Yehowa Kele Mumonisi ya “Mambu ya Kinsweki”

“Nzambi na nge me luta banzambi yonso na nene, yandi kele ntotila ya bantotila, yandi muntu ke songaka mambu ya kinsweki.”​—DAN. 2:47.

INKI MVUTU NGE TAPESA?

Yehowa monisaka na beto inki mambu na yina metala bilumbu kekwisa?

Ba-ntu sambanu ya ntete ya mbisi ya mfinda kemonisa nki?

Inki kuwakana kele na kati ya mbisi ya mfinda ti kiteki yina Nabukodonozore monaka?

1, 2. Inki mambu Yehowa memonisaka na beto mpi sambu na nki yandi mesalaka buna?

INKI bimfumu tavanda na luyalu ntangu Kimfumu ya Nzambi tafwa bimfumu ya bantu? Beto mezaba mvutu​—Yehowa Nzambi, mumonisi ya “mambu ya kinsweki” muntu kezabisa beto yo. Yandi kesadisa beto na kuzaba baluyalu yango na nsadisa ya masonuku yina mbikudi Daniele mpi ntumwa Yoane sonikaka.

² Na nzila ya bambonameso, Yehowa monisaka Daniele mpi Yoane bambisi yina vandaka kuyingana. Dyaka, yandi zabisaka Daniele ntendula ya ndosi yina yandi monaka kiteki ya nene ya kibende. Yehowa sonikisaka masolo yina na Biblia mpi taninaka yo sambu na mambote na beto. (Roma 15:4) Yandi salaka buna sambu na kukumisa kivuvu na beto ngolo nde, kubika fyoti Kimfumu na yandi tafwa baluyalu yonso ya bantu.​—Dan. 2:44.

3. Sambu na kubakisa mbote-mbote mbikudulu, inki beto fwete bakisa ntete mpi sambu na nki?

³ Mbikudulu ya Daniele mpi ya Yoane ketubila kaka ve bantotila to baluyalu nana, kansi yo kemonisa mpi mutindu yo tabasika mpi talandana. Kansi, beto lenda bakisa bambikudulu yango na sikisiki yonso kaka kana beto kebakisa mbote-mbote ntendula ya mbikudulu ya ntete ya kele na Biblia. Sambu na nki? Sambu ntu-dyambu ya Biblia ya mvimba mesimbama na kulungana ya mbikudulu yina. Na kutuba ya mbote, mbikudulu ya ntete kele bonso nsinga yina bambikudulu yonso yankaka mekangamaka na yo.

NKUNA YA NYOKA MPI MBISI YA MFINDA

4. Banani kele na kati ya nkuna ya nkento mpi nkuna yango tasala nki?

⁴ Ntangu fyoti na nima ya kukolama yina basikaka na Edeni, Yehowa silaka nde, “nkento” mosi tabasisa nkuna.a (Tanga Kuyantika 3:15.) Nsukansuka, nkuna yina tanyata nyoka, Satana, na ntu. Na nima, Yehowa monisaka nde nkuna yina tabasika na dikanda ya Abrahami, tavanda muntu ya insi ya Izraele, Muyuda mpi mutekolo ya Ntotila Davidi. (Kuy. 22:15-18; 49:10; Nk. 89:4, 5; Luka 1:30-33) Yezu Kristu vandaka kitini ya ntete ya nkuna yina. (Gal. 3:16) Bapakulami yina kele na dibundu ya Bukristu kele kitini ya zole ya nkuna. (Gal. 3:26-29) Yezu mpi bapakulami yai kesala Kimfumu ya Nzambi, ngidika yina Nzambi tasadila sambu na kufwa Satana.​—Luka 12:32; Roma 16:20.

5, 6. (a) Daniele mpi Yoane tubilaka bangolo ya nene ikwa? (b) Ba-ntu ya mbisi ya mfinda yina Kusonga ketubila kemonisa nki?

⁵ Mbikudulu ya ntete yina Nzambi pesaka na Edeni tubaka mpi nde Satana tabasisa nkuna. Nkuna na yandi tamonisa kimbeni, to tamenga, nkuna ya nkento. Banani kele na kati ya nkuna ya nyoka? Bantu yonso yina kemengaka Nzambi mpi ketelaminaka bantu na yandi. Na disolo ya luzingu ya bantu, nkuna ya Satana memonanaka na bimvuka ya politiki ya mutindu na mutindu to na bimfumu. (Luka 4:5, 6) Kansi, bimfumu fyoti mpamba nwanisaka bantu ya Nzambi, mu mbandu dikanda ya Izraele to dibundu ya Bakristu bapakulami. Sambu na nki dyambu yai kele mfunu? Sambu yo ketubila kikuma yina bambonameso ya Daniele mpi ya Yoane ketubila kaka bangolo nana ya nene.

