Mabuku Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata

OKTOMBA 5-11

MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 31-32

“Ũragĩrai Ũhoi wa Mĩhianano”

w09 5/15 11 kĩb. 11

Wĩrutanĩrie Gũkinyĩra Ũgima—“Mũthenya Ũrĩa Mũnene wa Jehova Ũrĩ Hakuhĩ”

¹¹ Ndũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũrũmĩrĩra maũndũ marĩa tũreruta kuuma Maandĩko-inĩ, na makĩria rĩrĩa tũracemania na moritũ. Kwa ngerekano, ihinda inini thutha wa Jehova gũkũũra Aisiraeli kuuma ũkombo-inĩ Misiri, nĩ ‘maambĩrĩirie gũtetia Musa’ na ‘makĩgeria Jehova.’ Nĩkĩ? Nĩ ũndũ wa kwaga maĩ ma kũnyua. (Tham. 17:1-4) Ihinda rĩnyihĩire mĩeri ĩĩrĩ thutha wa kũgĩa kĩrĩkanĩro hamwe na Ngai na magĩtĩkĩra “gwĩka ũrĩa wothe Jehova oigĩte,” nĩ mooinire watho wake wĩgiĩ ũhoi wa mĩhianano. (Tham. 24:3, 12-18; 32:1, 2, 7-9) Hihi meekire ũguo nĩ ũndũ wa kuona ta Musa aikara rĩrĩa aathiĩte Kĩrĩma-inĩ kĩa Horebu kwaria na Ngai na kwoguo makĩgĩa na guoya? Hihi no kũhoteke meeciririe atĩ Aamaleki nĩ mangĩamatharĩkĩire rĩngĩ na atĩ matingĩarĩ na ũteithio matarĩ na Musa, ũrĩa wahũthĩrĩtwo mbere ĩyo kũmarehera ũhootani? (Tham. 17:8-16) No kũhoteke, ĩndĩ o ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, Aisiraeli ‘nĩ maaregire gwathĩka.’ (Atũm. 7:39-41) Paulo eerire Akristiano ‘meke ũrĩa wothe mangĩhota,’ nĩguo “gũtikanagĩe mũndũ o na ũmwe ũkũgwa arũmĩrĩre kĩonereria ta kĩu gĩa kwaga gwathĩka” kĩa Aisiraeli rĩrĩa meetigĩrire kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro.—Ahib. 4:3, 11.

Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ

w87 9/1 29

Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi

Mũndũ gũkorũo andĩkĩtwo kĩririkano-inĩ na agetĩkĩrĩka (kana rĩĩtwa rĩake rĩkandĩkwo “ibuku-inĩ rĩa muoyo”) ti kuuga atĩ no mũhaka akoona muoyo wa tene na tene ta ũndũ ũcio wabangĩtwo kabere kana ta ũtangĩcenjia. Musa eerire Jehova ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ Aisiraeli: “Ĩndĩ rĩu wenda, mohere rĩhia rĩao; angĩkorũo tiguo, ndagũthaitha ũtharie rĩĩtwa rĩakwa ibuku-inĩ rĩaku rĩrĩa wandĩkĩte.” No Ngai akĩra Musa atĩrĩ: “Mũndũ ũrĩa ũnjĩhĩirie, nĩwe ngũtharia ibuku-inĩ rĩakwa.” (Thama 32:32, 33) O na thutha wa Ngai kwandĩka mũndũ “ibuku-inĩ” rĩake, mũndũ ũcio no age kũmwathĩkĩra kana atiganĩrie wĩtĩkio wake. Kũngĩthiĩ ũguo, Ngai no ‘kũhuura angĩhuura rĩĩtwa rĩake ibuku-inĩ rĩa muoyo.’—Kũguũrĩrio 3:5.

w10 5/15 kar. 21

Ciũria Kuuma Kũrĩ Athomi

Tondũ Jehova nĩ akananĩtie ũhoi wa mĩhianano-rĩ, nĩ kĩĩ gĩatũmire age kũherithia Haruni nĩ ũndũ wa gũthondeka njaũ ya thahabu?

