Sadisa Balongoki ya Biblia na Kubaka Lukanu ya Kusadila Yehowa

1-2. (a) Sambu na nki balongoki ya nkaka ya Biblia ke kukaka ve kubaka lukanu ya kusadila Yehowa? (b) Inki beto ta longuka na disolo yai?

KETI yo vandilaka nge mpasi na kukuma Mbangi ya Yehowa? Mbala ya nkaka nge vandaka kuwa boma nde bantu yina nge ke salaka ti bo, banduku na nge to bampangi na nge ya dibuta ta telemina nge. To mbala ya nkaka, nge vandaka kuyindula nde nge ta kuka ve ata fioti kuzitisa minsiku ya Nzambi. Kana mpidina, nge lenda kuma kuditula kukonda mpasi na kisika ya balongoki ya Biblia yina ke kukaka ve kubaka lukanu ya kusadila Yehowa mpi kubakisa bo mbote.

² Yezu zabaka nde boma ya mutindu yai lenda kanga muntu nzila ya kubaka lukanu ya kusadila Yehowa. (Mat. 13:20-22) Ata mpidina, yandi landaka kusadisa bantu yina vandaka kuwa boma ya kukuma balongoki na yandi. Yandi sadisaka bo (1) na kuzaba mambu yina ke kanga bo nzila ya kusadila Yehowa, (2) na kukumisa ngolo zola na bo sambu na Yehowa, (3) na kutula Yehowa na kisika ya ntete mpi (4) na kuzaba mambu yina bo fwete sala kana bantu ke telemina bo. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Yezu ntangu beto ke sadila mukanda Zinga Mvula na Mvula! sambu na kusadisa longoki ya Biblia na kubaka lukanu ya kusadila Yehowa?

SADISA LONGOKI NA NGE YA BIBLIA NA KUZABA MAMBU YINA KE KANGA YANDI NZILA YA KUSADILA YEHOWA

3. Mbala ya nkaka nki vandaka kukanga Nikodemo nzila ya kukuma longoki ya Yezu?

³ Nikodemo vandaka mfumu mosi ya lukumu ya Bayuda. Kansi kima mosi ya mpasi vandaka kukanga yandi nzila ya kukuma longoki ya Yezu. Bangonda kiteso ya 6 na nima ya ntangu yina Yezu yantikaka kulonga nsangu ya mbote, Nikodemo bakisaka nde Yezu vandaka muntu yina Nzambi tindaka. (Yoa. 3:1, 2) Kansi Nikodemo kwendaka kukutana ti Yezu ya kubumbana sambu na “boma ya Bayuda.” (Yoa. 7:13; 12:42) Mbala ya nkaka yandi vandaka kuyindula nde kana yandi me kuma longoki ya Yezu, yandi ta vidisa kiyeka mpi bimvwama na yandi ya nkaka.a

4. Inki mutindu Yezu sadisaka Nikodemo na kubakisa mambu yina Nzambi vandaka kuzola nde yandi sala?

⁴ Nikodemo zabaka Nsiku ya Moize mbote, kansi yandi vandaka ti mfunu ya lusadisu sambu na kubakisa mambu yina Yehowa vandaka kuzola nde yandi sala. Inki mutindu Yezu sadisaka yandi? Yezu ndimaka kulutisa ntangu mpi kusolula ti Nikodemo ata na mpimpa. Diaka, Yezu songaka Nikodemo na pwelele mambu yina yo lombaka nde Nikodemo kusala sambu na kukuma longoki na yandi, disongidila kubalula ntima na masumu na yandi, kubaka mbotika na masa mpi kumonisa lukwikilu na Mwana ya Nzambi.​—Yoa. 3:5, 14-21.

