Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
OKTOMBA 2-8
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | DANIELI 7-9
“Danieli nĩ Aarathĩte Rĩrĩa Mesia Angĩgoka”
(Danieli 9:24) Atĩrĩrĩ, itũũra rĩanyu nĩrĩtuĩrĩirũo ituĩro rĩa ciumia mĩrongo mũgwanja, o itũũra rĩu rĩamũre rĩo rĩene, rĩĩ hamwe na andũ anyu o nao, nĩ getha hagĩe na ihinda rĩa kũnina ũmaramari, na rĩa gũtigana na mehia, na rĩa kũhorohia waganu, ningĩ nĩ getha ũhoro wa Ũthingu-ũrĩa-ũtagathira ũrehwo na ũtũũre ũrũmĩtio, namo maũndũ marĩa maanoneka na cioneki mahingio, o na marĩa maanarathwo nĩ anabii; ningĩ ũrĩa mwamũre mũno aitĩrĩrio maguta.
it-2 902 kĩb. 2
Ciumia Mĩrongo Mũgwanja
Ũmaramari na mehia kũniinwo. Jesu kũũragwo, kũriũka, na gũthiĩ igũrũ gwatũmire kũhoteke ‘kũniina ũmaramari, na mehia, na kũhorohia waganu.’ (Da 9:24) Kĩrĩkanĩro kĩa Watho nĩ kĩaguũranĩtie atĩ Ayahudi maarĩ ehia, gĩkĩmatuĩra na gĩgĩtũma makorũo marĩ na kĩrumi nĩ ũndũ wa gũthũkia kĩrĩkanĩro. No mehia “maingĩha” ta ũrĩa maaguũranĩtio nĩ Watho wa Musa, nacio tha cia Ngai na ũtugi ikĩingĩha makĩria kũgerera Mesia. (Ro 5:20) Kũgerera igongona rĩa Mesia, ũmaramari na mehia ma andũ arĩa merirĩte no maniinwo na maage kũherithio nĩ ũndũ wamo.
(Danieli 9:25) Atĩrĩrĩ, igua na ũmenye wega atĩ nĩgũkagĩa na ihinda rĩa ciumia mũgwanja kuuma rĩrĩa watho ũkaheanwo wa gũcoka gwaka Jerusalemu nginya rĩrĩa mũtongoria akoneka, ũrĩa mũitĩrĩrie maguta. Ningĩ ciumia mĩrongo ĩtandatũ na igĩrĩ ciathira-rĩ, Jerusalemu nĩrĩgakorũo rĩakĩkĩte wega, itũũra rĩo rĩene, na njĩra ciarĩo, o na mũtaro warĩo wa maĩ ũrĩa ũrĩthiũrũrũkĩirie; narĩo rĩgĩgaakwo-rĩ, nĩgũkagĩa na mahinda ma thĩna.
it-2 900 kĩb. 7
Ciumia Mĩrongo Mũgwanja
Mesia Gũka Thutha wa ‘Ciumia Mĩrongo Ĩtandatũ na Kenda.’ “Ciumia mĩrongo ĩtandatũ na igĩrĩ” (Da 9:25), iria nĩ gĩcunjĩ kĩa ciumia 70 na igwetetwo irĩ cia kerĩ, ingĩkambĩrĩria harĩa “ciumia mũgwanja” ingĩgathirĩra. Kwoguo, ‘kuuma rĩrĩa watho waheanirũo’ wa gũcoka gwaka Jerusalemu nginya rĩrĩa ‘mũtongoria ũrĩa mũitĩrĩrie maguta’ angĩonekire, kũngĩakorirũo na “ciumia” 7, ũtaranĩrie na “ciumia” 62, ciũke “ciumia” 69 kana mĩaka 483, kwambĩrĩria mwaka wa 455 Mbere ya Kristo nginya mwaka wa 29 Thutha wa Kristo. O ta ũrĩa hakorũo hagwetwo, mwaka wa 29 Thutha wa Kristo kĩndũ Septemba, Jesu nĩ aabatithirio, aagĩitĩrĩrio maguta kũgerera roho mũtheru na akĩambĩrĩria gũtungata arĩ ‘mũtongoria ũrĩa mũitĩrĩrie maguta.’—Lu 3:1, 2, 21, 22.
(Danieli 9:26, 27a) Nacio ciumia icio mĩrongo ĩtandatũ na igĩrĩ ciathira-rĩ, ũcio mũitĩrĩrie maguta nĩakoragwo, atigwo atarĩ kĩndũ. Ningĩ andũ a mũtongoria ũrĩa ũgoka thutha wake nĩmakonũha itũũra rĩu o rĩngĩ, na monũhe gĩikaro kĩrĩa kĩamũre. No mũtongoria ũcio nĩakaninwo nĩ nditi. Ningĩ nĩgũkagĩa mbaara o nginya ithirĩro-inĩ, na gũtuĩtwo atĩ no gũcoke gũkire ihooru. 27 Ningĩ arĩkanĩre kĩrĩkanĩro kĩrũmu na andũ aingĩ ihinda rĩa kiumia kĩmwe; nakĩo kiumia kĩu kĩaigananĩria-rĩ, atũme magongona matige kũrutwo, o namo mahaki ma njino.
it-2 901 kĩb. 2
Ciumia Mĩrongo Mũgwanja
“Nĩakoragũo” gatagatĩ-inĩ ga kiumia. Gaburieli ningĩ akĩĩra Danieli atĩrĩ: “Ciumia icio mĩrongo ĩtandatũ na igĩrĩ ciathira-rĩ, ũcio mũitĩrĩrie maguta nĩakoragũo, atigwo atarĩ kĩndũ.” (Da 9:26) Kĩndũ mĩaka ĩtatũ na nuthu thutha wa gũthira gwa ‘ciumia mũgwanja ũtaranĩrie na ciumia mĩrongo ĩtandatũ na igĩrĩ,’ nĩguo Kristo oragĩirũo mũtĩ-inĩ, akĩĩheana nĩguo akũũre andũ. (Isa 53:8) Jesu aahũthĩrire nuthu ya mbere ya “kiumia” kĩu agĩtungata. Hĩndĩ ĩmwe kĩndũ Septemba mwaka wa 32 Thutha wa Kristo, Jesu nĩ aheanire ngerekano akĩringithania rũrĩrĩ rwa Ayahudi na mũkũyũ (ringithania na Mat 17:15-20; 21:18, 19, 43) ũtarĩ na maciaro kwa ihinda rĩa “mĩaka ĩtatũ.” Mũruti wĩra mũgũnda-inĩ wa mĩthabibũ akĩĩra mwene mũgũnda atĩrĩ: “Mwathi wakwa, reke ũikare mwaka ũngĩ ũmwe nginya nyambe ndĩũrĩmĩre na ndĩwĩkĩre thumu. Ũngĩkaagĩa na maciaro thutha-inĩ, nĩ wega; no ũngĩkaaga gũciara, hĩndĩ ĩyo no ũũteme.” (Lu 13:6-9) Kwahoteka aaragia ũhoro wa mĩaka ĩtatũ ĩrĩa aatungatĩte thĩinĩ wa rũrĩrĩ rũu rũtarĩ makinya ruoyaga, na rĩu aambagĩrĩria mwaka wa kana.
it-2 901 kĩb. 5
Ciumia Mĩrongo Mũgwanja
“Kiumia kĩu kĩaigananĩria kana kĩrĩ gatagatĩ” kũngĩgakorũo arĩ gatagatĩ ka mĩaka mũgwanja ya “kiumia” kĩu, ũguo nĩ kuuga mĩaka ĩtatũ na nuthu yathira. Tondũ “kiumia” kĩa 70 kĩambĩrĩirie kĩndũ Septemba mwaka wa 29 Thutha wa Kristo hĩndĩ ĩrĩa Jesu aabatithirio na agĩitĩrĩrio maguta atuĩke Kristo, gatagatĩ ga kiumia kĩu (mĩaka ĩtatũ na nuthu) kangĩathire nginya kĩndũ Ĩpuro mwaka wa 33 Thutha wa Kristo, kana hĩndĩ ya Pasaka (Nisani 14) ya mwaka ũcio. Kũringana na karenda ya mahinda maya kũroneka mũthenya ũyũ ta warĩ Ĩpuro 1, mwaka wa 33 Thutha wa Kristo. (Rora kĩongo, IRIO CIA HWAĨ-INĨ CIA MWATHANI [Hĩndĩ Ĩrĩa Kĩambĩrĩirie].) Mũtũmwo Paulo oigire atĩ Jesu, ‘ookire nĩguo eke wendi wa Ngai,’ ũrĩa warĩ ‘kweheria ũndũ ũcio wa mbere [magongona na maruta marĩa marutagwo kũringana na Watho] nĩguo ahande ũcio wa kerĩ.’ Eekire ũguo na njĩra ya kũruta mwĩrĩ wake ũrĩ igongona.—Ahi 10:1-10.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Danieli 9:24) Atĩrĩrĩ, itũũra rĩanyu nĩrĩtuĩrĩirũo ituĩro rĩa ciumia mĩrongo mũgwanja, o itũũra rĩu rĩamũre rĩo rĩene, rĩĩ hamwe na andũ anyu o nao, nĩ getha hagĩe na ihinda rĩa kũnina ũmaramari, na rĩa gũtigana na mehia, na rĩa kũhorohia waganu, ningĩ nĩ getha ũhoro wa Ũthingu-ũrĩa-ũtagathira ũrehwo na ũtũũre ũrũmĩtio, namo maũndũ marĩa maanoneka na cioneki mahingio, o na marĩa maanarathwo nĩ anabii; ningĩ ũrĩa mwamũre mũno aitĩrĩrio maguta.
w01 5/15 27
Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi
“Ũrĩa Mwamũre Mũno kana Harĩa Hamũre Mũno” haamũrirwo rĩ ta ũrĩa kwarathĩtwo thĩinĩ wa Danieli 9:24?
