Bamvula 50 ya Kisalu ya Ntangu Yonso Pene-Pene ya Cercle Arctique

BETO butukaka na Nordi ya Ostrobotnie na insi Finlande. Beto vandaka na dibuta ya bana kumi mpi beto vandaka kuzinga na ferme. Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba bikaka malanda ya mbi na mabanza na beto. Ata beto vandaka kuzinga na kitamina ya bankama ya bakilometre ti kisika yina mvita vandaka kusalama, boma ya mvita bikalaka bamvula mingi na mabanza na beto. Kilumbu mosi na mpimpa, ntangu bo losaka bombe na bambanza Oulu mpi Kalajoki yina vandaka pene-pene ti beto, beto monaka mutindu tiya vandaka kumata na zulu. Bibuti na beto vandaka kuzabisa beto na kukwenda kubumbana nswalu kana beto me mona ba avio ya bitumba ke luta. Yo yina, ntangu Tauno yaya na beto ya ntete ya bakala zabisaka beto nde mambu ya kukonda lunungu ta vanda ve na paladisu, yo simbaka bantima na beto.

Tauno longukaka kieleka ya Biblia ntangu yandi vandaka ti bamvula 14 na nsadisa ya mikanda ya Balongoki ya Biblia. Ntangu Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba yantikaka, yandi buyaka kukota na kisalu ya kisoda sambu kansansa na yandi yina longamaka na Biblia vandaka kubuyisa yandi; yo yina bo tulaka yandi na boloko. Kuna, bo niokulaka yandi ngolo. Kansi, yo kumisaka diaka ngolo lukanu na yandi ya kusadila Yehowa mpi ntangu bo basisaka yandi, yandi kumaka ti kikesa ya mingi na kisalu ya kusamuna. Mbandu ya mbote ya yaya na beto yina siamisaka beto na kukwendaka na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa yina vandaka kusalama na bwala mosi ya pene-pene. Beto vandaka mpi kukwenda na balukutakanu ya nene, ata yo vandaka kulomba nde beto sala bikesa ya ngolo sambu na kubumba mbongo ya mingi sambu na kusala nzietelo. Beto vandaka kutunga bilele sambu na bamfinangani na beto, kukuna matungulu mpi kubuka bambuma. Sambu beto vandaka ti bisalu mingi na ferme, mbala mingi beto vandaka ve ti makuki ya kukwenda beto yonso na balukutakanu ya nene, yo yina kana bamosi me kwenda na mvula yai bankaka vandaka kubikala.

Malongi ya kieleka yina beto longukaka sambu na Yehowa mpi balukanu na yandi kumisaka ngolo zola na beto sambu na yandi, yo yina beto bakaka lukanu ya kudipesa na yandi. Na 1947, beto yonso zole bakaka mbotika sambu na kumonisa kudipesa na beto​—Annikki vandaka ti bamvula 15 mpi Aili ti bamvula 17. Saimi yaya na beto ya nkento, bakaka mpi mbotika kaka na mvula yina. Beto longukaka mpi Biblia ti Linnea, yaya na beto ya nkento yina kwelaka dezia. Yandi ti dibuta na yandi kumaka mpi Bambangi ya Yehowa. Na nima ya kubaka mbotika, beto bakaka lukanu ya kusala kisalu ya kimupasudi-nzila, yo yina mbala na mbala beto vandaka kusala kisalu ya bapasudi-nzila nsadisi.

BETO ME YANTIKA KISALU YA NTANGU YONSO

Na 1955 beto kwendaka na Kemi, mbanza mosi na nordi. Ata beto yonso zole vandaka kusala bisalu ya kinsuni yina vandaka kubaka beto kilumbu ya mvimba, beto vandaka kaka ti mpusa ya kukuma bapasudi-nzila kansi beto vandaka kuwa boma na yina me tala kulungisa bampusa na beto. Yo yina, beto monaka nde yo ta vanda mbote na kubumba ntete mwa mbongo. Yo kele ntangu yina beto solulaka ti mpangi-nkento yina ya mupasudi-nzila, ya beto tubilaka na luyantiku ya disolo yai. Yo sadisaka beto na kumona nde kusadila Yehowa na kisalu ya ntangu yonso ke lombaka kaka ve kuvanda ti mbongo mingi to ti dibuta yina ke sadisa nge. Diambu ya kuluta mfunu kele kutula ntima ya mvimba na Tata na beto ya zulu.