5. Inki mutindu nge lenda sadisa longoki ya Biblia na kuzaba mambu yina ke kanga yandi nzila ya kusadila Yehowa?

⁵ Ata longoki ya Biblia ke bakisa mbote malongi ya Biblia, yandi lenda vanda kaka ti mfunu ya lusadisu sambu na kuzaba kima yina ke kanga yandi nzila ya kusadila Yehowa. Mu mbandu, mbala ya nkaka yandi ke kuka ve kubaka lukanu ya kusadila Yehowa sambu kisalu na yandi ya kinsuni ke baka yandi ntangu mingi to mpi sambu bampangi na yandi ya dibuta ke telemina yandi. Yo yina, baka ntangu ya kusadisa longoki na nge ya Biblia. Nge lenda bingisa yandi na nzo na nge to na kisika mosi ya mbote sambu na kulutisa ntangu ti yandi. Kana nge sala mambu yai, yo lenda pesa nge dibaku ya kusadisa yandi na kusonga nge mambu mingi ya luzingu na yandi, mpidina nge lenda bakisa mambu yina ke kanga yandi nzila ya kuyela na kimpeve. Sadisa longoki na nge na kusala bansoba ya me fwana sambu na kumonisa nde yandi ke zolaka Yehowa, kansi ve sambu na kusepedisa nge.

6. Inki mutindu nge lenda sadisa longoki na nge ya Biblia na kubaka kikesa ya kusadila mambu yina yandi ke longuka? (1 Bakorinto 16:13)

⁶ Kana longoki ya Biblia ke tula ntima nde Yehowa ta sadisa yandi na kuzitisa minsiku ya Biblia, yandi ta kuma ti kikesa ya kusadila mambu yina yandi ke longuka. (Tanga 1 Bakorinto 16:13.) Beto lenda fwanisa mukumba yina nge kele ti yo ti ya longi mosi na nzo-nkanda. Inki longi nge vandaka kusepela ti yandi mingi ntangu nge vandaka na nzo-nkanda? Ntembe kele ve nde yo kele longi yina sadisaka nge ti ntima-nda yonso na kubakisa nde nge kele ti makuki ya kusala mambu yina nge ke zola kusala. Mutindu mosi mpi, longi ya mbote ya Biblia ke sukaka ve kaka na kusonga longoki na yandi mambu yina Nzambi ke lombaka beto na kusala, kansi yandi ke sadisaka yandi mpi na kundima nde Yehowa ta sadisa yandi na kusala bansoba ya me fwana na luzingu na yandi. Inki nge lenda sala sambu na kuvanda longi ya mbote mutindu yai?

SADISA LONGOKI NA NGE YA BIBLIA NA KUKUMISA NGOLO ZOLA NA YANDI SAMBU NA YEHOWA

7. Inki mutindu Yezu sadisaka bantu yina vandaka kuwidikila yandi na kukumisa ngolo zola na bo sambu na Yehowa?

⁷ Yezu zabaka nde kana balongoki na yandi ke zola Yehowa, yo ta sadisa bo na kusadila mambu yina bo ke longuka. Mbala mingi, Yezu vandaka kulonga bo mambu yina lendaka kusadisa bo na kukumisa ngolo zola na bo sambu na Tata na bo ya zulu. Mu mbandu, yandi fwanisaka Yehowa ti tata mosi ya ke pesaka bana na yandi bima ya mbote. (Mat. 7:9-11) Mbala ya nkaka, bantu ya nkaka yina vandaka kuwidikila Yezu vandaka ve ti batata ya zola ya mutindu yai. Yindula mbala ya nkaka mutindu bo kudiwaka ntangu Yezu pesaka mbandu ya tata mosi ya mawa yina yambaka diaka na nzo na yandi mwana na yandi ya bakala yina salaka mambu mingi ya mbi. Ntembe kele ve nde bo bakisaka nde Yehowa ke kuditulaka na kisika ya bana na yandi awa na ntoto.​—Luka 15:20-24.

8. Inki mutindu nge lenda sadisa longoki na nge ya Biblia na kukumisa ngolo zola na yandi sambu na Yehowa?

⁸ Nge lenda sadisa mpi longoki na nge ya Biblia na kukumisa ngolo zola na yandi sambu na Yehowa, kana nge ke tubila mingi bikalulu ya mbote ya Yehowa ntangu beno ke longuka. Konso mbala ya beno ke longuka, sadisa yandi na kubakisa mutindu mambu yina yandi ke longuka ke monisa nde Yehowa ke zolaka beto. Ntangu beno ke tubila kimenga ya Yezu, sadisa yandi na kubakisa mutindu yo ke monisa nde Yehowa ke zolaka yandi mpi. (Bar. 5:8; 1 Yoa. 4:10) Longoki ya Biblia lenda kuma kuzola Yehowa mingi kana yandi me bakisa mpenza nde Yehowa ke zolaka yandi mingi.​—Bag. 2:20.