Rĩrĩa Haruni aathondekire njaũ ya thahabu ta ũrĩa Thama mũrango wa 32 yonanĩtie, nĩ ooinire watho wa Ngai wĩgiĩ ũhoi wa mĩhianano. (Tham. 20:3-5) Nĩ ũndũ ũcio, ‘Jehova akĩrakario mũno nĩ Haruni na eendaga kũmũniina, no Musa agĩthaithanĩrĩra Haruni.’ (Gũcok. 9:19, 20) Hihi mahoya ma Musa maarĩ na “ũhoti mũnene” ũhoro-inĩ wĩgiĩ Haruni? (Jak. 5:16) Ĩĩ. Nĩ ũndũ wa mathaithana macio, na itũmi ingĩ ta igĩrĩ, nĩ kuonekaga atĩ Jehova nĩ aacokirie mahoya ma Musa na akĩaga kũherithia Haruni.

Gĩtũmi kĩmwe nĩ tondũ wa ũrĩa Haruni aatũũrĩtie wĩhokeku kwa ihinda iraihu. Rĩrĩa Musa eerirũo athiĩ mbere ya Firauni nĩguo arute Aisiraeli Misiri, Jehova aathuurire Haruni mathiĩ na Musa nĩguo aragie ithenya rĩake. (Tham. 4:10-16) Arũme acio eerĩ nĩ maathĩkire na magĩthiĩ mbere ya mũthamaki wa Misiri maita maingĩ o na akĩũmagia ngoro yake. Kwoguo marĩ o Misiri, Haruni nĩ oonanĩtie wĩhokeku wake ũtungata-inĩ wa Jehova.—Tham. 4:21.

Ningĩ ta wĩcirie ũrĩa gwathiire nĩguo Haruni athondeke njaũ ĩyo ya thahabu. Musa aathiĩte Kĩrĩma-inĩ gĩa Sinai agaikara thikũ 40. Nĩ ũndũ ũcio andũ “makĩona atĩ Musa nĩ aikara mũno ataikũrũkĩte kuuma kĩrĩma-inĩ” na makĩra Haruni amathondekere mũhianano. Nake Haruni agĩtĩkĩra na agĩthondeka mũhianano wa thahabu wa njaũ. (Tham. 32:1-6) No ũndũ ũrĩa Haruni eekire thutha-inĩ nĩ wonanagia atĩ ũhoro wa kũhoya mĩhianano ndwarĩ ngoro-inĩ yake. Nĩ gwĩtĩkĩra eetĩkĩrire kũhatĩkwo nĩ andũ. Rĩrĩa Musa aaniinire ũhoi ũcio wa mĩhianano, ariũ othe a Lawii, nginya Haruni, maarĩ mwena wa Jehova. Andũ 3,000 arĩa maarĩ na itemi inene harĩ ũhoi ũcio wa mĩhianano nĩ mooragirũo.—Tham. 32:25-29.

Thutha-inĩ Musa eerire andũ acio ũũ: “Nĩ mwĩkĩte rĩhia inene mũno.” (Tham. 32:30) Kwoguo Haruni tiwe wiki warĩ na itemi mehia-inĩ macio. We na andũ angĩ nĩ maagunĩkire kuumana na tha nyingĩ cia Jehova.

Thutha wa gĩĩko kĩu gĩa gũthathaiya njaũ ya thahabu, Jehova aathanire atĩ Haruni aamũrũo atungatage arĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. Eerire Musa ũũ: “Na ũhumbe Haruni nguo iria nyamũre na ũmũitĩrĩrie maguta na ũmũtherie, nĩguo andungatagĩre arĩ mũthĩnjĩri-Ngai.” (Tham. 40:12, 13) Kwoguo Jehova nĩ ooheire Haruni nĩ ũndũ wa mahĩtia macio. Haruni nĩ eendete ũthathaiya wa ma ngoro-inĩ yake, no ndaarĩ mũhoi mĩhianano.

