Thiĩi na Mbere Kuonania Wendo Mwĩhokeku

1-2. Tũrĩ na itũmi irĩkũ njega cia kuonania wendo mwĩhokeku?

TŨRĨ na itũmi njega cia kuonania wendo mwĩhokeku. Itũmi imwe nĩ irĩkũ? Ta rora ũrĩa thimo ici cia Bibilia icoketie kĩũria kĩu. “Ndũkanareke wendo mwĩhokeku na wĩhokeku ikweherere. . . . Nawe nĩ ũrĩtĩkĩrĩkaga na ũgakorũo na ũtaũku mwega maitho-inĩ ma Ngai na ma andũ.” “Mũndũ ũrĩ wendo mwĩhokeku egunaga we mwene.” “Mũndũ wothe ũthingataga ũthingu na wendo mwĩhokeku nĩ akaagĩa na muoyo.”—Thim. 3:3, 4; 11:17, kohoro ka magũrũ-inĩ; ; 21:21.

² Thimo icio nĩ ciagweta itũmi ithatũ ironania bata wa kuonania wendo mwĩhokeku. Kĩa mbere, kuonania wendo mwĩhokeku nĩ gũtũmaga tũkorũo tũrĩ a bata maitho-inĩ ma Ngai. Gĩa kerĩ, rĩrĩa tuonania wendo mwĩhokeku nĩ tũgunĩkaga. Kwa ngerekano, nĩ tũgĩaga na ũrata mũrũmu hamwe na andũ arĩa angĩ. Gĩa gatatũ, gũthingata wendo mwĩhokeku nĩ gũgaatũma tũgĩe na irathimo mahinda marĩa maroka o hamwe na muoyo wa tene na tene. Gũkĩrĩ ũguo, tũrĩ na itũmi njega cia gwathĩkĩra ciugo ici cia Jehova: “Muonanagie wendo mwĩhokeku mũndũ na ũrĩa ũngĩ na mũiguanagĩre tha.”—Zek. 7:9.

3. Tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

³ Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria macokio ma ciũria ici inya: Nĩa twagĩrĩirũo kuonia wendo mwĩhokeku? Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta ibuku-inĩ rĩa Ruthu megiĩ kuonania wendo mwĩhokeku? Tũngĩonania atĩa wendo mwĩhokeku ũmũthĩ? Andũ arĩa monanagia wendo mwĩhokeku magunĩkaga atĩa?

NĨA TWAGĨRĨIRŨO KUONIA WENDO MWĨHOKEKU?

4. Tũngĩĩgerekania na Jehova atĩa harĩ kuonania wendo mwĩhokeku? (Mariko 10:29, 30)

⁴ O ta ũrĩa twerutire gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩhĩtũku, Jehova onanagia wendo wake mwĩhokeku o harĩ andũ arĩa mamwendete na arĩa mamũtungatagĩra. (Dan. 9:4) No twende ‘kwĩgerekanagia na Ngai tũrĩ ciana ciendetwo.’ (Ef. 5:1) Nĩ ũndũ ũcio, nĩ twendete kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo mwĩhokeku.—Thoma Mariko 10:29, 30.

5-6. Kaingĩ kiugo “wĩhokeku” gĩkoragwo kiugĩte atĩa?

⁵ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, o ũrĩa tũgũtaũkĩrũo wega nĩ ũrĩa kuonania wendo mwĩhokeku kuugĩte, noguo tũrĩhotaga kuonania na njĩra nene makĩria wendo ũcio kũrĩ Akristiano arĩa angĩ. Nĩguo tũtaũkĩrũo wega makĩria nĩ wendo mwĩhokeku, rekei tũringithanie ngumo ĩyo na ngumo ya wĩhokeku, kũringana na ũrĩa andũ mataũkagĩrũo nĩyo. Ta wĩcirie ngerekano ĩno.

