Kĩĩrĩgĩrĩro Gĩtarĩ Nganja
“Kuuma ndagĩka ya gũciarũo hingo o yothe kwĩ na ũhotekeku wa atĩ mũndũ no akue hingo o yothe; na kwa njĩra ĩtangĩthemeka mũndũ nĩ arĩkua.”—ARNOLD TOYNBEE, MŨHISTORIA MŨNGERETHA.
1. Gũkoretwo arĩ o mũhaka andũ metĩkĩre ũ-ma ũrĩkũ, ũndũ ũcio ũkarehe ciũria irĩkũ?
NŨŨ ũngĩhota gũkaana ma ĩo ya kĩhistoria ĩgwetetwo hau igũrũ? Hingo ciothe gũkoretwo arĩ o mũhaka mũndũ etĩkĩre ũ-ma wĩkĩraga guoya wa atĩ nĩ kũrĩ gĩkuũ. Na ithuĩ twĩiguaga twĩrigĩtwo atĩa hingo ĩrĩa mwendwa witũ aakua! Kũũrũo nĩwe kũu kuonekanaga kũrĩ ũndũ ũtangĩhota kũgarũrũo o na hanini. Hihi kwahoteka tũcoke gũkorũo hamwe na endwa aitũ arĩa makuĩte? Bibilia ĩheaga akuũ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ? Tecirie igũrũ rĩa rũgano rũrũ rũrũmĩrĩire.
‘Mũrata Witũ Nĩakuĩte’
2-5. (a) Rĩrĩa mũrata wake Lazaro aakuire-rĩ, Jesu onanirie atĩa wendi wake na ũhoti wake wa kũmũriũkia? (b) O hamwe na kũmũcokia Lazaro muoyo-rĩ, kĩama kĩu gĩa kũriũka kĩahingirie ũndũ ũngĩ ũrĩkũ?
2 Nĩ mwaka wa 32 M.M. thĩinĩ wa gataũni kanini ka Bethania, kilomita ithatũ kuuma Jerusalemu, karĩa Lazaro na aarĩ a nyina Maritha na Mariamu maatũũraga. Maarĩ aarata a Jesu mũno. Mũthenya ũmwe, Lazaro nĩaarũarire mũno. O narua, aarĩ a nyina arĩa maamũhangaĩkagĩra magĩtwarĩra Jesu ũhoro, arĩ mũrĩmo wa Rũũĩ rwa Jorodani. Jesu nĩendete Lazaro na aarĩ a nyina, kwoguo akĩnyita njĩra athiĩ Bethania. Marĩ njĩra-inĩ-rĩ, Jesu akĩĩra arutwo ake ũũ: “Mũrata witũ Lazaro nĩakomete toro, no nĩngũthiĩ ngamũũkĩrie.” No tondũ arutwo matiataũkĩirũo o rĩmwe nĩ ũhoro ũcio-rĩ, Jesu akĩmeera ũũ atheretie: “Lazaro nĩakuĩte.”—Johana 11:1-15.
3 Rĩrĩa aaiguire atĩ Jesu nĩaroka Bethania-rĩ, Maritha nĩaatengʼerire akamũthaagane. Aringĩtwo nĩ tha mũno nĩũndũ wa kĩeha kĩa Maritha-rĩ, Jesu aamwĩkĩrĩire ma ũũ: “Mũrũ wa nyũkwa nĩakariũka.” Maritha agĩcokia ũũ: “Nĩnjũĩ nĩakariũka [“nĩagokĩra,” NW] gũkĩriũkwo mũthenya wa ithirĩro.” Jesu agĩcoka akĩmwĩra: “Nĩ niĩ kũriũka na nĩ niĩ muoyo; ũrĩa wĩĩ’hokete niĩ, o na aakua, no agatũũra muoyo.”—Johana 11:20-25.