OKTOMBA 12-18

MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 33-34

“Ngumo cia Jehova cia Kũgucĩrĩria”

it-2 466-467

Rĩĩtwa

Indo iria Ngai oombire nĩ cionanagia atĩ arĩ kuo, no itiguũragia rĩĩtwa rĩake. (Thb 19:1; Ro 1:20) Mũndũ kũmenya rĩĩtwa rĩa Ngai nĩ kũbataranagia maũndũ maingĩ to kũmenya tu etagwo atĩa. (2Ma 6:33) Nĩ kuuga mũndũ amũmenye wega, amenye mĩoroto yake, mawĩra make, na ngumo ciake ta ũrĩa iguũrĩtio Kiugo-inĩ gĩake. (Ringithania 1Ath 8:41-43; 9:3, 7; Ne 9:10.) Ũndũ ũcio nĩ ũroneka wega ũhoro-inĩ wĩgiĩ Musa, mũndũ ũrĩa Jehova ‘ooĩ na rĩĩtwa,’ na ũguo nĩ kuuga nĩ aamũĩ wega biũ. (Tham 33:12) Musa nĩ aagĩire na mweke wa kuona riri wa Jehova, na ningĩ ‘akĩigua rĩĩtwa rĩa Jehova rĩkĩanĩrĩrũo.’ (Tham 34:5) Kwanĩrĩrũo kũu gũtiarĩ gũcokacokerũo kwa rĩĩtwa rĩa Jehova, no nĩ ngumo ciake na mawĩra make maagwetagwo. “Jehova, Jehova, Ngai mũigua tha na mũcayanĩri, ndahiũhaga kũrakara na nĩ aiyũirũo nĩ wendo mwĩhokeku na ũhoro wa ma, onanagia wendo mwĩhokeku harĩ andũ ngiri nyingĩ, akohanĩra mahĩtia o na mehia, no gũtirĩ hĩndĩ akaga kũherithia ũrĩa wĩhĩtie, aherithagia ariũ o na ariũ a ciana ciao nĩ ũndũ wa mahĩtia ma maithe, o nginya rũciaro rwa gatatũ na rũciaro rwa kana.” (Tham 34:6, 7) O na rwĩmbo rwa Musa rũrĩa rwarĩ na ciugo, “nĩ gũkorũo nĩ ngũmenyithania ũhoro wĩgiĩ rĩĩtwa rĩa Jehova,” ruonanagia ũrĩa Jehova aahiũranirie na Aisiraeli na rũgataarĩria ngumo ciake.—Gũc 32:3-44.

w09 5/1 18 kĩb. 3-5

Rĩrĩa Jehova Aataarĩirie Ngumo Ciake

Ũndũ wa mbere ũrĩa Jehova aaguũririe ũmwĩgiĩ nĩ atĩ nĩ “Ngai mũigua tha na mũcayanĩri.” (Mũhari wa 6) Kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “mũigua tha” kĩonanagia “tha njororo cia Ngai, ta iria mũthuri akoragwo nacio harĩ ciana ciake.” Kiugo “mũcayanĩri” nĩ kĩhutanĩtie na kiugo kĩronania “ũteithio mũndũ araheana kuuma ngoro harĩ mũndũ ũrĩ na ũbataro.” Jehova endaga tũmenye atĩ nĩ arũmbũyagia athathaiya ake ta ũrĩa aciari marũmbũyagia ciana ciao marĩ na wendo muororo na tha magĩcihingĩria mabataro ma cio.—Thaburi 103:8, 13.

Jehova aacokire akiuga atĩ “ndahiũhaga kũrakara.” (Mũhari wa 6) Ndahiũhaga kũrakarĩra ndungata ciake cia gũkũ thĩ. Handũ ha ũguo, nĩ akoragwo na wetereri kũmerekera, akamohera mehia mao na akamahe ihinda rĩa kũgarũrĩra mĩthiĩre yao.—2 Petero 3:9.