⁶ Mũndũ angĩkorũo arutĩte wĩra kambuni-inĩ ĩmwe kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, no erũo atĩ nĩ mũruti wĩra mwĩhokeku. Ĩndĩ no kũhoteke atĩ mĩaka ĩrĩa yothe arutĩte wĩra na kambuni ĩyo, ndarĩ acemania na arũgamĩrĩri ayo. No kũhoteke atĩ ti hingo ciothe etĩkanagia na matua ma kambuni ĩyo. Ndendete kambuni ĩyo, no nĩ akenaga tondũ wĩra ũcio nĩ ũmũteithagia kũhingia mabataro. Egũthiĩ na mbere kũruta wĩra kambuni-inĩ ĩyo nginya rĩrĩa akaaritaya kana one wĩra kũndũ kũngĩ kwega makĩria.

7-8. (a) Nĩ kĩĩ gĩtindĩkaga mũndũ kuonania wendo mwĩhokeku? (b) Tũgũthuthuria mĩhari ĩmwe ya ibuku rĩa Ruthu nĩkĩ?

⁷ Ngũrani ĩrĩa ĩrĩ ho gatagatĩ ka ngumo ya wĩhokeku o ta ũrĩa yataarĩrio kĩbungo-inĩ gĩa 6 na ngumo ya wendo mwĩhokeku, nĩ ũndũ ũrĩa ũratindĩka mũndũ onanie ngumo icio. Nĩ ũndũ ũrĩkũ watindĩkaga ndungata cia Ngai kuonania wendo mwĩhokeku mahinda-inĩ ma Bibilia? Andũ arĩa moonanirie wendo mwĩhokeku, matiekire ũguo tondũ kwarĩ o mũhaka monanie ngumo ĩyo, no meekire ũguo magĩtindĩkwo nĩ ngoro ciao. Ta wĩcirie ũhoro wĩgiĩ Daudi. Ngoro yake nĩ yamũtindĩkire kuonia mũrata wake Jonathani wendo mwĩhokeku, o na gũtuĩka ithe wa Jonathani nĩ eendaga kũũraga Daudi. O na mĩaka mĩingĩ thutha wa Jonathani gũkua, Daudi no aathiire na mbere kuonia mũriũ wa Jonathani wetagwo Mefiboshethu wendo mwĩhokeku.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ No twĩrute makĩria ũhoro wĩgiĩ wendo mwĩhokeku tũngĩthuthuria mĩhari ĩmwe ya ibuku rĩa Bibilia rĩa Ruthu. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta megiĩ wendo mwĩhokeku kuumana na andũ arĩa magwetetwo ibuku-inĩ rĩu? Tũngĩhũthĩra maũndũ marĩa tũkwĩruta atĩa kĩũngano-inĩ gitũ?b

TŨNGĨĨRUTA ATĨA ŨHORO-INĨ WĨGIĨ WENDO MWĨHOKEKU IBUKU-INĨ RĨA RUTHU?

9. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Naomi auge atĩ Jehova nĩwe wareganaga nake?

⁹ Thĩinĩ wa ibuku rĩa Ruthu, nĩ tũthomaga ũhoro wa Naomi, Ruthu ũrĩa warĩ mũtumia wa mũrũwe, na mũthuri wetigĩrĩte Ngai wetagwo Boazu, ũrĩa meetainwo na mũthuri wa Naomi. Nĩ ũndũ wa ngʼaragu ĩrĩa yarĩ kuo hĩndĩ ĩmwe thĩinĩ wa Isiraeli, Naomi, mũthuri wake, na ariũ ao erĩ nĩ maathamĩire Moabi. Marĩ kũu mũthuri wa Naomi nĩ aakuire. Ariũ ake erĩ nĩ maacokire makĩhikania, no ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ o nao nĩ maakuire. (Ruth 1:3-5; 2:1) Maũndũ macio nĩ maatũmire Naomi akue ngoro mũno. Nĩ maamũritũhĩire mũno, nginya akiuga atĩ nĩ Jehova wareganaga nake. Ta rora ũrĩa aaugire igũrũ rĩgiĩ Ngai: “Guoko kwa Jehova nĩ kũnjũkĩrĩire.” “Mwene-Hinya-Wothe nĩ atũmĩte ũtũũro ũkorũo ũrĩ na ruo mũno harĩ niĩ.” Ningĩ akiuga ũũ: “Nĩ Jehova ũreganĩte na niĩ na ũrĩa Mwene-Hinya-Wothe nĩwe ũndeheire mathĩna.”—Ruth 1:13, 20, 21.

