Bebe vandaka kuzola papa na yandi mingi. Muntu yina zabisaka yandi mambu yango vandaka kuzola dibuta na bo mingi. Kansi Bebe monaka yo mbi, ata muntu yango vandaka ve ti ngindu ya mbi. Bebe vandaka kutuba mbala na mbala nde: “Lufwa ya papa vandaka ve diambu ya mbote.” Yo vandaka pwelele nde ntangu Bebe sonikaka mambu yai na mukanda mosi bamvula mingi na nima, yandi vandaka kaka kuwa mawa.

Mutindu Bebe bakisaka yo na nima, yo lenda baka ntangu mingi sambu mpasi yina lufwa ke nataka kumana, mingi-mingi kana beto vandaka kuzolana mingi ti muntu yina me fwa. Yo yina, Biblia ke binga lufwa nde “mbeni ya nsuka.” (1 Bakorinto 15:26) Kana muntu mosi ya beto vandaka kuzola me fwa, yo ke pesaka beto mpasi, mingi-mingi kana yandi me fwa na kintulumukina. Beto yonso ke waka mpasi kana muntu me fwa. Yo yina, yo kele ve diambu ya kuyituka kana beto ke mona nde beto ke kuka ve kukanga ntima na mpasi yina lufwa ke nataka.

Ziku nge me kudiyulaka nde: ‘Mpasi yina lufwa ke nataka lenda sala bilumbu ikwa sambu yo mana? Inki muntu lenda sala sambu na kukanga ntima na mpasi yina lufwa ke nataka? Inki mutindu mono lenda pesa kikesa na bantu ya nkaka yina me fwilaka? Keti kivuvu kele sambu na bantu ya beto ke zolaka yina me fwaka?’

Keti nge me belaka dezia maladi mosi yina salaka ntangu fioti? Ziku nge belukaka nswalu, mpi nge ke yibuka yo nkutu ve. Kansi, yo kele ve kiteso mosi ti mpasi yina beto ke waka kana muntu me fwa. Munganga mosi na zina ya Alan Wolfelt sonikaka na mukanda na yandi (Healing a Spouse’s Grieving Heart) nde: “Yo kele pete ve sambu mpasi yina lufwa ke nataka ‘kumana.’” Kansi yandi tubaka diaka nde: “Mpasi yango ta lembama na nima ya ntangu mingi mpi ti lusadisu ya bantu ya nkaka.”

Mu mbandu, beto tadila mambu yina Abrahami salaka ntangu nkento na yandi fwaka. Biblia ke tuba nde: “Abrahami yantikaka kuwa mawa sambu na Sara mpi kudila yandi.” Ngogo “yantikaka” ke monisa nde bilumbu mwa mingi lutaka sambu Abrahami kukanga ntima na mpasi yina lufwa ya nkento na yandi nataka.a Beto tadila mpi mbandu ya Yakobi. Bo kusaka yandi nde mbisi mosi ya mfinda fwaka mwana na yandi Yozefi. Yandi dilaka “bilumbu mingi,” mpi bantu ya dibuta na yandi kukaka ve kulembika yandi. Bamvula mingi na nima, yandi vandaka kaka kuyindula lufwa ya Yozefi.—Kuyantika 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Bubu yai, yo kele mpi kiteso mosi sambu na bantu mingi yina me fwilaka bantu ya bo vandaka kuzola mingi. Beto tadila bambandu yai zole.

• “Bakala na mono Robert fwaka na aksida na Yuli 9, 2008. Kilumbu yina yandi fwaka vandaka bonso bilumbu ya nkaka. Beto diaka na suka, mutindu vandaka kikalulu na beto na ntwala nde Robert kukwenda na kisalu. Na nima, beto pesanaka beze, beto yambanaka, mpi mono songaka yandi nde: ‘Mono ke zolaka nge.’ Yandi mpi tubaka kiteso mosi. Bamvula sambanu me luta, kansi mono ke waka kaka mpasi na ntima. Mono me zaba ve kana mono ta kuka kukanga ntima na mpasi yina lufwa ya Rob me nataka.”—Gail, ya kele ti bamvula 60.

• “Ata yo me sala bamvula kuluta 18 banda nkento na mono me fwaka, mono ke waka kaka nzala na yandi mpi lufwa na yandi ke salaka mono kaka mpasi. Konso ntangu ya mono ke monaka kima mosi ya kitoko, mono ke yindulaka yandi mpi ke kuditubilaka nde yandi zolaka kusepela ti kima yina kana yandi vandaka na luzingu.”—Etienne, ya kele ti bamvula 84.