Ngai aathiire na mbere kuuga atĩ nĩ “aiyũirũo nĩ wendo mwĩhokeku na ũhoro wa ma.” (Mũhari wa 6) Wendo mwĩhokeku nĩ ngumo ya mwanya Jehova akoragwo nayo gatagatĩ gake na andũ ake, makagĩa na ũrata mũrũmu. (Gũcokerithia Maathani 7:9) Ningĩ Jehova nĩwe kĩhumo kĩa ũhoro wa ma. Ndangĩheenania na ndangĩheenio. Tondũ nĩ “Ngai wa ũhoro wa ma,” no tũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu biũ harĩ maũndũ marĩa oigaga, nginya ciĩranĩro cia ihinda rĩũkĩte.—Thaburi 31:5.

w09 5/1 18 kĩb. 6

Rĩrĩa Jehova Aataarĩirie Ngumo Ciake

Ũndũ ũngĩ wa bata Jehova endaga tũmenye ũmwĩgiĩ nĩ atĩ nĩ ohanagĩra “mahĩtia o na mehia.” (Mũhari wa 7) Akoragwo ‘ehaarĩirie kuohera’ ehia arĩa merira. (Thaburi 86:5) O na kũrĩ ũguo, Jehova ndakiragĩrĩria maũndũ moru. Oigĩte atĩ “gũtirĩ hĩndĩ akaga kũherithia ũrĩa wĩhĩtie.” (Mũhari wa 7) Ngai nĩ mũtheru na nĩ arĩ kĩhooto kwoguo ndarĩ hĩndĩ akaaga kũherithia arĩa mehagia makĩmenyaga. Ihinda rĩtarĩ kũraihu nĩ marĩona moimĩrĩro ma ciĩko ciao njũru.

Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ

w04 3/15 27 kĩb. 5

Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Thama

33:11, 20—Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Ngai aaragia na Musa “ũthiũ kwa ũthiũ”? Ciugo icio cionanagia ndeereti ya andũ erĩ marĩ na ũrata wa hakuhĩ. Musa nĩ aaragia na mũraika wa Ngai na akaamũkĩra motaaro ma Jehova kũgerera mũraika ũcio. No Musa ndoonaga Jehova tondũ ‘gũtirĩ mũndũ ũngĩmuona acoke atũũre muoyo.’ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Jehova ndaaragia na Musa ĩmwe kwa ĩmwe. Agalatia 3:19 yugaga atĩ, Watho “wakinyanĩirio nĩ araika kũgerera harĩ guoko kwa mũiguithania.”

w98 9/1 20 kĩb. 5

Tigagĩrĩrai atĩ nĩ Mwaiga Maũndũ Marĩa ma Bata Mbere!

Maita matatũ o mwaka, arũme othe a Isiraeli na arĩa maagarũrũkĩte magatuĩka Ayahudi maathĩtwo mathiage mbere ya Jehova. Nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ famĩlĩ ciao nĩ ingĩagunĩkire kĩĩroho kuumana na ciathĩ icio maathiaga, athuri aingĩ nĩ meekaga mĩbango nĩguo mathiĩ na atumia ao na ciana ciao. No rĩrĩ, nũũ ũngĩagitĩrire mĩciĩ yao na mĩgũnda yao ndĩgatharĩkĩrũo nĩ thũ rĩrĩa famĩlĩ ithiĩte? Jehova eeranĩire ũũ: “Gũtirĩ mũndũ ũrĩĩriragĩria bũrũri wanyu hĩndĩ ĩyo mũrĩkoragwo mũgĩthiĩ mbere ya Jehova Ngai wanyu maita matatũ o mwaka.” (Thama 34:24) Wĩtĩkio nĩ wabataranagia nĩguo Aisiraeli metĩkie atĩ mangĩaigire maũndũ ma kĩĩroho mbere matingĩorirũo nĩ indo ciao cia kĩĩmwĩrĩ. Hihi Jehova nĩ aahingirie kĩĩranĩro gĩake? Ĩĩ nĩ eekire ũguo.