Danieli 9:24-27 ĩkoragwo na ũrathi wĩgiĩ gũka kwa ‘Mũtongoria Ũrĩa Mũitĩrĩrie Maguta’ kana Kristo. Nĩ ũndũ ũcio, kwamũrũo kwa ‘Harĩa Hamũre Mũno’ kũrĩa kwarathĩtwo gũtikoragwo gũkĩonania kwamũrwo kwa Harĩa Hamũre Mũno thĩinĩ wa hekarũ ĩrĩa yarĩ Jerusalemu. Ithenya rĩa ũguo, ciugo ‘Harĩa Hamũre Mũno’ cionanagia Harĩa Hamũre Mũno thĩinĩ wa hekarũ ya igũrũ ya Ngai na nĩyo hekarũ nene ya kĩĩroho ya Jehova.—Ahibirania 8:1-5; 9:2-10, 23.
Hekarũ ya kĩĩroho ya Ngai yaambĩrĩirie kũruta wĩra rĩ? Ta wĩcirie ũndũ ũrĩa wahanĩkire rĩrĩa Jesu aabatithirio mwaka wa 29 Thutha wa Kristo. Kuuma hĩndĩ ĩyo gũthiĩ na mbere, Jesu nĩ aahingirie ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Thaburi 40:6-8. Thutha ũcio mũtũmwo Paulo nĩ onanirie atĩ Jesu nĩ ahoete Ngai akamwĩra ũũ: “Ti magongona na mahaki wendaga, No nĩ mwĩrĩ ũ’thondekeire.” (Ahibirania 10:5, The Bible in Gikũyũ.) Jesu nĩ amenyaga atĩ Ngai ‘ndeendaga’ magongona ma nyamũ mathiĩ na mbere kũrutwo hekarũ-inĩ ya Jerusalemu. Handũ ha ũguo, Jehova nĩ aathondekeire Jesu mwĩrĩ mũkinyanĩru ũrutwo ũrĩ igongona. Akĩonania wendi wake mũnene wa kuuma ngoro, Jesu aathire na mbere kuuga ũũ: “Nĩ ndoka (nĩ haandĩke ũhoro wakwa thĩinĩ wa gĩkũnjo) nĩguo njĩke wendi waku, Wee Ngai.” (Ahibirania 10:7) Ũndũ ũcio watũmire Jehova eke atĩa? Injiri ya Mathayo yugaga ũũ: “Thutha wa Jesu kũbatithio, akiumĩra maĩ-inĩ o rĩmwe, narĩo igũrũ rĩkĩhingũka, Johana akĩona roho wa Ngai ũgĩikũrũka ũhaana ta ndutura ũgĩũka igũrũ rĩake. Na rĩrĩ, mũgambo ũkiuma igũrũ ũkiuga atĩrĩ: ‘Ũyũ nĩ Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete mũno, na nĩ ndĩmwĩtĩkĩrĩte.’”—Mathayo 3:16, 17.
Gũkorũo atĩ Jehova nĩ eetĩkĩrĩre igongona rĩrĩa rĩarutirũo nĩ Jesu kuonanagia atĩ nĩ kwagĩte na kĩgongona kĩnene gũkĩra kĩrĩa kĩarĩ hekarũ-inĩ ya Jerusalemu. Kĩu kĩarĩ kĩgongona kĩa “wendi” wa Ngai, kana mũbango wa gwĩtĩkĩra muoyo wa Jesu ũrĩ igongona. (Ahibirania 10:10) Hĩndĩ ĩrĩa Jesu aitĩrĩirio maguta kũgerera roho mũtheru, ũndũ ũcio wonanirie atĩ Ngai nĩ aambĩrĩirie mũbango wa hekarũ ya kĩĩroho. Kwoguo, hĩndĩ ĩrĩa Jesu aabatithirio gĩikaro kĩa Ngai kũrĩa igũrũ nĩ kĩamũrirũo kĩrĩ ta ‘Harĩa Hamũre Mũno’ thĩinĩ wa mũbango wa hekarũ nene ya kĩĩroho.
(Danieli 9:27) Ningĩ arĩkanĩre kĩrĩkanĩro kĩrũmu na andũ aingĩ ihinda rĩa kiumia kĩmwe; nakĩo kiumia kĩu kĩaigananĩria-rĩ, atũme magongona matige kũrutwo, o namo mahaki ma njino. Nake ũrĩa wa gũkiria ihooru nĩagoka arehete maũndũ ma magigi, ta arĩ mo mathagu ombũkĩte namo; ningĩ o nginya ithirĩro rĩgakinya, o rĩrĩa rĩtuĩtwo-rĩ, ũrĩa wa gũkiria ihooru no atũũre aitagĩrĩrio matũkũya.
w07 9/1 20 kĩb. 4
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Danieli
9:27—Nĩ kĩrĩkanĩro kĩrĩkũ gĩathire na mbere kũruta wĩra nĩ ũndũ wa andũ aingĩ nginya mũthia wa kiumia kĩa 70 kĩa mĩaka, kana mwaka wa 36 Thutha wa Kristo? Kĩrĩkanĩro kĩa Watho nĩ kĩeheririo mwaka wa 33 T.K., rĩrĩa Jesu oragirũo. No Jehova nĩ ongereire ihinda rĩa kuonia Ayahudi gĩtĩo kĩa mwanya nĩ ũndũ wa gũkorũo marĩ njiarũa cia Iburahimu, na njĩra ya kũrekereria kĩrĩkanĩro kĩa Iburahimu gĩthiĩ na mbere kũruta wĩra nginya mwaka wa 36 T.K. harĩ Aisiraeli o hamwe na arĩa maagarũrĩte wĩtĩkio wao magatuĩka Ayahudi. Kĩrĩkanĩro kĩa Iburahimu no kĩrutaga wĩra harĩ “Isiraeli a Ngai.”—Agalatia 3:7-9, 14-18, 29; 6:16.