Yo kele pwelele nde kuwa mpasi ya mutindu yai bilumbu mingi kele mbi ve. Konso muntu ke waka mawa na mutindu na yandi, yo yina yo ta vanda mbote ve na kubakila muntu ngindu ya mbi sambu na mutindu na yandi ya kumonisa mawa. Kansi, beto fwete mona mbi ve kana beto ke mona bonso nde mutindu na beto ya kumonisa mawa kele ya kuluta ndilu. Inki mutindu beto lenda nunga mpasi yina lufwa ke nataka?

Kana muntu me fwa, bantu ke pesaka bandongisila mingi. Kansi bandongisila yonso ke sadisaka ve. Mu mbandu, bantu ya nkaka lenda songa nge nde kudila ve to kumonisa ve mutindu nge ke kudiwa. Kansi bankaka lenda siamisa nge nde dila mpi monisa mutindu nge ke kudiwa. Biblia ke monisa dibanza mosi ya mbote. Bantu ya ke salaka bansosa bubu yai ke ndimaka mpi dibanza yango.

Na bisika ya nkaka, kana bakala ke dila bo ke monaka yandi muntu ya mpamba. Keti yo kele mpenza diambu ya nsoni kana muntu ke dila, ata na meso ya bantu? Minganga ya maladi ya ntu ke tubaka nde kudila kele mutindu ya mbote ya kumonisa mawa, mpi kuwa mawa lenda sadisa nge na kukanga ntima ata nge ke wa mpasi ya ngolo. Kansi, kana muntu ke bumba mawa na yandi, yo lenda sala yandi mbi mingi. Biblia ke ndimaka ve dibanza ya ke tubaka nde bakala fwete dila ve sambu na kumonisa mawa na yandi. Beto baka mbandu ya Yezu. Ntangu nduku na yandi Lazare fwaka, Yezu dilaka na meso ya bantu, ata yandi vandaka ti ngolo ya kufutumuna bafwa.—Yoane 11:33-35.

Kana muntu yina me fwila kele kibeni na mawa, mbala mingi yandi ke waka makasi, mingi-mingi kana muntu yina fwaka na kintulumukina. Bikuma kele mingi ya lenda sala nde muntu yina me fwila kuwa makasi, mu mbandu kana muntu mosi ya yandi ke zitisaka mingi kutuba kima mosi ya luvunu mpi ya kukonda kuyindula. Mike, muntu mosi ya Afrique du Sud, ke tuba nde: “Ntangu papa fwaka, mono vandaka ti bamvula 14. Na kilumbu yina bo zikaka yandi, pastere ya dibundu ya Anglican tubaka nde Nzambi ke vandaka na mfunu ya bantu ya mbote, yo yina yandi ke bakaka bo nswalu.a Diambu yai pesaka mono makasi sambu beto vandaka na mfunu ya papa. Bamvula 63 me lutaka, kansi yo ke pesaka mono kaka mpasi.”

Kana muntu ke kudiwa bonso nde yandi me nata makambu, inki yandi lenda sala? Kana muntu me fwa na kintulumukina, muntu yina me fwila lenda yindula nde: ‘Kana mono salaka diambu mosi buna, mbala ya nkaka yandi zolaka kufwa ve.’ Ziku beno swanaka mbala ya nsuka ya nge solulaka ti muntu yina me fwa. Yo lenda sala nde nge kudiwa diaka bonso nde nge me nata makambu.

Kana nge ke wa makasi mingi to nge ke wa bonso nde nge me nata makambu, monisa mutindu nge ke kudiwa. Solula ti nduku mosi yina ta widikila nge mpi ta songa nge nde bantu mingi ya me fwilaka ke waka mutindu yina. Biblia ke yibusa beto nde: “Nduku ya kieleka ke zolaka konso ntangu, mpi yandi kele mpangi yina me butukaka sambu na bantangu ya mpasi.”—Bingana 17:17.