4 Jesu agĩcoka agĩthiĩ kaburi-inĩ agĩathana atĩ ihiga rĩrĩa rĩarĩ mũromo-inĩ rĩeherio. Thutha wa kũhoya na mũgambo mũnene, agĩathana ũũ: “Lazaro, uma”! Na rĩrĩa maitho mothe maakũũrĩirũo kaburi-rĩ, o ma ma Lazaro nĩoimire nja. Jesu akĩriũkia Lazaro—agĩcokia muoyo thĩinĩ wa mũndũ wakoretwo akuĩte thikũ inya!—Johana 11:38-44.
5 Tiyarĩ Maritha nĩ aarĩ na wĩtĩkio thĩinĩ wa kĩĩranĩro gĩa kũriũka. (Johana 5:28, 29; 11:23, 24) Kĩama gĩa kũriũkio kwa Lazaro gĩekĩrire hinya wĩtĩkio wa Maritha na gĩgĩĩkĩra angĩ wĩtĩkio. (Johana 11:45) No kiugo “kũriũka” kĩminaga atĩa biũ?
“Nĩagokĩra”
6. Kiugo “kũriũka” kĩminaga atĩa?
6 Kiugo “kũriũka” gĩtaũrĩtwo kuuma thĩinĩ wa kiugo gĩa Kĩgiriki a·naʹsta·sis, kĩrĩa gĩgĩtaũrũo biũ, kĩminaga “kũrũgama rĩngĩ.” Ataũri Ahibirania arĩa maataũrire Kĩgiriki maataũrire kiugo a·naʹsta·sis na ciugo cia Kĩhibirania techi·yathʹ ham·me·thimʹ, iria iminaga “kũriũkio kwa akuũ.”a Kwoguo, kũriũka gũkoniĩ gũũkĩria mũndũ kuuma thĩinĩ wa mũikarĩre ũtarĩ na muoyo wa gĩkuũ—kwambĩrĩria rĩngĩ muoyo wa mũndũ.
7. Nĩũndũ kĩ ndũgakorũo ũrĩ ũndũ mũritũ o na hanini harĩ Jehova Ngai na Jesu Kristo kũriũkia andũ ũmwe ũmwe?
7 Arĩ na ũũgĩ ũtarĩ gĩthimi na arĩ na kĩririkano gĩkinyanĩru-rĩ, Jehova Ngai no ahote kũriũkia mũndũ na njĩra ya biũ. Ti hinya harĩ Jehova kũririkana maica ma akuũ—ũ-mũndũ wao, historia yao o ene, na maũndũ mothe mamakoniĩ. (Ayubu 12:13; gerekania Isaia 40:26.) O na ningĩ Jehova nĩwe Kĩhumo kĩa muoyo. Tondũ ũcio-rĩ, no ahote gũcokeria mũndũ o ro ũcio muoyo na njĩra ya biũ, amũhe ũ-mũndũ o ũrĩa ũrĩa thĩinĩ wa mwĩrĩ ũũmbĩtwo rĩngĩ. Hamwe na ũguo-rĩ, o ta ũrĩa ũhoro wa Lazaro wonanagia, Jesu Kristo arĩ na wendi na no ahote kũriũkia akuũ.—Gerekania Luka 7:11-17; 8:40-56.
8, 9. (a) Nĩũndũ kĩ kũriũka na rĩĩciria rĩa kwaga gũkua kwa muoyo nĩ maũndũ matangĩiguithania? (b) Ndawa ya gĩkuũ nĩ kĩĩ?
