MWBR19 06 Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
YUNI 3-9
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI
“‘Ntendula ya Kifwani’ mpi Mambu Yina Yo Ke Monisa Sambu na Beto”
it-1-F 56 § 1
Agare
Mutindu Ntumwa Polo monisaka yo, Agare vandaka mpi na kati ya ntendula ya kifwani. Agare vandaka kumonisa dikanda ya Israele ya kinsuni yina salaka kuwakana ya Nsiku ti Yehowa na Ngumba ya Sinai. Kuwakana yina butaka “bana sambu bo vanda bampika.” Sambu bo vandaka bantu ya kukonda kukuka, dikanda yai zitisaka ve kuwakana yina bo salaka. Yo yina, bantu ya Izraele vandaka ve ti kimpwaza kansi bo kumaka bampika ya masumu, ya lufwa mpi bo kumaka bampika. (Yoa 8:34; Bar 8:1-3) Bo fwanisaka Agare ti Yeruzalemi ya bilumbu ya Polo, sambu nto-mbanza Yeruzalemi vandaka kumonisa Izraele ya kinsuni yina kudikumisaka mpika ti bana na yandi. Kansi, Bakristu yina me butukaka na mpeve kele bana ya “Yeruzalemi ya zulu,” disongidila nkento ya kifwani ya Nzambi. Yeruzalemi yai ya bo fwanisaka ti Sara nkento ya kimpwaza, vandaka ve na kimpika ata fioti. Kaka mutindu Ismaele niokulaka Izaki, bana ya Yeruzalemi yina vandaka na kimpika niokulaka “Yeruzalemi ya zulu,” yina kumaka na kimpwanza na nzila ya Kristu. Kansi, Agare mpi mwana na yandi yina bo kulaka ke monisa dikanda ya Izraele ya kinsuni yina Yehowa buyaka.—Bag 4:21-31; tala mpi Yoa 8:31-40.
Vanda ti Lukwikilu nde Kimfumu Ta Lungisa Lukanu ya Nzambi
11 Kuwakana yina Nzambi salaka ti Abrahami lunganaka ntangu bantekolo ya Abrahami kotaka na ntoto ya lusilu. Kansi, Masonuku ke monisa nde kuwakana yina ta lungana diaka na mutindu mosi ya kimpeve. (Bag. 4:22-25) Na kulungana yai ya zole, ntumwa Polo tendulaka na ngolo ya mpeve nde, kitini ya ntete ya mwana ya Abrahami kele Kristu, mpi kitini ya zole kele Bakristu 144000 yina bo me tulaka mafuta. (Bag. 3:16, 29; Kus. 5:9, 10; 14:1, 4) Nkento yina ta buta mwana kele “Yeruzalemi ya zulu,” to kitini ya zulu ya organizasio ya Nzambi, disongidila kimvuka ya bigangwa ya kwikama ya kimpeve. (Bag. 4:26, 31) Lusilu yina Nzambi salaka na kuwakana ya Abrahami monisaka nde, mwana ya nkento ta natila bantu balusakumunu.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
w09-F 4/1 13
Keti Nge Zabaka Yo?
Sambu na nki Yezu bingaka Yehowa “Aba, Tata” ntangu yandi vandaka kusamba?
Bangogo ya Kiarami ʼab·baʼʹ lenda tendula “tata” to “O Tata.” Na mabaku tatu ya bo sadilaka ngogo yai na Biblia, yo ke monisaka kitini ya kisambu mpi bo sadilaka yo sambu na kumonisa Yehowa Tata ya zulu. Bangogo yai ke tendula nki?
Mukanda mosi (The International Standard Bible Encyclopedia) ke tuba nde: “Na ndinga yina bo vandaka kutuba na bilumbu ya Yezu bo vandaka kusadila ntete-ntete ngogo ʼabbāʼ sambu na kutubila kinduku ya ngolo mpi luzitu yina bana ke monisaka na batata na bo.” Yo vandaka mutindu ya mbote ya kutuba mpi yo vandaka na kati ya bangogo ya ntete yina mwana vandaka kuyantika kutuba. Yezu sadilaka bangogo yai sambu na kutubila Tata na yandi. Na kilanga ya Getsemane, kaka mwa bangunga na ntwala ya lufwa na yandi Yezu sambaka Yehowa nde “Aba, Tata.”—Mar 14:36.
