Ariũ a Ithe Witũ Ethĩ—Mwĩgerekaniei na Mariko na Timotheo

1-2. Nĩ maũndũ ta marĩkũ mangĩagirĩrĩirie Mariko na Timotheo gũtungatĩra arĩa angĩ makĩria?

MŨRŨ wa Ithe witũ mwĩthĩ, hihi no wende kwĩrutĩra makĩria ũtungata-inĩ wa Jehova na gũteithĩrĩria o na makĩria arĩa marĩ kĩũngano-inĩ kĩanyu? Hatarĩ nganja no wende. Nĩ ũndũ wa gwĩkĩra ngoro kuona ũrĩa andũ aingĩ ethĩ makoragwo mehaarĩirie gũtungatĩra arĩa angĩ meyendeire. (Thab. 110:3) O na kũrĩ ũguo, nĩ harĩ maũndũ mangĩtũma ũritũhĩrũo gwĩka ũguo. Hihi nĩ ũramaĩrĩria kwandandũra ũtungata waku nĩ ũndũ wa kwaga kũmenya ũrĩa ũtũũro waku ũgũikara? Hihi nĩ ũrĩ warega kũruta wĩra mũna ũtungata-inĩ wa Jehova nĩ ũndũ wa gwĩciria atĩ ndũngĩhota kũũhingia wega? Angĩkorũo nĩguo, menya atĩ to we wanaigua ũguo.

² Mariko na Timotheo nĩ maacemanirie na moritũ ta macio. No matiarekire kwaga ũmenyeru kana kwaga kũmenya ũrĩa ũtũũro wao ũngĩahaanire gũtũme mage gũtungatĩra arĩa angĩ makĩria. Rĩrĩa mũtũmwo Paulo na Baranaba meerire Mariko athiĩ hamwe nao rũgendo-inĩ rwao rwa ũmishonarĩ, kwahoteka Mariko maaikaraga na nyina mũciĩ-inĩ wao mwega. (Atũm. 12:​12, 13, 25) Ĩndĩ Mariko nĩ eetĩkĩrire kuuma mũciĩ nĩguo andandũre ũtungata wake. Maathiire Antiokia, magĩcoka magĩthiĩ icigo-inĩ ingĩ cia kũraihu. (Atũm. 13:​1-5) O ta Mariko, kwahoteka o na Timotheo aaikaraga na aciari ake rĩrĩa ooririo nĩ Paulo kana no mathiĩ nake wĩra-inĩ wa kũhunjia. Tondũ Timotheo aarĩ o mwĩthĩ, nĩ aangĩonire ta ataragĩrĩra gũthiĩ hamwe na Paulo nĩ ũndũ wa kwaga ũmenyeru. (Ringithania 1 Akorintho 16:​10, 11 na 1 Timotheo 4:12.) O na kũrĩ ũguo, nĩ eetĩkĩrire gũthiĩ hamwe na Paulo na agĩkenera irathimo nyingĩ nĩ ũndũ wa gwĩka ũguo.—Atũm. 16:​3-5.

3. (a) Tũmenyaga atĩa atĩ Paulo nĩ aakenagio mũno nĩ Mariko na Timotheo? (2 Timotheo 4:​6, 9, 11) (Ningĩ rora mbica.) (b) Tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

³ Mariko na Timotheo marĩ o andũ ethĩ nĩ maagĩire na ũmenyeru wa kũhingia mawĩra matiganĩte ũtungata-inĩ wa Jehova. Paulo nĩ aakenagio mũno nĩo ũũ atĩ rĩrĩa aamenyire atĩ arĩ hakuhĩ gũkua nĩ aametire moke kũrĩ we. (Thoma 2 Timotheo 4:​6, 9, 11.) Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmaga Paulo akenio nĩ Mariko na Timotheo? Ariũ a Ithe witũ ethĩ mangĩĩgerekania atĩa nao? Na ariũ a Ithe witũ ethĩ mangĩgunĩka atĩa kuumana na ũtaaro wa Paulo?

