda yindula kana yandi fwete kwenda to ve na nzo-Nzambi kisika makwela tasalama, mpi yo tapusa yandi na kubaka nki desizio?

¹¹ Loisi keyindulula nsiku yai ya mfunu yina Biblia kepesa nde ‘beno katuka na Babilone ya nene,’ kintinu ya mabundu ya luvunu ya nsi-ntoto ya mvimba. (Kusonga 18:2, 4) Yandi vandaka ntete na dibundu yina kisika makwela tasalama mpi yandi kezaba nde ntangu misa tasalama, bo talomba bantu yonso yina tavanda kuna na kusala mambu ya dibundu yina, mu mbandu, kusamba, kuyimba, to kusala bidimbu yankaka. Yandi mebaka lukanu ya kuvukana ve na mambu yina mpi yandi kezola nkutu ve kukwenda kuna na mpila nde bantu kupusa yandi ve na ngolo na kufwa lukwikilu na yandi. Loisi kezitisaka bakala na yandi mpi kezola kusala kumosi ti yandi sambu Masonuku ketuba nde bakala kele mfumu na yandi, kansi yandi kezola ve kufwa minsiku ya Masonuku. (Bisalu 5:29) Yo yina, na mayele yonso, yandi metendudila bakala na yandi nde ata bakala na yandi takwenda, yandi takwenda ve. Yandi lenda tuba nde kana yandi kwenda kuna mpi kubuya kusala mambu yankaka, yo lenda pesa bakala na yandi nsoni, yo yina kukonda kukwenda kuna lenda vanda kima ya kuluta mbote sambu na bakala na yandi. Desizio na yandi tasala nde kansansa na yandi kuvanda mbote.

12. Inki mutindu muntu lenda yindula mpi kusala kana bo binga yandi na kukwenda na makwela na nzo-Nzambi mosi?

¹² Ruti mekutana ti dyambu ya mpasi ya mutindu mosi. Yandi kezitisaka bakala na yandi, kezola kubikala ya kwikama na Nzambi, mpi kelemfukilaka kansansa na yandi ya melongamaka na Biblia. Na nima ya kutadila mambu bonso yina Loisi kutadilaka, Ruti sambaka mpi kutadilaka “Bangyufula ya Batangi” na Nzozulu ya Nkengi ya Yuni 1, 2002. Yandi meyibuka nde batoko tatu ya Baebreo kulemfukaka na nsiku yina kutubaka nde bo kwenda kisika bantu tasambila kiteki, kansi bo bikalaka ya kwikama na mutindu bo vukanaka ve na kusambila kiteki. (Daniele 3:15-18) Yandi mebaka lukanu ya kufidisa bakala na yandi, kansi ya kusala ve ata kima mosi ya dibundu yina, mpi yandi mesala na kuwakana ti kansansa na yandi. Na mayele yonso, yandi metendudila bakala na yandi pwelele mambu yina kansansa na yandi tapesa yandi nzila na kusala mpi yina yandi lenda sala ve. Ruti ketula kivuvu nde bakala na yandi tamona luswaswanu na kati ya lusambu ya kyeleka mpi ya luvunu.​—Bisalu 24:16.

13. Sambu na nki yo kele ve mfunu na kudiyangisa kana Bakristu zole mebaka badesizio ya kuswaswana?

¹³ Kana Bakristu zole mebaka badesizio ya kuswaswana, keti yo ketendula nde mambu yina muntu mosi kesala kele na mfunu ve to mosi na kati na bo kele ti kansansa ya kulemba? Ve. Sambu na mambu ya bo vandaka kusala ntete, mu mbandu bankunga ti bifwanisu, Loisi lenda mona nde kukwenda kuna lenda vanda kigonsa sambu na yandi. Mpi mambu ya bo tubaka ti bakala na yandi sambu na malongi ya dibundu yina lenda vanda ti bupusi na kansansa na yandi. Yo yina, yandi kendima nde desizio na yandi kele ya kuluta mbote sambu na yandi.

14. Inki Bakristu fwete vila ve na yina metala mambu ya ketadila desizio ya konso muntu?

¹⁴ Keti desizio ya Ruti kele ya mbi? Bantu yankaka kele ve na nswa ya kumona yo mbi. Bo fwete mona yandi mbi ve to kutonga yandi sambu na desizio ya yandi mebaka ya kukwenda na nzo-Nzambi kansi ya kusala ata kima mosi ve ya dibundu yina. Kuvila ve ndongisila yina Polo kupesaka ya metala badesizio ya konso muntu na mambu ya kudya to kukonda kudya madya yankaka. “Muntu yina ke diaka madia ya mutindu na mutindu, yandi fweti vwenza ve muntu yina ke diaka ve madia ya nkaka. Ebuna muntu yina ke diaka ve madia ya nkaka, yandi fweti vwenza ve muntu yina ke diaka madia ya mutindu na mutindu . . . Kana yandi ke salaka kisalu ya mbote to ve, yina kele mambu ya mfumu na yandi na kuzenga yo. Yandi mpi ta sala kisalu ya mbote, sambu [Yehowa] ke na kiyeka na kusadisa yandi.” (Roma 14:3, 4) Ya kyeleka, ata Mukristu mosi ve tazola kupusa muntu yankaka na kukonda kulemfuka na lutwadisu ya kansansa na yandi ya melongamaka, sambu kusala mutindu yina tavanda bonso kukanga makutu na ndinga yina lenda pesa nsangu ya kegulusaka.