8 O na kũrĩ ũguo-rĩ, ũrutani wa Kĩmaandĩko ũkoniĩ kũriũka ndũiguithanagia na ũrutani wa kwaga gũkua kwa muoyo. Korũo muoyo ũtangĩkua ũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ-rĩ, gũtirĩ mũndũ ũngĩbatara kũriũkio, kana gũcokio muoyo. Ma nĩ atĩ, Maritha ndonanirie rĩĩciria o na rĩrĩkũ rĩkoniĩ muoyo ũtangĩkua ũrĩa ũthiiaga na mbere gũtũũra kũndũ kũngĩ thutha wa gĩkuũ. Ndetĩkĩtie atĩ tiyarĩ Lazaro nĩaathiĩte gĩikaro kĩna kĩa roho agathiĩ na mbere na maica make. Ũtiganu na ũguo-rĩ, we onanirie wĩtĩkio wake thĩinĩ wa muoroto wa Ngai wa kũgarũra moimĩrĩro ma gĩkuũ. Oigire ũũ: “Nĩnjũĩ nĩakariũka gũkĩriũkwo mũthenya wa ithirĩro.” (Johana 11:23, 24) O ũndũ ũmwe-rĩ, Lazaro we mwene ndoigire ũhoro wa maũndũ o na marĩkũ eoneire thutha wa gĩkuũ. Gũtiarĩ ũndũ wa kũribota.
9 Nĩgũkuoneka o wega atĩ, kũringana na Bibilia, muoyo nĩũkuaga na ndawa ya gĩkuũ nĩ kũriũka. No mabilioni ma andũ nĩmarĩkĩtie gũkua kuuma hingo ĩrĩa mũndũ wa mbere Adamu, aarĩ gũkũ thĩ. Kwoguo nĩa makariũkio, nao makariũkĩrio kũ?
‘Arĩa Othe Marĩ Thĩinĩ wa Mbĩrĩra cia Kĩririkano’
10. Jesu aaheanire kĩĩranĩro kĩrĩkũ kũrĩ arĩa marĩ thĩinĩ wa mbĩrĩra cia kĩririkano?
10 Jesu Kristo Oigire ũũ: “Kwĩ hingo ĩroka arĩa othe me thĩini wa mbĩrĩra [“cia kĩririkano,” “NW”] makaigua mũgambo wake [wa Jesu], na moime kuo.” (Johana 5:28, 29) Ĩĩ-ni, Jesu Kristo eranĩire atĩ arĩa othe marĩ kĩririkano-inĩ kĩa Jehova nĩmakariũkio. Mabilioni ma andũ nĩmatũũrĩte na magakua. Nĩa gatagatĩ-inĩ kao marĩ kĩririkano-inĩ kĩa Ngai, metereire kũriũkio?
11. Nĩa makariũkio?
11 Arĩa maarũmĩrĩire mũthiĩre wa ũthingu marĩ ndungata cia Jehova nĩmakariũkio. No mamilioni ma andũ angĩ maakuire matonanĩtie kana no meiguithanie na ithimi cia ũthingu cia Ngai. Matioĩ ũrĩa Jehova endaga meke kana matiarĩ na ihinda rĩa kũgarũrĩra ta ũrĩa kwendekanaga. O nao marĩ kĩririkano-inĩ kĩa Ngai na kwoguo nĩmakariũkio, amu Bibilia ĩĩranagĩra ũũ: “Kwĩ hĩndĩ gũkariũkio andũ arĩa athingu o na arĩa matarĩ athingu.”—Atũmwo 24:15.
12. (a) Mũtũmwo Johana onire kĩoneki kĩrĩkũ igũrũ rĩa kũriũka? (b) Nĩ kĩĩ “[gĩika]gio iria rĩrĩa rĩa mwaki thĩinĩ,” na ciugo icio iminĩte atĩa?