KORAGWO WĨHAARĨIRIE GŨTUNGATA O TA MARIKO

4-5. Mariko oonanirie atĩa atĩ nĩ eehaarĩirie gũtungatĩra arĩa angĩ?

⁴ Gũtungatĩra arĩa angĩ nĩ kũhutĩtie kwĩrutanĩria kũmateithia na gũthiĩ na mbere kũmateithia nginya rĩrĩa arĩ ũndũ mũritũ gwĩka ũguo. Mariko aarĩ kĩonereria kĩega ũndũ-inĩ ũcio. Rĩrĩa Paulo aaregire gũthiĩ nake rũgendo-inĩ rwake rwa kerĩ rwa ũmishonarĩ, kwahoteka ũndũ ũcio nĩ watuurire Mariko na ũkĩmũũraga ngoro. (Atũm. 15:​37, 38) No Mariko ndarekire ũndũ ũcio ũtũme atige gũtungatĩra Akristiano arĩa angĩ.

⁵ Mariko nĩ eetĩkĩrire gũthiĩ gũtungata gĩcigo-inĩ kĩngĩ marĩ hamwe na Baranaba mũihwa wake. Mĩaka ta 11 thutha ũcio, Mariko aarĩ ũmwe wa arĩa maateithagia Paulo arĩ kĩoho-inĩ gĩake kĩa mbere Roma. (Filem. 23, 24) Paulo nĩ aahutirio mũno nĩ ũteithio wake nginya akiuga atĩ Mariko nĩ ‘aamũmĩrĩirie mũno.’—Kol. 4:​10, 11.

6. Nĩ maũndũ marĩkũ Mariko aakeneire nĩ ũndũ wa kũrutithania wĩra na Akristiano agimaru kĩĩroho? (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)

⁶ Mariko nĩ aakeneire maũndũ maingĩ nĩ ũndũ wa kũrutithania wĩra hamwe na Akristiano agimaru kĩĩroho. Thutha wa gũikara na Paulo Roma, Mariko nĩ aathiire Babuloni kũrĩ mũtũmwo Petero. Maagĩire na ũrata wa hakuhĩ mũno ũũ atĩ Petero aamwĩtire “Mariko mũrũ wakwa.” (1 Pet. 5:13) Makĩrutithania wĩra na Petero, kwahoteka Petero nĩ aataarĩirie Mariko maũndũ maingĩ megiĩ ũtũũro na ũtungata wa Jesu, marĩa thutha-inĩ Mariko aacokire kwandĩka Injiri-inĩ yake.a

7. Mũrũ wa Ithe witũ Seung-Woo eegerekanirie atĩa na kĩonereria kĩa Mariko? (Ningĩ rora mbica.)

⁷ Mariko nĩ aathiire na mbere gũkorũo na kĩyo ũtungata-inĩ wake na kũnyitanĩra na Akristiano agimaru kĩĩroho. Hihi ũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩa Mariko? Angĩkorũo nĩ harĩ mweke mũna wĩriragĩria no ndũrĩ ũragĩrĩra kũũkinyĩra, korũo na wetereri na ũthiĩ na mbere gũcaria njĩra ingĩ ũngĩtungatĩra Jehova o hamwe na kĩũngano. Ta wĩcirie ngerekano ya mũrũ wa Ithe witũ Seung-Woo, ũrĩa rĩu aratungata arĩ mũthuri wa kĩũngano. Rĩrĩa aarĩ mwĩthĩ, nĩ eeringithanagia na ariũ a Ithe witũ arĩa angĩ a riika rĩake. Amwe ao nĩ maamũkĩrĩte mĩeke ĩmwe ya ũtungata mbere yake. Ũndũ ũcio nĩ watuuraga Seung-Woo na ũkamũũraga ngoro, na mũthia-inĩ nĩ eerire athuri a kĩũngano ũrĩa aaiguaga. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano aamwĩkĩrire ngoro erutanĩrie gũtungatĩra arĩa angĩ na njĩra iria angĩhota, o na angĩkorũo rĩmwe ciĩko ciake njega no ciage kũmenyeka nĩ andũ. Seung-Woo nĩ aahũthĩrire ũtaaro ũcio na akĩambĩrĩria gũteithia Akristiano arĩa akũrũ na andũ angĩ arĩa maabataraga gũteithĩrĩrio gũkinya mĩcemanio. Acokia meciria na thutha aaugire: “Nĩ ndataũkĩirũo wega ũrĩa gũtungatĩra arĩa angĩ kuugĩte. Nĩ ndaagĩire na gĩkeno kĩnene nĩ ũndũ wa kũhe arĩa angĩ ũteithio ũrĩa maabataraga.”