Mukanda yango ke yika nde: “Bayuda yina zingaka na nsungi ya Bagreki mpi ya Baroma vandaka kusadila ve mingi ngogo ʼAbbāʼ na mikanda na bo. Sambu bo vandaka kumona nde yo vandaka kukonda luzitu na kubinga Nzambi na bangogo yina bantu vandaka kusadila mingi.” Ata mpidina, “Yezu sadilaka bangogo yai ntangu yandi vandaka kusamba sambu na kumonisa nde yandi vandaka ti bangwisana ya ngolo ti Nzambi.” Na baverse zole ya nkaka mpi na mikanda yina ntumwa Polo sonikaka ke monisa nde Bakristu ya mvu-nkama ya ntete mpi vandaka kusadila bangogo “Abba” ntangu bo vandaka kusamba.—Baroma 8:15; Bagalatia 4:6.
w10-F 11/1 15
Keti Nge Zabaka Yo?
Inki Polo zolaka kutuba ntangu yandi tubaka nde yandi kuditulaka ‘bidimbu ya ke songa nde yandi vandaka mpika ya Yezu’?—Bagalatia 6:17.
▪ Bangogo ya Polo vandaka ti bantendula mingi na mabanza ya bawi na yandi ya mvu-nkama ya ntete. Mu mbandu, na ntangu ya ntama bo vandaka kusadila kibende yina bo vandaka kutula na tiya sambu na kutula kidimbu na bantu ya boloko yina bo kangaka na bitumba, na miyibi ya tempelo mpi na bampika ya ntu-ngolo. Kusala mutindu yai vandaka kumonisa nde bo ke baka ve bantu yai na mbalu.
Kansi, kutula kidimbu vandaka kumonisa kaka ve nde muntu kele ve na mbalu. Na ntangu ya ntama bantu mingi vandaka kusadila kidimbu sambu na kumonisa bantu ya dikanda to ya dibundu mosi buna. Na kutadila Mukanda mosi (Theological Dictionary of the New Testament) “bantu ya Siria kudipesaka mingi na banzambi na bo Hadadi mpi Atargatis, bo vandaka kutula bindimbu na diboko to na nkingu . . . mpi bo vandaka kutula kidimbu ya dititi sambu na nzambi Dionysos.”
Bansoniki mingi bubu yai ke monisaka nde Polo vandaka kutubila bidimbu ya bamputa yina bo vandaka kulwadisa yandi ntangu yandi vandaka kusala kisalu na yandi ya kimisionere. (2 Bakorinto 11:23-27) Ziku, Polo tubaka ve nde yandi kuditulaka ata kidimbu mosi sambu na kumonisa nde yandi vandaka Mukristu.
YUNI 10-16
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BAEFEZO 1-3
“Mutindu Yehowa Ke Twadisaka Mambu mpi Bisalu na Yandi”
it-2-F 858 § 2
Kinsweki ya Santu
Kimfumu ya Mesia. Mambu yina Polo sonikaka ke monisa pwelele kinsweki ya santu ya Kristu. Na Baefezo 1:9-11 Polo ke tubila mutindu Nzambi zabisaka beto “kinsweki ya santu” ya luzolo na yandi mpi yandi tubaka nde: “Yo ke wakana ti mambu yina ke pesaka yandi kiese, mambu yina yandi mosi kanaka sambu na kutwadisa mambu na nsuka ya ntangu ya bo me tulaka, sambu na kuvukisa bima yonso na Kristu, bima yina kele na zulu ti bima yina kele na ntoto. Ee, yo kele na yandi, muntu yina beto kele na bumosi ti yandi mpi yina bo me solaka beto na kubaka dikabu ti yandi; bo kanaka na ntwala sambu na beto na kuwakana ti lukanu ya muntu yina ke lungisaka mambu yonso mutindu yandi ke bakaka lukanu na kulanda luzolo na yandi.” ‘Kinsweki yai ya santu’ ke tadila luyalu, disongidila Kimfumu ya Nzambi yina Mesia ta yala. “Bima yina kele na zulu” yina Polo ke tubila kele bantu yina kele ti dibaku ya kuyala na Kimfumu ya zulu ti Kristu. “Bima yina kele na ntoto” kele bantu yina kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto. Yezu monisaka balongoki na yandi nde kinsweki ya santu ke wakana ti Kimfumu ntangu yandi tubaka nde: “Nzambi me pesaka beno nswa ya kubakisa kinsweki ya santu ya Kimfumu ya Nzambi.”—Mar 4:11.