9. Inki sadisaka Michael na kusoba mutindu na yandi ya kuzinga?

⁹ Beto tadila mbandu ya Michael na Indonésie. Yandi zabaka malongi ya kieleka ya Biblia ntangu yandi vandaka kuyela, kansi yandi bakaka ve mbotika. Ntangu yandi lungisaka bamvula 18, yandi kwendaka na insi ya nkaka sambu na kusala kisalu ya kupusa kamio ya nene. Na nima, yandi vutukaka na Indonésie mpi yandi kwelaka. Kansi, yandi bikaka nkento na yandi ti mwana na yandi ya nkento na Indonésie mpi yandi landaka kusala kisalu na insi ya nkaka. Na ntangu yina, nkento na yandi ti mwana na yandi ya nkento yantikaka kulonguka Biblia mpi kusadila mambu ya bo vandaka kulonguka. Na nima mama ya Michael fwaka, yo yina yandi bakaka lukanu ya kuvutuka na insi na bo sambu na kulungisa bampusa ya papa na yandi mpi yandi ndimaka kulonguka Biblia. Mambu yina Michael longukaka na kitini “Longuka Mambu Mingi” ya dilongi 27 ya mukanda Zinga Mvula na Mvula!, simbaka mpenza ntima na yandi. Michael dilaka ntangu yandi yindulaka mpasi yina Yehowa waka ya kumona mutindu bantu vandaka kuniokula Mwana na yandi Yezu. Michael kumaka kumonisa ntonda mingi sambu na kimenga ya Yezu mpi yo pusaka yandi na kusoba mutindu na yandi ya kuzinga mpi na kubaka mbotika.

SADISA LONGOKI NA NGE YA BIBLIA NA KUTULA YEHOWA NA KISIKA YA NTETE

10. Inki mutindu Yezu sadisaka balongoki na yandi ya ntete na kutula Yehowa na kisika ya ntete? (Luka 5:5-11) (Tala mpi kifwanisu.)

¹⁰ Balongoki ya ntete ya Yezu bakisaka nswalu nde Yezu vandaka Mesia yina Nzambi silaka, kansi bo vandaka mpi na mfunu ya lusadisu sambu na kutula kisalu ya kulonga nsangu ya mbote na kisika ya ntete. Ntangu Yezu lombaka Piere ti Andre na kulanda yandi ntangu yonso na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote, mwa ntangu lutaka dezia banda bo kumaka balongoki. (Mat. 4:18, 19) Bo vandaka kusala kisalu ya kuloba bambisi yina vandaka kubuta mbuma ya mbote mpi yo ke monana nde bo vandaka kusala yo ti Yakobo mpi Yoane. (Mar. 1:16-20) Ntangu Piere ti Andre “yambulaka babukondi na bo” sambu na kulanda Yezu, ntembe kele ve nde bo yidikaka mambu mbote sambu na kulanda kulungisa bampusa ya mabuta na bo ntangu bo vandaka kulanda Yezu. Inki pusaka bo na kutula Yehowa na kisika ya ntete? Evanzile ya Luka ke monisa nde Yezu salaka mambu ya kuyituka yina sadisaka bo na kukuma kundima mpenza nde Yehowa kele ti ngolo ya kulungisa bampusa na bo.​—Tanga Luka 5:5-11.

11. Inki beto lenda songa longoki ya Biblia sambu na kukumisa ngolo lukwikilu na yandi?

¹¹ Beto lenda sala ve mambu ya kuyituka mutindu Yezu vandaka kusala yo, kansi beto lenda tubila mutindu Yehowa ke sadisaka bantu yina ke tulaka yandi na kisika ya ntete na luzingu na bo. Mu mbandu, keti nge ke yibuka mutindu Yehowa sadisaka nge ntangu nge yantikaka kukwenda na balukutakanu? Mbala ya nkaka, yo vandaka kulomba nde nge kutana ti mfumu na nge ya kisalu sambu na kutendudila yandi sambu na nki nge ta ndimaka diaka ve kusala na nima ya ntangu yina kisalu fwete suka kana bonso nde yo ta kangaka nge nzila ya kukwenda na balukutakanu. Ntangu nge ke songa longoki na nge ya Biblia mambu yai, tendudila yandi mutindu lukwikilu na nge kumaka ngolo ntangu nge monaka mutindu Yehowa sakumunaka lukanu yina nge bakaka ya kutula lusambu na yandi na kisika ya ntete na luzingu na nge.