Na ntangu yina, beto bumbaka mwa mbongo yina lendaka kusadisa beto na nsungi ya bangonda zole. Yo yina na Mayi 1957, ti mwa kubanga beto fulusaka formilere sambu na kusala bonso bapasudi-nzila na nsungi ya bangonda zole na Pello, mwa mbanza mosi ya Laponie, na zulu ya Cercle Arctique. Na nima ya bangonda zole, mwa mbongo yina vandaka kaka, yo yina beto lombaka diaka kisalu ya bapasudi-nzila sambu na bangonda zole. Na nima ya bangonda zole diaka, beto vandaka kaka ti mwa mbongo yina. Ntangu yai beto ndimaka nde Yehowa ta lungisa bampusa na beto. Na nima ya bamvula 50 ya kisalu ya kimupasudi-nzila, beto kele kaka ti mwa mbongo! Ntangu beto ke yindulaka bamvula yonso yina me luta, beto ke kudiwaka bonso nde Yehowa vandaka kusimba beto na diboko mpi kuzabisa beto nde: ‘Beno wa boma ve, mono ta sadisa beno!’​—Yez. 41:13.

Na 1958, nkengi na beto ya nziunga lombaka beto na kukwenda kusala bonso bapasudi-nzila ya nene na mbanza Sodankylä, na insi Laponie. Na ntangu yina, kuvandaka kaka ti Mbangi mosi ya nkento na teritware yina. Yandi longukaka kieleka na mutindu mosi ya kuyituka. Mwana na yandi ya bakala salaka nzietelo kumosi ti bana ya nzo-nkanda na bo sambu na kukwenda na Helsinki, nto-mbanza ya insi Finlande. Ntangu bo vandaka kutambula na mbanza yina, mpangi-nkento mosi ya mununu pesaka mwana-bakala yina, ya kuvandaka na nsuka ya ndonga Nzozulu ya Nkengi mpi zabisaka yandi na kupesa yo na mama na yandi. Mwana yina salaka mutindu yina, mpi kukonda kusukinina mama na yandi bakisaka nde yo vandaka nzila ya kieleka.

Beto vandaka kufutila na suku mosi yina vandaka na zulu ya izini ya mabaya. Beto vandaka kusala balukutakanu na suku yango. Na luyantiku, kaka beto zole mpi mpangi-nkento yina ti mwana na yandi ya nkento vandaka kuvukana na balukutakanu. Beto vandaka kutanga kumosi masolo ya kulonguka. Na nima, bakala mosi yina longukaka Biblia ti Bambangi ya Yehowa kwisaka kusala na izini yina ya mabaya. Yandi ti dibuta na yandi ya mvimba yantikaka mpi kuvukana ti beto. Na nima, bakala yango ti nkento na yandi bakaka mbotika. Ntangu yai, mpangi yina ya bakala kumaka kutwadisa balukutakanu na beto. Diaka, babakala ya nkaka yina vandaka kusala na izini yina yantikaka mpi kukwisa na balukutakanu mpi ndimaka kieleka. Na nima ya bamvula zole, kimvuka na beto yelaka mpi kumaka dibundu.

BAMPASI YINA BETO KUTANAKA TI YO

Kukwenda kusamuna na bitamina ya nda vandaka mpasi. Na nsungi ya ntangu, beto vandaka kutambula na makulu, na velo, mpi ata nkutu na bwatu sambu na kukwenda kutala bantu ya teritware na beto. Bavelo na beto vandaka kusadisa beto mingi. Beto vandaka kusadila yo mpi sambu na kukwenda na balukutakanu ya nene mpi kukwenda kutala bibuti na beto yina vandaka kuzinga ntama kibeni. Na nsungi ya madidi, beto vandaka kubaka bisi na suka sambu na kukwenda na bwala mosi ya teritware na beto, mpi na nima beto vandaka kusamuna nzo na nzo. Kana beto me manisa kusamuna na bwala mosi, beto vandaka kutambula na makulu sambu na kukwenda na bwala ya nkaka. Neze vandaka kubwa mingi, mpi bantangu ya nkaka banzila vandaka kumonana pwelele ve. Mbala mingi beto vandaka kutambula na banzila ya fioti-fioti, beto vandaka kutambula na banzila yina bapusu-pusu yina bampunda vandaka kubenda vandaka kubika. Bantangu ya nkaka, neze vandaka kufika banzila yina bantu ya ntete lutaka, mpi na luyantiku ya nsungi ya printemps, neze vandaka kukuma pete-pete mpi masa-masa na mpila nde beto vandaka kutambula malembe-malembe na zulu na yo.