Ũthomi wa Bibilia
(Danieli 7:1-10) Atĩrĩrĩ, mwaka wa mbere ũrĩa Belishazaru aakorirũo athamakĩte kũu bũrũri wa Babuloni-rĩ, Danieli nĩaarotire kĩroto, agĩkĩona cioneki arĩ ũrĩrĩ wake; agĩcoka akĩandĩka ũhoro wa kĩroto kĩu, na akiumbũra ũhoro wakĩo wothe. 2 Danieli agĩkiuga atĩri, Nĩ kũrota ndarotire ũtukũ ngiona huho inya iria ihurutanaga matu-inĩ ikĩhurutanĩra iria-inĩ rĩrĩa inene igũrũ. 3 Ngĩcoka ngĩona nyamũ nene inya ikiuma iria-inĩ rĩu thĩinĩ, nacio ciothe inya hatirĩ ĩtekũũranĩte na ĩrĩa ĩngĩ. 4 Ya mbere-rĩ, yahaanaga ta mũrũthi, na ĩkagĩa mathagu ta ma ndiyũ; na niĩ ngĩbara o nginya ngĩona mathagu macio mayo makĩmunyũo njoya, nayo ĩgĩcoka ĩkĩoyũo na igũrũ ĩkĩrũgamio na magũrũ mayo merĩ ta arĩ mũndũ, ĩgĩkĩheo ngoro ta ya mũndũ. 5 Nayo nyamũ ĩrĩa ĩngĩ ya kerĩ yahaanaga ta nduba, nayo yaambararĩtie mwena ũmwe wayo na igũrũ, na ĩgĩkorũo ĩrũmĩte mbaru ithatũ na magego ma kanua kayo; ngĩgĩcoka ngĩigua yerũo atĩrĩ, Ũkĩra wĩrĩĩre nyama nyingĩ ũcimerũkie. 6 Ningĩ ngĩcoka ngĩona nyamũ ĩngĩ ĩhaana ta ngarĩ, na ĩkagĩa na mathagu mana mũgongo ta ma nyoni; ningĩ nyamũ ĩo ĩgĩkorũo ĩrĩ na mĩtwe ĩna, na ĩkaheo hinya wa gwathana. 7 Ningĩ thutha wa ũguo ngĩona maũndũ mangĩ na cioneki icio cia ũtukũ, ngĩkĩona nyamũ ĩngĩ ya kana, nayo yarĩ ya kũmakania na ĩgatuana nda mũno nĩ ũrĩa ĩgĩĩte na hinya mũkĩru; ningĩ ĩkagĩa na magego ma kĩgera manene mũno, ĩgacaranagĩria kĩrĩi, na ĩkahehenjanaga, nacio irembuĩ ĩgacirangĩrĩria na makinya mayo; ningĩ nyamũ ĩyo nĩyekũũranĩte na nyamũ icio ingĩ ciothe cionekete mbere yayo; na yarĩ na hĩa ikũmi. 8 Niĩ na nĩi ngĩĩcũrania ũhoro wa hĩa icio, na ngĩkĩona atĩ he rũhĩa rũngĩ rũkũmera gatagatĩ-inĩ gacio rũtarĩ rũnene; naruo rũhĩa rũu rũamera-rĩ, hĩa ithatũ thĩinĩ wa icio ciuma ho mbere ikĩmunyũka biũ. Naruo rũhĩa rũu rũgĩkorũo rũĩ na maitho ta ma mũndũ, na rũkagĩa na kanua gekwaria ndeto cia mwĩĩro. 9 Ningĩ ngĩgĩcoka ngĩcũthĩrĩria o nginya ngĩona atĩrĩ, Itĩ-cia-ũnene ciarehirũo ikĩigwo thĩ, nake Ũrĩa-ũtũire-ho-kuuma-o-tene agĩikara thĩ ho. Nacio nguo ciake cierũhĩte o ta ira, na njuĩrĩ ya mũtwe wake ĩkahaana o ta guoya wa ngʼondu mwega mũno. Ningĩ gĩtĩ gĩake kĩa ũnene kĩarĩrĩmbũkaga nĩnĩmbĩ cia mwaki, namo magũrũ makĩo maarĩ ma mwaki ũgwakana mũno; 10 O na ningĩ haarĩ rũũĩ rũa mwaki rũathereraga ruumĩte hau aarĩ. Nake aatungatagĩrũo nĩ ndungata ngiri maita ngiri, na andũ ngiri ikũmi maita ngiri ikũmi makarũgama mbere yake. Nakuo gũgĩitĩka gũcirithanio, namo mabuku ma cira makĩguũrio.
Oktomba 9-15
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | DANIELI 10-12
“Jehova nĩ Oonete Ũrĩa Mahinda Mokĩte ma Athamaki Mangĩgaikara”
(Danieli 11:2) Na rĩu nĩngũkuonia maũndũ marĩa matarĩ hingo matakoneka. Atĩrĩrĩ, nĩhakaamba kwarahũka athamaki angĩ atatũ a Perisia; ningĩ hacoke ũngĩ wa kana, nake ũcio wa kana atonge gũkĩra acio angĩ othe. Na rĩrĩa agakorũo agĩĩte na hinya mũnene nĩ ũndũ wa ũtonga ũcio wake, nĩakaarahũra andũ othe nĩguo mokĩrĩre ũthamaki wa Ayunani.
dp 212-213 kĩb. 5-6
Athamaki Erĩ Mararũĩra Ũnene
5 Athamaki a mbere atatũ maarĩ Kurusu ũrĩa Mũnene, Cambyses wa II, na Dario wa I (Hystaspes). Tondũ Bardiya (kana hihi Gaumata, ũrĩa wetuaga mũthamaki) aathanire mĩeri mũgwanja tu, ũrathi ũcio ndũgwetete ũhoro wake. Mwaka wa 490 Mbere ya Kristo, Dario wa I ũrĩa warĩ mũthamaki wa gatatũ nĩ aageririe gũtharĩkĩra Ngiriki riita rĩa kerĩ. O na kũrĩ ũguo, Aperisia nĩ maahoteirũo handũ hetagwo Marathon na makĩũrĩra Asia Nini. O na gũtuĩka Dario nĩ aabangaga mĩbango ya gũtharĩkĩra Ngiriki rĩngĩ, ndahotire kũhingia ũndũ ũcio tondũ nĩ aakuire mĩaka ĩna thutha ũcio. Ũndũ ũcio watigĩirũo mũrũwe Aritashashita wa I, ũrĩa wacokire gwathana ithenya rĩake, arĩ mũthamaki wa “kana.” Nowe Mũthamaki Ahasuerusu ũrĩa wahikĩtie Esiteri.—Esiteri 1:1; 2:15-17.
6 Aritashashita wa I “nĩakaarahũra andũ othe nĩguo mokĩrĩre ũthamaki wa Ayunani” ũguo nĩ kuuga Ngiriki. Ibuku rĩtagwo The Medes and Persians—Conquerors and Diplomats, riugĩte atĩ “Aritashashita agĩtindĩkĩrĩrio nĩ anene thirikari-inĩ yake arĩa mendete maũndũ manene nĩ aatharĩkĩire Ngiriki agereire thĩ nyũmũ na iria-inĩ.” Mwandĩki wa historĩ Mũngiriki wetagwo Herodotus watũũraga karine-inĩ ya gatano Mbere ya Kristo aandĩkire atĩ “gũtirĩ tharĩkĩro ĩngĩ ĩngĩaringithanirio na ĩyo.” Rekondi ciake cionanagia atĩ mbũtũ ya iria-inĩ “yarĩ na arũme 517,610. Thigari iria ciathiaga na magũrũ ciarĩ 1,700,000; iria ciathiaga na mbarathi ciarĩ 80,000; ningĩ nĩ kwarĩ na Aarabu maathiaga na ngamĩra hamwe na andũ a Libia arĩa marũaga makuĩtwo nĩ makaari, arĩa ndĩrecirĩria ta maarĩ 20,000. Kwoguo, thigari iria ciagereire thĩ nyũmũ na iria ciagereire iria-inĩ ciarĩ 2,317,610.”
(Danieli 11:3) Ningĩ nĩgũkaarahũka mũthamaki ũngĩ, na akorũo e njamba nene; na aathanage na wathani wa hinya, na ekanage o ta ũrĩa ekwĩendera.
dp 213 kĩb. 8
Athamaki Erĩ Mararũĩra Ũnene
8 Mũraika oigire atĩ, “nĩgũkaarahũka mũthamaki ũngĩ, na akorũo e njamba nene; na aathanage na wathani wa hinya, na ekanage o ta ũrĩa ekwĩendera.” (Danieli 11:3) Mwaka wa 336 Mbere ya Kristo, Aleksanda arĩ wa mĩaka mĩrongo ĩĩrĩ nĩ ‘aarahũkire’ agĩtuĩka mũthamaki wa Makedonia. Nĩ aatuĩkĩre ‘mũthamaki warĩ njamba nene,’ agĩtwo Aleksanda ũrĩa Mũnene. Akĩrũmĩrĩra mũbango wa ithe Philip wa II, nĩ oire icigo cia Perisia iria ciarĩ Asia ya Gatagatĩ. Thigari ciake 47,000 nĩ ciaringire rũũĩ rwa Farati na rwa Tigirisi, ikĩnyagia thigari 250,000 cia Dario wa III kũu Gaugamela. Hĩndĩ ya tharĩkĩro ĩyo Dario akĩũra na agĩcoka akĩũragwo, ũndũ ũrĩa watũmire ũthamaki wa Perisia ũthire. Na njĩra ĩyo, Ngiriki ĩgĩtuĩka ũthamaki mũnene wa thĩ, na Aleksanda akĩambĩrĩria ‘gwathana na wathani wa hinya, na gwĩka o ta ũrĩa ekwenda.’