10. Jehova eekire atĩa thutha wa Naomi kwaria arĩ na marũrũ?

¹⁰ Hihi Jehova eekire atĩa thutha wa Naomi kwaria ciugo icio arĩ na marũrũ? Ndaatigire gũteithia ndungata ĩyo yake yakuĩte ngoro. Handũ ha ũguo, nĩ aamuonirie tha. Jehova nĩ ataũkagĩrũo atĩ “ũhinyanĩrĩria no ũtũme mũndũ mũũgĩ ahaane mũgũrũki.” (Koh. 7:7) O na kũrĩ ũguo, Naomi no aabataraga gũteithio, nĩguo amenye atĩ Jehova ndaamũtiganĩirie. Ngai aamũteithirie na njĩra ĩrĩkũ? (1 Sam. 2:8) Nĩ aateithirie Ruthu, agĩtuĩka mũrata wa Naomi na akĩmuonia wendo mwĩhokeku. Ruthu nĩ aateithirie Naomi eyendeire na arĩ na ũtugi nĩguo atige gũkua ngoro na amenye atĩ Jehova no aamwendete. Tũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Ruthu?

11. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ mende gũteithia arĩa makuĩte ngoro?

¹¹ Wendo mwĩhokeku nĩ ũtũtindĩkaga gũteithia arĩa makuĩte ngoro. O ta ũrĩa Ruthu ataatiganĩirie Naomi, o na ũmũthĩ kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ marĩ ngoro njega, arĩa matatiganagĩria Akristiano arĩa makuĩte ngoro thĩinĩ wa kĩũngano. Nĩ mendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ, na nĩ makoragwo mehaarĩirie mũno kũmateithia. (Thim. 12:25, kohoro ka magũrũ-inĩ; 24:10) Mũtũmwo Paulo aatwĩkĩrire ngoro twĩkage ũguo rĩrĩa aaugire ũũ: “Mũũmagĩrĩrie arĩa mathuthĩkĩte ngoro, mũtiiragĩrĩre arĩa matarĩ na hinya, na mũkoragwo na wetereri harĩ andũ othe.”—1 Thes. 5:14.

12. Kaingĩ njĩra ĩrĩa njega biũ ya gũteithia mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũkuĩte ngoro nĩ ĩrĩkũ?

¹² Kaingĩ njĩra ĩrĩa njega biũ ya gũteithia mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũkuĩte ngoro nĩ kũmũthikĩrĩria na kũreka one atĩ nĩ ũmwendete. Jehova nĩ akenaga rĩrĩa werutĩra gũteithia ndungata yake endete. (Thab. 41:1) Thimo 19:17 yugaga ũũ: “Mũndũ ũrĩa ũiguagĩra mũndũ ũrĩa ũtarĩ hinya tha nĩ Jehova akombagĩra, nake nĩ akaamũrĩha nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa ekaga.”

13. Ruthu aarĩ ngũrani na Oripa na njĩra ĩrĩkũ? Nĩkĩ gĩĩko kĩu eekire kĩarĩ kĩa wendo mwĩhokeku? (Rora mbica ngothi-inĩ.)