RŨMBŨYAGIA ARĨA ANGĨ O TA TIMOTHEO

8. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo athuure Timotheo nĩguo mathiĩ hamwe nake? (Afilipi 2:​19-22)

⁸ Rĩrĩa Paulo aacokaga matũũra-inĩ marĩa aacemanĩtie na ũkararia, nĩ aabataraga gũthiĩ na ariũ a Ithe witũ marĩ na ũmĩrĩru. Aambire agĩthuura Sila Mũkristiano warĩ na ũmenyeru, nĩguo mathiĩ hamwe nake. (Atũm. 15:​22, 40) Ningĩ thutha-inĩ nĩ aathuurire Timotheo. Paulo aakenirio nĩ Timotheo nĩkĩ? Ũndũ ũmwe nĩ atĩ, nĩ eethondekeire rĩĩtwa rĩega. (Atũm. 16:​1, 2) Ningĩ nĩ aarũmbũyagia andũ kuuma ngoro.—Thoma Afilipi 2:​19-22.

9. Timotheo oonanagia atĩa atĩ nĩ aarũmbũyagia Akristiano arĩa angĩ kuuma ngoro?

⁹ Kuuma rĩrĩa Timotheo aambĩrĩirie gũtungata hamwe na Paulo, nĩ oonanirie atĩ aaigaga maũndũ ma arĩa angĩ mbere ya make. Kwoguo rĩrĩa Paulo aatigire Timotheo Beroia, aarĩ na ma atĩ Timotheo nĩ angĩarũmbũirie kĩũngano kĩu kĩerũ kĩa Beroia. (Atũm. 17:​13, 14) Ihinda-inĩ rĩu, no mũhaka akorũo Timotheo nĩ eerutire maũndũ maingĩ kuumana na Sila, ũrĩa maatigĩtwo nake Beroia. No thutha-inĩ Paulo nĩ aatũmire Timotheo Thesalonike arĩ wiki nĩguo ekĩre Akristiano a kũu ngoro. (1 Thes. 3:​2, kohoro ka magũrũ-inĩ.) Ihinda-inĩ ta rĩa mĩaka 15 ĩrĩa yarũmĩrĩire, Timotheo nĩ eerutire ‘kũrĩra hamwe na arĩa mararĩra’ na gũcaĩra arĩa maanyamarĩkaga. (Rom. 12:15; 2 Tim. 1:4) Hihi ariũ a Ithe witũ ethĩ mangĩĩgerekania atĩa na Timotheo?

10. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Woo Jae eerutire atĩa ũrĩa angĩrũmbũiya arĩa angĩ na njĩra nene makĩria?

¹⁰ Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Woo Jae nĩ eerutire ũrĩa angĩrũmbũiya andũ arĩa angĩ na njĩra nene makĩria. Rĩrĩa aarĩ mwanake, nĩ aaritũhagĩrũo kwaranĩria na aarĩ na ariũ a Ithe witũ akũrũ. Kwoguo arĩ Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki no kũmageithia aamageithagia athiĩte. Mũthuri ũmwe wa kĩũngano nĩ aamwĩkĩrire ngoro kwambagĩrĩria ndeereti na Akristiano arĩa angĩ na njĩra ya kũmeera ũndũ ũrĩa ũmũkenagia ũmegiĩ. Mũthuri ũcio wa kĩũngano ningĩ nĩ aamwĩrire ageragie gwĩciria maũndũ marĩa mangĩkenia mũndũ ũrĩa mararia nake. Woo Jae nĩ aahũthĩrire ũtaaro ũcio. Rĩu atungataga arĩ mũthuri wa kĩũngano. Aaugire: “Rĩu nĩ nyonaga ũrĩ ũndũ mũhũthũ kwaranĩria na andũ a ũkũrũ ũtiganĩte. Nĩ ngenaga nĩ kũhota gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ marĩa maratanga andũ arĩa angĩ. Ũndũ ũcio nĩ ũndeithagia kũmenya maũndũ marĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ marabatara na ũrĩa ingĩka nĩguo ndĩmateithie.”