(Danieli 11:4) Na rĩrĩ, rĩrĩa agakorũo okĩrĩte ũguo-rĩ, hinya o ro ũcio wa ũthamaki wake nĩũgacoka kũninwo, naguo ũthamaki ũcio ũtuĩkane ta ũhurunjĩirũo mĩena yothe kũrĩa huho iria inya cia matu-inĩ ihurutanagĩra. No andũ a rũciaro rũake tio makarathimĩrũo ũthamaki ũcio, atĩ nĩguo maathanage o ta ũrĩa aratũire aathanaga. No rĩrĩ, ũthamaki ũcio wake nĩ gũthengio ũgathengio uume harĩ o, ũgaĩrũo andũ angĩ.
dp 214 kĩb. 11
Athamaki Erĩ Mararũĩra Ũnene
11 Thutha wa Aleksanda gũkua, ũthamaki wake nĩ ‘wahurunjirũo mĩena yothe kũrĩa huho iria inya cia matu-inĩ ihurutanagĩra.’ Anene a mbũtũ ciake cia ita nĩ maambĩrĩirie kũgucania hĩndĩ ĩrĩa meyoyagĩra icigo. Ũmwe wa anene a mbũtũ cia ita warĩ na riitho rĩmwe wetagwo Antigonus wa I nĩ aageririe kwĩyoyera ũthamaki wothe wa Aleksanda. No nĩ oragĩirũo mbaara-inĩ Ipsus ĩrĩa yarĩ thĩinĩ wa Phrygia. Gũkinyĩria mwaka wa 301 Mbere ya Kristo, anene ana a mbũtũ cia ita cia Aleksanda nĩ maagayanĩte gĩcigo gĩothe kĩrĩa Aleksanda aathanaga. Cassander aathaga Makedonia na Ngiriki. Lysimachus aathaga Asia Nini na Thrace. Seleucus I Nicator aathaga Mesopotamia na Suriata. Nake Ptolemy Lagus agatha Misiri na Palestina. O ta ũrĩa ũrathi woigĩte, gĩcigo gĩothe kĩrĩa Aleksanda aathanaga gĩkĩgayanio gĩgĩtuĩka mothamaki mana.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Danieli 12:3) Nao arĩa marĩ ogĩ nĩmagacangarara ta ũtheri wa mũtambũrũko wa matu-mairũ, nao andũ arĩa macokagia andũ arĩa aingĩ njĩra-inĩ ya ũthingu matũũre makengete ta njata tene na tene.
w13 7/15 13 kĩb. 16, ũhoro mũico-inĩ wa gĩcunjĩ
“Ndĩ Hamwe na Inyuĩ Mĩthenya Yothe”
Danieli 12:3 yugaga atĩ ‘arĩa ogĩ [Akristiano aitĩrĩrie maguta] nĩ magacangarara ta ũtheri wa matu-inĩ.’ Rĩrĩa rĩothe marĩ gũkũ thĩ mekaga ũguo na njĩra ya kũhunjia. O na kũrĩ ũguo, Mathayo 13:43 yaragia ũhoro wa rĩrĩa magacangarara mũno Ũthamaki-inĩ wa igũrũ. Hau kabere tũreciragia atĩ maandĩko macio merĩ maragia ũhoro wa kũhunjia.
(Danieli 12:13) No wee-rĩ, wĩthiĩre nginya o hĩndĩ ĩrĩa ithirĩro rĩgakinya; amu nĩũkahurũka, na rĩrĩa matukũ macio magathira ũkorũo ũrũngiĩ harĩa ũtuĩrĩirũo hatuĩke igai rĩaku.
dp 315 kĩb. 18
Jehova nĩ Erĩire Danieli Kĩheo Kĩega Mũno
18 Ibuku rĩa Danieli rĩrĩkagĩrĩra na kũgweta ũhoro wa kĩĩranĩro kĩmwe kĩa iria njega mũno Ngai anerĩra andũ. Mũraika wa Jehova erire Danieli ũũ: “Na rĩrĩa matukũ macio magathira ũkorũo ũrũngiĩ harĩa ũtuĩrĩirũo hatuĩke igai rĩaku.” Hihi mũraika ũcio endaga kuuga atĩa? Tondũ ‘kũhurũka’ kũrĩa aakoretwo agweta kuonanagia atĩ Danieli nĩ aangĩakuire, no mũhaka kĩĩranĩro gĩa atĩ nĩ ‘angĩkarũgama’ mahinda mokĩte gĩkorũo nĩ kũriũka. O na athomi amwe nĩ moigaga atĩ Danieli mũrango wa 12 nĩyo ya mbere kũgweta na njĩra ya ĩmwe kwa ĩmwe ũhoro wa kũriũka thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania. (Danieli 12:2) No ũguo moigaga tiguo. Danieli nĩ oĩ wega ũhoro wa kĩĩranĩro gĩa kũriũka.
Ũthomi wa Bibilia
(Danieli 11:28-39) Thutha wa ũguo nĩakahũndũka, acoke kwao e na ũtonga mũingĩ, na akorũo omĩirie kĩrĩkanĩro kĩrĩa gĩtheru ngoro yake, na nĩagekana o ta ũrĩa ekwĩendera; na thutha acoke kwao. 29 Ningĩ ihinda rĩrĩa rĩtuĩtwo rĩakinya-rĩ, acoke akinye bũrũri ũcio wa gũthini; no rĩrĩ, ithiĩ rĩu rĩake rĩtigatuĩka ta rĩrĩa aathiĩte mbere, 30 amu andũ a bũrũri wa Kitimu nĩmagoka na marikabu ciao, mamũtharĩkĩre; na nĩ ũndũ wa ũguo akaiguithio guoya ngoro, na ahũndũke, athũgũtĩire kĩrĩkanĩro kĩu gĩtheru, na ekanage o ta ũrĩa ekwĩendera, o na acoke kũiguanĩra ũhoro na andũ arĩa matirikĩte kĩrĩkanĩro kĩu gĩtheru. 31 Nao andũ arĩa mamũteithagia nĩmakaarahũrũo, nao mathahie gĩikaro kĩrĩa kĩamũre, o na handũ harĩa hairigĩtwo na hinya, na ningĩ mathengie mahaki ma njino matige gũcoka gũcinĩrũo ho, ningĩ macoke marehe kĩndũ kĩĩ thahu makĩige ho, kĩrĩa kĩngĩtũma bũrũri ũkire ihooru. 32 Nao andũ arĩa mendaga gũthũkia kĩrĩkanĩro kĩu gĩtheru-rĩ, nĩo agathahia makĩria, amagucĩrĩrie na ndeto cia wara. No rĩrĩ, andũ arĩa magakorũo moyaine na Ngai wao nĩo makagĩa na hinya makĩria, na mekage maũndũ ma ũcamba. 33 Nao andũ arĩa ogĩ a kĩrĩndĩnĩ makohĩgia andũ aingĩ mũno. No rĩrĩ, nĩmagacoka kũgũithio hĩndĩ ndaya, amwe ao makue moragĩtwo na rũhiũ rũa njora, na angĩ macinwo, na angĩ marindũrũo, o na angĩ macumwo indo ciao cia bata. 34 Na rĩrĩ, o na rĩrĩa mekũgũithio ũguo-rĩ, nĩmakona ateithia matarĩ aingĩ; no andũ aingĩ nĩmakegwatania nao na wara. 35 Ningĩ arĩa ogĩ-rĩ, amwe ao makagũa o ro ũguo moragĩtwo, nĩ getha andũ arĩa angĩ maikare ta makumuthĩtwo magathera, na ta mahuhĩtwo makaninwo mũũngũ, o na merũhio magathirũo nĩ gĩko, nao maikare ũguo o nginya ithirĩro, amu ihinda riũ rĩtue rĩtirĩ rĩrakinya. 36 No mũthamaki ũcio agekaga o ũrĩa ekwĩendera, na etũũgĩrie mũno, na enenehie gũkĩra ngai ciothe, o na aarĩrĩre Ngai ũrĩa ũkĩrĩte ngai iria ingĩ ciothe na ndeto cia kũmakania; nake nĩagaikara agaacĩire o nginya rĩrĩa mathũgũta marĩa meĩ magakorũo makinyĩte; tondũ gũtirĩ hĩndũ maũndũ marĩa matuĩtwo matakahingio. 37 Ningĩ ndakarũmbũiya ngai cia maithe make, kana arũmbũiye ngai ĩrĩa ĩĩriragĩrio nĩ andũ-a-nja, o na kana arũmbũiye ũhoro wa ngai o na ĩrĩkũ; tondũ nĩagakorũo aciĩtĩĩire ciothe. 38 No rĩrĩ, e gwake mũciĩ-rĩ, nĩagakumia ngai ĩrĩa ya kũndũ kũrĩa kũirigĩtwo na hinya; o na ngai ĩngĩ ĩrĩa maithe make mataamenyete nĩyo agakumia, na ũndũ wa kũmĩrutĩra mahaki ma thahabu, na betha, na mahiga ma goro, o na indo ingĩ thaka mũno. 39 Ningĩ nĩagatoria matũũra marĩa mairige na hinya mũno makĩria na ũndũ wa gũteithio nĩ andũ arĩa mahoyaga ngai ĩngĩ ya ũgeni-inĩ. Nao andũ othe arĩa magakorũo matĩaine nake-rĩ, nĩagatũma magĩe igweta inene, na amatue aathani a gwatha andũ aingĩ, o nacio ngʼũndũ cia bũrũri ũcio acigayanie acienderie agũri.