OKTOMBA 19-25

MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 35-36

Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ

w05 5/15 23 kĩb. 14

Kũmenya Njĩra cia Jehova

¹⁴ Igaga maũndũ ma kĩĩroho mbere. Rũrĩrĩ rwa Isiraeli rũtiaagĩrĩirũo kũreka maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ matũme mage kũrũmbũiya maũndũ ma kĩĩroho. Matiaagĩrĩirũo kũhũthĩra ũtũũro wao kũrũmbũiya tu maũndũ ma o mũthenya. Jehova nĩ aatuĩte ihinda o kiumia rĩrĩa rĩoonagwo rĩrĩ rĩamũre, na rĩahũthagĩrũo gwĩka maũndũ mahutanĩtie na ũthathaiya wa Ngai ũrĩa wa ma. (Thama 35:1-3; Ndari 15:32-36) O mwaka, nĩ kũrĩ ihinda rĩngĩ rĩatuĩtwo nĩ ũndũ wa igomano nyamũre. (Maũndũ ma Alawii 23:4-44) Ihinda rĩu nĩ rĩngĩamaheire mweke wa gwĩcũrania ũhoro wa ciĩko cia Jehova cia kũgegania, kwĩririkania njĩra ciake, na kuonania ngatho nĩ ũndũ wa wega wake. Andũ mangĩonanirie wĩyamũrĩri wao harĩ Jehova, ũndũ ũcio nĩ ũngĩamateithirie kũmwenda makĩria na kũmwĩtigĩra na mahote kũrũmĩrĩra njĩra ciake. (Gũcokerithia Maathani 10:12, 13) Motaaro marĩa maarĩ watho-inĩ ũcio no magune ndungata cia Jehova mahinda maya.—Ahibirania 10:24, 25.

w00 11/1 29 kĩb. 2

Kuonania Ũtaana nĩ Kũrehaga Gĩkeno

Ta hũũra mbica ũrĩa Aisiraeli maaiguire. Njiarũa nyingĩ nĩ ciakoretwo ũkombo-inĩ na nĩ ciahinyagĩrĩrio. No rĩu matiarĩ ũkombo-inĩ na maarĩ na indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ. Mangĩaiguire atĩa merũo maneane imwe cia indo icio? No kũhoteke nĩ mangĩonire atĩ maarĩ na kĩhooto gĩa gũikara nacio tondũ ciarĩ ciao. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa meerirũo marute mĩhothi nĩ ũndũ wa kũnyita mbaru ũthathaiya mũtheru, nĩ meekire ũguo meyendeire na marĩ na ũtaana. Matiariganĩirũo atĩ Jehova nĩwe watũmĩte magĩe indo icio. Nĩ ũndũ ũcio, maaheanire betha nyingĩ, thahabu, na mahiũ. Maaheanire na “ngoro ĩrĩ na wendi.” ‘Ngoro ciao nĩ ciamatindĩkire’ kũruta indo icio. Hatarĩ nganja, ciatariĩ ta “magongona ma kwĩyendera harĩ Jehova.”—Thama 25:1-9; 35:4-9, 20-29; 36:3-7.

OKTOMBA 26–NOVEMBA 1

MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | THAMA 37-38

“Igongona cia Gĩikaro Kĩrĩa Kĩamũre na Itemi Rĩacio Ũthathaiya-inĩ wa Ma”