⁶ Na nsuka ya mvu-nkama ya ntete T.B., Yezu yina futumukaka monisaka ntumwa Yoane bambonameso mingi ya kuyituka. (Kus. 1:1) Na mbonameso mosi, Yoane monaka dragoni, yina vandaka kumonisa Dyabulu, metelama na lweka ya nzadi-mungwa ya nene. (Tanga Kusonga 13:1, 2.) Yoane monaka mpi mbisi mosi ya kuyituka yina basikaka na nzadi-mungwa mpi Dyabulu pesaka yo kiyeka ya nene. Na nima, wanzyo mosi zabisaka Yoane nde ba-ntu nsambwadi ya mbisi ya mbwaki, yina kele kifwanisu ya mbisi yina Kusonga 13:1 ketubila, kemonisa ‘bantotila to baluyalu nsambwadi.’ (Kus. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Ntangu Yoane vandaka kusonika mambu yai, ba-ntu tanu vandaka mebwa dezia, ntu mosi vandaka na luyalu mpi ntu yankaka vandaka mebasika “ntete ve.” Bimfumu to bangolo yina ya nsi-ntoto kele nki? Bika beto tadila ntu mosi mosi ya mbisi yina mukanda ya Kusonga ketubila. Beto tamona mpi mutindu mambu yina Daniele sonikaka sambu na bimfumu yai kepesa beto dyaka bantendula ya mayele; mpi beto tamona nde yandi sonikaka mambu yango ziku bamvu-nkama mingi na ntwala nde bimfumu yango kubasika.

EZIPTE MPI ASIRIA—BA-NTU ZOLE YA NTETE

7. Ntu ya ntete kemonisa nki mpi sambu na nki?

⁷ Ezipte vandaka kumonisa ntu ya ntete ya mbisi yina. Sambu na nki? Sambu Ezipte vandaka ngolo ya ntete ya nene yina mengaka mpi nyokulaka bantu ya Nzambi. Bana ya Abrahami​—nzila yina nkuna ya nkento zolaka kubasika—​kumaka mingi na Ezipte. Na nima, Ezipte yantikaka kunyokula bantu ya Izraele. Satana salaka ngolo sambu na kufwa bantu ya Nzambi na ntwala nde nkuna kubasika. Inki mutindu? Na kupusaka Farao na kufwa bana yonso ya babakala ya Izraele. Yehowa pesaka ve nzila nde dyambu yina kusalama mpi yandi katulaka bantu na yandi na kimpika na Ezipte. (Kub. 1:15-20; 14:13) Na nima, yandi pesaka bantu ya Izraele Ntoto ya Lusilu.

8. Ntu ya zole kemonisa nki mpi yo mekaka kusala nki?

⁸ Ntu ya zole ya mbisi kemonisa Asiria. Kimfumu yai ya ngolo mekaka kufwa bantu ya Nzambi. Yo kele kyeleka nde Yehowa sadilaka Asiria sambu na kupesa ndola na kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele sambu bo kolamaka mpi sambilaka biteki. Kansi na nima, Asiria nwanisaka Yeruzalemi. Ziku Satana vandaka ti lukanu ya kufwa dikanda ya kimfumu yina nsukansuka Yezu zolaka kubasika. Mvita yina vandaka ve na lukanu ya Yehowa, yo yina na mutindu ya kuyituka, Yehowa gulusaka bantu na yandi ya kwikama ntangu yandi fwaka basoda yina.​—2 Bant. 19:32-35; Yez. 10:5, 6, 12-15.

BABILONE​—NTU YA TATU

9, 10. (a) Yehowa pesaka bantu ya Babilone nzila ya kusala nki? (b) Sambu mbikudulu kulungana, yo lombaka nde nki mambu kusalama?

⁹ Ntu ya tatu ya mbisi yina Yoane monaka vandaka kumonisa kimfumu yina ntu-mbanza na yo vandaka Babilone. Yehowa pesaka nzila nde bantu ya Babilone kununga Yeruzalemi mpi kunata bantu na yo na kimpika. Kansi, na ntwala nde dyambu yai kusalama, Yehowa kebisaka bantu ya Izraele yina kukolamaka nde mpasi tabwila bo. (2 Bant. 20:16-18) Yehowa songaka bantu ya Izraele nde yandi tapesa dyaka ve bantotila na bo nzila ya kuvanda na ‘kiti na yandi ya kimfumu’ na Yeruzalemi. (1 Bans. 29:23) Ata mpidina, Yehowa silaka mpi nde mutekolo mosi ya Ntotila Davidi yina yandi “solaka” takwisa mpi tabaka kiyeka yina.​—Ezek. 21:30-32.

¹⁰ Mbikudulu yankaka monisaka nde Bayuda tasambaka kaka na tempelo ya Yeruzalemi tii ntangu Mesia ya lusilu to Mupakulami takwisa. (Dan. 9:24-27) Mbikudulu yankaka, yina bo sonikaka na ntwala nde bantu ya Izraele kukwenda na kimpika na Babilone, monisaka nde Mesia tabutuka na Betelemi. (Mis. 5:1) Sambu bambikudulu yina kulungana, yo lombaka nde Bayuda kukatuka na kimpika, kuvutuka na bwala na bo mpi kutunga dyaka tempelo. Kansi sambu bantu ya Babilone pesaka ve bantu ya Izraele kimpwanza, inki mutindu dyambu yai ya mpasi zolaka kusalama? Yehowa monisaka mvutu na bambikudi na yandi.​—Am. 3:7.