12. (a) Sambu na nki beto fwete nata bampangi ya mutindu na mutindu na konso mbala ya beto ke longuka ti longoki na beto ya Biblia? (b) Inki nge lenda sala diaka sambu na kusadisa longoki na nge ya Biblia na kutula Yehowa na kisika ya ntete? Pesa mbandu.

¹² Yo ta vanda mpi mbote kana bampangi ya nkaka ke tela longoki na nge ya Biblia mutindu bo sobaka luzingu na bo sambu na kutula Yehowa na kisika ya ntete. Yo yina na konso mbala yina nge ke longuka ti longoki na nge ya Biblia, vanda ti kikalulu ya kunata bampangi ya mutindu na mutindu yina mambu ya luzingu na bo me swaswana. Lombaka bo na kutendudila longoki na nge ya Biblia mutindu bo yambaka kieleka mpi mambu yina bo salaka sambu na kukuma kutula kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na bo. Diaka, bakaka ntangu ya kutala ti longoki na nge ya Biblia bavideo na kitini “Longuka Mambu Mingi” to na kitini “Tala Mpi” ya mukanda Zinga Mvula na Mvula! Mu mbandu, ntangu beno ke longuka dilongi 37, nge lenda tubila minsiku ya Biblia yina kele na video Yehowa Ta Lungisa Bampusa na Beto.

SADISA LONGOKI NA NGE YA BIBLIA NA KUZABA MAMBU YINA YANDI FWETE SALA KANA BANTU KE TELEMINA YANDI

13. Inki mutindu Yezu sadisaka balongoki na yandi na kuzaba mambu yina bo fwete sala ntangu bantu ke telemina bo?

¹³ Yezu vandaka kusonga balongoki na yandi mbala na mbala nde bantu ta teleminaka bo, nkutu ata bampangi na bo ya mabuta. (Mat. 5:11; 10:22, 36) Ntangu kisalu ya Yezu ya kulonga nsangu ya mbote kumaka na nsuka, yandi songaka balongoki na yandi nde bo lenda fwa nkutu bankaka na kati na bo sambu bo ke sadila Yehowa. (Mat. 24:9; Yoa. 15:20; 16:2) Yandi songaka bo na kuvanda mayele ntangu bo ke longa nsangu ya mbote. Yandi songaka bo na kuswana ve ti bantu yina ke telemina bo mpi na kukeba na mambu yina bo ke tuba mpi ke sala sambu bo landa kulonga nsangu ya mbote.

14. Inki mutindu beto lenda sadisa longoki na beto ya Biblia na kuzaba mambu yina yandi fwete sala ntangu bantu ke telemina yandi? (2 Timoteo 3:12)

¹⁴ Beto lenda songa longoki na beto ya Biblia mambu ya mbi yina bantu ya ke salaka ti yandi, banduku na yandi mpi bampangi na yandi ya dibuta lenda songa yandi sambu yandi ke longuka Biblia. (Tanga 2 Timoteo 3:12.) Bantu ya nkaka yina ke salaka ti yandi lenda seka yandi sambu yandi me kuma kusadila malongi ya Biblia na luzingu na yandi. Bantu ya nkaka, nkutu ata bampangi na yandi ya dibuta, lenda tuba mambu ya mbi sambu na malongi ya Biblia yina yandi ke longuka. Kana beto ke songa balongoki na beto ya Biblia na ntwala mambu yina bo lenda kutana ti yo, yo ta sadisa bo na kuvanda ya kuyilama mpi na kuzaba mambu yina bo ta tuba to ta sala ntangu bantu ta telemina bo.