Nduku ya kuluta mbote sambu na muntu yina me fwila kele Yehowa Nzambi, Ngangi na beto. Songa yandi mambu yonso ya nge kele na yo na ntima sambu ‘yandi ke kudibanzaka sambu na nge.’ (1 Piere 5:7) Nzambi ke sila nde bantu yonso yina ta sala mutindu yina, ‘ngemba na yandi ya me luta mayele yonso’ ta lembika mabanza ti mawi na bo. (Bafilipi 4:6, 7) Diaka, bika nde Nzambi kusadisa nge na kudiwa mbote na nzila ya Biblia, Ndinga na yandi yina ke lembikaka. Sonika baverse yina ke pesaka kikesa. (Tala lupangu.) Nkutu, nge lenda simba ndambu ya baverse yango na ntu. Kana nge ke yindula baverse yango, yo lenda sadisa nge mingi-mingi na mpimpa kana nge kele nge mosi mpi mpongi ke kwisa ve.—Yezaya 57:15.

Ntama mingi ve, bakala mosi ya bamvula 40 ya beto ke binga Jack fwilaka nkento. Nkento yango fwaka na maladi ya kansere. Bakala yango ke tuba nde bantangu ya nkaka yandi ke kudiwaka yandi mosi mpenza, kansi kisambu ke sadisaka yandi. Yandi ke tendula nde: “Ntangu mono ke sambaka Yehowa, mono ke kudiwaka diaka ve mono mosi. Mbala mingi mpongi ke zenganaka mono na mpimpa mpi mono ke kukaka diaka ve kulala. Na ntangu yina, mono ke tangaka baverse ya Biblia ya ke pesaka kikesa. Na nima, mono ke yindulaka mambu ya kele na baverse yango mpi mono ke songaka Yehowa mawi na mono na kisambu. Nsuka-nsuka, mabanza mpi ntima na mono ke kumaka na ngemba mpenza, ebuna yo ke sadisaka mono na kuzwa mpongi.”

Mwana-nkento mosi na zina ya Vanessa fwilaka mama. Yandi mpi monaka nde kisambu ke sadisaka mingi. Yandi ke tuba nde: “Ntangu mono vandaka kuwa mpasi ya ngolo, mono vandaka kutanga kaka zina ya Nzambi mpi kudila. Yehowa vandaka kuwa bisambu na mono mpi ntangu yonso yandi vandaka kupesa mono ngolo yina mono vandaka ti yo mfunu.”

Bantu ya ke pesaka bandongisila na bantu ya me fwilaka ke tubaka nde kana muntu ke nwana ti mpasi yina lufwa ke nataka, yandi fwete sala mambu yina lenda sadisa bantu ya nkaka. Kana muntu ke sala mambu yai, yo lenda pesa yandi kiese mpi kulembika mpasi na yandi. (Bisalu 20:35) Bakristu mingi ya me fwilaka bantu me monaka nde kusala mambu sambu na kusadisa bantu ya nkaka me lembikaka bo mingi.—2 Bakorinto 1:3, 4.

Keti nge me kondaka dezia mambu ya kutuba to ya kusala sambu na kusadisa muntu yina me fwila? Ziku, bantangu ya nkaka beto ke monaka ve kima ya kutuba to ya kusala, yo yina beto ke vandaka pima mpi ke salaka ve ata kima. Kansi, kele ti mambu ya nge lenda sala sambu na kusadisa muntu yina me fwila.

Mbala mingi, kima ya mfunu kele kukwenda kutala muntu yina mpi kusonga yandi nde: “Me wa mpasi mingi.” Na bisika mingi, kuyamba muntu to kusimba yandi na diboko ke vandaka mutindu ya mbote ya kumonisa nde nge ke zolaka muntu yango. Kana muntu yina me fwila ke zola kutuba, widikila yandi na dikebi yonso. Sadisa dibuta yina me fwila, ziku nge lenda sala mambu yina bo ke kuka ve kusala, mu mbandu kulamba, kukeba bana, to kubaka bangidika sambu na kuzika mvumbi kana yo ke lomba kusala yo. Kusala mambu ya mutindu yai lenda nata mambote kuluta bangogo yina nge lenda tuba.

Ziku, yo lenda sadisa nge na kutubila mambu ya me tala muntu yina me fwa, mu mbandu bikalulu ya mbote to mambu ya mbote yina yandi salaka ntangu yandi vandaka na luzingu. Masolo ya mutindu yai lenda sala nde muntu yina me fwila kuseka. Beto baka mbandu ya Pam, yina fwilaka bakala na yandi Ian bamvula sambanu me luta. Yandi ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka, bantu ke songaka mono mambu ya mbote yina Ian salaka, yina mono me bikaka kuzaba ve. Yo ke pesaka mono kiese.”