11. Inki bidimbu kemonisa Kintinu ya Babilone? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

¹¹ Mbikudi Daniele vandaka na kati ya bampika yina kwendaka na Babilone. (Dan. 1:1-6) Yehowa monisaka na Daniele bimfumu yankaka ya kulandana yina zolaka kubasika na nima ya Babilone. Yehowa sadilaka bidimbu ya kuswaswana sambu kumonisa binsweki yai. Mu mbandu, yandi monisaka Nabukodonozore Ntotila ya Babilone ndosi ya kiteki mosi ya nene ya mesalama ti bibende ya kuswaswana. (Tanga Daniele 2:1, 19, 31-38.) Na nzila ya Daniele, Yehowa monisaka nde ntu ya wolo ya kiteki vandaka kumonisa Kintinu ya Babilone.b Ntulu ti maboko ya arza vandaka kumonisa ngolo ya nsi-ntoto yina zolaka kubasika na nima ya Babilone. Ngolo yango kuvandaka nki mpi nki mutindu yo zolaka kusadila bantu ya Nzambi mambu?

MEDO-PERSIA​—NTU YA IYA

12, 13. (a) Inki Yehowa monisaka na yina metala kubwa ya Babilone? (b) Sambu na nki beto lenda tuba nde ntu ya iya ya mbisi ya mfinda vandaka kumonisa Medo-Persia?

¹² Bamvula kuluta nkama na ntwala ya bilumbu ya Daniele, Yehowa monisaka na nzila ya mbikudi Yezaya ngolo ya nsi-ntoto yina zolaka kununga Babilone. Yehowa monisaka kaka ve mutindu yina ngolo yango zolaka kununga mbanza Babilone kansi mpi zina ya muntu yina zolaka kununga yo. Muntu yango vandaka Sirusi, ya insi ya Persia. (Yez. 44:28–45:2) Daniele monaka bambonameso zole yankaka sambu na Medo-Persia Ngolo ya Nsi-Ntoto. Na mbonameso ya ntete, urse yina basikaka na lweka mosi buna vandaka kumonisa kimfumu yina. Bo zabisaka urse na ‘kudya misuni mingi.’ (Dan. 7:5) Na mbonameso ya zole, Daniele monaka dimeme mosi ya bakala yina vandaka ti bibongo zole mpi yo vandaka kumonisa bangolo yai zole.​—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehowa sadilaka Kintinu ya Medo-Persia sambu na kulungisa mbikudulu ya kununga Babilone mpi kuvutula bantu ya Izraele na bwala na bo. (2 Bans. 36:22, 23) Kansi na nima, ngolo yai salaka yonso sambu na kufwa bantu ya Nzambi. Mukanda ya Estere kemonisa ngindu ya mbi yina Amani kilandi ya mfumu ya Persia vandaka ti yo. Yandi yidikaka mambu sambu na kufwa Bayuda yonso yina vandaka kuzinga na Kintinu ya Persia mpi yandi tulaka kilumbu mosi ya sikisiki yina bo zolaka kufwa bo. Kansi, Yehowa taninaka dyaka bantu na yandi na maboko ya nkuna ya Satana, mbeni na bo. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Yo yina, beto lenda tuba mpenza nde ntu ya iya ya mbisi ya mukanda ya Kusonga vandaka kumonisa kintinu ya Medo-Persia.

GRESE​—NTU YA TANU

14, 15. Inki mambu Yehowa monisaka na yina metala Kintinu ya Grese?

¹⁴ Ntu ya tanu ya mbisi ya mfinda ya mukanda ya Kusonga kemonisa Grese. Na ndosi yina Daniele tendudilaka Nabukodonozore, yandi monisaka nde divumu ti bambendi ya bronze ya kiteki vandaka kumonisa ngolo yai. Daniele monaka mpi bambonameso zole yina pesaka bantendula ya mfunu na yina metala kimfumu ya Grese mpi mfumu na yo yina vandaka ngolo mingi.

¹⁵ Na mbonameso mosi, Daniele monaka nkoi yina vandaka ti mapapu iya mpi yo vandaka kumonisa Grese yina zolaka kununga bansi yankaka kukonda kusukinina. (Dan. 7:6) Na mbonameso yankaka, Daniele tubilaka mutindu nkombo mosi yina vandaka ti kibongo mosi ya ngolo fwaka dimeme ya bakala yina vandaka ti bibongo zole, Medo-Persia. Yehowa zabisaka Daniele nde nkombo vandaka kumonisa Grese mpi kibongo ya nda vandaka kumonisa mosi ya bantotila na yo. Na nima, Daniele sonikaka nde kibongo ya nda tabukana mpi bibongo iya ya fyoti-fyoti tabasika na kisika na yo. Ata nkutu Daniele sonikaka mbikudulu yai bamvula mingi na ntwala nde Grese kukuma ngolo ya nene ya nsi-ntoto, mambu yonso lunganaka. Alexandre le Grand, ntotila ya kuluta ngolo ya Grese, twadisaka kimvuka ya basoda yina nwanisaka Medo-Persia. Ata mpidina, kibongo yina bukanaka nswalu, ntangu ntotila yai ya nene fwaka na nsungi ya bamvula nana ya luyalu na yandi mpi yandi vandaka kaka ti bamvula 32. Na nima, basoda na yandi iya kabulaka kimfumu na yandi.​—Tanga Daniele 8:20-22.