¹³ Nĩ tũtaũkagĩrũo wega makĩria nĩ wendo mwĩhokeku, twecũrania ũrĩa gwathiire harĩ Naomi thutha wa mũthuri wake na ariũ ake erĩ gũkua. Rĩrĩa Naomi aamenyire atĩ Jehova nĩ “aaririkanĩte andũ ake akamahe irio,” nĩ aatuire itua rĩa gũcoka kwao mũciĩ. (Ruth 1:6) Aambĩrĩirie thabarĩ arĩ hamwe na atumia erĩ a ariũ ake. No marĩ njĩra-inĩ, Naomi nĩ eerire atumia acio maita matatũ macoke Moabi. Gwathiire atĩa? Tũthomaga ũũ: “Oripa akĩmumunya nyaciarawe na agĩthiĩ. No Ruthu akĩĩgwatania nake.” (Ruth 1:7-14) Oripa eekire ũrĩa meerĩtwo meke nĩ Naomi, na agĩcoka Moabi. No Ruthu eekire ũndũ wa bata makĩria gũkĩra ũrĩa Naomi aameerĩte meke. O na gũtuĩka aarĩ na wĩyathi wa gũcoka kwao, we nĩ ũndũ wa wendo mwĩhokeku aatuire itua rĩa gũikara na Naomi nĩguo amũteithie. (Ruth 1:16, 17) Ruthu aatuire itua rĩa gũikara na Naomi, ti tondũ no mũhaka angĩekire ũguo, no nĩ tondũ nĩ eendaga gwĩka ũguo. Ruthu nĩ oonanirie na ma atĩ aarĩ na wendo mwĩhokeku. Tũreruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na kĩonereria kĩa Ruthu?

14. (a) Nĩ itua rĩrĩkũ aarĩ na ariũ a Ithe witũ matuaga nĩ ũndũ wa wendo? (b) Kũringana na Ahibirania 13:16, nĩ magongona marĩkũ makenagia Ngai?

¹⁴ Wendo mwĩhokeku ũtũmaga mũndũ eke makĩria ma ũrĩa arerĩgĩrĩrũo eke. O ta mahinda-inĩ ma tene, aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ ũmũthĩ nĩ monagia Akristiano arĩa angĩ wendo mwĩhokeku, nginya arĩa matoyaine nao. Kwa ngerekano, rĩrĩa mamenya atĩ kũrĩ kũndũ gwekĩka gĩcanjama kĩa ndũire, nĩ meciragia o na ihenya ũrĩa mangĩteithia. Rĩrĩa mũndũ thĩinĩ wa kĩũngano agĩa na mathĩna, matirĩaga marĩĩgu gũkinyĩra mũndũ ũcio, na kũmũteithia ũrĩa mangĩhota. O ta Akristiano a Makedonia thĩinĩ wa karine ya mbere, mekaga makĩria ma ũrĩa merĩgagĩrĩrũo meke. Nĩ meimaga, na makaheana “makĩria ma ũhoti wao” nĩguo mateithie ariũ a Ithe witũ acio marĩ na thĩna. (2 Kor. 8:3) No mũhaka Jehova akorũo nĩ akenaga mũno ona makĩonania wendo mwĩhokeku!—Thoma Ahibirania 13:16.

TŨNGĨONANIA ATĨA WENDO MWĨHOKEKU ŨMŨTHĨ?

15-16. Ruthu oonanirie atĩa atĩ ndaakuaga ngoro?

¹⁵ Harĩ maũndũ maigana ũna ma bata tũngĩĩruta, tũngĩthuthuria ũrĩa Ruthu aateithirie Naomi. Rekei twarĩrĩrie mamwe mamo.

¹⁶ Ndũgakuage ngoro na ihenya. Rĩrĩa Ruthu aaugire atĩ nĩ egũthiĩ na nyaciarawe Juda, Naomi nĩ aambire akĩrega. No Ruthu ndaakuire ngoro. Maumĩrĩra maarĩ marĩkũ? Bibilia yugaga: “Rĩrĩa Naomi oonire atĩ Ruthu nĩ eendaga biũ mathiĩ nake, agĩtiga kũgeria kũmũiguithia.”—Ruth 1:15-18.

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia tũtigakue ngoro na ihenya?

¹⁷ Tũreruta atĩa? Nĩ tũbataraga kuonania wetereri rĩrĩa tũrateithia mũndũ ũkuĩte ngoro, na kwoguo tũtibatiĩ kũnoga kũmũteithia. Mwarĩ wa Ithe witũ ũrabatara ũteithio kĩambĩrĩria-inĩ no arege tũmũteithie.c No wendo mwĩhokeku nĩ ũrĩtũtindĩkaga kwaga kũmũtiganĩria. (Gal. 6:2) Nĩ tũrĩrĩgagĩrĩra atĩ thutha wa ihinda nĩ egwĩtĩkĩra tũmũteithie na tũmũũmĩrĩrie.

18. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩkorũo watuurithirie Ruthu?

¹⁸ Ndũkahiũhage kũrakara. Rĩrĩa Naomi na Ruthu maakinyire Bethilehemu, Naomi nĩ aacemanirie na andũ maamũĩ. Aameerire ũũ: “Ngĩthiĩ ndarĩ mũiyũru, ĩndĩ Jehova atũmĩte njoke moko matheri.” (Ruth 1:21) Ta geria gwĩciria ũrĩa Ruthu angĩkorũo aaiguire aigua Naomi akĩaria ciugo icio. Ruthu eekĩte ũrĩa wothe angĩahotire gũteithia Naomi. Nĩ aarĩrĩte hamwe nake, akamũmĩrĩria, na magathiĩ thabarĩ ndaihu hamwe nake. Ĩndĩ o na ekĩte macio mothe, Naomi aaugire ũũ: “Jehova atũmĩte njoke moko matheri.” Ciugo icio cia Naomi cioonanirie atĩ ti ta aaririkanaga ũteithio ũrĩa aahetwo nĩ Ruthu, o ũcio warũgamĩte hakuhĩ nake. No mũhaka ũndũ ũcio ũkorũo nĩ watuurithirie Ruthu mũno. No ndaatiganĩirie Naomi.

19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩtũteithia kwaga gũtiganĩria mũndũ ũkuĩte ngoro?

¹⁹ Tũreruta atĩa? Mwarĩ wa Ithe witũ ũkuĩte ngoro no auge ciugo cia gũtũtuurithia, o na thengia ya gũkorũo twĩrutanĩirie kũmũteithia. No tũtiagĩrĩirũo kũhiũha kũrakara. Ningĩ tũtiagĩrĩirũo gũtiganĩria mwarĩ wa Ithe witũ ũcio, na nĩ tũbatiĩ kũhoya Jehova atũteithie kũmenya ũrĩa tũngĩmũmĩrĩria.—Thim. 17:17.

20. Ruthu aarutire kũ hinya ũrĩa aabataraga nĩguo athiĩ na mbere gũteithia Naomi?

²⁰ Mekĩrage ngoro rĩrĩa wona kwagĩrĩire. Ruthu nĩ aakoretwo onetie Naomi wendo mwĩhokeku, no o nake nĩ aabataraga gwĩkĩrũo ngoro. Jehova nĩ aatindĩkire Boazu kũmwĩkĩra ngoro. Boazu eerire Ruthu ũũ: “Jehova arokũrathima nĩ ũndũ wa maũndũ macio wĩkĩte, na ũrogĩa na kĩheo kĩega kuuma kũrĩ Jehova Ngai wa Isiraeli, ũrĩa wee ũcarĩtie rĩũrĩro mathagu-inĩ make.” Ciugo icio cia gwĩkĩra ngoro nĩ ciomĩrĩirie Ruthu mũno. Ruthu eerire Boazu ũũ: “Nĩ ũnyũmĩrĩirie na ũkahooreria ndungata yaku.” (Ruth 2:12, 13) Ciugo icio cia Boazu kũrĩ Ruthu ciarĩ cia ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire, na nĩ ciamũheire hinya ũrĩa aabataraga nĩguo athiĩ na mbere gũteithia Naomi.

21. O ta ũrĩa Isaia 32:1, 2 yonanĩtie-rĩ, athuri a kĩũngano mateithagĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩa?