Oktomba 16-22
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | HOSEA 1-7
“Jehova nĩ Akenagio nĩ Wendo Mwĩhokeku—We nĩ Ũkenagio Nĩguo?”
(Hosea 6:4, 5) Wũi! wee Efiraimu, ingĩgwĩka atĩa? Nawe Juda-rĩ, kaĩ ngũgĩgwĩka atĩa? Nĩ ũndũ wega wanyu ũtariĩ ta itu rĩa rũcinĩ, na ta ireera rĩrĩa rĩthiraga o gatene. 5 Nĩkĩo ndĩmaicũhĩtie na tũnua twa anabii, ngakĩmoraga na ciugo cia kanua gakwa; namo matuĩro maku marĩa ũtuĩrĩirũo-rĩ, matariĩ ta ũtheri ũrĩa muumĩru.
w10 8/15 25 kĩb. 18
Reke ‘Kĩrĩra kĩa Ũtugi’ Kĩgitagĩre Rũrĩmĩ Rwaku
Nĩ twagĩrĩirũo kuonagia athathaiya arĩa angĩ a Jehova wendo mwĩhokeku maũndũ-inĩ mothe. O na rĩrĩa maũndũ marĩ maritũ, kĩrĩra kana watho wa ũtugi ndwagĩrĩirũo kwehera rũrĩmĩ-inĩ rwitũ. Rĩrĩa wendo mwĩhokeku wa ciana cia Isiraeli wahaanire o “ta ireera rĩrĩa rĩthiraga o gatene,” Jehova ndaakenire. (Hos. 6:4, 6) Mũgarũ na ũguo, Jehova nĩ akenaga rĩrĩa andũ monania wendo mwĩhokeku hĩndĩ ciothe. Reke tuone ũrĩa arathimaga arĩa monanagia ngumo ĩyo.
(Hosea 6:6) Amu-rĩ, nĩ tha nyendaga, tiga igongona, na ũmenyo wa Ngai kũrĩ magongona ma gũcinwo.
w07 9/15 16 kĩb. 8
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Hosea
6:6. Kũmenyera kwĩhagia kuonanagia tũtirĩ na wendo mwĩhokeku harĩ Ngai. Tũngĩaga wendo mwĩhokeku gũtirĩ magongona mangĩrĩhĩra ũndũ ũcio.
w07 6/15 27 kĩb. 7
Jehova nĩ Akenagio nĩ Wathĩki Witũ
7 Mahinda mahĩtũku, Jehova nĩ eerĩte andũ ake atĩ wathĩki warĩ wa bata makĩria gũkĩra magongona ma nyamũ. (Thimo 21:3, 27; Hosea 6:6; Mathayo 12:7) Jehova oigĩte ũguo nĩkĩ na nĩwe waathĩte andũ ake marutage magongona macio? Wĩyũrie: Muoroto wa ũrĩa ũraruta igongona nĩ ũrĩkũ? Hihi nĩ gũkenia Ngai? Kana hihi no kũrũmĩrĩra mũtugo mũna? Angĩkorũo biũ mũndũ arĩ na wendi wa gũkenia Ngai, nĩ arĩtigagĩrĩra atĩ nĩ athĩkĩra maathani make mothe. Ngai ndabataraga magongona ma nyamũ, no wathĩki witũ nĩ ũmũkenagia mũno.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Hosea 1:7) No rĩrĩ, nĩngaiguĩra nyũmba ya Juda tha, ndĩmahonokie na hinya wa Jehova Ngai wao; na ti kũmahonokia ngamahonokia na ũta, kana rũhiũ rũa njora, kana ita, kana mbarathi, kana na thigari iria ihaicĩte mbarathi.
w07 9/15 14 kĩb. 7
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Hosea
1:7—Nĩ hĩndĩ ĩrĩkũ nyũmba ya Juda yaiguĩrĩirũo tha na ĩkĩhonokio? Ũndũ ũcio wahingire mwaka wa 732 M.K. matukũ-inĩ ma Mũthamaki Hezekia. Hĩndĩ ĩyo, Jehova nĩ eehereirie Jerusalemu ũgwati wa gũtharĩkĩrũo nĩ Aashuri, akĩhũthĩra mũraika ũrĩa woragire thigari 185,000 na ũtukũ ũmwe. (2 Athamaki 19:34, 35) Na njĩra ĩyo, Jehova akĩhonokia Juda akĩhũthĩra mũraika, handũ ha “ũta, kana rũhiũ rũa njora, kana ita, kana mbarathi, kana na thigari iria ihaicĩte mbarathi.”
(Hosea 2:18) Naguo mũthenya ũcio-rĩ, nĩngamathondekera kĩrĩkanĩro na nyamũ cia gĩthaka-ĩnĩ na nyoni cia rĩera-inĩ o na tũnyamũ tũrĩa tũkurumaga thĩ. Na nĩngoina ũta na rũhiũ rũa njora o na ita narĩo, ndĩcithengie bũrũri-inĩ; ningĩ-rĩ, nĩngatũma makomage me na thayũ.
w05 11/15 20 kĩb. 16
Ũrathi wa Hosea nĩ Ũtũteithagia Gũtwarana na Ngai
16 Ngai ningĩ nĩ aahingirie kĩĩranĩro gĩkĩ: “Naguo mũthenya ũcio-rĩ, nĩngamathondekera kĩrĩkanĩro na nyamũ cia gĩthaka-ĩnĩ na nyoni cia rĩera-inĩ o na tũnyamũ tũrĩa tũkurumaga thĩ. Na nĩngoina ũta na rũhiũ rũa njora o na ita narĩo, ndĩcithengie bũrũri-inĩ; ningĩ-rĩ, nĩngatũma makomage me na thayũ.” (Hosea 2:18) Ayahudi arĩa maacokire bũrũri-inĩ wao maaikaraga mategwĩtigĩra gũtharĩkĩrũo nĩ nyamũ. Ningĩ ũrathi ũcio nĩ waahingire mwaka wa 1919, hĩndĩ ĩrĩa Aisiraeli a kĩĩroho maakũrirũo kuuma kũrĩ “Babuloni Ũrĩa Mũnene,” kana ndini ciothe cia maheeni. Rĩu maikaraga kũndũ kũrĩ na ũgitĩri na nĩ makenagĩra gũikara thĩinĩ wa Paradiso ya kĩĩroho marĩ hamwe na arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra tene na tene gũkũ thĩ. Akristiano acio a ma matikoragwo na mĩtugo ta ya nyamũ.—Kũguũrĩrio 14:8; Isaia 11:6-9; Agalatia 6:16.
g05 9/8 12 kĩb. 2
Rĩrĩa Thĩ Yothe Ĩgakorũo na Ũiguano
Hatarĩ nganja, ũtũũro thĩinĩ wa thĩ nĩ ũgakorũo na ũiguano mwega, tondũ Ngai nĩ akaruta andũ ake ehokeku kũmenyerera thĩ. Ningĩ nĩ ‘agathondeka kĩrĩkanĩro’ na nyamũ ndĩani, atũme ciikaranagie na andũ na njĩra ya thayũ.—Hosea 2:18; Kĩambĩrĩria 1:26-28; Isaia 11:6-8.