16. Inki mambu Antiochus IV salaka?

¹⁶ Na nima ya kununga Persia, Grese yantikaka kuyala Izraele. Na ntangu yina, Bayuda vutukaka dezia na Ntoto ya Lusilu mpi tungaka dyaka tempelo ya Yeruzalemi. Bo vandaka kaka bantu yina Nzambi solaka mpi tempelo yina bo tungaka dyaka vandaka kaka kisika ya lusambu ya kyeleka. Kansi, na mvu-nkama ya zole N.T.B., Grese, ntu ya tanu ya mbisi ya mfinda, nwanisaka bantu ya Nzambi. Antiochus IV, mosi ya basoda iya yina kabulaka kimfumu ya Alexandre, tungaka mesa-kimenga mosi ya mimpani na kibansala ya tempelo ya Yeruzalemi mpi vandaka kupesa ndola ya lufwa na bantu yina vandaka kusambila Nzambi ya Bayuda. Dyambu yai monisaka mpenza nde nkuna ya Satana vandaka kumenga bantu ya Nzambi! Kansi, ntangu fyoti na nima ngolo yankaka ya nsi-ntoto yingaka Grese. Inki ngolo zolaka kumonisa ntu ya sambanu ya mbisi yina ya mfinda?

ROMA​—NTU YA SAMBANU MPI ‘MBISI YA BOMA’

17. Ntu ya sambanu lungisaka inki kitini ya mfunu ya Kuyantika 3:15?

¹⁷ Roma vandaka ngolo ya nsi-ntoto ntangu Yoane monaka mbonameso ya mbisi ya mfinda. (Kus. 17:10) Ntu yai ya sambanu lungisaka kitini ya mfunu ya mbikudulu yina kele na Kuyantika 3:15. Satana sadilaka basoda ya Roma sambu na kutatika nkuna na kisingini sambu na mwa ntangu. Inki mutindu? Bo kusilaka Yezu mambu ya luvunu nde yandi vandaka kunwanisa luyalu na bo mpi bo fwaka yandi. (Mat. 27:26) Kansi, mputa yina manaka nswalu sambu Yehowa futumunaka Yezu.

18. (a) Yehowa ponaka nki dikanda ya mpa mpi sambu na nki? (b) Inki mutindu nkuna ya nyoka landaka kumenga nkuna ya nkento?

¹⁸ Bantwadisi ya mabundu ya Izraele wakanaka ti Roma sambu na kufwa Yezu mpi bantu mingi ya Izraele buyaka yandi. Yo yina, Yehowa buyaka bantu ya Izraele ya kinsuni, na kuvanda bantu na yandi. (Mat. 23:38; Bis. 2:22, 23) Ebuna, yandi ponaka dikanda mosi ya mpa, “Israele ya Nzambi.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Dikanda yango vandaka dibundu ya Bakristu bapakulami yina salamaka na Bayuda mpi Bantu ya Makanda. (Ef. 2:11-18) Na nima ya lufwa mpi ya lufutumuku ya Yezu, nkuna ya nyoka landaka kumenga nkuna ya nkento. Mbala mingi, Roma vandaka kusala bikesa sambu na kufwa dibundu ya Bukristu, yina vandaka kitini ya zole ya nkuna.c

19. (a) Inki mutindu Daniele tubilaka ngolo ya sambanu ya ntoto ya mvimba? (b) Disolo yina kelanda tapesa bamvutu na nki bangyufula?

¹⁹ Na ndosi yina Daniele tendudilaka Nabukodonozore, makulu ya kibende vandaka kumonisa Roma. (Dan. 2:33) Daniele monaka mpi mbonameso mosi yina vandaka kutubila kaka ve Kintinu ya Roma kansi mpi ngolo ya nsi-ntoto yina zolaka kubasika na kati na yo. (Tanga Daniele 7:7, 8.) Na nsungi ya bamvula mingi, Roma vandaka kumonana bonso ‘mbisi mosi ya boma mpi ya ngolo mingi’ sambu na bambeni na yandi. Kansi, mbikudulu tubaka nde “bibongo kumi” tabasika na kintinu yai. Na nima, kibongo yankaka tabasika mpi takuma ngolo mingi kuluta bibongo yina yankaka. Bibongo yai kumi kemonisa nki mpi kibongo ya fyoti kele nki? Na kiteki ya nene yina Nabukodonozore monaka na ndosi, kibongo ya fyoti mefwanana ti nki kitini? Disolo yina kele na lutiti 16 tapesa bamvutu.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Yehowa Kemonisaka “Mambu Yina Fwete Salama Ntama Mingi Ve”

“Kusonga ya Yezu Kristu, yina Nzambi pesaka yandi, sambu na kusonga bampika na yandi mambu yina fwete salama ntama mingi ve.”​—KUS. 1:1, NW.

INKI MVUTU NGE TAPESA?

Inki bitini ya kiteki ya nene kemonisa Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba?

Inki mutindu Yoane monisaka kuwakana yina kele na kati ya Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba ti Nations-Unies?

Inki mutindu Daniele mpi Yoane ketubila nsuka ya baluyalu ya bantu?

1, 2. (a) Bambikudulu ya Daniele mpi ya Yoane kesadisa beto na kubakisa nki? (b) Ba-ntu sambanu ya ntete ya mbisi ya mfinda kemonisa nki?