it-1 82 kĩb. 3

Kĩgongona

Kĩgongona gĩa Gũcinĩra Ũbumba. Kĩgongona gĩa gũcinĩra ũbumba (kĩrĩa ningĩ gĩetagwo “kĩgongona gĩa thahabu” [Tham 39:38]) o nakĩo gĩathondeketwo na mbaũ cia mũgaa, na gĩkahumbĩrũo na thahabu igũrũ na mĩena-inĩ. Gĩathiũrũrũkĩirio mũcibi wa thahabu mwena wa igũrũ. Kĩgongona kĩu kĩarĩ gĩa sentimita 44.5 (inji 17.5) mĩena yothe ĩna na kĩarĩ na ũraihu wa na igũrũ wa sentimita 89 (fiti 2.9), na kĩarĩ na “hĩa” mĩthia-inĩ yakĩo ĩna. Nĩ gĩekĩrirũo icũhĩ igĩrĩ cia thahabu nĩguo iharũkagio mĩtĩ ya mĩgaa yahumbĩrĩtwo na thahabu ĩrĩa yahũthagĩrũo gũgĩkuua, na icũhĩ icio ciekĩrĩtwo mũhuro wa mũcibi ũcio wa thahabu mĩena-inĩ yakĩo ĩĩrĩ. (Tham 30:1-5; 37:25-28) Ũbumba wa mwanya nĩ wacinagĩrũo kĩgongona-inĩ gĩkĩ maita merĩ mũthenya, rũcinĩ na hwaĩ-inĩ. (Tham 30:7-9, 34-38) Maandĩko mangĩ nĩ magwetete kũhũthĩrũo kwa rũgĩo rwa mwaki gũcinĩra ũbumba, na kuonekaga atĩ nĩ rwahũthagĩrũo kĩgongona-inĩ gĩa gũcinĩra ũbumba. (Ala 16:12, 13; Ahi 9:4; Kũg 8:5; ringithania 2Ma 26:16, 19.) Kĩgongona gĩa gũcinĩra ũbumba kĩarĩ mbere ya mbathia ya Harĩa Hatheru Mũno thĩinĩ wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre, na nĩkĩo gũtuĩkaga atĩ kĩarĩ “mbere ya ithandũkũ rĩa Ũira.”—Tham 30:1, 6; 40:5, 26, 27.

it-1 1195

Ũbumba

Ũbumba mwamũre ũrĩa wahũthagĩrũo thĩinĩ wa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre werũ-inĩ wathondeketwo na indo cia goro iria ciahothetwo nĩ Aisiraeli. (Tham 25:1, 2, 6; 35:4, 5, 8, 27-29) Rĩrĩa Jehova aataaragĩria Musa ũrĩa indo inya cia gũthondeka ũbumba ciaagĩrĩire gũtukanio, aamwĩrire ũũ: “Oya ithimi ciganaine cia indo ici inungaga wega: thitakiti, onuka, garibane ĩranunga wega, na ũbani mũtherie. Ũcoke ũhũthĩre indo icio gũthondeka ũbumba; ciagĩrĩire gũtukanio wega, ciĩkĩrũo cumbĩ, ikorũo irĩ theru, na irĩ nyamũre. Ningĩ ũthĩe ũmwe waguo ũtuĩke mũtutu mũhinyu na ũige mũtutu ũmwe mbere ya Ũira thĩinĩ wa hema ya gũtũnganwo, harĩa ndĩrĩkuumagĩrĩra. Ũbumba ũcio wagĩrĩire gũkorũo ũrĩ kĩndũ gĩtheru mũno harĩ inyuĩ.” Nĩguo amonie ũrĩa ũbumba ũcio warĩ wa mwanya na mũtheru, aacokire akiuga ũũ: “Mũndũ o wothe ũgaathondeka ũngĩ taguo nĩguo akenagĩre mũtararĩko waguo agĩrĩire kweherio gatagatĩ-inĩ ka andũ ao.”—Tham 30:34-38; 37:29.