11. Ariũ a Ithe witũ ethĩ mangĩĩruta atĩa kũrũmbũiya arĩa angĩ kĩũngano-inĩ na njĩra nene makĩria? (Ningĩ rora mbica.)

¹¹ O nawe mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ no wĩrute ũrĩa ũngĩrũmbũiya andũ arĩa angĩ na njĩra nene makĩria. Rĩrĩa ũrĩ mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano, geria kwaria na andũ a ũkũrũ ũtiganĩte na a mĩrerere ĩtiganĩte. Ũkĩaria na mũndũ mũũrie ũrĩa arathiĩ na mbere ũcoke ũmũthikĩrĩrie. Gwĩka ũguo no gũkũhotithie kuona ũrĩa ũngĩmũteithia. Kwa ngerekano, wahota kũmenya atĩ harĩ na andũ akũrũ marabatara kuonio ũrĩa mangĩhũthĩra JW Library^® kana marabatara mũndũ wa kũhunjia nao. Hihi no ũmonie kũhũthĩra thimũ ciao kana ũbange gũthiĩ kũhunjia hamwe nao? Rĩrĩa werutĩra gũteithĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ na njĩra ta icio, ũrĩkoragwo ũrĩ kĩonereria kĩega kĩũngano-inĩ.

NO ŨGUNĨKE KUUMANA NA ŨTAARO WA PAULO

12. Ariũ a Ithe witũ ethĩ mangĩka atĩa nĩguo magunĩke kuumana na ũtaaro ũrĩa Paulo aaheire Timotheo?

¹² Paulo nĩ aaheire Timotheo ũtaaro wamũteithirie kũgaacĩra ũtũũro-inĩ na ũtungata-inĩ wake. (1 Tim. 1:18; 2 Tim. 4:5) O nawe mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ no ũgunĩke kuumana na ũtaaro ũcio wa Paulo. Na njĩra ĩrĩkũ? Thoma marũa merĩ marĩa Paulo aandĩkĩire Timotheo na ũmathome ta arĩ wee wandĩkĩirũo, ũcoke ũrore ũrĩa ũngĩhũthĩra ũtaaro ũcio ũtũũro-inĩ waku. Ta wĩcirie ngerekano cigana ũna.

13. Tũngĩka atĩa nĩguo tũtũũre tũrĩ ehokeku harĩ Jehova?

¹³ “Wĩmenyagĩrie ũrĩ na muoroto wa kwĩrutĩra harĩ Ngai.” (1 Tim. 4:7b) Kwĩrutĩra harĩ Ngai nĩ kuuga atĩa? Mũndũ wĩrutĩire harĩ Ngai akoragwo arĩ mwĩhokeku harĩ Jehova na ekaga maũndũ marĩa makenagia Jehova. No nĩ tũbataraga kũrutĩra wĩra ũndũ ũcio tondũ tũtiũmbĩtwo naguo. Hihi tũngĩka ũguo atĩa? Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “wĩmenyagĩrie,” kaingĩ kĩahũthagĩrũo gũtaarĩria ũrĩa atengʼeri meemenyagĩria na kĩyo makĩĩhaarĩria nĩ ũndũ wa macindano. Atengʼeri acio nĩ maabataraga kwĩmenyeria gwĩkaga maũndũ marĩa mangĩamateithirie kũhootana, matekũreka ũndũ o wothe ũmahĩngĩce. Ũguo noguo o na ithuĩ twagĩrĩirũo gwĩthema kũhĩngĩcwo nĩ ũndũ o wothe, nĩguo tũhote gwĩkaga maũndũ marĩa mangĩtũteithia gũkuhĩrĩria Jehova makĩria.