12 Mũtũmwo Johana nĩonire kĩoneki gĩa gũcanjamũra kĩa arĩa mariũkĩtio marũgamĩte mbere ya gĩtĩ-kĩa-ũnene kĩa Ngai. Agĩtaarĩria ũguo, aandĩkire ũũ: “Narĩo iria rĩrĩa inene rĩkĩruta arĩa akuũ arĩa maarĩ thĩinĩ warĩo, nakĩo gĩkuũ o na kwa-ngoma (“Hadesi,” NW) ikĩruta akuũ arĩa maarĩ kũrĩ cio; nao magĩtuĩrũo o mũndũ, o mũndũ, o ta ũrĩa ũringaine na ciĩko ciake. Nakĩo gĩkuũ na kwa-ngoma (“Hadesi,” NW) igĩikio iria rĩrĩa rĩa mwaki thĩinĩ. Kũu nĩkuo gũkua kũrĩa gwa kerĩ, o rĩo iria rĩu rĩa mwaki.” (Kũguũrĩrio 20:12-14) Tecirie ũguo nĩ ta kuuga atĩa! Akuũ arĩa othe marĩ kĩririkano-inĩ kĩa Ngai nĩmakarutwo moime Hadesi, kana Sheoli, mbĩrĩra yothe ya andũ. (Thaburi 16:10; Atũmwo 2:31) Hingo ĩo nĩguo ‘gĩkuũ na Hadesi’ igaikio thĩinĩ wa rĩrĩa rĩĩtwagwo ‘iria rĩa mwaki,’ rĩkĩhaanania kwanangwo biũ. Mbĩrĩra yothe ya andũ ndĩgakorũo kuo rĩngĩ.
Kũriũkĩrio Kũ?
13. Nĩũndũ kĩ Ngai abangĩte amwe mariũkio mathiĩ igũrũ, na Jehova akamahe mwĩrĩ wa mũthemba ũrĩkũ?
13 Mũigana mũnini wa arũme na andũ-a-nja makariũkio magĩe na muoyo igũrũ. Acio magaathana hamwe na Kristo marĩ athamaki na athĩnjĩri-Ngai na makagwatanĩra thĩinĩ wa kweheria moimĩro mothe ma gĩkuũ marĩa andũ maagaire kuuma kũrĩ mũndũ wa mbere, Adamu. (Aroma 5:12; Kũguũrĩrio 5:9, 10) Kũringana na Bibilia, mũigana wao othe nĩ 144,000 tu nao macagũrĩtwo kuuma gatagatĩ-inĩ ka arũmĩrĩri a Kristo, kwambĩrĩria na atũmwo ehokeku. (Luka 22:28-30; Johana 14:2, 3; Kũguũrĩrio 7:4; 14:1, 3) Jehova akahe o ũmwe ũmwe wa acio mariũkĩtio mwĩrĩ wa roho nĩguo mahote gũtũũraga igũrũ.—1 Akorintho 15:35, 38, 42-45; 1 Petero 3:18.
14, 15. (a) Andũ arĩa aingĩ makariũkio magĩe na maica ma mũthemba ũrĩkũ? (b) Andũ arĩa athĩki makaagĩa na kĩrathimo kĩrĩkũ?
14 O na kũrĩ ũguo-rĩ, aingĩ a arĩa makuĩte makariũkio matũũrage gũkũ thĩ. (Thaburi 37:29; Mathayo 6:10) Thĩ ya mũthemba ũrĩkũ? Thĩ ũmũthĩ ĩiyũirũo nĩ ngũĩ, ũiti thakame, gĩko na haaro. Korũo akuũ maacoka muoyo thĩinĩ wa thĩ ta ĩo-rĩ, ma nĩ atĩ gĩkeno kĩo kĩngĩkorũo kĩrĩ o kĩa ihinda inini tu. No Mũũmbi eranĩire atĩ o ica-ikuhĩ nĩarĩniina mũingĩ wa andũ wa thĩ ũrĩa ũrĩkuo ũtongoragio nĩ Shaitani. (Thimo 2:21, 22; Danieli 2:44) Mũingĩ wa andũ mwerũ mũthingu—“thĩ njerũ”—ũgakorũo ũrĩ ũndũ wa biũ. (2 Petero 3:13) Hingo ĩo ‘gũtirĩ mũndũ ũtũũraga ũgacoka kuuga, Ndĩ mũrũaru.’ (Isaia 33:24) O na ruo rũnene rwa gĩkuũ nĩrũkeherio, tondũ Ngai “nĩekũmagiria maithori mothe mathire maitho mao; nakĩo gĩkuũ gĩtirĩ hingo gĩgacoka kũgĩa, o na gũtirĩ hingo gũgacoka kũgĩa na kĩeha, kana kĩrĩro, kana ruo; maũndũ marĩa ma mbere nĩ mathengu magathira.”—Kũguũrĩrio 21:4.