15. Sambu na nki beto fwete tadila na dikebi yonso kansansa ti mawi ya bantu yankaka?

¹⁵ Beto tadila dyaka mbandu ya Bakristu yina zole. Bo yonso zole fwete tadila mambu yankaka bonso bupusi yina desizio na bo lenda vanda na yo na bantu yankaka. Polo kulongisilaka beto nde: “Beno baka kaka mabanza yai nde: beno sala ata kima mosi ve yina lenda benda mpangi na beno na kusala masumu.” (Roma 14:13) Ziku Loisi kezaba nde mambu ya mutindu yina lenda nata mpasi mingi na dibundu to na dibuta na yandi, mpi mambu ya yandi mesala lenda vanda ti bupusi na bana na yandi. Ruti lenda zaba nde badesizio ya mutindu yina lenda nata ve mpasi na dibundu to na bantu ya kisika ya yandi kezingaka. Bankento yina zole, mpi beto yonso, fwete zaba nde kansansa ya melongama mbote ketadilaka bupusi yina mambu ya beto kesala lenda vanda na yo na bantu yankaka. Yezu kutubaka nde: “Na kati ya bana yai ya fioti ke tulaka ntima na mono, konso muntu yina ta benda mwana mosi na kati na bo na kusala masumu, kuluta mbote bo kangisa muntu yango yina ditadi ya nene na nkingu, ebuna bo losa yandi sambu yandi kwenda kufwa na nsi ya nzadi-mungwa.” (Matayo 18:6) Kana muntu mosi kekudibanza ve nde mambu ya yandi kesala lenda bwisa bantu yankaka, yandi lenda kuma ti kansansa ya kubeba bonso yina Bakristu yankaka ya Kreta kuvandaka na yo.

16. Na nima ya ntangu, nki bansoba Mukristu mosi fwete sala?

¹⁶ Mukristu fwete landa na kutomisa bangwisana na yandi ti Nzambi mutindu yandi kelanda na kuwidikila mpi kulemfukila kansansa na yandi. Beto baka mbandu ya Marko, yina mekatuka kubaka mbotika. Kansansa na yandi kesonga yandi na kubuya mambu ya yandi vandaka kusala ntete yina Masonuku kebuyaka, mu mbandu kusambila biteki to kusadila menga. (Bisalu 21:25) Na kutuba ya mbote, yandi kebuyaka mambu yonso, ata yina kemonanaka na kiteso mosi buna ya mbi na meso ya Nzambi. Kansi, yandi vandaka kubakisa ve mpi vandaka kudiyula sambu na nki bantu yankaka kebuyaka mambu yankaka yina yandi vandaka kumona nde yo kele mbote, bonso baprograme yankaka ya televizio.

17. Monisa mutindu ntangu mpi kuyela ya kimpeve lenda vanda na bupusi na kansansa ti badesizio ya Mukristu mosi.

¹⁷ Na nima ya ntangu, nzayilu ya Marko kuyelaka mpi yandi pusanaka penepene na Nzambi. (Kolosai 1:9, 10) Yo butaka nki mbuma? Kansansa na yandi kulongamaka mingi. Ntangu yai Marko kezolaka kulemfuka na kansansa na yandi mpi ketadilaka minsiku ya Masonuku na dikebi yonso. Ya kyeleka, yandi kebakisa nde mambu yankaka ya “kiteso mosi buna” yina yandi vandaka kubuya ntete kewakana mpenza ti mabanza ya Nzambi. Dyaka, mutindu Marko meyikana ti minsiku ya Biblia mpi kezola kulemfuka na kansansa na yandi ya melongamaka mbote, yo kepusa yandi na kubuya baprograme ya televisio yina yandi vandaka kumona ntete mbote. Ee, kansansa na yandi metomaka.​—Nkunga 37:31.

18. Inki kyese beto kevandaka na yo?

¹⁸ Na mabundu mingi, Bakristu yonso keyelaka ve kiteso mosi na kimpeve. Bankaka kele bantu ya mpa na kimpeve. Mbala yankaka kansansa na bo kevandaka na bupusi ya ngolo na mambu yankaka, kansi na mambu yonso ve. Bantu ya mutindu yai lenda vanda na mfunu ya ntangu mpi lusadisu sambu na kuyikana ti lutwadisu ya Yehowa mpi kulemfuka na kansansa na bo ya melongama mbote. (Efezo 4:14, 15) Yo kele kyese na kumona nde, na mabundu yina, yo kele mpi ti bantu ya kele na nzayilu mingi, yina kele na eksperiansi ya kusadila minsiku ya Biblia, mpi yina kele ti kansansa ya kewakana mpenza ti mabanza ya Nzambi. Yo kele kyese mpenza na kuvanda na kati ya bantu ya “ntima ya mpembe,” yina kemonaka bima yina kele mbote na meso ya Mfumu nde yo kele “mpembe” na kinsuni ti na kimpeve! (Efezo 5:10) Bika beto yonso kubaka lukanu ya kuyedisa mpi kutanina kansansa ya mutindu yai ya kewakana ti nzayilu ya kyeleka ya Ndinga ya Nzambi mpi kukangama na yandi.​—Tito 1:1.

[Noti na nsi ya lutiti]

Inki Mvutu Nge Tapesa?

• Sambu na nki Bakristu yankaka ya Kreta kuvandaka na kansansa ya kubeba?

• Inki mutindu Bakristu zole ya kele ti kansansa ya kulongama mbote lenda baka badesizio ya kuswaswana?

• Mutindu ntangu keluta, kansansa na beto fwete sala inki?

[Karte ya kele na lutiti 18]

(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)

Sicile

GRESE

Kreta

ASIE MINEURE

Shipre

NZADI YA NENE YA MEDITERANE

[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]

Bakristu zole ya mekutana na dyambu ya mutindu mosi lenda baka badesizio ya kuswaswana