15. Inki lenda sadisa longoki na nge ya Biblia na kukanga ntima ntangu bantu ya dibuta na bo ke telemina yandi?

¹⁵ Kana bantu ya dibuta ya longoki na nge ya Biblia ke telemina yandi sambu yandi ke longuka Biblia, songa yandi bikuma yina lenda sala nde bantu ya dibuta na yandi kuwa makasi. Mbala ya nkaka bo ke yindula nde Bambangi ya Yehowa ke kusa yandi to mpi mbala ya nkaka, bo kele ti bangindu ya mbi sambu na Bambangi ya Yehowa. Nkutu ata bantu ya nkaka ya dibuta ya Yezu vandaka ve kusepela ti mambu yina yandi vandaka kusala. (Mar. 3:21; Yoa. 7:5) Sadisa longoki na nge ya Biblia na kuvanda ntima-nda mpi mawete ti bantu yonso, nkutu ata bantu ya dibuta na bo.

16. Inki mutindu beto lenda sadisa longoki na beto ya Biblia na kutendula mambu yina yandi ke kwikilaka na mutindu ya mbote?

¹⁶ Ata ntangu bantu ya dibuta ya longoki ya Biblia ke sosa kuzaba mambu mingi ya Biblia, yo ta vanda mbote nde yandi tendudila bo ve mambu yonso na mbala mosi. Kana ve, bo lenda kuka ve kubakisa mambu yonso yina yandi ke songa bo mpi yo lenda sala nde bo sepela diaka ve kusolula ti yandi mambu yina yandi ke kwikilaka. Yo yina, sadisa longoki na nge ya Biblia na kusolula ti bantu ya dibuta na bo mambu yina yandi ke kwikilaka na mutindu yina ta sala nde bo sepela diaka kusolula ti yandi na mbala ya nima. (Bakol. 4:6) Yandi lenda lomba bantu ya dibuta na bo na kukota na site Internet na beto jw.org. Yo ta sadisa bo na kulonguka bo mosi mutindu bo me zola mambu mingi ya Bambangi ya Yehowa.

17. Inki mutindu nge lenda sadisa longoki na nge ya Biblia na kupesa bamvutu na bangiufula yina bo lenda yula yandi sambu na Bambangi ya Yehowa? (Tala mpi kifwanisu.)

¹⁷ Nge lenda sadila masolo ya kulandana ya kitini “Bangiufula Yina Bantu Ke Yulaka Mingi” na jw.org sambu na kusadisa longoki na nge ya Biblia na kuzwa bamvutu ya pete na bangiufula yina bantu ya dibuta na bo to bantu yina yandi ke salaka ti bo lenda yula yandi. (2 Tim. 2:24, 25) Na nsuka ya konso dilongi ya mukanda Zinga Mvula na Mvula!, kuvila ve na kutadila ti yandi mambu ya kele na kitini “Bantu ya Nkaka Ke Tubaka nde.” Songa longoki na nge ya Biblia na kuvutukila mbala mingi bamvutu yina yandi lenda pesa bantu na bangogo na yandi mosi sambu na kutendudila bo mambu yina yandi ke kwikilaka. Kana mpila kele, songa yandi mutindu ya mbote yina yandi lenda tendudila bantu mambu yina yandi ke kwikilaka. Kusala mambu yai lenda sadisa yandi na kutendudila bantu kukonda mpasi mambu yina yandi ke kwikilaka.

18. Inki mutindu nge lenda sadisa longoki ya Biblia na kuyantika kulonga nsangu ya mbote ti bampangi na dibundu? (Matayo 10:27)

¹⁸ Yezu songaka balongoki na yandi na kulonga bantu nsangu ya mbote. (Tanga Matayo 10:27.) Kana longoki ya Biblia me yantika kulonga nsangu ya mbote ti bampangi na dibundu, yandi ta mona mutindu Yehowa ta sadisa yandi mpi yo ta sala nde yandi tudila yandi diaka ntima mingi. Inki mutindu nge lenda sadisa longoki na nge ya Biblia na kukuma ti nzala ya ngolo ya kulonga nsangu ya mbote ti bampangi na dibundu? Kana kampani mosi ya kulonga nsangu ya mbote ta salama na kisika ya beno ke zingaka, nge lenda sadisa longoki na nge ya Biblia na kuyindula mambu yina yandi lenda sala sambu na kukuma nsamuni. Tendudila yandi sambu na nki mbala mingi yo ke vandaka pete na kulonga nsangu ya mbote na ntangu ya kampani. Yandi lenda kuditudila mpi lukanu ya kuyantika kusala masolo na balukutakanu ya kati-kati ya mposo. Kana yandi ke sala bikesa sambu na kuyantika kusala masolo na balukutakanu ya kati-kati ya mposo, yo ta sadisa yandi mpi na kuzaba diaka mbote mutindu yandi lenda tendudila bantu mambu yina yandi ke kwikilaka.