Ũthomi wa Bibilia
(Hosea 7:1-16) Rĩrĩa ndenda kũhonia Isiraeli-rĩ, hĩndĩ o ĩo wĩhia wa Efiraimu nĩũguũkaga, o na waganu wa Samaria; tondũ rĩrĩ, nĩ gwĩka mekaga mũndũ ma mathara, nake mũici atonyaga na thĩinĩ, o nayo mbũtũ ya atunyani ĩgatharĩkĩra nja. 2 Nao matiĩciragia ngoro-inĩ ciao atĩ nĩndirikanaga waganu wao wothe. Na rĩu, ciĩko ciao ene nĩimathiũrũrũkĩirie na mbarĩ ciothe; igakorũo irĩ mbere ya ũthiũ wakwa. 3 Maiguithagia mũthamaki wega na waganu wao, na magakenia anene na maheni mao. 4 O othe no atharania; matariĩ ta riiko rĩgwatĩtio ũrugarĩ nĩ mũrugi wa mĩgate; ndacokaga gwakĩrĩria mwaki mũira wa akime mũgate o nginya ũimbio. 5 Mũthenya ũcio wa mũthamaki witũ-rĩ, anene makĩnyua ndibei o nginya makĩrũara nĩ gũcinwo nĩ ũrũrũ wayo; o nake agĩtambararia guoko hamwe na anyũrũria. 6 Amu-rĩ, nĩ gwĩthagathaga methagathagĩte ngoro ta riiko, rĩrĩa maikarĩte mohanĩirie; mũrugi wao wa mĩgate akomaga ũtukũ wothe; na gwakĩa rũcinĩ-rĩ, ngoro ĩgaakana ta mwaki wĩ na nĩnĩmbĩ. 7 O othe nĩmahiũhĩte ta riiko, makaninaga atuanĩri-cira ao; o nao athamaki ao othe nĩ agũu; gatagatĩ-inĩ kao gũtirĩ o na ũmwe ũngayagĩra. 8 Ũcio Efiraimu-rĩ, nĩethombocanagia na andũ arĩa a ndũrĩrĩ; Efiraimu atariĩ ta mũgate ũtarĩ mũgariũre. 9 Nao a-rũrĩrĩ-rĩ, nĩ kũmũrĩa mamũrĩĩte hinya wake atekũmenya; ĩĩ, o nake nĩakĩmerangĩtie mbuĩ, na agakorũo atoĩ. 10 Naguo mwĩgatho wa Isiraeli nĩũgĩtuĩkĩte ũira ũthiũ-inĩ wake; ĩndĩ o na gũkĩrĩ ũguo-rĩ, o matirĩ maacokerera Jehova Ngai wao, kana makamũrongoria. 11 Efiraimu mahaana ta ndutura ngĩgu, ĩtarĩ na ũmenyo; tondũ nĩ gũkaya makayagĩra Misiri, o na magathiaga Ashuri. 12 No magĩthiĩ-rĩ, nĩngaamba wabu yakwa ya gũtegana igũrũ rĩao, ndĩmarute igũrũ ta nyamũ cia rĩera-inĩ; o na kũmaherithia ngamaherithia, o ta ũrĩa kĩrĩndĩ kĩao kĩiguĩte. 13 Kaĩ me na haaro-ĩ! amu nĩmakĩndiganĩirie magacangacangage. Maroninwo! tondũ nĩmanjĩhĩtie. O na gwatuĩka nĩingĩamakũũra-rĩ, o no kĩgenyo manjigagĩrĩra. 14 Nao matirĩ maangaĩra na ngoro ciao, tiga o kũrarama mararamaga me morĩrĩ-inĩ mao; o na kũũngana nĩmonganagĩra ngano na ndibei, na makandũrĩkagĩra. 15 O na ndakorũo atĩ nĩndĩmarutĩte ũũgĩ na ngamekĩra hinya moko-inĩ mao-rĩ, o no gũthungunda maʼthugundagĩra ũũru. 16 Gũcoka nĩmacokaga, no ti harĩ ũcio ũrĩ igũrũ; magagĩtuĩka ta ũta ũrĩa ũhĩtagia wathi. Anene ao-rĩ, nĩ kũgũithio makagũithio na rũhiũ rũa njora nĩ ũndũ wa wĩĩ ũrĩa wĩ nĩmĩ-inĩ ciao; naguo ũhoro ũcio ũgatũma manyũrũrĩke bũrũri-inĩ wa Misiri.
Oktomba 23-29
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | HOSEA 8-14
“Heaga Jehova Kĩrĩa Kĩega Biũ”
(Hosea 14:2) Oya ndeto-ĩ, ũcoke kũrĩ Jehova, ũkĩmwĩre atĩrĩ, Eheria waganu wothe, na ũiyũkie ũndũ ũrĩa mwega; na noguo ithuĩ na ithuĩ tũrĩrutaga iheo cia mĩromo iitũ ituĩke ta ndegwa cia magongona.
w07 4/1 20 kĩb. 2
Rutagĩra Ngai Magongona Mekũmũkenia
Makĩria ma ũguo, Bibilia yonanagia atĩ maũndũ marĩa twaragia nĩguo tũgoocithie Jehova moonagwo ta arĩ magongona tũkoragwo tũkĩmũrutĩra. Mũnabii Hosea aahũthĩrire ciugo “mĩromo iitũ ituĩke ta ndegwa cia magongona,” kuonania atĩ Ngai nĩ onaga rũgooco rũrĩa ruumaga tũnua-inĩ twitũ rũrĩ rĩmwe rĩa magongona marĩa mega mũno. (Hosea 14:2) Mũtũmwo Paulo eerire Akristiano Ahibirania ũũ: “Nĩ tũrutagĩre Ngai igongona rĩa kũgooca, ũguo nĩ kuuga, maciaro marĩa moimaga tũnua-inĩ twitũ tũrĩa tuumbũraga rĩĩtwa rĩake.” (Ahibirania 13:15) Matukũ-inĩ maya, Aira a Jehova hĩndĩ ciothe makoragwo na kĩyo gĩa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega na gũtua andũ a ndũrĩrĩ ciothe arutwo. (Mathayo 24:14; 28:19, 20) Marutaga magongona ma kũgooca Ngai ũtukũ na mũthenya thĩinĩ wa thĩ yothe.—Kũguũrĩrio 7:15.
(Hosea 14:4) Na niĩ-rĩ, nĩ kũhonia ngũmahonia kũrĩa macokete na thutha, na ndĩmende mũno o ndĩyendeire; amu-rĩ, marakara makwa nĩmamwehereire.
w11 2/15 16 kĩb. 15
Gwĩtĩkĩrĩka nĩ Ngai Gũtongoragia Muoyo-inĩ wa Tene na Tene
15 Ndegwa nĩyo yarĩ nyamũ ya goro mũno Mũisiraeli angĩarutĩire Jehova. Kwoguo ‘iheo cia mĩromo iria ciahaanaga ta ndegwa cia magongona’ ciarĩ ciugo cia ma, ciambĩte gwĩcirio wega cia kũgooca Ngai ũrĩa wa ma. Jehova eekaga atĩa kũrĩ arĩa maarutaga magongona ta macio? Oigire ũũ: ‘Ngũmenda mũno o ndĩyendeire.’ (Hos. 14:4) Arĩa othe maarutaga magongona ta macio ma kũmũgooca, Jehova aamohagĩra, akametĩkĩra, na agatuĩka mũrata wao.
(Hosea 14:9) Na mũũgĩ, aiguage maũndũ macio? Nĩ ũrĩkũ mũbarĩrĩri, amamenyage? Amu-rĩ, njĩra cia Jehova nĩ njerekereru, nao arĩa athingu no matũũre mathiaga nacio; no arĩa aagarari-watho maacigera-rĩ, marĩtirũkaga.
jd 87 kĩb. 11
Tungatagĩra Jehova Kũringana na Ithimi Ciake Ndũgĩru
11 Hosea 14:9 nĩ ĩtuonagia ũguni wa kũrũmĩrĩra njĩra nũngĩrĩru. Gwĩka ũrĩa Ngai endaga nĩ kũrehaga irathimo na gũgatũma tũgunĩke. Ngai nĩ atũĩ wega tondũ nĩwe watũmbire. Maũndũ marĩa endaga twĩke nĩ magũtũguna. Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Ngai atũĩ wega, ta reke twĩcirie ũhoro wa ngaari na ũrĩa wamĩthondekire. Mũthondeki wa ngaari nĩ oĩ ũrĩa ngaari ĩthondeketwo na ũrĩa inyitithanĩtio. Nĩ oĩ atĩ ngaari ĩyo ĩbatiĩ gũikara ĩgĩcenjagio ũiro maita maingĩ. Kũngĩthiĩ atĩa ũngĩaga gũikara ũgĩcenjagia ũiro, hihi ũgĩciria atĩ ngaari ndĩrĩ na thĩna tondũ no ĩrathiĩ? Thutha wa ihinda injini ĩkwambĩrĩria kũgĩa mathĩna ĩcoke ĩrege kũruta wĩra. Ũguo noguo kũrĩ harĩ andũ. Mũũmbi witũ nĩ atũheete maathani. Tũngĩmathĩkĩra no tũgunĩke. (Isaia 48:17, 18) Kũmenya atĩ nĩ tũgunĩkaga gũtũmaga twende gũtũũra kũringana na ithimi ciake, na nĩkuo gwathĩkĩra maathani make.—Thaburi 112:1.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Hosea 10:12) Rĩu-rĩ, wĩhandĩrei na ũthingu, na mwĩgethere kũringana na tha; tukuyani ngamba cia mĩgũnda yanyu; amu-rĩ, nĩ hingo mũngĩmatha Jehova, nginya agoka amuurĩrie ũthingu igũrũ rĩanyu.
w05 11/15 28 kĩb. 7
“Njĩra cia Jehova nĩ Nũngĩrĩru”
7 Tũngĩthathaiya Jehova na njĩra nũngĩrĩru na tũtarĩ na ũhinga, nĩ arĩtuonagia wendo mwĩhokeku. Aisiraeli arĩa maregenyũkĩte meerirũo ũũ: “Rĩu-rĩ, wĩhandĩrei na ũthingu, na mwĩgethere kũringana na tha; tukuyani ngamba cia mĩgũnda yanyu; amu-rĩ, nĩ hingo mũngĩmatha Jehova, nginya agoka amuurĩrie ũthingu igũrũ rĩanyu.”—Hosea 10:12.