²¹ Tũreruta atĩa? Andũ arĩa monagia andũ angĩ wendo mwĩhokeku, rĩmwe na rĩmwe o nao nĩ mabataraga kũmĩrĩrio. O ta ũrĩa Boazu aagathĩrĩirie Ruthu nĩ ũndũ wa ũtugi ũrĩa oonagia Naomi, o na ũmũthĩ athuri a kĩũngano nĩ magathagĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa mateithagĩrĩria Akristiano arĩa angĩ. Rĩrĩa mamagathĩrĩria na njĩra ya wendo, nĩ mamaheaga hinya ũrĩa marabatara gũthiĩ na mbere gũteithia.—Thoma Isaia 32:1, 2.

ARĨA MONANAGIA WENDO MWĨHOKEKU MAGUNĨKAGA ATĨA?

22-23. Naomi aacenjirie mwĩcirĩrie wake atĩa? Nĩ kĩĩ kĩamũteithirie gwĩka ũguo? (Thaburi 136:23, 26)

²² Thutha wa ihinda rĩna kũhĩtũka, Boazu nĩ aatigagĩrĩra atĩ Ruthu na Naomi marĩ na irio cia kũigana. (Ruth 2:14-18) Ũtaana wa Boazu watũmire Naomi eke atĩa? Aaugire ũũ: “Arorathimwo nĩ Jehova, o ũcio ũtarĩ waga kuonia arĩa marĩ muoyo o na arĩa akuũ wendo mwĩhokeku.” (Ruth 2:20a) Rĩu Naomi nĩ aacenjetie mwĩcirĩrie wake. Mbere ĩyo, arĩ na ruo rũingĩ aaugĩte atĩ ‘Jehova nĩ aareganĩte nake,’ no hĩndĩ ĩno aaugire ũũ arĩ na gĩkeno: ‘Jehova ndarĩ aga kuonania wendo mwĩhokeku.’ Nĩ kĩĩ gĩatũmire Naomi acenjie mwĩcirĩrie wake?

²³ Mũthia-inĩ, Naomi nĩ aataũkĩirũo atĩ Jehova ndaamũtiganĩirie. Jehova nĩ aahũthĩrĩte Ruthu kũmũteithia rĩrĩa aacokaga Juda. (Ruth 1:16) Ningĩ Naomi nĩ aataũkĩirũo atĩ Jehova nĩ aahũthĩrĩte Boazu kũmateithia marĩ na Ruthu. (Ruth 2:19, 20b) No kũhoteke eeĩrire ũũ: ‘Rĩu nĩ ndaũkĩirũo atĩ Jehova ndarĩ andiganĩria. Akoretwo hamwe na niĩ ihinda rĩrĩ rĩothe.’ (Thoma Thaburi 136:23, 26.) No mũhaka Naomi akorũo nĩ aacokirie ngatho tondũ Ruthu na Boazu matiakuire ngoro kũmũteithia. Hatarĩ nganja othe atatũ nĩ maakenire thutha wa Naomi gũcokererũo nĩ gĩkeno na hinya wa gũtungatĩra Jehova.

24. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũbatiĩ gũtũma tũthiĩ na mbere kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo mwĩhokeku?

²⁴ Nĩ maũndũ marĩkũ tweruta kuuma ibuku-inĩ rĩa Ruthu megiĩ wendo mwĩhokeku? Wendo mwĩhokeku nĩ ũtũteithagia kwaga gũkua ngoro rĩrĩa tũrateithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa marĩ na mĩtangĩko. Ningĩ nĩ ũtũmaga twĩime nĩguo tũhote kũmateithia. Athuri a kĩũngano nĩ magĩrĩirũo kũgaathĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa monagia andũ arĩa angĩ wendo mwĩhokeku. Rĩrĩa tuona arĩa marabatara ũteithio magĩcokererũo nĩ hinya wao wa kĩĩroho nĩ tũkenaga mũno. (Atũm. 20:35) No nĩ ũndũ ũrĩkũ mũnene makĩria ũbatiĩ gũtũma tũthiĩ na mbere kuonania wendo mwĩhokeku? Nĩ tondũ nĩ twendaga kwĩgerekania na Jehova na kũmũkenia, o we ‘ũiyũirũo nĩ wendo mwĩhokeku.’—Tham. 34:6; Thab. 33:22.