TUDILA LONGOKI NA NGE YA BIBLIA NTIMA

19. Inki mutindu Yezu monisaka nde yandi vandaka kutudila balongoki na yandi ntima mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu na yandi?

¹⁹ Na ntwala nde Yezu kufwa mpi kumata na zulu, yandi songaka balongoki na yandi nde kilumbu kele yandi ta vanda diaka ti bo kisika mosi. Bo bakisaka ve nde Yezu vandaka kutuba nde bo mpi ta mata na zulu. Ata balongoki ya Yezu vandaka kubakisa ve mambu yonso, yandi vandaka kutula ntima nde bo vandaka kuzola kusepedisa Yehowa. (Yoa. 14:1-5, 8) Yezu zabaka nde yo lombaka nde mwa ntangu kuluta sambu bo bakisa mambu ya nkaka, mu mbandu kivuvu ya kukwenda na zulu. (Yoa. 16:12) Beto fwete tula mpi ntima nde balongoki na beto ya Biblia ke vandaka ti mpusa ya kusepedisa Yehowa.

20. Inki mutindu mpangi-nkento mosi na Malawi monisaka nde yandi vandaka kutudila longoki na yandi ntima?

²⁰ Beto ke tulaka ntima nde balongoki na beto ke vandaka ti mpusa ya kusala mambu ya mbote. Beto baka mbandu ya mpangi-nkento Chifundo na Malawi. Yandi yantikaka kulonguka Biblia na mukanda Zinga Mvula na Mvula! ti Alinafe, leke mosi ya nkento ya dibundu ya Katolika. Ntangu bo manisaka kulonguka dilongi 14, mpangi-nkento Chifundo yulaka Alinafe mambu yina yandi ke yindulaka sambu na lusambu ya biteki. Yo yangisaka Alinafe mpi yandi tubaka nde: “Kusambila biteki to ve me tadila mono mosi!” Mpangi Chifundo yindulaka nde mbala ya nkaka Alinafe ta zenga kulonguka Biblia. Kansi mpangi Chifundo monisaka ntima-nda mpi yandi landaka kulonguka ti Alinafe. Yandi vandaka kutula ntima nde nsuka-nsuka Alinafe ta bakisa nde lusambu ya biteki kele mbi. Mwa bangonda na nima, mpangi Chifundo yulaka Alinafe ngiufula yai ya dilongi 34: “Inki mambote kulonguka Biblia mpi kuzaba Yehowa Nzambi ya kieleka me natilaka nge dezia?” Mpangi Chifundo ke tubila mutindu Alinafe pesaka mvutu. Yandi ke tuba nde: “Alinafe tubilaka malongi mingi ya kitoko, mu mbandu nde Bambangi ya Yehowa ke salaka ve mambu yina Biblia ke buyisaka.” Yo yina ntangu fioti na nima, Alinafe yambulaka kusambila biteki mpi yandi bakaka mbotika.

21. Inki mutindu beto lenda sadisa longoki ya Biblia na kubaka lukanu ya kusadila Yehowa?

²¹ Beto lenda sadisa longoki ya Biblia na kuyela na kimpeve ata beto me zaba nde Yehowa muntu “ke yedisaka” nkeni ya kieleka na bantima ya bantu. (1 Bak. 3:7) Beto fwete suka ve kaka na kulonga yandi mambu yina Nzambi ke lombaka beto na kusala. Kansi, beto fwete sadisa yandi na kukumisa ngolo zola na yandi sambu na Yehowa mpi na kutula Yehowa na kisika ya ntete sambu na kumonisa nde yandi ke zolaka Yehowa. Diaka, beto fwete longa yandi na kutula ntima nde Yehowa ta sadisa yandi ntangu bantu ke telemina yandi. Kana beto ke tula ntima nde longoki na beto ya Biblia ke zolaka kusepedisa Yehowa, yo ta sadisa yandi na kundima mpenza nde yandi ta kuka mpi kuzitisa minsiku ya Yehowa mpi yo ta pusa yandi na kubaka lukanu ya kusadila Yehowa.