(Hosea 11:1) Rĩrĩa Isiraeli aarĩ kaana-rĩ, hĩndĩ ĩo nĩndamwendaga, ngĩgĩĩta mũrũ ũcio wakwa oime Misiri.
w11 8/15 10 kĩb. 10
Nĩ Maakoretwo Magĩtanya Mesia
10 O ta Aisiraeli, Mesia nĩ angĩetirũo kuuma Misiri. (Hos. 11:1) Mbere ya Herode gwathana ciana ciũragwo, mũraika akĩra Jusufu na Mariamu, moe Jesu na morĩre bũrũri-inĩ wa Misiri. Magĩtũũra kũu “nginya hĩndĩ ĩrĩa Herode aakuire, nĩ getha kiugo kĩrĩa kĩoigirũo nĩ Mwathani na kanua ka mũnabii [Hosea] kĩhingio, rĩrĩa oigire ũũ, Nĩndetire Mũrũ wakwa oime Misiri.” (Mat. 2:13-15) Ma nĩ atĩ, gũtirĩ ũndũ o na ũmwe wa maũndũ marĩa maarathĩtwo megiĩ gũciarũo na ũtũũro wake, Jesu angĩahotire gũtũma wĩkĩke.
Ũthomi wa Bibilia
(Hosea 8:1-14) Iga thongori iromo-inĩ ciaku, andũ mehũge. Amu thũ nĩĩrĩũkĩrĩra nyũmba ya Jehova ta ndiyũ; tondũ nĩmehĩtie kĩrĩkanĩro gĩakwa, na makahĩtania na watho wakwa. 2 Nake Isiraeli nĩakangaĩra akiugaga atĩrĩ, Wee Ngai wakwa-ĩ, ithuĩ nĩtũgĩkũũĩ wee. 3 No-rĩ, Isiraeli nĩateete ũndũ ũrĩa mwega haraya; nayo thũ ĩrĩa nĩĩkamũtengʼeria. 4 Nĩmakĩrũgamĩtie athamaki, no ti ũndũ wakwa; na magatua anene, na niĩ ndiamenyaga; o na gũthondeka methondekeire mĩhianano na betha yao na thahabu yao; namo maũndũ macio magatuĩka ma gũtũma mangʼũrio. 5 Njaũ yaku, wee Samaria, ndĩmĩteete biũ. Namo marakara makwa nĩmaakanĩte harĩ o; kaĩ nĩ ihinda rĩigana atĩa rĩtigaire magĩgakinyĩrĩra ũtheru? 6 Amu-rĩ, yo yoimire harĩ Isiraeli, nĩ mũruti-wĩra wamĩũmbire, nayo ti Ngai. Ĩĩ, ti-itherũ, njaũ ĩo ya Samaria nĩĩkoinangwo tũcunjĩ. 7 Nĩ ũndũ-rĩ, nĩ kũhanda mahandĩte rũhuho, na kũgetha makagetha kĩhuhũkanio; yo ti kĩndũ kĩngĩciara ta ngano, nakĩo kĩmera gĩakĩo gĩtikoima mũtu; o na kĩngĩciara-rĩ, arũrĩrĩ nĩo magakĩrĩa. 8 Isiraeli matariĩ ta mameretio magathira; maharaganĩte ndũrĩrĩ-inĩ magatuĩka ta kĩndũ gĩtangĩkenerũo. 9 Thima-rĩ, nĩmaambatĩte magathiĩ Ashuri, magatuĩka ta njagĩ ya nduĩki; Efiraimu nake nĩathogorete anyanya ta mũmaraya. 10 Ĩĩ, o na maakorũo nĩmathogoranĩtie ũguo gatagati-inĩ ka ndũrĩrĩ-rĩ, rĩu nĩndĩrĩmongania, nao maambĩrĩrie kũnyihanyihio nĩ ũndũ wa mũrigo wa mũthamaki o na anene. 11 Tondũ Efiraimu nĩakĩingĩhĩtie marutĩro ma igongona ma gũtungatagĩra wĩhia-rĩ, marutĩro macio mo mene makoretwo marĩ o wĩhia harĩ we. 12 O na ndamwandĩkĩra watho wakwa na maathani ngiri ikũmi-rĩ, mo nĩmagĩtuagwo ta kĩndũ gĩtatũire kĩũĩwo. 13 Naho ha ũhoro wa magongona makwa-rĩ, o mathĩnjaga nyama magacoka gũcirĩa; no-rĩ, Jehova ndarĩ hingo etĩkagĩra magongona macio. Nake rĩu nĩegũkĩririkana waganu wao, na akamarĩhia mehia mao; nao nĩmagagĩcoka o Misiri. 14 Amu-rĩ, Isiraeli nĩariganĩirũo nĩ Mũmũũmbi, agaaka nyũmba cia ũnene; nake Juda nĩaingĩhĩtie matũũra mairige; no niĩ-rĩ, nĩngahurĩria matũũra macio make mwaki, naguo no ũcine nyũmba iria ndũũgĩru iria ii kuo.
Oktomba 30–Novemba 5
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | JOELI 1-3
“Ariũ Anyu, na Airĩtu Anyu, Nĩmakarathaga Mohoro”
(Joeli 2:28, 29) Na nĩgũgakinya atĩrĩ, atĩ thutha wa maũndũ macio, nĩngaitĩrĩria andũ othe roho wakwa; nao ariũ anyu, na airĩtu anyu, nĩmakarathaga mohoro, nao athuri anyu marotage iroto, o nao aanake anyu monage cioneki; 29 o na ningĩ matukũ-inĩ o ro macio nĩngaitĩrĩria ndungata cia arũme o na cia airĩtu roho wakwa o nacio.
w02 8/1 15 kĩb. 4-5
Gwĩkĩrũo Hinya nĩ “Maũndũ Manene ma Ngai”
4 Thutha wa atũmwo kwamũkĩra roho mũtheru marĩ Jerusalemu, matiarĩire marĩĩgu, ĩndĩ mambĩrĩirie kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa ũhonokio o rĩo, makĩambĩrĩria na kĩrĩndĩ kĩrĩa kĩonganĩte rũcinĩ rũu. Wĩra wao wa kũhunjia wahingirie ũrathi wa bata warathĩtwo karine inyanya mbere ĩyo nĩ Joeli mũrũ wa Pethueli, ũrĩa woigĩte ũũ: “Nĩngaitĩrĩria andũ othe roho wakwa; nao ariũ anyu, na airĩtu anyu, nĩmakarathaga mohoro, nao athuri anyu marotage iroto, o nao aanake anyu monage cioneki; o na ningĩ matukũ-inĩ o ro macio nĩngaitĩrĩria ndungata cia arũme o na cia airĩtu roho wakwa o nacio . . . mbere ya mũthenya ũrĩa ũtuĩtwo nĩ Jehova ũtanakinya o ũrĩa mũnene na wa kũmakania.”—Joeli 1:1; 2:28, 29, 31; Atũmwo 2:17, 18, 20.
5 Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ Ngai angĩatũmire kũgĩe na anabii aingĩ biũ, arũme o hamwe na atumia marathage mohoro ma mahinda mokĩte ta Daudi, Joeli, na Debora? Aca. ‘Ariũ anyu na airĩtu anyu, ndungata cia arũme o na cia airĩtu’ arĩa nĩ Akristiano, mangĩkaratha na njĩra ya atĩ roho wa Jehova nĩ ũngĩkamatindĩka kũhunjia ũhoro wĩgiĩ “maũndũ manene” marĩa Jehova eekĩte mbere ĩyo na marĩa angĩekire. Kwoguo mangĩatungatire marĩ aaria a Ũrĩa ũrĩ Igũrũ Mũno. No rĩrĩ, andũ maiyũkirie ũhoro ũcio atĩa?—Ahibirania 1:1, 2.
jd 167 kĩb. 4
“Hunjanĩriai Ũhoro ũyũ Ndũrĩrĩ-inĩ”
4 Reke tũrore ũndũ ũcio na njĩra ĩngĩ. Jehova nĩ eerire mũnabii Joeli ũhoro wa ihinda rĩrĩa andũ a mĩthemba yothe makarathaga mohoro. Amwĩrire ũũ: “Na nĩgũgakinya atĩrĩ, atĩ thutha wa maũndũ macio, nĩngaitĩrĩria andũ othe roho wakwa; nao ariũ anyu, na airĩtu anyu, nĩmakarathaga mohoro, nao athuri anyu marotage iroto, o nao aanake anyu monage cioneki.” (Joeli 2:28-32) Kũrĩ mũthenya wa Pentekoste ya mwaka wa 33 Thutha wa Kristo, mũtũmwo Petero nĩ ahũthĩrire rĩandĩko rĩu akĩaria ũhoro wa ũrĩa andũ arĩa monganĩte nyũmba ya igũrũ Jerusalemu maitĩrĩirio roho mũtheru na wĩra ũrĩa maacokire kũruta wa kũhunjia ũhoro wa “maũndũ manene ma Ngai.” (Atũmwo 1:12-14; 2:1-4, 11, 14-21) Rĩu reke twĩcirie ũhoro wa mahinda maya. Ũrathi ũcio wa Joeli ũkoretwo ũkĩhinga na njĩra nene kuuma o kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya 20. Akristiano othe aitĩrĩrie maguta, arũme na atumia, arĩa akũrũ ona arĩa ethĩ, nĩ maambĩrĩirie ‘kũratha mohoro,’ kana kũhunjia ũhoro wa “maũndũ manene ma Ngai” marĩa nĩ hamwe na ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki, ũrĩa ũhandĩtwo igũrũ.