NTANGU beto kefwanisa bambikudulu ya Daniele ti ya Yoane, beto kebakisa ntendula ya mambu mingi yina kesalama bubu yai mpi yina tasalama na bilumbu kekwisa. Inki dilongi beto lenda baka ntangu beto kelonguka mbonameso ya Yoane ya mbisi ya mfinda, mbonameso ya Daniele ya mbisi ya boma yina vandaka ti bibongo kumi mpi ntendula yina Daniele pesaka sambu na kiteki ya nene? Dyaka, nzayilu ya sikisiki ya bambikudulu yai fwete pusa beto na kusala nki?

² Bika beto tadila mbonameso ya Yoane ya mbisi ya mfinda. (Kus., kapu 13) Mutindu beto monaka yo na disolo yina meluta, ba-ntu sambanu ya ntete ya mbisi yina kemonisa: Ezipte, Asiria, Babilone, Medo-Persia, Grese mpi Roma. Ba-ntu sambanu yai yonso mengaka nkuna ya nkento. (Kuy. 3:15) Ntangu Yoane sonikaka mbonameso yai, Roma ntu ya sambanu vandaka ngolo ya politiki; mpi bamvu-nkama mingi na nima ya kusonika mbonameso yango, Roma bikalaka kaka ngolo ya nene ya nsi-ntoto. Nsuka-nsuka, ntu ya nsambwadi yingaka Roma. Ntu ya nsambwadi vandaka kumonisa inki ngolo ya politiki mpi nki mutindu yo zolaka kusadila nkuna ya nkento mambu?

GRANDE-BRETAGNE MPI ÉTATS-UNIS MEBAKA KIYEKA

3. Mbisi ya boma ya bibongo kumi kemonisa nki mpi bibongo kumi kemonisa inki?

³ Beto lenda zaba ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda ya Kusonga kapu 13 kana beto fwanisa mbonameso ya Yoane ti mbonameso ya Daniele ya mbisi ya mfinda ya boma yina vandaka ti bibongo kumi.a (Tanga Daniele 7:7, 8, 23, 24.) Mbisi yina Daniele monaka vandaka kumonisa Roma Ngolo ya Nsi-ntoto. (Tala lupangu yina kele na balutiti 14-15.) Na mvu-nkama ya tanu T.B., Kintinu ya Roma yantikaka kukabwana na bimfumu ya fyoti-fyoti. Bibongo kumi yina basikaka na ntu ya mbisi ya boma, kemonisa bimfumu yina kubasisaka na kintinu ya Roma.

4, 5. (a) Inki mambu kibongo ya fyoti salaka? (b) Ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda kemonisa nki?

⁴ Bo ketubilaka mingi bibongo to bimfumu iya, yina basikaka na ntu ya mbisi ya boma kuluta bibongo yankaka. “Kakibongo ya fioti” yingaka bibongo tatu. Dyambu yai salamaka ntangu Grande-Bretagne, yina vandaka kitini mosi ya Kintinu ya Roma kumaka ngolo. Tii na mvu-nkama ya 17, Grande-Bretagne vandaka ngolo mingi ve. Kansi, bansi yankaka tatu ya vandaka na Kintinu ya Roma​—Espagne, Pays-Bas mpi France​—vandaka ngolo kuluta Grande-Bretagne. Ata mpidina, Grande-Bretagne nwanisaka bangolo yai mosi mosi mpi katulaka yo na kiyeka na yo ya lukumu. Na kati-kati ya mvu-nkama ya 18, Grande-Bretagne zolaka kukuma ngolo ya nene ya nsi-ntoto ya mvimba. Kansi, yo vandaka ntete ve ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda.

⁵ Ata, Grande-Bretagne kumaka ngolo ya nsi-ntoto, bansi ya Amerika ya Nordi yina vandaka na nsi ya kiyeka na yandi kubendumukaka. Ata mpidina, États-Unis kumaka ngolo sambu basoda ya Grande-Bretagne yina vandaka kunwana na masa sadisaka bo. Ntangu kilumbu ya Mfumu yantikaka na mvu 1914, Grande-Bretagne vandaka kintinu ya kuluta nene na luzingu ya bantu mpi États-Unis kumaka ngolo ya kuluta nene yina vandaka ti ba izine ya nene na nsi-ntoto ya mvimba.b Na nsungi ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, États-Unis salaka bangwisana ya ngolo ti Grande-Bretagne. Ntangu yai Anglo-Amerika kumaka Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba mpi ntu ya nsambwadi ya mbisi yina. Inki mutindu ntu yai sadilaka nkuna ya nkento mambu?

6. Inki mutindu ntu ya nsambwadi sadilaka bantu ya Nzambi mambu?

⁶ Bilumbu fyoti na nima ya luyantiku ya kilumbu ya Mfumu, ntu ya nsambwadi nwanisaka bantu ya Nzambi disongidila, bampangi ya Kristu yina kele na ntoto. (Mat. 25:40) Yezu tubaka nde, na nsungi ya kuvanda na yandi bantu yankaka ya nkuna ya nkento talanda kusala kisalu yina yandi pesaka bo. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba nwanisaka basantu yai. (Kus. 13:3, 7) Na nsungi ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, ngolo yai nyokulaka bantu ya Nzambi, buyisaka bo na kukabula mikanda yankaka mpi tulaka na boloko mimonisi ya kimvuka ya mpika ya kwikama. Ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda buyisaka kisalu ya kusamuna sambu na mwa ntangu. Yehowa monaka na ntwala dyambu yina mpi monisaka yo na Yoane. Nzambi zabisaka mpi Yoane nde kitini ya zole ya nkuna tabaka dyaka kikesa ya kuyedisa kisalu ya kusamuna. (Kus. 11:3, 7-11) Disolo ya Bambangi ya Yehowa ya bilumbu na beto kendimisa nde mambu yai lunganaka.