14. Twagĩrĩirũo gũkorũo na muoroto ũrĩkũ tũgĩthoma Bibilia? Heana ngerekano.

¹⁴ Ũkĩĩrutanĩria gũkũria mũtugo wa gũthomaga Bibilia o mũthenya, ririkanaga atĩ muoroto waku nĩ gũkuhĩrĩria Jehova makĩria. Kwa ngerekano, wĩrutaga atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova rĩrĩa wathoma rũgano rwĩgiĩ Jesu na mwanake ũrĩa warĩ mũtongu? (Mar. 10:​17-22) Mwanake ũcio nĩ eetĩkĩtie atĩ Jesu nĩwe warĩ Mesia no ndaamũrũmĩrĩire tondũ ndaarĩ na wĩtĩkio mũrũmu. O na kũrĩ ũguo, Jesu nĩ aaiguire “amwenda.” Nĩ ũndũ wa gwĩkĩra ngoro kuona atĩ Jesu aarĩirie mwanake ũcio na njĩra ya ũtugi. Hatarĩ nganja, nĩ eendaga atue itua rĩa ũũgĩ. Ningĩ wendo ũcio Jesu aarĩ naguo kwerekera mũndũ ũcio nĩ wonanagia atĩ noguo Jehova aamwendete. (Joh. 14:9) Ũgĩĩcũrania ũhoro wa rũgano rũu, wĩcirie ũhoro waku mwene na wĩyũrie ũũ: ‘Ndĩrabatara gwĩka atĩa nĩguo nguhĩrĩrie Jehova makĩria na ndungatĩre arĩa angĩ na njĩra nene makĩria?’

15. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ gũkorũo arĩ kĩonereria kĩega harĩ andũ arĩa angĩ? Heana ngerekano. (1 Timotheo 4:​12, 13)

¹⁵ “Tuĩka kĩonereria harĩ arĩa ehokeku.” (Thoma 1 Timotheo 4:​12, 13.) Paulo eerire Timotheo akũrie ũhoti wa gũthoma na kũrutana, no makĩria ma ũguo nĩ eendaga akũrie ngumo njega ta wendo, wĩtĩkio, na ũtheru. Nĩkĩ hihi? Tondũ ciĩko nĩ irĩ ũritũ gũkĩra ciugo. Kwa ngerekano, ta tua nĩ ũheetwo mĩario ĩrarĩrĩria ũrĩa tũngĩongerera kĩyo gitũ ũtungata-inĩ. No ũigue ũrĩ na wĩyathi wa kwarĩrĩria ũhoro ũcio angĩkorũo wee mwene nĩ wĩrutanagĩria ũtungata-inĩ. Ciugo ciaku no ciĩkĩrũo ũritũ nĩ kĩonereria gĩaku.—1 Tim. 3:13.

16. (a) Nĩ maũndũ-inĩ marĩkũ matano Akristiano ethĩ mangĩtuĩka kĩonereria? (b) Mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ angĩtuĩka atĩa kĩonereria ũhoro-inĩ “wĩgiĩ kwaria”?

¹⁶ O ta ũrĩa 1 Timotheo 4:12 yonanĩtie, Paulo nĩ aagwetire maũndũ matano ariũ a Ithe witũ ethĩ mangĩkorũo marĩ kĩonereria kĩega. Na githĩ to wĩigĩre muoroto wa gũthuthuria maũndũ macio wĩruti-inĩ waku kĩũmbe? Kwa ngerekano, ta tua nĩ ũrenda gũtuĩka kĩonereria ũhoro-inĩ “wĩgiĩ kwaria.” No wĩcirie nĩ maũndũ ta marĩkũ ũngiuga nĩguo wĩkĩre arĩa angĩ ngoro. Angĩkorũo ũraikara hamwe na aciari aku-rĩ, na githĩ to ũmacokagĩrie ngatho kaingĩ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa magwĩkagĩra? Ningĩ thutha wa mĩcemanio-rĩ, na githĩ to wĩre mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ uuma na gacunjĩ tũũndũ tũrĩa tũgũkenirie gĩcunjĩ-inĩ gĩake? Makĩria ma ũguo, no wĩrutanĩrie kũruta macokio na ciugo ciaku rĩrĩa ũrĩ mĩcemanio. Kĩyo gĩaku gĩa gũtuĩka kĩonereria ũhoro-inĩ wĩgiĩ kwaria, nĩ kĩrĩonanagia atĩ nĩ ũrakũra kĩĩroho.—1 Tim. 4:15.