Bansosa ke monisa nde bantu mingi ya me fwilaka ke bakaka lusadisu mingi na luyantiku kansi na nima, ntangu banduku na bo ke vutukilaka bisalu na bo, bo ke vilaka nde bantu ya me fwila ke vandaka kaka na mfunu ya lusadisu. Yo yina, kana nduku na nge me fwila muntu, sala ngolo sambu na kusolula ti yandi mbala na mbala.a Bantu mingi ya me fwilaka ke sepelaka mpenza kana bantu ke sala mutindu yai, sambu yo ke sadisaka bo na kukatula basusi.

Beto baka mbandu ya Kaori, leke mosi ya nkento na Japon. Mama na yandi fwaka, mpi na nima ya bangonda 15 mbuta na yandi ya nkento fwaka. Yo pesaka yandi mpasi mingi kibeni. Kansi, banduku na yandi vandaka kupesa yandi kikesa. Nkento mosi na zina ya Ritsuko yina vandaka na bamvula mingi kuluta yandi songaka yandi nde yandi ke zola kuvanda nduku na yandi ya ngolo. Kaori ke tuba nde: “Na kutuba masonga, mono sepelaka ve. Mono zolaka ve nde muntu ya nkaka kubaka kisika ya mama, mpi mono vandaka kuyindula ve nde yo lenda salama. Kansi mutindu Mama Ritsuko vandaka kusadila mono mambu salaka nde mono kangama ngolo ti yandi. Konso mposo, beto vandaka kubasika ti yandi sambu na kulonga bantu nsangu ya mbote mpi beto vandaka kukwenda ti yandi na balukutakanu ya Bukristu. Yandi vandaka kubinga mono na nzo na yandi sambu na kunwa ti. Yandi vandaka kunatila mono madia mpi kusonikila mono mikanda mbala mingi. Bikalulu ya mbote ya Mama Ritsuko vandaka na bupusi ya ngolo na luzingu na mono.”

Bamvula 12 me luta banda mama ya Kaori me fwaka. Bubu yai, Kaori ti bakala na yandi ke salaka kisalu ya kulonga bantu Biblia ntangu yonso. Kaori ke tuba nde: “Mama Ritsuko ke landaka kutudila mono dikebi. Ntangu mono ke vutukaka na bwala, mono ke kwendaka kutala yandi mpi mono ke sepelaka kuvanda ti yandi sambu yandi ke pesaka mono kikesa.”

Beto baka mpi mbandu ya Poli, Mbangi mosi ya Yehowa ya ke zingaka na Chypre. Bo sadisaka yandi na kukanga ntima na mpasi yina lufwa ke nataka. Bakala na yandi Sozos vandaka nkuluntu mosi ya mbote na dibundu. Mbala mingi, yandi vandaka kubinga bana-nsiona ti mifwidi na nzo na yandi sambu na kulutisa ntangu kumosi mpi kudia ti bo. (Yakobo 1:27) Kansi diambu ya mawa kele nde Sozos belaka maladi mosi na butomfu (tumeur au cerveau) mpi yandi fwaka ti bamvula 53. Poli ke tuba nde: “Bakala na mono ya kwikama fwaka. Beto vandaka me sala bamvula 33 na makwela.”

Ntangu bo zikaka bakala na yandi, Poli kwendaka na Canada ti Daniel, mwana na yandi ya bamvula 15. Ntangu bo kumaka kuna, bo yantikaka kukwenda na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa. Poli ke yibuka nde: “Na dibundu yina ya mpa, banduku na mono zabaka ve mambu ya mpasi yina bwilaka beto. Kansi yo kangaka bo ve nzila ya kusadila bangogo ya mbote sambu na kupesa beto kikesa mpi kusadisa beto. Beto sepelaka kibeni na lusadisu yina, mingi-mingi na ntangu yina mwana na mono vandaka mpenza na mfunu ya papa na yandi. Bampangi yina ke twadisaka dibundu tudilaka Daniel dikebi ya mingi. Mu mbandu, mpangi mosi bakaka bangidika ya kubinga Daniel ntangu bo vandaka kuvukana ti bampangi ya nkaka to ntangu bo vandaka kukwenda kubula balo.” Bubu yai Poli ti mwana na yandi kele mbote kibeni.