ANGLO-AMERIKA NGOLO YA NSI-NTOTO YA MVIMBA MPI BITAMBI YA KIBENDE TI NTOTO

7. Inki kuwakana kele na kati ya ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda mpi kiteki ya nene?

⁷ Inki kuwakana kele na kati ya ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda ti kiteki ya nene? Grande-Bretagne mpi États-Unis basikaka na Kintinu ya Roma. Kansi, inki beto lenda tuba sambu na bitambi ya kiteki yina? Biblia kemonisa nde bitambi na yo kele ya kuvukana kibende ti ntoto. (Tanga Daniele 2:41-43.) Ntendula yai kewakana ti ntangu yina ntu ya nsambwadi​—Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba​—zolaka kukuma ngolo ya nsi-ntoto. Kaka mutindu kibende yina bo mevukisa ti ntoto kevandaka ngolo mingi ve bonso kibende yo mosi, mutindu mosi Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba vandaka ngolo mingi ve bonso Roma, ngolo yina yo basikaka. Inki mutindu mpi nki ntangu?

8, 9. (a) Inki mutindu ngolo ya nsambwadi ya nsi-ntoto vandaka ngolo bonso kibende? (b) Ntoto yina kele na makulu ya kiteki kemonisa nki?

⁸ Bantangu yankaka, ntu ya nsambwadi ya mbisi yina vandaka ngolo bonso kibende. Mu mbandu, yo monisaka ngolo na yo ntangu yo nungaka Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba. Yantika na nsungi ya Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, ntu ya nsambwadi, ngolo yina kele bonso kibende monisaka mpi ngolo na yo.c Na nima ya mvita yina, ntu ya nsambwadi landaka na kumonisa bantangu yankaka ngolo na yo bonso kibende. Kansi yantika na luyantiku, kibende yina vandaka ya kuvukana ti ntoto.

⁹ Tuka ntama, bansadi ya Yehowa mesosaka kubakisa ntendula ya kifwani ya makulu ya kiteki yina. Mukanda ya Daniele 2:41, kemonisa nde kuvukana ya kibende ti ntoto kemonisa “kimfumu” mosi, kansi bimfumu mingi ve. Yo yina, ntoto kemonisa nde kele ti kima mosi na kati ya Anglo-Amerika yina kesala nde yo vanda ve ngolo bonso Kintinu ya Roma, yina vandaka ngolo bonso kibende. Ntoto yina kemonisa bana ya bantu. (Dan. 2:43) Bana ya bantu kenwanisaka Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba, sambu na kubaka banswa na bo, kuvanda ti banswa mingi na bisika ya bisalu mpi nkutu sambu na kubaka kimpwanza. Kusala mpidina kelembisa ngolo ya Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba ya kuvanda ngolo bonso kibende. Dyaka, bantu kele ti bangindu ya kuswaswana na mambu ya politiki, yo yina kana mfumu mosi menunga voti kaka na nsadisa ya bantu fyoti yina ponaka yandi, yandi kevandaka ve ti kiyeka ya mingi ya kusala mambu yina yandi silaka. Daniele bikulaka nde: ‘Kimfumu tavanda ngolo kansi yo tavanda mpasi ve na kufwa yo.’​—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Inki takumina “makulu” ya kiteki? (b) Inki beto kebakisa na yina metala ntalu ya misapi ya makulu ya kiteki?

¹⁰ Na bilumbu na beto, Grande-Bretagne mpi États-Unis kele kaka ti bangwisana ya ngolo, mpi mbala mingi bo kesala kumosi na mambu ya nsi-ntoto. Bambikudulu ya ketubila kiteki ya nene mpi mbisi ya mfinda kendimisa beto nde yo tavanda ve ti ngolo yankaka yina tabasika sambu na kuyinga Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. Ata nkutu ngolo yai ya nsuka ya nsi-ntoto ya mvimba kele ve ngolo bonso Roma, yo tafwa ve yo mosi.

¹¹ Keti ntalu ya misapi ya makulu ya kiteki kele ti ntendula ya sikisiki? Na bambonameso yankaka, Daniele ketubila bantalu ya sikisiki​—mu mbandu, ntalu ya bibongo ya ba-ntu ya bambisi ya kuswaswana. Mpi bantalu yango kele ti ntendula. Kansi, ntangu Daniele vandaka tubila kiteki yina, yandi tubilaka ve ntalu ya misapi ya makulu. Yo yina, yo kemonana nde ntalu ya misapi ya makulu kele ve mfunu kaka bonso ntalu ya maboko, misapi ya maboko, babendi mpi makulu ya kiteki. Daniele monisaka na sikisiki yonso nde misapi tasalama na kibende ti ntoto. Na kutadila mambu yina yandi ketuba, beto kebakisa nde Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba tavanda ngolo ya nsi-ntoto ntangu “ditadi,” yina kemonisa Kimfumu ya Nzambi tabuka makulu ya kiteki yina.​—Dan. 2:45.

ANGLO-AMERIKA MPI MBISI YA MFINDA YA BIBONGO ZOLE

12, 13. Mbisi ya mfinda ya bibongo zole kemonisa nki mpi nki yo kesala?