“Yehowa Kaka Mosi” Kevukisaka Dibuta na Yandi
3 Moize tubilaka bantu ya Izraele nde: “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa kaka mosi.” (Kul. 6:4, NW) Bisalu mpi lukanu ya Yehowa kevandaka na kuwakana. Yo yina, “na nsuka kibeni ya ntangu ya metulamaka” (NW) Nzambi bakaka lukanu ya “kutwadisa mambu” (NW) disongidila, yandi salaka ngidika mosi sambu na kuvukisa bigangwa na yandi yonso ya mayele. (Tanga Efezo 1:8-10.) Ngidika yai talungisa lukanu na yo bitini zole. Ya ntete, yandi kebongisa dibundu ya bapakulami sambu na kubaka luzingu na zulu na nsi ya kiyeka ya Yezu Kristu, Mfumu na bo ya kimpeve. Ngidika ya ntete yantikaka na Pantekoti ya mvu 33 T.B. ntangu Yehowa yantikaka kuvukisa bantu yina tayala ti Kristu na zulu. (Bis. 2:1-4) Na nsadisa ya kimenga ya nkudulu ya Kristu, Yehowa mendimaka bapakulami bonso bantu ya lunungu sambu na luzingu mpi bo kezabaka nde yandi mendimaka bo bonso “bana ya Nzambi.”—Roma 3:23, 24; 5:1; 8:15-17.
4 Kitini ya zole kele ya kubongisa bantu yina tazinga na ntoto na Paladisu na nsi ya Kimfumu ya Mesia ya Kristu. ‘Kibuka ya nene’ kele bantu ya ntete yina tazinga na Paladisu. (Kus. 7:9, 13-17; 21:1-5) Na nsungi ya Luyalu ya Bamvula Funda, bantu yina tafutumuka tazinga na Paladisu kumosi ti kibuka ya nene. (Kus. 20:12, 13) Yindula mutindu lufutumuku tamonisa mpenza bumosi na beto! Na nsuka ya Luyalu ya Bamvula Funda, ‘bima yina kele na ntoto’ tamekama na kumekama ya nsuka. Bantu yina tabikala ya kwikama tandimama bonso “bana ya Nzambi” awa na ntoto.—Rom 8:21; Kus. 20:7, 8.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Kubika Ve Ata Kima Mosi na Kukanga Nge Nzila ya Kubaka Nkembo
15 Kukwamina na beto na kusala luzolo ya Yehowa ke sadisaka ba nkaka na kubaka nkembo. Na mukanda yina Polo sonikilaka dibundu ya Efezo, yandi tubaka nde: “Mono ke lomba beno na kulemba ve sambu na bampasi ya mono ke mona sambu na beno, sambu yo ke tendula nkembo sambu na beno.” (Baef. 3:13) Na nki mutindu bampasi ya Polo ‘tendulaka nkembo’ sambu na Baefezo? Mpusa ya Polo ya kulanda kusadila bo ata na nsi ya bampasi monisaka Baefezo nde, kuvanda Bakristu kele dibaku mosi ya nkembo mpi ya mbalu mingi. Kana Polo lembaka nitu ntangu yandi kutanaka na bampasi, keti yo zolaka ve kumonisa nde bangwisana ya Bakristu yina ti Yehowa, kisalu na bo mpi kivuvu na bo vandaka ve na mbalu? Kukanga ntima ya Polo monisaka nde kuvanda longoki ya Kristu ke lombaka bibansa ya ngolo.
“Kuzaba Zola ya Kristu”
21 Ngogo ya Kigreki yina bo me balulaka nde “kuzaba” ke tendula nde kuzaba “na bisalu, na nzila ya mambu yina muntu me kutanaka ti yo.” Kana beto ke zola kuwa mpenza mutindu Yezu vandaka kuwa na ntima, beto fwete monisa zola mutindu yandi monisaka—kudipesa kukonda bwimi sambu na mambote ya bantu ya nkaka, kulungisa bampusa na bo sambu beto ke wila bo mawa, mpi kulolula bo na ntima ya mvimba. Mpidina, mambu yina beto ke sala beto mosi ta sadisa beto na “kuzaba zola ya Kristu yina me luta nzayilu.” Bika beto vila ve ata fioti nde, kana beto ke sosa mpenza kukuma bonso Kristu, beto ta kwenda pene-pene ya muntu yina Yezu fululaka mbote-mbote, Yehowa, Nzambi na beto ya zola.