Madidi yina ya ngolo mpi neze longaka beto na kulwata bilele yina me fwana sambu na madidi. Beto vandaka kulwata ba bas, basoseti zole to tatu mpi babote ya nda. Ata mpidina, mbala mingi babote na beto vandaka kufuluka ti neze. Kana beto me kuma na kimatinu ya nzo mosi, beto vandaka kukatula babote na beto mpi kunikisa yo sambu na kukatula neze. Katula yo, bansongi ya bakazaka na beto ya nda yina beto vandaka kulwata na nsungi ya madidi vandaka kupola na neze. Kana yo me baka madidi, bansongi yango vandaka kukuma ngolo bonso kibende. Nkento mosi zabisaka beto nde: “Beno kele mpenza ti lukwikilu ya ngolo sambu beno ndimaka kukwisa kusamuna na bwala yai na nsungi ya mutindu yai.” Sambu na kukuma na nzo ya nkento yango, beto vandaka kutambula kiteso ya bakilometre 11 na makulu.

Sambu beto vandaka kukwenda kusamuna ntama, mbala mingi beto vandaka kulala na banzo ya bantu ya bwala yina. Kana mpimpa me yantika kubwa, beto vandaka kulomba kisika ya kulala. Bantu yango vandaka ve ti banzo ya mbote, kansi bo vandaka lutondo mpi kuyamba banzenza, yo yina bo vandaka kupesa beto bisika ya kulala kaka ve kansi mpi kima ya kudia. Mbala mingi, beto vandaka kulala na zulu ya mpusu ya mbisi mu mbandu mbambi, mpakasa, to ata nkutu ya ngombe. Kansi bantangu ya nkaka, beto vandaka kulala na bisika ya mbote mpenza. Mu mbandu, nkento mosi yina yambaka beto na nzo na yandi ya nene nataka beto na suku mosi ya banzenza yina vandaka na zulu, mpi kuna beto kutaka mbeto mosi ya kitoko yina bo me tanda dra mosi ya mpembe. Mbala mingi beto vandaka kusolula masolo ya Biblia ti bankwa-nzo tii na kati-kati ya mpimpa. Na kisika mosi yina bo yambaka beto, bakala yina ti nkento na yandi lalaka na ndambu mosi ya suku na bo mpi beto na ndambu ya nkaka. Beto solulaka ti bo masolo ya Biblia yantika mpimpa tii pene-pene ya suka. Bakala yina ti nkento na yandi vandaka kaka kuyula bangiufula—konso muntu na ntangu na yandi.

BALUSAKUMUNU YINA KISALU NA BETO NATAKA

Laponie kele insi mosi ya kitoko mpenza ata ntoto na yo ke butaka mbote ve; kitoko na yo ke sobaka na kutadila nsungi. Kansi sambu na beto, bantu yina vandaka kuzola Yehowa vandaka kitoko mingi. Na kati ya bantu ya masonga yina beto zabisaka nsangu, beto lenda tanga bantu yina ke zengaka banti, bayina vandaka kuzinga na Laponie. Bantangu ya nkaka, beto vandaka kukuta babakala mingi na nzo mosi ya fioti, mpi yo vandaka kulomba nde beto bankento zole kukota kuna sambu na kuta kimbangi. Babakala yina ya kikesa vandaka kundima nsangu ya Biblia mpi kubaka mikanda na kiese yonso.