(Joeli 2:30-32) Na nĩngonania morirũ igũrũ matu-inĩ, o na thĩ ĩno, namo nĩ ma thakame, na ma mwaki, o na ma ndogo ĩkĩambata. 31 Riũa nĩrĩkagarũrũo rĩgĩe nduma, o naguo mweri ũtuĩke ta thakame, mbere ya mũthenya ũrĩa ũtuĩtwo nĩ Jehova ũtanakinya, o ũrĩa mũnene na wa kũmakania. 32 Na nĩgũgakinya atĩrĩ, atĩ mũndũ o wothe ũrĩa ũgakaĩra rĩĩtwa rĩa Jehova nĩakahonoka; nĩ ũndũ gũtikaaga arĩa makahonoka kĩrĩma-inĩ gĩa Zayuni, o na Jerusalemu, o ta ũrĩa Jehova oigĩte, o na arĩa Jehova eĩtĩire moneke thĩinĩ wa arĩa magakorũo matigarite.
w07 10/1 13 kĩb. 2
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Joeli na rĩa Amosi
2:32—‘Gũkaĩra rĩĩtwa rĩa Jehova’ nĩ kuuga atĩa? Gũkaĩra rĩĩtwa rĩa Jehova nĩ kũmenya rĩĩtwa rĩu, kũrĩtĩa mũno, na kwĩhokaga mwene rĩĩtwa rĩu.—Aroma 10:13, 14.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Joeli 2:12, 13) No rĩrĩ, o na gwatuĩka nĩ ũguo-rĩ, Jehova o na rĩu aroiga atĩrĩ, Njokererai na ngoro cianyu ciothe, na mwĩhinge kũrĩa irio, mũkĩrĩraga maithori mũgwatĩtwo nĩ kĩeha. 13 Tembũrangai ngoro cianyu, na mũtigatembũrange o nguo cianyu ciiki, mũcokerere Jehova Ngai wanyu; nĩ ũndũ we nĩ mwega, na ningĩ nĩ wa tha, na ndahiũhaga kũrakara, no nĩ aiyũirũo nĩ ũtugi, akericũkagwo agatiga gwĩka andũ ũũru.
w07 10/1 13 kĩb. 5
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Joeli na rĩa Amosi
2:12, 13. Kwĩrira kwa ma kuumaga ngoro-inĩ. Kwĩrira kũu gũkoragwo arĩ ‘gũtembũranga ngoro citũ,’ no ti ‘gũtembũranga nguo.’
(Joeli 3:14) Irĩndĩ icio igakorũo ciingĩhĩte o kũingĩha, o kĩrĩndĩ gĩetereire ituĩro rĩakĩo rĩa cira kũu kĩanda-inĩ kĩu! Nĩ ũndũ mũthenya ũrĩa Jehova atuĩte wa gũkinya kĩanda kĩu gĩa ituĩro nĩũkuhĩhĩirie.
w07 10/1 13 kĩb. 3
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Joeli na rĩa Amosi
3:14—Kĩanda gĩa ituĩro’ nĩ kĩĩ? Nĩ handũ ha mũhano harĩa Ngai atuanagĩra. Matukũ-inĩ ma Mũthamaki Jehoshafatu wa Juda, ũrĩa rĩĩtwa rĩake riugĩte “Jehova nĩ Mũcirithania,” Ngai nĩ aahonokirie Juda kuuma kũrĩ mabũrũri marĩa maamĩthiũrũrũkĩirie, na njĩra ya gũtũma mbũtũ cia mabũrũri macio itukanĩrũo. Nĩ ũndũ ũcio, handũ hau nĩ hetagwo na rĩĩtwa rĩngĩ ‘kĩanda kĩa Jehoshafatu.’ (Joeli 3:2, 12) Mahinda-inĩ maya, kĩanda kĩu kĩrũgamĩrĩire handũ ha mũhano harĩa ndũrĩrĩ ikarangĩrĩrio ta thabibũ kĩhihĩro-inĩ kĩa ndibei.—Kũguũrĩrio 19:15.
Ũthomi wa Bibilia
(Joeli 2:28–3:8) Na nĩgũgakinya atĩrĩ, atĩ thutha wa maũndũ macio, nĩngaitĩrĩria andũ othe roho wakwa; nao ariũ anyu, na airĩtu anyu, nĩmakarathaga mohoro, nao athuri anyu marotage iroto, o nao aanake anyu monage cioneki; 29 o na ningĩ matukũ-inĩ o ro macio nĩngaitĩrĩria ndungata cia arũme o na cia airĩtu roho wakwa o nacio. 30 Na nĩngonania morirũ igũrũ matu-inĩ, o na thĩ ĩno, namo nĩ ma thakame, na ma mwaki, o na ma ndogo ĩkĩambata. 31 Riũa nĩrĩkagarũrũo rĩgĩe nduma, o naguo mweri ũtuĩke ta thakame, mbere ya mũthenya ũrĩa ũtuĩtwo nĩ Jehova ũtanakinya, o ũrĩa mũnene na wa kũmakania. 32 Na nĩgũgakinya atĩrĩ, atĩ mũndũ o wothe ũrĩa ũgakaĩra rĩĩtwa rĩa Jehova nĩakahonoka; nĩ ũndũ gũtikaaga arĩa makahonoka kĩrĩma-inĩ gĩa Zayuni, o na Jerusalemu, o ta ũrĩa Jehova oigĩte, o na arĩa Jehova eĩtĩire moneke thĩinĩ wa arĩa magakorũo matigarite.
3 Nĩ ũndũ-rĩ, matukũ-inĩ macio, o na ihinda rĩu, rĩrĩa ngakorũo ‘hũndũrĩte andũ a Juda o na Jerusalemu arĩa maatũire marindũrĩtwo-rĩ, 2 nĩngacokanĩrĩria ndũrĩrĩ ciothe, ndĩciikũrũkie, ndĩcikinyie kĩanda-inĩ kĩa Jehoshafatu; nakuo kũu nĩkuo ngacira nao nĩ ũndũ wa andũ akwa, o na ũndũ wa ũgai wakwa wa andũ a Isiraeli, o acio ciaharaganĩirie ndũrĩrĩ-inĩ, na igĩcoka kũgayana bũrũri wakwa ikĩwĩgwatĩra. 3 Ningĩ igĩcukĩra andũ akwa mĩtĩ, igĩkĩneana mwanake akũũranio na mũmaraya, o nao airĩtu ikĩmendia ndibei nĩguo mamĩnyue. 4 Atĩrĩrĩ, mwĩ na bata ũrĩkũ harĩ niĩ, inyuĩ Turo na Zidoni, o na inyuĩ ngʼongo ciothe cia Filisitia? Anga nĩmũkwĩrĩhĩria ũndũ ũrĩa ndanamwĩka, o na kana mũnjĩke ũndũ o na ũrĩku? Mũngĩkorũo nĩmũkwĩrĩhĩria-rĩ, niĩ o na niĩ nĩngũtũma mũcokererũo nĩ rĩĩrĩhĩria rĩu rĩanyu o narua na mĩtũkĩ. 5 Kuona atĩ nĩmweyoeire betha yakwa, o na thahabu yakwa, o na mũgĩkuua indo ciakwa iria njega cia kwendeka mũno, mũgĩcitwara hekarũ-inĩ cianyu, 6 o nacio ciana cia Juda o na cia Jerusalemu mũgĩcienderia ihĩĩ cia Ayunani, nĩ getha mũcirindũre mũcitware kũndũ kũraya na mĩhaka ya bũrũri wacio-rĩ, 7 atĩrĩrĩ, nĩ kwarahũra ngaciarahũra ciume kũu mwaciendirie, na ndũme mũcokererũo nĩ rĩĩrĩhĩria rĩu ranyu; 8 nao ariu anyu na airĩtu anyu ndĩmendie maneanwo moko-inĩ ma ihĩĩ cia Juda, nacio icoke imenderie andũ a Sheba, itwarũo rũrĩrĩ-inĩ rũtũire kũraya mũno; nĩ gũkorũo Jehova nĩwe warĩtie ũhoro ũcio.