¹² Ata Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba mesalama na kibende ti ntoto, bambonameso yina Yezu monisaka na Yoane kemonisa nde ngolo yai ya nsi-ntoto talanda kuvanda ti bupusi ya ngolo na bilumbu ya nsuka. Inki mutindu? Na mbonameso mosi, Yoane monaka mbisi mosi ya bibongo zole yina vandaka kutuba bonso dragoni. Mbisi yai ya kuyituka kemonisa nki? Sambu yo vandaka ti bibongo zole, mbisi yina kemonisa bimfumu zole. Ntangu yai Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba kesala dyambu mosi ya sipesiali.​—Tanga Kusonga 13:11-15.

¹³ Mbisi ya mfinda ya bibongo zole kezabisa bantu na kusala kifwanisu ya mbisi ya mfinda ya ba-ntu nsambwadi. Yoane sonikaka nde, kifwanisu ya mbisi ya mfinda tabasika, yo tavila mpi tabasika dyaka. Yo salamaka mpenza na kimvuka mosi yina basikaka na nima ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba. Grande-Bretagne mpi États-Unis syamisaka bimfumu yankaka ya nsi-ntoto na kukota na kimvuka yai mpi yo vandaka ti lukanu ya kuvukisa bimfumu yango mpi kutuba sambu na mambote na yo.d Bo bingaka kimvuka yango Société des Nations. Kimvuka yai vilaka ntangu Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba yantikaka. Na mvita yango, bantu ya Nzambi tubaka nde na kuwakana ti mbikudulu yina kele na Kusonga, kifwanisu ya mbisi ya mfinda tabasika dyaka. Yo basikaka dyaka na zina ya Nations-Unies.​—Kus. 17:8.

14. Na nki mutindu kifwanisu ya mbisi ya mfinda kele “ntotila ya nana”?

¹⁴ Yoane monisaka nde kifwanisu ya mbisi ya mfinda ya ba-ntu nsambwadi kele “ntotila ya nana.” Sambu na nki yandi kebinga yo “ntotila”? Sambu yo tabasika ve bonso ntu ya nana ya mbisi ya mfinda, kansi yo tavanda kaka kifwanisu ya mbisi yina. Ngolo ya kifwanisu yai kekatukaka na bansi yina kele na kati ya Nations-Unies, mingi-mingi na Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. (Kus. 17:10, 11) Yoane kebinga kifwanisu yai “ntotila” sambu yo mebaka kiyeka ya kusala dyambu mosi yina tavanda ti bupusi ya ngolo na nsi-ntoto ya mvimba.

KIFWANISU YA MBISI YA MFINDA TAFWA NKENTO YA NDUMBA

15, 16. Nkento ya ndumba kemonisa nki mpi nki mekumina dibundu bubu yai?

¹⁵ Yoane monaka mpi, nkento mosi yina vandaka na zulu ya mbisi mosi ya mbwaki. Mbisi yai ya mbwaki mpi kifwanisu ya mbisi ya mfinda ya ba-ntu nsambwadi kele kaka kima mosi. Zina ya nkento yina ya ndumba kele ‘Babilone ya Nene.’ (Kus. 17:1-6) Nkento yai ya ndumba kemonisa mabundu yonso ya luvunu, mpi mabundu ya Kikristu kele mpenza kitini na yo. Mabundu ya luvunu kepesaka maboko na pwelele yonso na Nations-Unies mpi kesala yonso sambu na kutwadisa yo.

¹⁶ Kansi na nsungi ya kilumbu ya mfumu, Babilone ya Nene monaka nde masa yumaka, disongidila bantu yina kepesaka yandi maboko yambulaka yandi. (Kus. 16:12; 17:15) Mu mbandu, ntangu kifwanisu ya mbisi basikaka na mbala ya ntete, mabundu ya Kikristu yina kele kitini ya Babilone ya Nene vandaka ti bupusi ya ngolo na bansi mingi ya Mputu. Kansi bubu yai, bantu mingi kezitisaka dyaka ve mabundu yai mpi bantwadisi na yo. Nkutu, bantu mingi kekwikilaka nde dibundu kele na kisina ya bampasi ya nsi-ntoto. Na bansi ya Mputu, bantu mingi kemonisa pwelele nde dibundu fwete vanda dyaka ve ti bupusi na luzingu na bo.

17. Inki mambu takumina dibundu ya luvunu ntama mingi ve, mpi sambu na nki?

¹⁷ Kansi, dibundu ya luvunu tafwa ve na mbala mosi. Nkento yina ya ndumba tavanda kaka ti bupusi ya ngolo mpi tasala bikesa sambu na kupusa bantotila na kusala luzolo yandi tii ntangu Nzambi tatula na bantima na bo ngindu ya kulungisa dibanza na yandi. (Tanga Kusonga 17:16, 17.) Ntama mingi ve, Yehowa tapusa baluyalu ya ngidika ya Satana, yina kemonisa Nations-Unies, na kunwanisa dibundu ya luvunu. Nkento ya ndumba tavanda dyaka ve ti makuki ya kutwadisa baluyalu yai mpi tavidisa bimvwama na yandi yonso. Bamvula makumi zole to makumi tatu meluta, bantu mingi vandaka kuyindula nde bantu tazitisaka ntangu yonso dibundu mpi yo tavandaka kaka ti bupusi ya ngolo na luzingu na bo. Kansi bubu yai, mambu meyantika kusoba. Ata mpidina, nkento yai ya ndumba tavidisa ve kiyeka na yandi malembe-malembe kansi yandi tabwa na kintulumukina mpi na ngolo yonso.​—Kus. 18:7, 8, 15-19.