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ gũkinyĩra mĩoroto yake ya kĩĩroho? (2 Timotheo 2:22)

¹⁷ “Ũragĩra merirĩria ma wĩthĩ, ĩndĩ ũthingatage ũthingu.” (Thoma 2 Timotheo 2:22.) Paulo eekĩrire Timotheo ngoro arũe na merirĩria marĩa mangĩamũgirĩrĩirie gũkinyĩra mĩoroto yake ya kĩĩroho kana mathũkie ũrata wake hamwe na Jehova. O nawe wahota kuona atĩ nĩ ũrahũthĩra mahinda maingĩ maũndũ-inĩ ma gwĩkenia nginya ũkaga mahinda ma gwĩka maũndũ ma kĩĩroho. Kwa ngerekano, ta wĩcirie mahinda marĩa ũhũthagĩra mathaako-inĩ, Intaneti-inĩ, kana maũndũ-inĩ mangĩ ma gwĩkenia. Hihi no ũhũthĩre mahinda mamwe harĩ macio kwĩrutĩra wĩra-inĩ wa Jehova? Kwa ngerekano, no wĩrutĩre gũteithĩrĩria kũmenyerera Nyũmba ya Ũthamaki ya kwanyu kana gũthiĩ kũhunjia na gakaari. Ũngĩnyitanagĩra mawĩra-inĩ ta macio, no ũgĩe na arata mangĩgũteithia kwĩigĩra mĩoroto ya kĩĩroho na kũmĩkinyĩra.

GŨTUNGATĨRA ARĨA ANGĨ NĨ KŨREHAGA IRATHIMO

18. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ Mariko na Timotheo maarĩ na ũtũũro ũiyũire irathimo?

¹⁸ Mariko na Timotheo nĩ meeimire maũndũ maingĩ nĩguo matungatĩre arĩa angĩ makĩria, na ũndũ ũcio ũgĩtũma makenere ũtũũro ũiyũire irathimo nyingĩ. (Atũm. 20:35) Mariko nĩ aathiire icigo itiganĩte cia kũraihu nĩguo ateithie Akristiano arĩa angĩ. Ningĩ nĩ aandĩkire rũgano rwa gũcanjamũra rwĩgiĩ ũtũũro na ũtungata wa Jesu. Nake Timotheo nĩ aateithĩrĩirie Paulo kwambĩrĩria ciũngano na gwĩkĩra Akristiano arĩa angĩ ngoro. Hatarĩ nganja Jehova nĩ aakenirio nĩ roho wa kwĩima ũrĩa woonanirio nĩ Mariko na Timotheo.

19. Ariũ a Ithe witũ ethĩ magĩrĩirũo kũhũthĩra ũtaaro ũrĩa Paulo aaheire Timotheo nĩkĩ, na meka ũguo mekũgunĩka atĩa?

¹⁹ Marũa marĩa Paulo aandĩkĩire mũrata wake Timotheo nĩ monanagia wega atĩ nĩ aamwendete mũno. Ningĩ marũa macio nĩ monanagia atĩ Jehova nĩ amwendete mũno inyuĩ ariũ a Ithe witũ ethĩ na nĩ endaga mũgaacĩre. Kwoguo mwĩrutanĩriei kũhũthĩra ũtaaro wa Paulo na mũkũrie wendi wa gũtungatĩra arĩa angĩ makĩria. Mweka ũguo, nĩ mũgũkorũo na ũtũũro ũiyũire irathimo ihinda-inĩ rĩrĩ, na ‘mũrũmie biũ muoyo ũrĩa wa ma’ wa ihinda rĩũkĩte.—1 Tim. 6:​18, 19.