Beto kutanaka ti mambu mingi ya kiese. Kilumbu mosi, montre ya nene yina ke vandaka na kisika yina beto ke bakaka bisi vandaka na minuta tanu na ntwala, yo yina bisi yambulaka beto. Beto bakaka lukanu ya kukota na bisi ya nkaka sambu na kukwenda na bwala ya nkaka. Beto me samunaka ntete ve na teritware yina. Na nzo ya ntete, beto monaka mwana-nkento mosi yina tubaka nde: “Bana-bankento beno me kwisa? Mono vandaka kuvingila beno.” Beto vandaka kulonguka Biblia ti yaya na yandi ya nkento. Nkento yango zabisaka yaya na yandi na kuwakana ti beto sambu na kukwenda kutala yandi kilumbu yina. Kansi, yaya na yandi vilanaka na kuzabisa beto. Beto yantikaka kulonguka Biblia ti nkento yango ti bampangi na yandi ya nkaka yina vandaka kuzinga na nzo mosi ya pene-pene. Ntangu fioti na nima, beto vukisaka bo yonso na kulonguka mosi, mpi bantu yonso yina vandaka kukwisa sambu na kulonguka kumaka kiteso ya 12. Yantika ntangu yina, bantu mingi ya dibuta yina kumaka Bambangi ya Yehowa.

Na 1965, bo tindaka beto na dibundu yina beto kele ntangu yai na Kuusamo, yina kele na mwa nsi ya Cercle Arctique. Na ntangu yina, dibundu yango vandaka kaka ti bansamuni fioti. Na luyantiku, teritware na beto ya mpa vandaka kumonana mwa mpasi. Bantu mingi vandaka kusambila mpi bo vandaka ti bangindu ya mbi sambu na beto. Ata mpidina, bantu mingi vandaka kuzitisa Biblia, mpidina yo pesaka beto nzila ya kuyantika masolo ya Biblia ti bo. Yo yina, malembe-malembe beto vandaka kusala bikesa sambu na kuzaba bantu yango, mpi na nima ya kiteso ya bamvula zole, yo vandaka diaka ve mpasi sambu na kuyantika kulonguka Biblia ti bantu.

BETO KE LANDA KUSAMUNA TI KIKESA

Bubu yai, beto kele diaka ve ti ngolo ya kulutisa bangunga mingi na kilumbu na kisalu ya bilanga, ata mpidina beto ke samunaka bilumbu mingi na mposo. Kuzabisa nsangu ya mbote na bantu ya teritware na beto yai ya nene kumaka pete ntangu Aili, longukaka kupusa kamio mutindu mwana ya mpangi na beto ya bakala siamisaka yandi; Aili bakaka mukanda yina ke pesaka muntu nswa ya kutwadisa kamio (permis de conduire) na 1987 ntangu yandi kumaka ti bamvula 56. Mambu kumaka diaka mbote sambu na beto ntangu bo tungaka Nzo ya mpa ya Kimfumu, mpi beto kwendaka kuzinga na mosi ya banzo yina kangamaka ti yo.

Kuyela yina beto monaka na meso na beto, pesaka beto kiese mingi. Ntangu beto yantikaka kisalu ya ntangu yonso na nordi ya Finlande, bansamuni vandaka fioti mpenza na teritware yina ya nene. Bubu yai, mabundu me kumaka mingi mpi yo me sala nziunga mosi. Mbala mingi, yo ke salamaka nde na lukutakanu mosi ya distrike to ya nene muntu mosi ke kwisaka kuzabisa beto zina na yandi mpi ke yulaka beto kana beto ke yibuka yandi diaka. Bantangu ya nkaka, yo ke vandaka nde, muntu yango vandaka mwana-fioti ntangu beto vandaka kulonguka Biblia ti bantu ya nzo na bo. Nkeni yina beto kunaka tuka bamvula mingi, butaka mbuma!​—1 Bak. 3:6.

Na 2008, beto lungisaka bamvula 50 na kisalu ya bapasudi-nzila ya nene. Beto ke tondaka Yehowa na mutindu beto zwaka makuki ya kupesana kikesa mpi kukanga-ntima na kisalu na yandi, kisalu yai ya mbalu. Beto kele na luzingu ya kukonda mindondo kansi beto ke kondaka ata kima mosi ve. (Nk. 23:1) Ya kieleka, beto vandaka kuwa boma ya mpamba na luyantiku! Diambu ya kiese kele nde, na nsungi ya bamvula yina yonso, Yehowa pesaka beto ngolo kaka mutindu yandi silaka na Yezaya 41:10 nde: ‘Mono ta pesa nge kikesa, mono ta sadisa nge; mono ta tanina nge na diboko na mono ya kitata mpi ya lunungu.’