15 Thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩa ĩĩranĩirũo nĩ Ngai, arĩa ahoreri ‘magatũũra mekenagĩra tondũ wa kũingĩhĩrũo nĩ thayũ.’ (Thaburi 37:11) Thirikari ya igũrũ ya Kristo Jesu na anyitanĩri nake 144,000 ĩgacokia kahora kahora andũ athĩki ũkinyanĩru-inĩ ũrĩa aciari aitũ a mbere, Adamu na Hawa, maateire. Arĩa makariũkio marĩ gatagatĩ-nĩ ka arĩa makagaya thĩ.—Luka 23:42, 43.
16-18. Kũriũka gũkarehera famĩlĩ gĩkeno kĩrĩkũ?
16 Bibilia nĩĩtũcamithagia gĩkeno kĩrĩa kũriũka gũkarehere famĩlĩ mwanya mwanya. Ta cũrania gĩkeno kĩa mũtumia wa ndigwa wa Naini, rĩrĩa Jesu aarũgamirie mũrũmanĩrĩro wa andũ a mathiko na akĩriũkia mũrũ wake wa mũmwe! (Luka 7:11-17) Thutha-inĩ hakuhĩ na Iria rĩa Galili, rĩrĩa Jesu aariũkirie kairĩtu ka mĩaka 12, aciari ako “magĩkĩgega kĩgeganio kĩnene mũno.”—Mariko 5:21-24, 35-42; ona ningĩ 1 Athamaki 17:17-24; 2 Athamaki 4:32-37.
17 Kũrĩ mamilioni ma andũ arĩa rĩu makomete thĩinĩ wa gĩkuũ, kũriũka gũgakorũo na gĩtũmi kĩa muoyo thĩinĩ wa thĩ njerũ ya thayũ. Tecirie ũhoro wa itanya rĩa gũcanjamũra rĩrĩa kũriũka kũheaga Tommy na mũbiacara, arĩa magwetetwo gĩcunjĩ-inĩ gĩa kwambĩrĩria kĩa brochua ĩno! Rĩrĩa Tommy agokĩra agĩe muoyo thĩinĩ wa Paradiso gũkũ thĩ-rĩ, agakorũo arĩ Tommy o ro ũrĩa ũmwe ũrĩa nyina wake oĩ—no ndagakorũo arĩ na mũrimũ o wothe. Nyina nĩakahota kũmũhutia, kũmũhĩmbĩria, na kũmwenda. O ta ũguo-rĩ, handũ ha gũtegwo thĩinĩ wa mũthiũrũrũko ũtathiraga wa gũciarũo rĩngĩ, rĩngĩ na rĩngĩ, mũbiacara ũrĩa wa kuuma India arĩ na itanya rĩega mũno rĩa kũhingũria maitho make thĩinĩ wa thĩ njerũ ya Ngai na kuona ariũ ake.
18 Kũmenya ma igũrũ rĩa muoyo, igũrũ rĩa ũrĩa gũtuĩkaga kũrĩ ithuĩ rĩrĩa twakua, na igũrũ rĩa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka kwahota ona ningĩ kũhutia mũno arĩa marĩ muoyo rĩu. Rekei tuone ta atĩa.
[Ũhoro wa magũrũ-inĩ]
a O na gũtuĩka kiugo “kũriũka” gĩtionekaga thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania-rĩ, kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka nĩkĩonanagio o biũ thĩinĩ wa Ayubu 14:13, Danieli 12:13, na Hosea 13:14.
[Mbica karatathi ka 26]
Kũriũka gũkarehe gĩkeno gĩa gũtũũra