LUFWA YA BAMBISI YINA

18. (a) Mbisi ya mfinda tasala nki mpi nki tasalama na nima? (b) Na kutadila Daniele 2:44, Kimfumu ya Nzambi tafwa nki baluyalu? (Tala lupangu yina kele na lutiti 19.)

¹⁸ Na nima ya lufwa ya mabundu ya luvunu, mbisi ya mfinda, disongidila bimvuka ya politiki na ntoto ya mvimba, tanwanisa Kimfumu ya Nzambi. Sambu bantotila ya nsi-ntoto takuka ve kukuma na zulu, bo tanwanisa bantu yina kepesaka maboko na Kimfumu ya Nzambi. Na ntangu yina bo tanwana ti Nzambi. (Kus. 16:13-16; 17:12-14) Daniele tubilaka dyambu mosi ya mfunu na yina metala mvita yai ya nsuka. (Tanga Daniele 2:44.) Mbisi ya mfinda yina bo metubila na Kusonga 13:1, kifwanisu na yo mpi mbisi ya mfinda ya bibongo zole tafwa.

19. Inki kivuvu beto lenda vanda ti yo mpi yai kele ntangu ya kusala nki?

¹⁹ Beto kezinga na bilumbu yina ntu ya nsambwadi kele ngolo ya nsi-ntoto. Ba-ntu yankaka tabasika dyaka ve na kati ya mbisi yai tii ntangu yo tafwa. Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba tavanda ngolo ya nene ya nsi-ntoto ntangu mabundu ya luvunu tafwa. Bambikudulu ya Daniele mpi ya Yoane melunganaka na sikisiki yonso. Beto lenda tula ntima nde ntama mingi ve, Nzambi tafwa mabundu ya luvunu mpi mvita ya Armagedoni tasalama. Nzambi memonisaka mambu yai na ntwala. Keti beto ketula dikebi na balukebisu yina mbikudulu kepesa? (2 Pie. 1:19) Yai kele ntangu ya kuvanda na lweka ya Yehowa mpi ya kuvanda ya kwikama na Kimfumu na yandi.​—Kus. 14:6, 7.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 19]

INKI KELE “BIMFUMU YAI YONSO”?

Mbikudulu yina kele na Daniele 2:44 ketuba nde Kimfumu ya Nzambi “tafwa mpi tasukisa bimfumu yai yonso, NW.” Mbikudulu yai ketubila kaka bimfumu yina kemonisa bitini ya kuswaswana ya kiteki.

Inki beto lenda tuba sambu na baluyalu yonso yankaka? Mbikudulu ya kiteso mosi yina kele na Kusonga ketubila mambu mingi na dyambu yai. Yo kemonisa nde “bamfumu ya nene ya ntoto ya mvimba” tavukana sambu na kunwanisa Yehowa na “bitumba ya kilumbu ya nene” ya Nzambi Nkwa Ngolo Yonso. (Kus. 16:14; 19:19-21) Yo yina, bimfumu yina kemonisa kifwanisu ya mbisi mpi baluyalu yonso yankaka tafwa na Armagedoni.

Bantotila Nana Mezabana

Mukanda ya Daniele mpi ya Kusonga ketubila kaka ve bantotila to bimfumu nana, kansi yo kemonisa mpi mutindu yo tabasika mpi talandana. Kubakisa mbikudulu ya ntete yina kele na Biblia, tasadisa beto na kubakisa bambikudulu yai.

Na disolo ya luzingu ya bantu, Satana mebasisaka bimvuka ya politiki to bimfumu ya kuswaswana na nsadisa ya nkuna na yandi. (Luka 4:5, 6) Kansi, bimfumu fyoti mpamba menwanisaka bantu ya Nzambi, mu mbandu dikanda ya Izraele to dibundu ya Bakristu bapakulami. Mbonameso ya Daniele mpi ya Yoane ketubila kaka bimfumu ya ngolo nana yina menwanisaka bantu ya Nzambi.

Tablo/​Bifwanisu ya kele na lutiti 14, 15]

(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)

1. Ezipte

2. Asiria

3. Babilone

5. Grese

6. Roma

BANTU YA NZAMBI

2000 N.T.B.

Abrahami

1500

Dikanda ya Izraele

1000

Daniele 500

N.T.B./ T.B.

Yoane

Izraele ya Nzambi 500

1000

1500

2000 T.B.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Bifwanisu]

Kiteki ya nene (Dan. 2:31-45)

Bambisi iya yina kebasika na nzadi-mungwa (Dan. 7:3-8, 17, 25)

Dimeme mpi nkombo (Dan., kapu 8)

Mbisi ya ba-ntu nsambwadi (Kus. 13:1-10, 16-18)

Mbisi ya bibongo zole kesyamisa bantu na kusala kifwanisu ya mbisi ya mfinda (Kus. 13:11-15)

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Kisika Bafoto Mekatuka: Ezipte mpi Roma: na British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Paris