YUNI 17-23
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BAEFEZO 4-6
“Beno Lwata Binwaninu Yonso Yina Nzambi Ke Pesaka”
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 859 § 6
Busantu
Mpeve santu. Yehowa ke sadilaka ngolo yina yandi ke sadilaka bisalu to mpeve na yandi sambu na kulungisa ntangu yonso balukanu na yandi. Yo kele bunkete, kukonda mvindu, santu mpi Nzambi mpamba muntu ke sadilaka yo. Yo yina bo ke bingaka yo “mpeve santu” mpi “ngolo ya mpeve santu.” (Nk 51:11; Luk 11:13; Bar 1:4; Efe 1:13) Mpeve santu yina ke salaka na muntu, kele ngolo ya mpeve santu to kukonda mvindu. Bisalu yonso ya mvindu mpi ya mbi ke pesaka mpeve ya Nzambi “mawa.” (Efe 4:30) Mpeve santu ke monisaka kimuntu ya santu ya Nzambi yo yina yo ke waka mawa. Konso diambu ya mbi ke ‘fwaka tiya ya mpeve.’ (1Te 5:19) Kana diambu yai ke landa na kusalama, yo ke pesaka mpeve santu ya Nzambi “mawa,” mpi muntu yango lenda kuma mbeni ya Nzambi. (Yez 63:10) Kana muntu me pesa mpeve santu mawa yandi ke vwenzaka yo mpi Yezu Kristu tubaka nde disumu ya mutindu yina Nzambi ta lolula yo ve na ngidika ya bima ya ntangu yai ata na bilumbu ke kwisa.—Mat 12:31, 32; Mar 3:28-30; tala MPEVE.
it-1-F 237 § 6
Lukasi
Yo Ke Monanaka na Bilsalu. Lukasi ke monanaka na mambu ya nkaka ya mbi yina muntu ke salaka mpi na banzala na yandi ya mbi. Yakobo nsoniki ya Biblia ke tuba nde nzala yai ya mbi kana yo me baka divumu yo ke butaka disumu. (Yak 1:14, 15) Muntu ya lukasi ke monanaka na mambu yina yandi ke salaka. Ntumwa Polo ke tuba nde kana muntu ke na lukasi yo ke monisa nde yandi ke sambilaka biteki. (Efe 5:5) Muntu ya lukasi ke kumisaka bima yina yandi ke zolaka bonso nzambi na yandi, ke tulaka yo na kisika ya ntete, na kisika ya kusadila mpi kusambila Ngangi.—Bar 1:24, 25.
YUNI 24-30
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BAFILIPI 1-4
“Beno Kudiyangisa Ve Sambu na Konso Kima Yina”
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 850 § 1
Makabu
Makabu ya malafu. Bo vandaka kupesa makabu ya malafu kumosi ti makabu ya nkaka ntangu bantu ya Izraele kumaka na Ntoto ya Lusilu. (Kut 15:2, 5, 8-10) Makabu yai ya vinu (“malafu yina ke lawusaka”) bo vandaka kutiamuna yo na mesa-kimenga. (Kut 28:7, 14; fwanisa yo ti Kub 30:9; Kut 15:10.) Ntumwa Polo sonikilaka Bakristu ya Filipi nde: “Ata mono kudipesa bonso makabu ya malafu yina bo ke tiamuna na zulu ya kimenga mpi ya kisalu ya santu yina lukwikilu na beno me nataka beno na kusala, mono kele na kiese.” Polo sadilaka bangogo yai makabu ya malafu na mutindu ya kifwani sambu na kumonisa nde yandi vandaka ti luzolo ya kudipesa sambu na mambote ya bampangi na yandi Bakristu. (Fil 2:17) Ntangu fioti na ntwala ya lufwa na yandi, Polo sonikilaka Timoteo nde: “mono me kudipesa bonso makabu ya malafu yina bo ke tiamuna, mpi ntangu yina mono ke katuka na kimpika me finama.”—2Tm 4:6.
“Lufutumuku ya Ntete” Meyantikaka mpi Kesalama Ntangu Yai!
5 Na nima, bantu ya “Israele ya Nzambi” fwete vukana ti Mfumu Yezu Kristu na lukumu ya zulu, kisika bo “ta vandaka ti Mfumu Yesu ntangu yonso.” (Galatia 6:16; 1 Tesalonika 4:17) Biblia kebingaka dyambu yina nde “lufutumuku ya ntete.” (Filipi 3:10, 11; Kusonga 20:6, NW) Lere lufutumuku yina tasalama imene, ntangu talunga sambu mafunda ya bantu kufutumuka na ntoto ti kivuvu ya kubaka luzingu ya mvula na mvula na Paladisu. Yo yina, ata kivuvu na beto kele ya kuzinga na ntoto to na zulu, beto fwete tula dikebi mingi na “lufutumuku ya ntete.” Yo kele lufutumuku ya nki mutindu? Inki ntangu yo kesalama?