Ya kieleka, beto lenda sadisa bantu yina me fwila mpi kupesa bo kikesa na mitindu mingi. Biblia ke pesaka beto mpi kikesa ntangu yo ke tubilaka kivuvu ya kitoko sambu na bilumbu ya ke kwisa.

Yibuka diaka Gail ya beto tubilaka na disolo ya zole. Yandi ndimaka ve nde yandi ta kuka kukanga ntima na mpasi yina lufwa ya bakala na yandi Rob nataka. Kansi, yandi kele ti kivuvu nde yandi ta mona yandi diaka na nsi-ntoto ya mpa yina Nzambi me sila. Yandi ke tuba nde: “Verse ya mono ke zolaka mingi kele Kusonga 21:3, 4.” Verse yango ke tubaka nde: “Nzambi yandi mosi ta vanda ti bo. Mpi yandi ta kusula mansanga yonso na meso na bo, lufwa ta vandaka diaka ve; mawa, bidilu, mpi mpasi ta vandaka diaka ve. Mambu ya ntama me vila.”

Gail ke tuba nde: “Lusilu yai ke tuba mambu mingi. Mono ke kuditulaka na kisika ya bantu yina me fwilaka bantu yina bo vandaka kuzola, kansi bo ke zabaka ve kivuvu yai ya ke monisa nde bafwa ta zinga diaka.” Na kuwakana ti mambu yina yandi ke kwikilaka, Gail ke salaka bangunga mingi na kisalu ya kulonga bantu Biblia; yandi ke zabisaka bo lusilu ya Nzambi sambu na bilumbu ke kwisa. Lusilu yango ke tuba nde: “Lufwa ta vandaka diaka ve.”

Mbala ya nkaka nge lenda tuba nde: “Yai mambu ya kuyituka kibeni!” Kansi, beto tadila mbandu ya Yobi. Yandi belaka mpi vandaka diaka ve ti kivuvu. (Yobi 2:7) Ata Yobi zabaka nde yandi ta fwa, yandi vandaka kundima nde Nzambi kele ti ngolo ya kufutumuna yandi sambu na kuzinga na ntoto. Yandi tubaka ti kivuvu yonso nde: “A kana nge bumba mono na Maziamu . . . Nge ta binga, mpi mono ta ndima. Nge ta vanda ti nzala ya ngolo ya kumona kisalu ya maboko na nge.” (Yobi 14:13, 15) Yobi vandaka kundima nde Nzambi kele na mpusa ya ngolo ya kuvutula yandi na luzingu.

Kubika fioti, Nzambi ta futumuna Yobi mpi bantu mingi yina me fwaka, ntangu ntoto yai ta kuma paladisu. (Luka 23:42, 43) Na mukanda ya Bisalu 24:15, Biblia ke tuba nde: “Bantu . . . ta futumuka.” Yezu ke pesa beto kivuvu nde: “Beno yituka ve na diambu yai, sambu ntangu ke kwisa ntangu bantu yonso yina kele na maziamu ya kuyibuka ta wa ndinga na yandi mpi bo ta basika.” (Yoane 5:28, 29) Yobi ta mona mutindu lusilu yai ta lungana. Yandi ta vutukila “ngolo ya kileke na yandi” mpi nitu na yandi ta landa “kukuma ya mpa kuluta na kileke.” (Yobi 33:24, 25) Bantu yonso yina ta monisa ntonda sambu na ngidika ya zola yina Nzambi me bakaka sambu na kufutumuna bantu na ntoto, bo mpi ta baka mambote yango.

Kana nge me fwilaka muntu yina nge vandaka kuzola, nge lenda mona nde mambu ya beto me tubila na disolo yai ta manisa mpenza ve mpasi na nge. Kansi, kana nge ke yindulula balusilu ya Nzambi yina kele na Biblia, nge ta kuma ti kivuvu ya kieleka mpi ta baka ngolo ya kukanga ntima.—1 Batesalonika 4:13.

Keti nge ta zola kuzaba mambu mingi yina ta sadisa nge na kukanga ntima na mpasi yina lufwa ke nataka? Keti nge ke kudiyulaka bangiufula bonso, “Sambu na nki Nzambi ke pesaka nzila na mambi mpi na bampasi?” Sambu na kuzwa bamvutu ya mbote mpi ya ke pesa kikesa yina Biblia ke pesaka, beto ke lomba nge na kukota na site Internet na beto jw.org.