it-1 82 kĩb. 1

Kĩgongona

Igongona cia Gĩikaro Kĩrĩa Kĩamũre. Rĩrĩa gĩikaro kĩrĩa kĩamũre gĩaakirũo, nĩ gwathondekirũo igongona igĩrĩ kũringana na mũhaano ũrĩa Ngai aaheanĩte. Kĩgongona gĩa kũrutĩra igongona rĩa njino (kĩrĩa ningĩ gĩetagwo ‘kĩgongona gĩa gĩcango’ [Tham 39:39]) gĩathondeketwo na mbaũ cia mũgaa na kĩahaanaga ta ithandũkũ rĩa mbaũ rĩtarĩ rĩkunĩke mwena wa igũrũ na wa thĩ. Kĩarĩ kĩa mita 2.2 (fiti 7.3) mĩena yothe ĩna na kĩarĩ na ũraihu wa na igũrũ wa mita 1.3 (fiti 4.4), na kĩarĩ na “hĩa” mĩthia-inĩ yakĩo ĩna mwena wa igũrũ. Kĩahumbĩrĩtwo na gĩcango guothe. Kĩarĩ na rũtara rwa gĩcango rũrĩa rwarĩ thĩ wa karũbaũ mwena wa “thĩinĩ nginya hakuhĩ gatagatĩ” ga kĩgongona kĩu. Kĩarĩ na icũhĩ inya mĩthia-inĩ yakĩo ĩna hakuhĩ na rũtara, na kuonekaga atĩ icũhĩ icio nĩcio ciaharũkagio mĩtĩ ĩĩrĩ ya mũgaa ĩrĩa yahumbĩrĩtwo na gĩcango rĩrĩa kĩgongona kĩu kĩrakuuo. Ũndũ ũcio ũronania atĩ no kũhoteke nĩ harĩ handũ kĩarengetwo mĩena yakĩo ĩĩrĩ nĩguo rũtara rũu rũharũkio, na icũhĩ icio ciacomokete mĩena-inĩ ĩyo ĩĩrĩ. Athomi nĩ makoragwo na mawoni matiganĩte ũndũ-inĩ ũcio, na aingĩ moigaga atĩ no kũhoteke kĩarĩ na icũhĩ inyanya, inya mwena wa thĩinĩ, na inya mwena wa nja cia kũharũkio mĩtĩ ya gũkuua kĩgongona kĩu. Nĩ gwathondekirũo indo cia gĩcango cia kũhũthĩrũo kĩgongona-inĩ kĩu ta ndoo na icakũri cia kweheria mũhu, mbakũri cia gwĩkĩra thakame ya nyamũ, hũma cia kũnyita nyama, na ngĩo cia mwaki.—Tham 27:1-8; 38:1-7, 30; Nda 4:14.

Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ

it-1 36

Mũgaa

Mũtĩ wa mũgaa ũkoragwo na mĩigua mĩingĩ mĩraihu yumĩte honge-inĩ ciaguo iria itheremaga kũndũ kũraihu. Honge icio inyitanaga na cia mĩgaa ĩngĩ ĩrĩa ĩkuhĩrĩirie ĩgathondeka mahinga; ũndũ ũcio nĩ ũronania kĩrĩa gĩtũmaga kaingĩ kiugo shit·timʹ kĩhũthĩrũo gĩkĩonania ũingĩ thĩinĩ wa Bibilia. Mĩgaa no ĩkũre ĩkinyie ũraihu wa mita 6 nginya 8 (fiti 20 nginya 26), no kaingĩ yonekaga ĩhaana kĩhinga. Ĩkoragwo na mathangũ mahũthũ mahaana mathagu na nĩ ĩrĩ mahũa ma yerũ na matunda mayo makoragwo mahaana mĩciri. Mĩtĩ ĩyo ĩkoragwo na mbaũ nditũ itangĩrĩo nĩ memenyi, na ĩkoragwo ĩhumbĩrĩtwo na igoko rĩirũ na rĩũmũ. Maũndũ macio o hamwe na gũkorũo atĩ mũtĩ wa mũgaa nĩ ũngĩonekire na njĩra hũthũ werũ-inĩ nĩmo maatũmire ũkorũo ũrĩ mwega kũhũthĩrũo gwaka gĩikaro kĩrĩa kĩamũre na indo ciakĩo. Nĩ wahũthĩrirũo gwaka ithandũkũ rĩa kĩrĩkanĩro (Tham 25:10; 37:1), metha ya kũigĩrĩrũo mĩgate ya magongona (Tham 25:23; 37:10), igongona (Tham 27:1; 37:25; 38:1), mĩtĩ ya gũkuua indo icio (Tham 25:13, 28; 27:6; 30:5; 37:4, 15, 28; 38:6), itugĩ cia mbathia na gĩtaama (Tham 26:32, 37; 36:36), buremu cia kũrũgama (Tham 26:15; 36:20), na mĩgamba ya kũnyita buremu icio (Tham 26:26; 36:31).